BURIME DUE MATEFIALE PER *.HISTORIN£ E SHQIPERISfi 3/ h R E LAC IO N E MBI GJENDJEN E SHOIPERISE VERIORE DHE TE MESME NE SHEKULLIN XVII f

S1TETI SH T E T E R O R X T IR A N E S 11T U T I I H I S T 0 R I S 6 DHE I G J U H E S I S E BURIME DUE MATEFIALE PER *.HISTORIN£ E SHQIPERISfi 3/ h RELACIONE MBI GJENDJEN E SHOIPERISE VERIORE DHE TE MESME NE SHEKULLIN XVII f V ELLIM I II (1634 1650) IN D E K SI i 1. 1634 Pjese nga relacioni i Bonavenfcura Palacolo drejtue Kongr. Prop, mbi gjendjen ne malesine e Pultit. 2. 1636, 19 prill Leter e M ark Skures drejtue imz. Ingolit rreth grind jeve per jurisdiksionin kishtar. 3. 1636, 4 qershor Leter e fGjergj Bardhit drejtuej kardinalit Antoni, mbi grindjet per jurisdiksionin kishtar, ( 4./1636 7 shtator Leter e Frang Bardhit drejtue imzot Macoldit per t ’i tregue pritjen qe i ka bame populli i Zadrimes dhe per t ’i shprehe nevojen qe ka vendi per njerez te dijtun. 5. 1636, 8 shtator Leter e Gjergj B ardhit drejtue imz. Ingolit mbi viziten neper diogez, mbi g rln d je rp e r jurisdiksion dhe mbi nevojen per pregatitjen e klerit. 6. 1636, 8 shtator Leter e Gjergj Bardhit drejtue Kongr. Prop, ne lidhje me grindjet per jurisdiksionin~kis'Rfar nderm jet Lezhes dhe Arbenise. 7. 1636, 8 shtator Leter e Frang Bardhit drejtue IngOlit mbi arritjen ne Sape dhe mbi nevojet e dioqezit. 8. 1636, 27 tetor Leter e Mark Skures drejtue imz. Ingolit mbi arritjen ne seli, mbi pagesat qe u ka detyrue feudaleve dhe mbi grindje per juris­ diksion kishtar. 9. 1636, nandor-dhetor Leter e Gjergj Bardhit drejtue imz. Ingolit mbi viziten qe ka krye neper diopezet e veta. 10. 1636, 22 dhetor Leter e Mark Skures drejtue imz. Ingolit per te kerkue subsid dhe pea- t'u ankue kunder ipeshkvit te Lezhes. 11. 1636, 22 dhetor Deshmi ,e Mark Skures per te porosite priftin Gjon Bogdani i rili kerkon ndihma per te ndreqe nje kishe. 12. 1636, 31 dhetor Leter e Giergj B ardhit dreitue ne Rome per pashlje t ’ adm inistra­ tes kishtare. 13. 1636, 31 dhetor Leter e-G ierei Bardhit drejtue ne Rome per gashtje t ’adm inistra­ tes dhe te jurisdiksionit kishtar. 14. 1636, 31 dhetor Leter e Gjergj B ardhit drejtue Kongr. Prop, mbi viziten nepdr —' diogez te Serbise. 15. 1636, 31 dhetor Leter-relacion e Gjergj B ardhit mbi konfliktin qe ka me ipeshkvin e Lezhes per kishen e Barbullushit. 16. 1637, 20 janar Leter e Mark Skures drejtue ne Rome per gashtje t ’adm inistrates. 7. 1637, 8 shkurt Leter e Frang B ardhit drejtue imz. Ingolit per nevojet e d io g e-\/ zit te Sapes, per dergimin e disa vendasve nder kolegjet dhe p e p /\ nje kryengritje qe po ndodhe nga nje pashe ne jug te Vlones. 18. 1637, 8 shkurt Leter-relacion e F rang Bardhit drejtue Kongr. Prop, mbi gashtje ^ te dio.gezit te Sapes dhe te jurisdiksionit kishtar. 19. 1637, 7 mars Leter e B. Orsinit drejtue ne Rome ne lidhje me konfliktin per kishen e Barbullushit. 20. 1637, 20 prill Leter e Gjergj Bardhit drejtue Kongr. Prop, mbi gjendjen e ve- — shtire te diogezit te Tivarit dhe mbi grindjen per '’kishen e Barbullushit. 21. 1637, 5 maj • . . . ' Leter e Frang Bavdhit drejtue ne Rome me te cilen porosit D. P je- \ ter Samuelin dhe shpreh nevojen per dergimin e nxanesve ne k o - ' v l€gj. 22. 1637, 28 maj Leter e Frang Bardhit drejtue imz. Ingolit me tg cilen e infor- i mon per disa gashtje te diogezit te Sapes dhe interesohet te f u te t^ n f ne kolegj Gjergj Vladanji. Mbi mbledhjen e Blinishtit. 23. 1637,29 maj Leter e Mark Skures drejtue Kongr. Prop, rreth mbledhjes s’ipeshkvijve ne Blinisht. 24. 1637, qershor Relacion i Frang B ardhit mbi viziten e bame ne krahinen e Pukes. 25. 1637, 20 tc to r-n a n d o r Relacion i Gjergj B ardhit mbi viziten e kryem e ne diogezin e Tivarit. 