Gaan na inhoud

Liefde

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Liefde sluit 'n verskeidenheid van sterk en positiewe emosionele en geestelike toestande in, wat wissel van die edelste deug of goeie gewoonte, tot die diepste interpersoonlike toegeneentheid en die eenvoudigste plesier.[1][2] 'n Voorbeeld van hierdie uiteenlopende betekenisse is dat die liefde van 'n moeder verskil van die liefde van 'n gade, wat weer verskil van die liefde vir kos. In die algemeen verwys liefde na 'n sterk aantrekkingskrag en emosionele gehegtheid.[3] Liefde kan die deugde van menslike vriendelikheid, deernis en toegeneendheid verteenwoordig. Dit kan ook barmhartige en liefdevolle optrede teenoor ander mense, jouself of diere beskryf.[4]

Liefde in sy verskillende vorme dien as 'n groot fasiliteerder van interpersoonlike verhoudings en danksy sy sentrale sielkundige rol, is dit een van die mees algemene temas in die kreatiewe kunste.[5] Daar word aanspraak daarop gemaak dat liefde mense teen bedreiging saamsnoer en die voortsetting van die spesie fasiliteer.[6]

Die antieke Griekse filosowe identifiseer vyf vorme van die liefde: familie-liefde (in Grieks, Storge), vriendskaplike liefde (Philia), romantiese liefde (Eros), gas-liefde (Xenia) en goddelike liefde (Agape). Moderne skrywers onderskei tussen verdere variëteite van die liefde: onbeantwoorde verliefdheid, selfliefde en hoflike liefde. Asiatiese kulture het ook tussen Ren, Kama, Bhakti, Mettā, Ishq, Chesed en ander variante of simbioses van hierdie toestande onderskei.[7][8] Liefde het ook godsdienstige of geestelike betekenis. Hierdie diversiteit van die gebruike en betekenisse, gekombineer met die kompleksiteit van die gevoelens betrokke, maak liefde buitengewoon moeilik om konsekwent te definieer, in vergelyking met ander emosionele toestande.

Definisies

[wysig | wysig bron]
Romeo en Juliet, uitgebeeld wanneer hulle weë op die balkon skei in Bedryf III, 1867 deur Ford Madox Bruin

Die woord "liefde" kan 'n verskeidenheid van verwante maar verskillende betekenisse in verskillende kontekste hê. Baie ander tale gebruik verskeie woorde om die verskillende begrippe wat in Engels as "liefde" uitedruk word, te beskryf. Een voorbeeld is die pluraliteit van die Griekse woorde vir "liefde", wat agape en eros insluit.[9] Kulturele verskille in die konseptualisering van liefde belemmer dus die aanneem van'n universele definisie.[10]

Hoewel die aard of wese van die liefde die onderwerp van gereelde debat is, kan verskillende aspekte van die woord verduidelik word deur die bepaling van wat liefde nie is nie (antonieme van "liefde"). Liefde as 'n algemene uitdrukking van positiewe sentiment ('n sterker vorm van hou van) is algemeen in teenstelling met haat (of neutrale apatie). As' n minder seksuele en meer emosioneel intieme vorm van romantiese gehegtheid, word die liefde algemeen teenoor wellus geplaas. As 'n interpersoonlike verhouding met romantiese botone, word die liefde soms met vriendskap gekontrasteer, hoewel die woord liefde dikwels gebruik word om naby vriendskappe of platoniese liefde te beskryf. (Verdere moontlike teenstrydighede kom voor wanneer daar na "vriendin", "kêrel", "net goeie vriende" verwys word).

Broederlike liefde (voor-spaanse beeld van Huastec oorsprong). Museum van Antropologie in Xalapa, Veracruz, Mexiko

Vanuit 'n abstrakte hoek beskou, verwys liefde gewoonlik na 'n gevoel van een persoon teenoor 'n ander. Liefde behels dikwels die omgee vir, of die identifisering met 'n persoon of ding (vgl. kwesbaarheid en sorg teorie van die liefde), insluitend jouself (vgl. narcisme). Bykomend tot die kruis-kulturele verskille in die verstaan van liefde, het idees oor die liefde met die verloop van tyd ook  baie verander. Sommige historici dateer moderne opvattings van romantiese liefde tot Europa tydens of na die Middeleeue, hoewel antieke liefdespoësiedie van romantiese gehegdtheid getuig.[11]

