Gaan na inhoud

Gewoonte

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

'n Gewoonte is 'n gedragsroetine wat gereeld herhaal word en geneig is om onbewustelik plaas te vind.[1][2][3]

In die American Journal of Psychology (1903) word dit soos volg gedefinieer: "'n Gewoonte is sielkundig gesproke 'n min of meer gevestigde manier van dink, wil of voel wat deur die vorige herhaling van 'n sielservaring verkry is."[4] Gewoontegedrag word dikwels nie bemerk deur die persoon wat dit toon nie, aangesien selfontleding nie nodig is wanneer roetinetake gedoen word nie. Gewoontes is soms verpligtend.[5] Die proses waardeur nuwe gedrag outomaties raak, is gewoontevorming. Dit is moeilik om ou gewoontes te verbreek en moeilik om nuwe gewoontes te vorm aangesien die gedragspatrone in ons senuweebane vasgelê is,[6] maar dit is moontlik om nuwe gewoontes deur middel van herhaling te vorm.[7]

Namate gedrag binne 'n gereelde konteks herhaal word, is daar 'n stygende toename in die verband tussen die konteks en die handeling. Dit verhoog die outomatisiteit (aotomaticity) van die gedrag in daardie konteks.[8] Kenmerke van outomatiese gedrag is die volgende: doeltreffendheid, gebrek aan bewustheid, onopsetlikheid, onbeheerbaarheid.[9]

Vorming

[wysig | wysig bron]

Gewoontevorming is die proses waarvolgens 'n sekere gedrag deur gereelde herhaling outomaties of gebruiklik raak. Dit word as 'n toename in outomatisiteit gedemonstreer waar die hoeveelheid herhalings 'n asimptoot bereik.[10][11][12] Gewoontevorming kan 'n stadige proses wees. Lally et al. (2010) het bevind dat dit gemiddeld 66 dae duur voordat deelnemers die asimptoot van outomatisiteit bereik, met 'n bestek van tussen 18-254 dae.

Gedurende die vorming van 'n spesifieke gewoonte kan dit in drie dele ontleed word: die sein, die gedrag en die beloning. Die sein is enigiets wat daartoe lei dat die gewoonte voorkom, dus die sneller van die gewoontegedrag. Dit kan enigiets wees wat 'n persoon met 'n sekere gewoonte assosieer en wat 'n gewoonte outomaties na vore bring. Die gedrag is die gewoonte self, en die beloning is 'n positiewe gevoel wat die gewoontesiklus laat voortgaan.[13] 'n Gewoonte kan aanvanklik deur 'n sekere doel geaktiveer word, maar mettertyd is die doel nie meer 'n noodsaaklikheid nie en word die gewoonte meer outomaties.

Daar bestaan vandag 'n verskeidenheid digitale hulpmiddels, aanlyn of mobiele toepassings, wat gewoontevorming bevorder. Habitica is byvoorbeeld 'n stelsel wat van gamification gebruik maak waar strategieë wat in videospeletjies voorkom, op werklike take toegepas word deur van belonings soos ervaring en goud gebruik te maak.[14] 'n Ondersoek van sulke hulpmiddels het egter getoon dat die meeste daarvan teoreties swak ontwerp is en nie tot die ontwikkeling van outomatisiteit bydra nie.[15][16]

Veral inkopiegewoontes is vatbaar vir verandering tydens "groot oomblikke" soos gradeplegtighede, troues, die geboorte van 'n eerste kind, verhuising, en egskeiding. Sommige winkels gebruik aankoopdata om hierdie gebeure te identifiseer en die bemarkingsgeleentheid te benut.[17]

Sommige gewoontes staan bekend as "hoeksteengewoontes" en hulle beïnvloed die vorming van ander gewoontes. Iemand wat byvoorbeeld na sy liggaam omsien en die gewoonte het om gereeld oefen, sal ook beter eet en sy kredietkaart minder gebruik. In besigheid kan veiligheid 'n hoeksteengewoonte wees wat ander gewoontes beïnvloed wat tot groter produktiwiteit lei.

Doelwitte

[wysig | wysig bron]

Die gewoonte-doelwit-tussenvlak of -wisselwerking word beperk deur die spesifieke manier waarop gewoontes aangeleer en in ons geheue verteenwoordig word. Spesifiek die assosiatiewe leer wat gewoontes onderlê, word deur die stadige, toenemende opbou van inligting in die prosessuele geheue gekenmerk.[18] Gewoontes kan 'n persoon se doelwitte óf bevoordeel óf benadeel.