26. rreth 1637 Pasqyre e bame nga Gjergj Bardhi mbi gjendjen diogezane ne di- — ogez te Serbise s^ poshtme dhe t ’ eper. 27. 1638, 11-20 shkurt Relacion i Gjergj B ardhit mbi viziten ne diogezin e Serbise se , poshtme. 28. 1638, 27 mars Relacion i fra K erubinit mbi gjendjen e misioneve nd Shqipni dhe mbi gjendjen ekonomike, politike e shoqnore td Shqipnise. / 29, 1638, maj-gusht Relacion i Gjergj B ardhit mbi viziten e kryeme ne dio?ez te Shkodres, te Sapes e ne Lezhe. 30. 1638, qershor * f Relacion i Frang Bardhit mbi viziten e kryem e ne Spas, fballe, a P ult dhe mbi ekspediten e Vu$o Pashes ne Kelmend. * 3l\ 1638, qershor ' *'>••• Leter e Frang B ardhit drejtue papes per tei kerkue subsid. 32.~163871639~ " > ;* Relacion i Gjergj Bardhit mbi viziten e kryem e ne dio^ez te Tivarit dhe te Serbise. " 33. 1638 ^ -Pjesg' nga relacioni i Fran^esk Leonardit mbi dio^ezet e Serbis? dhe te Shqipnise. 34. 1641, 19 prill y Relacioni i Frang Bardhit dhane papes mbi gjendjen ne Zadrim?. , 35. 1641, 19 prill Relacion i Frang Bardhit mbi Zadrimgn. 44 36. 1641, 20 dhetor Relacion i Mark Skures mbi viziten e kryem e neper diogezet © Shqipnise se Mesme. 37. 1641-1642 Relacion \ Gjergj Bardhit mbi vizitat e tija neper dicxjezet e Serbise. 38. 1643, 12 janar Leter e M ark Skures drejtue imz. Ingolit per gashtje te subsidit etj. 39. 1643, 2 shkurt Leter e M ark Skures drejtue ne Rome per te kerkue emnimin e fra Simonit ipeshkev ndihmes. 40. 1643, 2 shkurt Leter e Mark Skures drejtue imz. Ingolit mbi nevojen t ’ emnohet nje ipeshkev ndihmes. Propozon Simon Sumen. 41. 1643, 4 shkurt Leter e Mark Skures drejtue Kongr. Prop, po per te kerkue emni­ min e fra Simon Sumes ipeshkev ndihmes. 42. 1643, 10 qershor Leter e Mark Skures drejtue ne Rome per tS kerkue subsidin dhe emnimin e nje ipeshkvi ne Kanovi (Shqipni e Mesme). 43. 1643, 14 gusht Interdikti qe Gjergj Bardhi i ven kishes se Dejes sepse populli nuk ^paguen detyrim et ndaj ipeshkvit. 44. 1643, 29 gusht Leter e Gjergj Bardhit drejtue ne Rome, me te cilen kckkon t§ ktheje ne Sapes pasi ka vdeke Frang Bardhi. -4 5 . 1643, 1 shtator Urdhnese e Gjergj Bardhit qe populli i Zadrimes t ’i paguej detyrim et e drithit per ipeshkvin. 7 * fc 46. ' 1643, 15 shtalor !' Leter e Gjergj B&rdhit drejtue imz. Ingolit m e te cilen kerkon te ktheje me seline e Sapes. 47. 1643, 16 tetor « ____ | Leter e Mark Skures drejtue imz. Ingolit mbi rreziqet qe i kercnohen selise se K urbinit. T ’em nohet ipeshkev Simon Suma. 48. 1643, 25 tetor | Leter e Gjergj B ardhit drejtue imz. Ingolit per te kerkue emnimin e vet ne diogez te Sapes etj. 49. 1643, 16 nandor | Leter e Mark Skures drejtue papes me te cilen kerkon lejen te shuguroje m eshtar nje frat lajko. 50. 1643, 18 dhetor . ’ Leter e Gjergj B ardhit drejtue Kongr. Prop, per emnimin e vet ne Sape dhe te Leonardisit ne Tivar. 51. 1644, 31 janar Leter e Gjergj Bardhit drejtue ne Rome per kalimin e vet nga selia e Livarit n ’ ate te Sapes. Kerkon subsid etj. 52. 1644, 2 shkurt Leter e Mark Skures drejtue imz. Ingolit per emnimin e fra Leke Lugit ipeshkev ne Pult. 53. 1644, 29 mars Leter e Gjergj Bardhit drejtue vikarit te Shkodres per gashtje te jurisdiksionit kishtar. 54. 1644, 15 prill Leter e Gjergj Bardhit drejtue Kongr. Prop, qe te lihet i qete ne Sape mbasi ka heqe dore nga selia e Tivarit. 55. 1644, prill Leter e Gjergj B ardhit drejtue Kongr. Prop, mbi nevojet e sherbim it fetar ne m alet e Dukagjinit. 56. 1644, prill L eter e Gjergj Bardhit drejtue imz. Ingolit mbi adm inistrim in e vet kishtar. Zije buke ne Zadrime. Kerkon subsid. 57. 1644, 2 maj Leter e Gjergj B ardhit drejtue imz. Ingolit mbi transferim in e vet nga selia e Tivarit n ’ ate te Sapes. 58. 