Die komplekse en abstrakte aard van die liefde reduseer  diskoers oor die liefde dikwels tot verbeeldinglose clichés. Verskeie algemene spreekwoorde het betrekking op die liefde, van Vergilius se "Love conquers all", tot The Beatles se "All you need is love". St. Thomas Aquinas, na aanleiding van Aristoteles, definieer die liefde as "to will the good of another."[12] Bertrand Russell beskryf liefde as 'n toestand van "absolute waarde," eerder as die relatiewe waarde.[13] Filosoof Gottfried Leibniz het gesê dat die liefde is "to be delighted by the happiness of another."[14] Meher Baba het gesê dat daar in die liefde 'n "gevoel van eenheid" is en 'n "aktiewe waardering vir die intrinsieke waarde van die voorwerp van die liefde."[15] Bioloog Jeremy Griffith definieer liefde as "onvoorwaardelike onselfsugtigheid".[16]

Onpersoonlike liefde

[wysig | wysig bron]

Daar kan gesê word dat mense 'n voorwerp, beginsel, of doel waartoe hulle ten diepste verbind is en waaraan hulle baie waarde heg, lief het. Byvoorbeeld, medelydende uitreik en vrywillige werkers se "liefde" vir hul saak word soms nie vanuit interpersoonlike liefde gebore nie, maar onpersoonlik liefde, altruïsme, en sterk geestelike of politieke oortuigings.[17] Mense kan ook  materiële dinge, diere, of aktiwiteite "liefhê", as hulle met daardie dinge identifiseer. As seksuele passie is ook betrokke is, word hierdie gevoel paraphilia genoem.[18] Mense sê ook maklik dat hulle vir die lewe self lief is.

Interpersoonlike liefde

[wysig | wysig bron]

Interpersoonlike liefde verwys na die liefde tussen mense. Dit is 'n veel meer kragtige sentiment as om bloot van 'n persoon te hou. Onbeantwoorde liefde verwys na die gevoelens van liefde wat nie deur die geliefde beantwoord word nie. Interpersoonlike liefde hou ten nouste met interpersoonlike verhoudings verband. Sulke liefde kan tussen familielede, vriende, en paartjies bestaan. Daar is ook 'n aantal sielkundige versteurings wat met die liefde verband hou, soos erotomania.

Pair of Lovers. 1480-1485

Dwarsdeur die geskiedenis het filosofie en godsdiens die meeste oor die verskynsel van die liefde gespekuleer. In die 20ste eeu, het die wetenskap van die sielkunde heelwat oor die onderwerp geskryf. In die onlangse verlede het die wetenskappe van die sielkunde, antropologie, neurowetenskap en biologie tot begrip vir die konsep van die liefde bygedra.

Biologiese basis

[wysig | wysig bron]

Biologiese modelle van seks is geneig om die liefde te beskou as 'n funksie van 'n soogdier, baie soos honger of dors.[19] Helen Fisher, 'n antropoloog en menslike gedrag navorser, verdeel die ervaring van die liefde in drie deels oorvleuelende fases: passie, aantrekkingskrag, en gehegtheid. Passie is die gevoel van seksuele begeerte; romantiese aantrekkingskrag bepaal wat iemand aantreklik vind en najaag, en gehegtheid behels die deel van 'n huis, ouerlike pligte, wedersydse verdediging, en 'n gevoel van veiligheid en sekuriteit.[20] Drie duidelik neurale sirkelgange, insluitend neurotransmitters, en drie gedragspatrone, hou met hierdie drie romantiese style verband.

Passie is die aanvanklike passievol seksuele begeerte wat bevorderlik is vir paring, en behels die verhoogde vrystelling van chemikalieë soos testosteroon en estrogeen. Hierdie gevoel hou selde meer as'n paar weke of maande. Aantrekkingskrag is die meer geïndividualiseerde en romantiese begeerte vir 'n spesifieke kandidaat vir paring, wat vanuit passie ontwikkel namate toewyding aan 'n individuele maat toeneem. Onlangse studies in neurowetenskap het aangedui dat wanneer mense verlief raad, die brein konsekwent 'n sekere stel van chemikalieë vrystel, insluitend die senuoordraers hormone, dopamien, norepinefrien en serotonien, die dieselfde verbindings wat vrygestel is deur amfetamien, wat die brein se plesiersentrum stimuleer en tot newe-effekte soos verhoogde hartklop, verlies van eetlus en slaap, en 'n intense gevoel van opwinding lei. Navorsing het aangedui dat hierdie stadium oor die algemeen tussen een en 'n half tot drie jaar duur.[21]