Doelwitte rig die vorming van gewoontes deur die aanvanklike uitkomsgeoriënteerde motivering vir responsherhaling te bied. In hierdie sin is gewoontes dikwels 'n terugwysing na vorige doelwitnastrewing. Wanneer 'n gewoonte egter een aksie motiveer, maar 'n bewustelike doelwit 'n ander aksie vereis, kan 'n opposisionele konteks ontstaan.[19] Wanneer die gewoonte die bewustelike doel oorheers, het 'n vasleggingsfout (capture error)plaasgevind.

Gedragsvoorspelling is ook 'n uitvloeisel van doelwitte. Gedragsvoorspelling hou verband met die waarskynlikheid dat 'n gewoonte sal vorm, maar ten einde daardie gewoonte te vorm, moet 'n doelwit aanvanklik teenwoordig wees. Die invloed van doelwitte op gewoontes onderskei gewoontes van outomatiese denkprosesse. [20]

Die volgende is 'n beskrywing van 'n klassieke doelwitdevaluasie-eksperiment (uit 'n Scientific American MIND-webjoernaalinskrywing, Should Habits or Goals Direct Your Life? It Depends) wat die verskil tussen doelwitgerigte en gewoontegedrag demonstreer:

'n Reeks vindingryke eksperimente[21] wat in die vroeë 1980's deur Anthony Dickinson en kollegas aan die Universiteit van Cambridge in Engeland uitgevoer is, toon duidelike gedragsverskille tussen doelwitgerigte en gewoonteprosesse. In die opleidingsfase is 'n rot geleer om 'n hefboom te trek om kos te kry. In 'n tweede fase is die rot in 'n ander hok sonder 'n hefboom geplaas en het hy kos gekry. Hy is egter siek gemaak wanneer hy die kos eet. Dit het gemaak dat die rot die kos "devalueer", want hy het die kos met 'n slegte gevoel geassosieer, sonder om die hefboomaksie met daardie gevoel te assosieer. In die toetsfase is die rot in die oorspronklike hok met die hefboom geplaas. (Ten einde verdere leer te voorkom, is geen kos in die toetsfase gegee nie.) Rotte wat 'n indringende opleidingsfase ondergaan het, het voortgegaan om die hefboom in die toetsfase te trek, al was die kos gedevalueer; hulle gedrag is gewoonte genoem. Rotte wat 'n gemiddelde opleidingsfase ondergaan het, het die hefboom geïgnoreer, en hulle gedrag is doelwitgerig genoem. … Doelwitgerigte gedrag word verklaar deur die rot se gebruik van 'n eksplisiete voorspelling van die uitkoms van 'n sekere aksie in sy keuse om 'n aksie uit te voer. As 'n rot die kos wil hê, trek hy die hefboom, want hy voorspel dat die hefboomaksie die kos sal lewer. As die kos gedevalueer is, sal die rot nie die hefboom trek nie. Gewoontegedrag word verklaar deur 'n sterk assosiasie tussen 'n aksie en die situasie waarbinne die aksie uitgevoer is. Die rot trek die hefboom wanneer hy die hefboom sien, nie as gevolg van die voorspelde uitkoms nie.

Senuweeagtigheid

[wysig | wysig bron]

Sekere gewoontes kan as senuweeagtige gewoontes geklassifiseer word. Dit sluit in naelbytery, stotter, snuif en kopstampery. Dit word as simptome van 'n emosionele toestand beskou en is gewoonlik gebaseer op angs, onsekerheid, minderwaardigheidgevoelens en spanning. Hierdie gewoontes word dikwels op 'n jong ouderdom gevorm en kan die gevolg van 'n behoefte aan aandag wees. Wanneer iemand 'n senuweeagtige gewoonte probeer verbreek, is dit belangriker om die oorsaak van die senuweeagtige gevoel te hanteer as die simptoom (die gewoonte self).[22]

Slegte gewoontes

[wysig | wysig bron]

'n Slegte gewoonte is 'n ongewenste gedragspatroon. Algemene voorbeelde sluit in: uitstel, kriewelrigheid, oorbesteding, naelbytery.[23] Hoe gouer 'n mens hierdie slegte gewoontes identifiseer, hoe makliker is dit om daarvan ontslae te raak.[24]

Wilskrag en voorneme

[wysig | wysig bron]

'n Sleutelfaktor in die onderskeiding tussen 'n slegte gewoonte en 'n verslawing of geestesteuring is wilskrag. As 'n persoon beheer oor die gedrag het, is dit 'n gewoonte.[25] Goeie voornemens kan die negatiewe uitwerking van swak gewoontes omverwerp, maar die effek daarvan blyk onafhanklik en bykomend te wees—die slegte gewoontes bly, maar word onderdruk en nie soseer gekanselleer nie.[26]