1644, 2 maj Leter e Gjergj Bardhit drejtue Kongregacionlt te Prop. p2r ta falenderue sepse e kane shenue ne diogez te Sapes. 59. 1644, 2 maj Leter e Gjergj Bardhit drejtue imz. Ingolit per t ’ia leshue seli­ ne e Tivarit Leonardisit. 60. 1644, 10 qershor o Leter e Gjergj Bardhit drejtue imz. Ingolit mbi adm inistrim in e vet kishtar. 61 1644, 10 qershor Leter e Gjergj Bardhit drejtue Kongr. Prop, po mbi adm inistrim in e vet kishtar. ■62. 1644, 15 korrik Leter e .Gjergj B ardhR jdrejtue imz. Ingolit m bi adm inistrim in e vet, mbi ngushticen no te cilen gjendet, mbi m isionaret dhe mbi ipeshkvin e Lezhes. pas 1644 | Helacion i Mark Skures m bi viziten e kryem e neper diogezet e Shqipnise se Mesme. 64. 1645 Relacion i Mark Skures m bi viziten e jashtezakonshm e neper diogezet e Shqipnise se Mesme. 65. 1647, 14 nandor Leter e Gjergj Vladanjit me te cilen porosit shqiptaret te mos u besojne venedikasve. 6 6 . 1648, 27 maj Deshmi e fra K erubinit mbi pam undesine e ipeshkvit te Sapes pgr t ’u kthye rie seTTne e vet. 67. 1648, 29 qershor Deshmi e Mark Skures mbi pamundesine e klerikeve te vijne ne Shqipni. 68. 1649, 10 prill Leter e Mark K ryeziut drejtue Kongr. Prop, mbi pamundesine qe te hyje ne Shqipni. 69. 1649, 1 maj . Leter e dy ipeshkvijve te Shqipnise drejtue Kongr. Prop, mbi pa­ mundesine qe te kthejne ne selite e veta. 70. 1649, 9 maj Leter e vikarit te Budues drejtue kard. Kaponit me te cilen kerkon leje te sihuguroje m eshtare para afatit te moshes. 71. 1649, 15 qershor Leter e Franqesk Bolices drejtue sekretarit te Kongr. Prop, mbi sherbim in qe u ka sjelle dhe u sjell misioneve ne Shqipni. 72. 1649, 24 qershor Leter e Gjergj Vladanjit drejtue ne Rome mbi perpjekjet per te •hyme ne Shqipni. 73. 1649, 2 korrik Leter e kreneve te Tivarit drejtue Kongr. Prop, per t’u ankup — ndaj veprimeve t ’ arqipeshkvit J. Bonaldi. 74. 1649, 28 gusht Leter e Anton Tomes drejtue Kongr. Prop, per t ’u ankue ndaj arqipeshkvit P^naidi. 75. 1649, 1 shtator Leter e Jacin Sospello drejtue Kongr. Prop, mbi persekulimet qf4 pesojne'nilsioneFfie Shqipni. 76. 1649, 2 shtator Leter e J. Bonaldit drejtue ne Rome per te kerkue lejen te shuguroje m eshtare para afatit te moshes. 77. 1649, 6 shtator Leter e Gjon Paskualit drejtue Korigr. Prop, mbi vepren e vet^— ndec besim taret e ritit ortodoks. 9 % 78. 1649, 20 shtator Leter e fra Donatit drejtue ne Rome mbi veprim et e keqija t ’arqipeshkvit te Tivarit etj. 79. 1G49, 7 dhetor Leter e Frangesk Bolices drejtue kard. Kaponit rreth nje harte te Shqipnise dhe mbi m lsionet ne Shqipni. 80. 1649, 17 dhetor Leter e Frangesk Bolices drejtue ne Rome per kthim in e misionareve ne Shqipni. 81. 1649, 19 dhetor Leter e Frangesk Bolices drejtue kard. Kaponi mbi m enyren se ^i mund te kthejne m isionaret ne Shqipni. 82. 1649, 28 dhetor Leter e Frangesk Bolices drejtue kard. Kaponi rre th hartes se Shqipnise dhe per te propozue Ndre Bogdanin ne seline e Ohrit. 83. 1649 (?) Lutje e Gjergj Vuskoviqit drejtue Kongr. Prop, me te cilen kerkon ndihm e dhe vendosjen e nipit ne kolegj. 84. 1649 (?) Lutje e dy ipeshkvijve te Shqipnise n ’arati per te nxjerre subsidet. 85. 1649 (?) Lutje e ipeshkvit te Shkodres per te nxjerre nje tjeter seli; 86. 1650, 8 janar Leter e kem unitetit te Tivarit drejtue Kongr. Prop, per t ’u ankue ndaj arqipeshkvit Bonaldi. o 87. 1650, 10 janar Leter e fra Donatit Jeliq drejtue Kongr. Prop, p er (te fute te nipin ne kolegj dhe per t ’u ankue kunder arqipeshkvit Bonaldi. 88. 1650, 7 m arsf Relacion i Jacint Sospcllo dhe Benedikt Trevizanos mbi gjendjen e misioneve ne Shqipni. 89. 1650, 3 prill Leter e fra Donatit Jeliq drejtue ne Rome per transferim in e a r­ qipeshkvit te Tivarit ne nje seli tjeter. 