Aangesien die stadiums van passie en aantrekkingskrag  albei as tydelik beskou word, is 'n derde stadium nodig vir langtermynverhoudings. Gehegtheid is die band wat blywende verhoudings vir baie jare en selfs dekades tot gevolg het. Gehegtheid is oor die algemeen op verpligtinge soos die huwelik en kinders, of op wedersydse vriendskap gebaseer. Dit is aan hoër vlakke van die chemikalieë oksitosien en vasopressien gekoppel. Enzo Emanuele en kollegas berig die proteïenmolekule bekend as die senuweegroeifaktor (NGF) het hoë vlakke wanneer mense die eerste keer verlief raak, maar dit keer na een jaar terug na normale vlakke.[22]

Sielkundige basis

[wysig | wysig bron]
Ouma en kleinkind in Sri Lanka

Sielkunde beeld liefde as 'n kognitiewe en sosiale verskynsel uit. Die sielkundige Robert Sternberg het 'n driehoekige teorie van liefde geformuleer en aangevoer dat liefde drie verskillende komponente het: intimiteit, toewyding en passie. Intimiteit is wanneer twee mense verskeie dele van hul persoonlike lewens aan mekaar toevertrou, en kry gewoonlik gestalte in vriendskappe en romanse of liefdesverhoudings. Toewyding, aan die ander kant, is die verwagting dat die verhouding permanent is. Die laaste vorm van die liefde is seksuele aantrekkingskrag en passie. Passievolle liefde kry gestalte in verliefdheid sowel as die romantiese liefde. Alle vorme van die liefde word beskou as verskillende kombinasies van hierdie drie komponente. "Hou van" behels net intimiteit. "Verliefdheid" behels net passie. Leë liefde behels net toewyding. Romantiese liefde behels beide intimiteit en passie. Medelydende liefde sluit intimiteit en toewyding in. Dwase liefde sluit passie en toewyding in. Maar volkome liefde sluit al drie komponente in.[23] 

Na aanleiding van die ontwikkelinge in elektriese teorieë soos Coulomb se wet, wat getoon het dat positiewe en negatiewe ladings mekaar aantrek, is analoë in die menslike lewe ontwikkel, soos "teenoorgesteldes trek mekaar aan" ("opposites attract"). Oor die laaste eeu het navorsing oor die aard van menslike paring oor die algemeen gevind dat hierdie nie waar is wanneer dit kom by die karakter en persoonlikheid nie—mense is geneig om van mense soortgelyk aan hulself te hou. Maar, in 'n paar ongewone en spesifieke domeine, soos immuunstelsels, blyk dit dat die mens ander mense wat anders as die self te verkies (bv., met 'n ortogonale immuunstelsel), aangesien dit sal lei tot 'n baba wat die beste van beide wêrelde het.[24] In die afgelope paar jare is verskeie menslike binding teorieë ontwikkel, beskryf in terme van gehegtheid, bande en affiniteite. 

Sielkundige Erich Fromm hou in sy boek The Art of Loving vol dat die liefde nie net 'n gevoel is nie, maar ook aksies, en dat die "gevoel" van die liefde in werklikheid oppervlakkig is in vergelyking met 'n mens se toewyding om lief te hê deur middel van 'n reeks van liefdevolle aksies met verloop van tyd. In hierdie sin het Fromm geredeneer dat die liefde is uiteindelik glad nie 'n gevoel is nie, maar eerder 'n verbintenis tot, en die nakoming van liefdevolle optrede teenoor 'n ander, jouself, of baie ander, oor 'n volgehoue tydperk. Frommbeskryf liefde ook as'n bewuste keuse wat in sy vroeë stadiums as'n onwillekeurige gevoel kan, maar wat dan later nie meer van daardie gevoelens afhang nie, maar eerder op doelbewuste toewyding berus.

Evolusionêre basis

[wysig | wysig bron]
Muur van die Liefde op Montmartre in Parys: "ek is lief vir jou" in 250 tale

Evolusionêre sielkunde probeer om verskeie redes vir die liefde as'n oorlewingsinstrument te verskaf. Die mens is afhanklik van die ouers se hulp vir 'n groot gedeelte van hul lewens in vergelyking met ander soogdiere. Die liefde is dus gesien as 'n meganisme om ouerlike ondersteuning van kinders vir hierdie verlengde tydperk te bevorder. Navorsers so vroeg as Charles Darwin self het unieke kenmerke van menslike liefde in vergelyking met ander soogdiere geïdentifiseer en erken liefde as 'n belangrike faktor vir die skep van sosiale ondersteuningsstelsels wat die ontwikkeling en uitbreiding van die menslike spesie moontlik gemaak het.[25] Nog'n faktor kan wees dat seksueel oordraagbare siektes permanent verlaagde vrugbaarheid, besering aan die fetus, en die verhoging van komplikasies tydens geboorte kan veroorsaak. Dit sou monogame verhoudings bo poligamie stel.[26]