Eliminering

[wysig | wysig bron]

Daar is baie tegnieke vir die eliminering van slegte gewoontes, bv. die onttrekking van versterkers—die identifisering en verwydering van faktore wat die gewoonte aktiveer en versterk.[27] Die basale ganglia onthou die konteks wat 'n gewoonte sneller, dus kan 'n gewoontes herleef as 'n sneller weer sy verskyning maak.[28] Daar word aanbeveel dat slegte gewoontes so gou moontlik geïdentifiseer en geëlimineer word. Gewoonte-eliminering raak moeiliker met die jare aangesien gewoontes deur herhaling gedurende 'n leeftyd akkumulatief versterk word.[29] Volgens Charles Duhigg is daar vir elke gewoonte 'n siklus wat 'n sein, roetine en beloning insluit. 'n Voorbeeld van 'n gewoontesiklus is: 'n TV-program maak klaar (sein), die persoon loop yskas toe (roetine) en eet iets (beloning). Die sleutel tot gewoonteverandering is om jou sein te identifiseer en jou roetine en beloning aan te pas.[30]


Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Butler, Gillian; Hope, Tony.
  2. ↑ Definition of Habit.
  3. ↑ Definition of Habituation.
  4. ↑ Andrews, B. R. (1903). "Habit". The American Journal of Psychology. 14 (2): 121–49. doi:10.2307/1412711.
  5. ↑ "Habituation."
  6. ↑ https://www.psychologytoday.com/basics/habit-formation.
  7. ↑ https://www.psychologytoday.com/basics/habit-formation.
  8. ↑ Wood, W., & Neal, D. T. (2007).
  9. ↑ Bargh, J. A. (1994).
  10. ↑ Hull, C. L. (1943).
  11. ↑ Hull, C. L. (1951).
  12. ↑ Lally, P., van Jaarsveld, C. H. M., Potts, H. W. W., & Wardle, J. (2010).
  13. ↑ Duhigg, C. (n.d.
  14. ↑ Deterding, Sebastian, et al.
  15. ↑ Stawarz, K., Cox, A. L., & Blandford, A. (2014).
  16. ↑ "Stawarz, K., Cox, A. L., & Blandford, A. (2015)" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 4 Maart 2016. Besoek op 19 April 2017.
  17. ↑ https://www.kera.org/2012/03/14/habits-life-and-business/
  18. ↑ American Psychological Association.
  19. ↑ Schacter, Gilbert, Wegner.
  20. ↑ Neal, D., Wood, W., Labrecque, J., & Lally, P. (2011).
  21. ↑ Anthony Dickinson (1985).
  22. ↑ Payne, https://resolver.scholarsportal.info/resolve/00966347/v25i0004/324_tponh
  23. ↑ LeVert, Suzanne; McClain, Gary R. (2001). The Complete Idiot's Guide to Breaking Bad Habits. Alpha Books. ISBN 0-02-863986-3.
  24. ↑ Murdock, KatharineTHE AMERICAN JOURNAL OF NURSING, V. 19 (7), 04/1919, p. 503-506
  25. ↑ Valverde, Mariana (1998). "Disease or Habit? Alcoholism and the Exercise of Freedom". Diseases of the Will: Alcohol and the Dilemmas of Freedom. ISBN 0-521-64469-0.
  26. ↑ Bas Verplanken; Faes, Suzanne (21 Junie 1999). "Good intentions, bad habits, and effects of forming implementation intentions on healthy eating". European Journal of Social Psychology. 29 (5–6): 591–604. doi:10.1002/(SICI)1099-0992(199908/09)29:5/6<591::AID-EJSP948>3.0.CO;2-H. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Januarie 2013. Besoek op 19 April 2017.
  27. ↑ Fensterheim, Herbert; Baer, Jean (1975). Don't Say Yes When You Want to Say No. Dell. ISBN 0-440-15413-8.
  28. ↑ https://news.cnet.com/MIT-explains-why-bad-habits-are-hard-to-break/2100-11395_3-5902850.html.
  29. ↑ Murdock, Katharine, The Psychology of Habit https://simplelink.library.utoronto.ca/url.cfm/350245
  30. ↑ https://charlesduhigg.com/how-habits-work/.

Verdere leesstof

[wysig | wysig bron]
  • Duhigg, Charles (2014). The Power of Habit: Why We Do What We Do in Life and Business. ISBN 978-0-8129-8160-5.
  • James Sloan Allen, ed., William James on Habit, Will, Truth, and the Meaning of Life. Frederic C. Beil, Publisher, Savannah, 2014.ISBN 978-1-929490-45-5

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Gewoonte&oldid=2459137"