90. 1650, 23 prill le te r e Frangesk Bolices drejtue kard. Kaponit per te propozue emnimin e Gjergj Vladanjit n ’Oher. 91. 1G50, 10 qershor Deftese e fra. J. Sospcllo per disa orendi kishtare. 92. 1650, 12 qershor Leter e Mark Skures drejtue Kongr. Prop, mbi kerenimin e tu rq v eper ta shnderrue seline e K urbinit ne fortese. 93. 1650, 12 qershor Leter e Mark Skures drejtue Kongr. Prop, po mbi kerenim in qe i rrin mbi koke Kurbinit. 94. 1650, 4 korrik Pjese nga letra e fra Donat Jeliqit drejtue ne Rome ne lidhje me m undesite per kthimin ne Shqipni. 95. 1650, 7 korrik : Leter e Gjon Krizostom it nga Gallata drejtue ne Rome me te ci­ len rauk ipranon te kthehet ne mijsionin e mapareshem ne Shqipni. i, 96. 1650, 8 korrik Leter e Benedikt Orsinit drejtue ne Rome mbi aratine e vet ne­ per m aie dhe mbi vepren e keqe te misionareve. 97. 1650, 23 kbrrik Leter e arqip. te Pizes drejtue kard. Kaponit per t ’i dergue informacion mbi Gjergj Viadanjin. 98. 1650, 23 korrik Informacion mbi Gjergj Viadanjin. 99. 1650, 25 korrik Leter e Frangesk Bolices drejtue kard. Kaponit me te cilen porosite te ndihm ohet Mark Skura. 100. 1650, 30 korrik 7 Lutje e tivarasve per te kerkue emnimin ne seline e arqipeshkvi-" se Ira Donat Jeliqin. 101. 1650, 24 shtator ' Leter e Frangesk Bolices drejtue kard. Kaponit mbi veshtiresite per futjen e misionareve ne Shqipni. 102 1650, 2 tetor . Leter e Jacint Sospello drejtue ne Rome mbi m enyren se si do rivendosen misionet ne Shqipni. 103. 1650, 4 nandor Leter e fra Donat Jeliqit drejtue Kongr. Prop, mbi pamundpsine ^ e misionareve te huej per te hyme ne Shqipni. 104. 1650 (?) Kerkesa te prefqktit te misioneve per vazhdimin e veprim it mi- sionar ne Shqipni. 105. 1650 (?) Kerkesa te prefektit te misioneve po per vazhdimin e veprimit m isionar ne Shqipni. 106. 1650 (?) Lutje e fra Xhuzepe del’ Akuila per te qene emnue ipeshkev ne P ult (?). 107. 1650. (?) Lutje e Nikolle Korpenit per te kerkue subsid. 108. 1650 (?) Lutje e Nikolle Korpenit po per te nxjerrg subsid etj. 109. 1650 (?) Lutje e Simon Sumes per t ’i leshue seline e Zadrimes Ndre Bogdanit dhe ai vete per te shkue n ’Oher. 110. 1650 (?) • | Leter e Mark Skures drejtue ne Rome mbi ngushticen e vet ekonomike. 111. 1650 (?) | Kerkese e Mark Skures drejtue Kongr. Prop, per disa orendi kishtare. 112. 1650 (?) Leter e Mark Skures drejtue Kongr. Prop, me te. subsid. 113. 1650 (?) Pro-m em oria e Simon Sumes per nxjerrjen ef/d is^ fakultet'eve. 114. 1650-1651 ^idlite e ^rizrendit Relacion i Grigor M azrrekut mbi gjendjen ne 1 Pjese nga relacioni i prefektit <e m isionere n e Shqipni. Bonaventura Palacolo, drejtue Kongregacionit te Propaganda Fida, — Mbi gjendjen ne malesing e Pultit. (Ark. Vat. SRCG, a. 1630-1639, v. 263; fl. lGv-17 — Vetem kjo cope botue ne: CORDIGNANO, G. Ec. AI. fq, 245/21) Vjeti 1634 Popujt pultjane jane me shumics dhe luftarake. Nga mungesa e priftenve disa jane bame turq por shume pak. Keta pultjanet bahen ma shum e se njezetmije frym e te krishtena; kane vetem dy priften, por mendoj se njeni nuk m und te levize nga vendi prej • pleq&sie. Keta pultjanet, pak muej ma pare, bane nje perleshje t'arm atosun tue u shkaktue shume lote turqve. Kishte disa vjete qe pultjanet nuk po paguenin haragin. Nje sanxhakbe — i cili ne Stamboll kisn qene gveshe nga nje shume e m adhe te hollash — per te m ujte me u pertri qe ba sanxhakbe i Shkodres, i Zadrimes, i P ultit dhe i vlse-ve te tjera. Ky sanxhakbe mblodh nje ushtri te m adhe me ushtare te krishtene dhe turq. Te krishtenet kundenshtuen shum e qe mos t§ shkonin per te luftue kunder te krishteneve; por sanxhakbeu deshi te shkonin. K ur sanxhakbeu arriti m e ushtrine e vet ne fillim te* Pultit