Galery

[wysig | wysig bron]
  • 'n Hart is 'n bekende simbool van liefde.
    'n Hart is 'n bekende simbool van liefde.
  • Die eerste soen van Adam en Eva.
    Die eerste soen van Adam en Eva.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Definition of Love in English" (in Engels). Oxford English Dictionary. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Mei 2019. Besoek op 1 Mei 2018.
  2. ↑ "Definition of "Love" - English Dictionary" (in Engels). Cambridge English Dictionary. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 April 2019. Besoek op 1 Mei 2018.
  3. ↑ Oxford Illustrated American Dictionary (1998) + Merriam-Webster Collegiate Dictionary (2000)
  4. ↑ Fromm, Erich; The Art of Loving, Harper Perennial (1956), Original English Version,
  5. ↑ "Article On Love". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Mei 2012. Besoek op 13 September 2011.
  6. ↑ Helen Fisher. Why We Love: the nature and chemistry of romantic love. 2004.
  7. ↑ Liddell and Scott: φιλία
  8. ↑ Mascaró, Juan (2003). The Bhagavad Gita. Penguin Classics. Penguin. ISBN 978-0-14-044918-1.
  9. ↑ Anders Nygren, Agape and Eros.
  10. ↑ Kay, Paul; Kempton, Willett (Maart 1984). "What is the Sapir–Whorf Hypothesis?". American Anthropologist. New Series. 86 (1): 65–79. doi:10.1525/aa.1984.86.1.02a00050.
  11. ↑ "Ancient Love Poetry" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 September 2007.
  12. ↑ "St. Thomas Aquinas, STh I-II, 26, 4, corp. art" (in Engels). Newadvent.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2020. Besoek op 30 Oktober 2010.
  13. ↑ Love (in Engels). PediaPress.
  14. ↑ Leibniz, Gottfried. "Confessio philosophi" (in Latyn). Wikisource edition. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2019. Besoek op 25 Maart 2009.
  15. ↑ Baba, Meher (1995). Discourses. Myrtle Beach: Sheriar Press. p. 113.
  16. ↑ What is love?. In The Book of Real Answers to Everything! Griffith, J. 2011.
  17. ↑ Fromm, Erich; The Art of Loving, Harper Perennial (5 September 2000), Original English Version,
  18. ↑ DiscoveryHealth. "Paraphilia" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 April 2010. Besoek op 16 Desember 2007.
  19. ↑ Lewis, Thomas; Amini, F.; Lannon, R. (2000). A General Theory of Love. Random House. ISBN 978-0-375-70922-7.
  20. ↑ "Archived copy" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 28 Junie 2011. Besoek op 3 Oktober 2011.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)CS1 maint: Archived copy as title (link) "Archived copy" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 28 Junie 2011. Besoek op 3 Oktober 2011.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  21. ↑ Winston, Robert (2004). Human. Smithsonian Institution. ISBN 978-0-03-093780-4.
  22. ↑ Emanuele, E.; Polliti, P.; Bianchi, M.; Minoretti, P.; Bertona, M.; Geroldi, D. (2005). "Raised plasma nerve growth factor levels associated with early-stage romantic love". Psychoneuroendocrinology. 31 (3): 288–94. doi:10.1016/j.psyneuen.2005.09.002. PMID 16289361.
  23. ↑ Sternberg, R. J. (1986). "A triangular theory of love". Psychological Review. 93 (2): 119–135. doi:10.1037/0033-295X.93.2 (inactive 11 September 2018).{{cite journal}}: CS1 maint: DOI inactive as of September 2018 (link)
  24. ↑ Berscheid, Ellen; Walster, Elaine H. (1969). Interpersonal Attraction. Addison-Wesley Publishing Co. ISBN 978-0-201-00560-8. CCCN 69-17443.
  25. ↑ Loye, David S. (2000). Darwin's Lost Theory of Love: A Healing Vision for the 21st Century. iUniverse. p. 332. ISBN 978-0595001316.
  26. ↑ The Handbook of Evolutionary Psychology, edited by David M. Buss, John Wiley & Sons, Inc., 2005. Chapter 14, Commitment, Love, and Mate Retention by Lorne Campbell and Bruce J. Ellis.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Liefde&oldid=2653758"