De verraders

Den Haag

Het jaar 1956 kenmerkte zich, behalve door geharrewar over geldkwesties, door andere hoog emotionele gebeurtenissen, die de boog steeds verder spanden. De politieke processen tegen Nederlanders in Indonesie wekten ongekende verontwaardiging. 19 April 1956 overleed beklaagde Jungschlaeger in Indonesische gevangenschap. Schmidt die al op 18 december 1953 werd gearresteerd, wachtte nog altijd op berechting.

Ten onrechte heeft men in Djakarta gemeend, dat het vastzetten van gijzelaars Den Haag vrees zou aanjagen of zou imponeren, zodat het de Papoea's eerder los zou laten. Die beruchte politieke processen werkten als een boemerang. In zijn boek ‘Nederland staat terecht in Indonesie’, heeft de journalist H.C. Beynon van dit drama een levendig overzicht gegeven. Ik heb nooit begrepen hoe men zich aan Indonesische zijde zo fataal heeft kunnen verkijken, door zich van het argumenten te blijven bedienen, dat druk uitoefenen op wat men de Nederlandse kruideniers noemde, Den Haag er toe zou kunnen brengen door de knieen te gaan wanneer bijna heilige principes aan de orde waren.

Voor de meesten, hier, bracht de kwestie Nieuw Guinea een diepgeworteld rechtsgevoel in het geding. Men had de Papoea's een belofte gedaan. Punt. Of die belofte juist was, historisch of internationaal politiek een haalbare kaart zou zijn, dat deed verder niet terzake, afspraak was afspraak. Vooral als zij nog zwart op wit stond ook. Dan viel er al helemaal niet aan te tornen. Dit was nu eenmaal ons karakteristiek waar de Indonesiers bij het bepalen van hun politiek al evenmin rekening mee hebben gehouden. Men heeft er in Djakarta uitzonderlijk lang over gedaan om de averechtse uitwerking van allerlei subtiele vormen van chantage, bovendien ten eigen nadele, op te merken. 20 Augustus 1956 eiste de openbare aanklager vijftien jaar gevangenisstraf voor Schmidt. De verdachte zou zich aan subversieve activiteiten hebben schuldig gemaakt. Hij zou onder meer de ondergrondse beweging van ex-kapitein Westerling hebben voortgezet.

Volgens het A.N.P. hoorde Schmidt zijn veroordeling volkomen rustig en als een toonbeeld van zelfbeheersing aan.

10 September 1956 vroeg de verdedigster mevrouw Mieke Bouman, in een pleitrede van vijf en zeventig bladzijden, vrijspraak. Schmidt zelf voegde aan deze fillibuster toe, dat hij

volkomen onschuldig was. ‘Eist Indonesie mijn hoofd’, riep hij uit, ‘welaan, het kan het krijgen. Ik ben oud en heb niets meer te winnen en weinig te verliezen. De overtuiging van mijn volslagen onschuld kan niemand mij ontnemen.’

Bij het verlaten van de rechtszaal werd mevrouw Bouman door een ziedende menigte bedreigd. Haar auto werd vernield. De tijdelijke zaakgelastigde, Hagenaar, spoedde zich met een nota naar dr. Soebrandio. Enkele dagen later verliet de ‘kloeke verdedigster’ in alle stilte Indonesie. Zij ontmoette haar man in Rome. Elseviers Weekblad drukte acht foto's ter harer ere op de voorpagina: Mieke op de markt in Rome: Mieke stapt in een taxi: Mieke stapt uit een taxi: Mieke bij de Fontane di Trevi: Neerlands dapperste vrouw, aldus de tekst van Theo Droogh. DE TELEGRAAF protesteerde, dat mevrouw Bouman in Rome niet door een officiele vertegenwoordiger van de regering was opgewacht en afgehaald. De koningin zou haar spoedig ridderen op Soestdijk. Het Jungschlaeger comité opende een internationale actie om te voorkomen dat Schmidt een tweede Dreyfus zou worden. Mieke voerde in het Amsterdamse Concertgebouw het woord op een druk bezochte protestvergadering. Alleen in Vrij Nederland kon men lezen, dat wellicht het van leer trekken door volgelingen van Mevrouw Bouman en door de eeuwen trouwers van professor Gerbrandy de heer Schmidt zelf waarschijnlijk in zijn Djakartaanse cel meer nadeel dan voordeel zou bezorgen en zeer waarschijnlijk zijn gevangenschap nodeloos zou verlengen.

Ondanks de nieuwe opgelaaide hetze kwamen in september 1956 in Zurich onder auspicien van het Internationale Pers Instituut een tiental Indonesische en een negental Nederlandse journalisten bijeen. Onze afvaardiging werd geleid door professor Rooij: de Indonesische door Mochtar Loebis. Men wilde nagaan of de pers van beide landen niet alsnog een positievere rol zou kunnen spelen bij het doen verminderen van spanningen tussen onze landen. Oud-Indischman en Indonesie-redacteur van het Algemeen Handelsblad, Albert Besnard - in die tijd hadden de Nederlandse kranten dikwijls nog een Indonesie redacteur; tegenwoordig wordt de Indonesische berichtgeving door de redacties buitenland verwerkt - bleef weg uit Zurich. Vandaar de tien Indonesiers en negen Nederlanders. Besnard zei mij; ‘Laten die Indonesiers eerst eens leren gewoon te doen en Nederlands te

praten.’ Als gastheer en scheidsrechter zou namelijk een Deen optreden, om welke reden men het Engels als voertaal had gekozen. Dat was voor koloniale diehard Besnard absurd.

De Zuricher conferentie riep de pers van beide landen op de grootst mogelijke objectiviteit in acht te nemen. Ook het schrijven van schadelijke commentaren werd aanbevolen om achterwege te worden gelaten.