bani binte b u ria (1): ose pultjanet jepnin 60 vete skllave edhe nje shume te ho­ llash, ose ai do t'i rrenonte. Dhe njerezit pultjane (2), nga shtepia ku kish zane vend sanxhakbeu, vrapuen per t ’u dhane ndihme kreneve te krishtene te katundeve te Pultit. Keshtu m enjehere krenet e siperthanun u mblodhen ne kishen e shen Pantaleonit dhe aty, si hap?n ungjillin, u betuen (3) te shkonin te gjithe te krishtenet pultjane t'afte per arme, kunder turqve dhe te mos i falesh faji atij qe do t’ikte e nuk do te shkonte n ’ate lufte kunder turqve, bile [dizertoretl do te baheshin cope-cope dhe do t ’u di'gjej shtepia. Menjehere, i madh e i vogel per nje nate u bashkuen t ’armatosun. Si i u afruen pultjanet sanxhakbeut (4), thirren m e za te nalte: O tS jcrishtene qe jeni n ’ushtrine e sanxhakbeut, shkeputniu nga turqit, dhe ata t£ krishten& qe nuk do te mund te shkeputen, te japin ndonje shenj (5). M enjehere shume qinda te krishtenesh u shkeputen dhe, mbasi pultjanet sulmuen per tm er, qene pre cope-cope te gjithe turqit. Sanxhakbeu zdrypi prej kalit dhe kerkoi paqe, por pultjanet i u pergjegjen: < ia po--t? prisnim per ta heqe [paqenj dhe jo per ta dhane*- dhe e bane kortarekortare. N’ate beteje mbeten te vdekun disa pak te krishtene te d iet, me qe ishin ne mes te turqve, nuk muj ten m e ik§. Tash po m arr vesh se po vjen nje sanxhakbe [tjeter] per t$ mbledhe ushtri kunder maleve, por asgja nuk do t§ munden. Dit£n e shen Atanasit une shkova prane P ultit nj& tS shtim e artilerie, k£ndej Drinit. Vraponin burra, gra e femije per te me puth& dor£n. C^mat nande vjepare e pak ma te medhaj, te gjithe* kishin [harkun e vet] m e shigjeta te veshuna m e hekur (8). Pak njerSz, tek t£ d ie t qesh3, mendoj se dijne atynen, falemimerine, besojmen (7), por jane mbajtg te krishtene. Te shkretet te krishtene! vdesin me m ija pa rrefim e 13 kungim dhe shume vete qe lindin duhet te presin shum e koh£ p£r t ’u gjete kush t ’i pagezoje. Ne se Lumnia juej do t9 lejoje qe na t8 refonmuemit (8) ;te veshim.^9) me keto ane., 19 bajm § novice dhe profesc (10), ne 3 vjete shum e ivdihme do t ’u sjellim shpirtnave. Leter e ipeshkvit t’Arbenise, M ark Skures, drejtue imzot Ingolit. Cashtje te jurisdiksionit kishtar dhe te grindjeve qe ka me ip. e Lezhes. (SRCG, v. 268, fl. 215) RaguzS, 19 prill 1639 n. 215 I pem dritshm i etj. Nuk kam si ta la pa u ankue m e ate Kongregacion te shenjtS te cilit ikaq e kaq here i kam shkrue qe t ’i jepte urdhen imzotit te Lezhes q e te mcs fuse huinden n ’adm inistraten e dicqezit tone t ’Arbenise, i cili [diogez] — sikurse mund t9 mernen inform ata nga njerez te tjere te shquem dhe nga te gjithe pleqt e ketij vendi tone — arrin deri te fiku ne shkambin prane qytetit te Lezhes dhe q’andej, drejt te te Shelbuemit e Veljes, neper shen Gjergj te G junalit, neper shen Marine e Shperdhazes e neper r - shen Demetrin e Fandit te madh, qe jane nen arqipeshkvine e Ih irresit dhe jo t? Tivarit, sikurse shihet ne librin e quejtun lajm per ipeshkvite. P randej i lutem te siperthanunit Kongregacion te mos baje asgja te re as mos te m arre parasysh kerkesat e dtyne q9 shkojno pas disa shkrimeve te vjetra dhe t ’interesueme, te shkruemd me dore (l), sepse m e te vertete do te jete per rrenim in e selise sone e te fshateve qe i kemi nen vehte, me qe ata' njerez (2) kan§ vullnet e deshire te bajne te keqen e t ’i gveshin nga gdo pasuni. Prandej ju lutem te denjoheni te m erm i parasysh te m iren publike e t§ pergjithte dhe jo te vegante, dhe gjithe kjo do te jete per nderim ndaj zotit fl. 215v dhe per ruejtjen e besimit tone katolik e te paqes nderm jet prelateve te tij. Asht gja e keqe e per t ’u u rrye kur -prelatet e kishes s8 shenjte, per