Boekrol

'n Boekrol (van die ou Franse escroe of escroue), is 'n rol papirus, perkament of papier wat skryfwerk bevat. Die boekrol is die voorloper van die huidige boek.

Struktuur

'n Boekrol word gewoonlik verdeel in bladsye, wat soms afsonderlike velle papirus of perkament wat aan die kante vasgeplak word, of dit kan gemerk word as afdelings van 'n aaneenlopende rol skryfmateriaal. Die boekrol word gewoonlik afgerol sodat een bladsy op 'n tyd blootgestel word, vir skryf of lees, met die oorblywende bladsye opgerol na links en regs van die sigbare bladsy. Dit word van kant tot kant afgerol, en die teks word in lyne van bo na onder van die bladsy geskryf. Afhangende van die taal, kan die letters links na regs, regs na links of afwisselend in die rigting (boestrofedon) geskryf word. Die moeilike hanteerbare boekrol het as nadeel dat mense nie vinnig 'n teks kan opsoek nie en dat mense nie tussen twee dele van 'n boekrol heen en weer kan blaai nie. Sommige boekrolle is eenvoudig opgerolde bladsye. Ander kan houtrolle aan elke kant hê: byvoorbeeld Torah-rolle het nogal uitgebreide rolle wat hul seremoniële funksie pas.

Die kodeks as opvolger

Rondom die opkoms van die Romeinse tydvak word die boekrol stadig verdring deur die kodeks, die boekvorm met ingestikte blokke. Dit het oorspronklik bestaan uit klein houtpanele wat met was bestryk was en aan die een kant met rieme vasgebind is sodat ’n mens daardeur kon “blaai”. Dit was 'n ontwikkeling van enkelblad wastablette wat voorheen in omloop was. Sulke skryfmateriale is in skole gebruik, maar kon selde meer as 50 woorde bevat. Ná gebruik kon die was weer gladgestryk word vir hergebruik.

Die Kodeks was waarskynlik 'n Romeinse uitvinding. Die kodeks het redelike vinnige ingang gemaak, want dit is immers baie handiger om 'n bepaalde hoofstuk vinnig op te soek deur te blaai en daardeur 'n idee om te behou van die geheel. 'n Boekrol moet meestal 'n hele stuk afgerol word om dieselfde te doen. Die boekrol is baie meer broos as 'n kodeks. Deur die stewige omslag (vroeër dikwels van hout of baie dik leer gemaak) kan die kodeks 'n rowwe behandeling beter weerstaan as wat 'n boekrol sou kan. Die kodeks bied ook deur sy grote die voordeel dat dit makliker vervoer kan word en daardeur groter aanwendingsmoontlikhede gebied het.

Boekrol in vergelyking met die moderne boek

Met die oorplasing na boeke neem 'n gemiddelde boekrol twintig tot veertig bladsye van 'n gemiddeld moderne boek op. 'n Gemiddelde moderne boek van tweehonderd tot driehonderd bladsye sou dan ongeveer tien antieke boekrolle verg. Baie word die hoofstukke van boeke wat uit die oudheid kom word nog steeds 'boeke' genoem soos die boeke van die Bybel of die boeke van Herodotos. Oorspronklik was dit inderdaad aparte boekrolle. Dit impliseer wel dat die biblioteke uit die oudheid na hedendaagse maatstawwe redelik beskeie was. Die grootste was die biblioteek van Alexandrië met tussen die 400 000 en 700 000 boekrolle. Dit sou nou tussen die 40 000 en 70 000 boeke wees. 'n Gemiddelde openbare biblioteek het betreklik vinnig soveel boeke in voorraad.

Moderne boekrolle

In die joodse erediens word uit tradisie nog steeds uit boekrolle gelees; die Torah-rolle. Hierdie word ook steeds volgens eeue oue tradisie met die hand gekopieer.

Bibliografie

• Alberto Manguel, 1996, Een geschiedenis van het lezen, Uitg Ambo, Amsterdam, ISBN 90-263-1565-1.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.