interesin vetiak, gabojne, sikurse i siperthanuni imzot i cili permbi kishet e thanuna ka vendose vikar nje prift te quejtun D.Kola, i cili asht njeriu ma i pandershetmi dhe ma faqeziu qe gjcndet n’ato ane. Prandej une po dergoj padite qe i bajne vellaznit e vet, te dergueme prej te pem dr. e te pernder. arqipeshkvit te zgjedhun te Tivarit (3) qe t ’i bijne ne dore Z.S. te pem dr. e te pernder. N* lidhje pastaj m e inberesat e tjera te mija, gdogja po e la ne doren tuej te miresishm e ne te cilen shpresoj gdo te m ir9 time. Por jam gudite se as nga Z.J. e pem dr. dhe e pernder. as nga Z. Gjo Domeniko nuk m ujta te m arr ndcarje lajm per ato sende qe tjera here kam kerkue te me jepen, si per lejen qe te m undja .te shuguroj meshtarS 13 22 ose 23 vje^arS, sepse ne keto an-e ka hevoje shum e tS madhe, pgr vojnat e shenjtd dhe per krezmimin si edhe per atS lemoehg a? 1 jepej paraardhesit tim, pa te cilen n u k mund te jetohet as t ’u qenarohel te pafeve. Qofte per keto sende, qofte per te gjithk p s h tje t e sipershenuem e po i porositem Z.S. te perridr. e te pem-der. s& dies me perulje po i puthi duert e shenjtnuem e tue 1yp§ £ ?r qiellit $do lumni tuej dhe jete te gjaite. Prej Raguze, me 19 prill 1636. I Z.S. etj. etj. Fra Mark Skura ipeshkev i zgjedhun l Arbenise. 3 Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue kardinal Antonit. R reth grindjes qe kane per jurisdiksion ip. i Lezhes dhe ai i Arbenise. (SRCG, v. 263, fl. 116) 4 qershor 1636 Shume i nalti etj. Disa dite ma pare m ora nje [leter] shum e t§ pelqyeshme tS naltesise suej, me te cileh m ’urdhenoshi qe me zell te m errja inform ata per kufitd e dy dioqezeve, d.m.th. te Lezhes e t ’ArbSnisS. Pasi un£ ua njoftova te dy ipeshkvijve urdhnin qe m ’u dha nga Kongreg^cioni i shenjte, imzoti i Lezhes nuk deshi te ndegjonte aresyet as urdhnat e letres, por shkon tue u fute e tue u perzie nder vende qe i kalojnS kufite, ku nuk dihet te kete qene kurr n ’ato vende jurisdiksion! i ipeshkvise se Lezhes. Prandej po e lajmoj naltesing tuej se si kgta ipeshkvij jane kaq t ’interesuem, sa kane shkaktUe he k§to krahina te shkreta skandale te m edha e te pafund, aq sa ky krishtenim e ka humbe ate pershpirtnine e pare qe kishte. Shkaku m a i keq i kgtyne murm urim eve, zhurmeve e skandaleve vjeii nga imzoti i Lezhes sepse ai don me shtim a ne dare vende ku nuk dihet te kete qene jurisdiksiani i ipeshkvise se Lezhes. Imzoti i thanun nuk don m e i u shtrue aresyes, as nuk bindet qe une te mund te veproj per t’i gjete kufitS e te ve paqen midis dy paleve, ashtu sikurse naltesia juej dhe Kongregarioni i shenjte me keni urdhenue, par gjithenje shkon tue q&ndrue ne kryeneqsine e vet. Po perfundoj tue puthe pervujtnisht petkat e shenjtnuem e te naltesise suej tue lute Z.T. pgr jetgn e gjntg e te lume te nalt. suej. Nga Shqipnia, me 4 qershor 1636 I naltesise suej etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. i Tivarit Shume te naltit Kardinal Antonit. 2 — Relacione II 17 4 L eter e ip, te Sapes. Frang B ardhit, drejtue imzot Mazoldii (*). — Tregon per pritjen qe i kane ba k u r arriti he seli 3he flftt per nevojen qe ka vendi per njerez te ditun etj (SRCG, v. 268, fl. 214) Sape, 7 shtator 1636 Shume i nalti etj. Me kete leter po vij prap te pershendes m e pervujtni N. T. dhe te ju lajmoj per arrijtjen time, lavdi zotit shendosh e mirg, n§ kishen time te Sapes, ku q-eshe prite m e shum e perkushtd dhe me dashimi te perzem ert prej ketyne popujve shqiptare, bile edhe turqit, me qe kam qendrue per nje kohe te gjate ne Rome dhe po vija q’andej, me kane prite madhenisht. Me ndihm en e zotit, t& shenjtenisg se tij [papes] dhe te naltesise tuej, shpresoj te veproj te mira te medha per sherbim te shpirtnave ne keto ahe te m jera dhe nevojtare, sepse shume jane te mbjelJat dhe te pakte pun-etoret, dhe keta shum e te pa-dijtun. Shume i nalti zot, k u r i putha kamben zotit tone [papes] dhe mora bekimin e tij per t ’u nise drejt selisg, i dhashe nje memorial tue i u lute te jepte urdhen qe Vendi, ne te cilin une ishe ne kolegjin e Prop. Fide, te ruhej p er nje shqiptar. Ate■here shenjtenia e tij ia leshoi ne dore m em orialin naltesise suej q& te ma jepshi vendin. Prandej po i lutem pervujtnisht N.S. te denjoheni te me kenaqni dhe te me lajmoni me anen e imzot Ingolit ne se e kem i vendin ose jo, sepse ne keto vendet t&na te Shqipnist* ka nevoje te1 m adhe per punetore te dijtun, m e qe j&n§ te m bushuna me skizmatike, greke dhe turq te pafe (2), te cil§t perhere i persekutojne te krishtenet dhe kerkojne t l peshtjellojn^ per t ’i <;ue n8 sekten false dhe ne skizmen e tyne, ashtu sikurse veprojne m e shu­ me vete sepse nuk ka punetore (3) qe te ken9 njohuni per filosofine e teologjine. Pash gjakun e Jezu K rishtit te kete dhem bje pra naltgsia juej dhe te me shenoni n je vend ne kolegjin e Prop. Fide per nje nxanes te nenshtruem tim (4) qe gjendet ng kolegjin ilirik ku nuk m esohet teologjia (5). Kjo pune do te jete shum e e pelqyeme prej zotit dhe na, ai qe do te shenohet se bashku m e te gjithe ket§ popull besnik, do te detyrohemi te lutem i per naltesine tuej qe zoti te jua permbushe deshiren. Dy pianetat qe N. J. m§ keni dhurue* i kam shpem da dhe i kam vendose ne dy kishg shumS t£ vorfna qe asnjena nuk kishte pjaneta, dhe tash sherbejne m e ngusheLlim te m adh dhe m e lutje per N.T. Nuk po kam tje te r por ma ne fund me shum e pervujtni po i puthi duert N.S. shum e te nalte etj. Prej ipeshkvise sone te Sapes ne Shqipni, me 7 te sh tato rit 1636. I N.S. etj. etj. Frang Bardhi ipeshkev i Sapes. 19 5 Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue imzot Ingolit. Caslitje tg vizites baritone; rnbi konfliktin qe ka Tie Sbqipni per jurisdiksionin kishtar dhe mbi nevojen e pregatitjcs se klerit. (SRCG, v. 268, ft. 21-2lv) ‘ ■ 8 shtatbr 1636 fl. 21 i * " .' * v Ka kalue shume kahe qe deshraj dij /per shendetim e mlr§ tuej, po ashtu sikurse gjithemone kam deshire te kem pr£j jush lajm e te shpeshta per t ’u kenaqe m e jue. Une n ja tri herS kam shkrue letra per Rome, por per asnjenen nga letrat e m ija nuk m ujta te kem pergjegje, sidomos p e r nje relacion te vizites q£ kam ba n* Tivar e ne fahatet e tdjs per rre th deri te kgdhtjelli i Pa$troviqit. Ate vizite e kreva plotesisht per k£naq6StnS e ngushgllimln ma te madh t ’atyne te krishteneve te shkrete. Dhe / tash, m e shqetesimin tim te madh, m e duhet te pregatitem t€ shkoj p§r tg ba viziten e Serbdse dhe te te gjitha jurisdiksioneve te Irishes m etropolitane. Ketu, nga ipeshkvi i Lezhes kane ngjajt? shume skandale, nga njena ane sepse asht i interesuem m e fjurisdiksioninl e imzot fra Mark Skures, ipeshkev i Arbenise (!), nga ana tje te r sepse ai, tue u dhane turqve shume te holla e dhurata te .tjera, mban perdhurdsht, kundra ligjes, pa asnje aresye dhe kundra dekretit te Romes, kish&i e shen Shtjefnit ne Barbullush, keshtuqe ipeshkvi 1 thanun ka krijue nje zakon ne keto ane qe m a pare nuk ka qenS zbatue prej askujt, d.m.th ka m arre pushtet prej turqve per ta zotnu^ ate kishg n ’atS menyre (2). Une i kam shkrue Kongregacianit t§, shfcnjte, tu e tregue punet e ipeshkvit te bharmn qe te shihen veprim et e tija ne se jan8 te drejta ose jo. Une i lutem zotnise suej te p&rrudr. te denjoheni te flisni ne Kongregacionin e shenjfce te thanun q8 te decnjohen t§ m airin masa p er skandalet e thanuna m e drejlesi te plote n ’atS m enyre qe Z.Y. perendia do t ’i frymezoje. } ' Kam nevoje te m adhe per D. Ndre Bogdanih i cili gjendej ne kolegjin ilirik te1 Loretos dhe, m e qe m e duhet id baj viziten e Serbise, Z.J. e pem dr. do te me banit nder te maclh te bani q£ td me dergohet sa ma pard, fl. 21v sepse ai din gjuhen turke dhe ilirike (3) dhe do te me vlente shu­ me iper kete vizitd. Sidomos, ne se i thanun! D. Ndre do dald jashte nga kolegji i thanun, ju lutem qe m projtesit (4) qe ka per te qene t ’i flisni qe ai vend mas te zihet nga nje tje te r por tS ruhet per ane te Serbise, keshtuqe, kur te mbese bosh ai vend, t8 mund ta dij e te dergoj aty ndonje nxanes nga Serbia. Sidomos tivarasit dhe vendet e atij rreth i m e luten shum e qe t ’u shenohet nje vend ne kolegjin ilirik. Keshtu e shoh edhe un§ se kan§ nevo­ je te madhe per nje vend sepse edhe pak kohe vendet e Tivarit kpne per te mbete pa kujdestari te shpirtnave, dhe prandej duhet 21 t ’u shenohet n je vend. I pemder. imz. D. Frangu, nipi yne, jU pgrshendet pervujtnisht, dhe nga ai une m ora Uagarine e 100 skudeve, dhe do te doja qe per 200 skudet vjetore qe me kane prem tue, do te qe pune ma e m ire qe te nxiret n je dekret nga financa sepse zoti e di kush do te vdese ma pare. T jeter n u k po^ me lypet, vegse ma ne fund po i dhurohem Z.S. te pem dr. e te pem der. dhe po i porositem me zemer, tue lute qiellin, uroj gdo l£ mire. Nga Shqiphia, diten e 8 te shtatorit 1636. I Z.S. te pem dr. etj. etj. Gjergj Bardhi arqipi i Tivarit dhe prim at i M bretnise se Serbisg. 6 6 i Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj B ardhit, drejtue Kongregacionit te P.F. — Mbi grindjet per gashtje te jurisdiksionit kishtar midis diogezeve te Lezhes e t ’Arbenise. (SRCG, v. 2G3, £1. 117-117v) . 8 shtator 1636 II. 117 Sham e te n altit etj. Ne keto ane — sikurse kam shkrue m a pare, dhe po due ta perseris mbasi nuk mora pergjegje — kane ngjajte shum e skandale dhe gabime ne mes te ketyne popujve te Shqipnise, dhe jo vetem ne nje pjese te Shqipnise, por ne te gjitha anet, te shkaktuem e p imzotit te Lezhes. Ky, mbasi kaloi prej kesaj jete hS jetgn ma t§ m ire i ndyeri imzot fra Gjoni, ipeshkev i Arbenise, $a kohg qe qe pa titullar ai diogez, shkoi nder m alet e quejtuna M irdite si edhe ne vendet e tjera aty per rreth, tu e \ gue peshe ata njerez te padije dhe trashamana, tue i vume ne be ne gdo fshat e >ng gdo vend, qg n ’asnje m enyre ata nuk duhet te pranojne asnje prelat as bari tjetgr, perveg atij. Tashti te gjithe ata njerez, per ketg shkak, kane hy ng grindje njena pale me ate tjetren qe nuk ka m arrg pjesg ng levizjen e siperthanun, dhe per kete konflikt qyshe tashti asht ba zhurme e m adhe ne mes t ’atyne njerezve, dhe per kete shkak, prej nje dite ne tjetren pritet te derdhet shum e gjak midis tyne; dhe te gjitha nga shkaku i interesit te ketyne dy ipeshkvijve, sepse ipeshkvi i Lezhes don m e gpike pune te reja, tu e bashkue diogez mbi diogez. Kjo nuk ka qene ndegjue as prej para-ardhesve tane dhe as prej nesh nuk ka qene dijte. Me qene se kisha e sh’A leksandrit ng M irdite dihet prej nesh se ka qene, m otit edhe tashti, abaci e m itrueme, per te vendose mbi m osm arreveshjet midis ketyne dy ipeshkvijve, d.m.tih,. t ’Arbenise e te Lezhes, do t ’ishte m ire m e ia dhane kete abaci ndonje mjeriu t ’afte e te dije gjuhen e vendit e te jete I [ketij] kombi, qe do te sillte dobi te m adhe shpirtnore n ’ato male. Por ai qe do te propozohet per kete abaci, te paraqitet ne Rom§ me deshmine autentike tone e te sufraganeve tane(1). Po lajm ojm e edhe se, pa dijenine tone e te sufraganeve tang, mos t ’i jepet zyrja ipeshkvnore ne kete provincen tone 23 fl. 117V te Shqipnise askujt qe mos te jete me gjuhfin am tare shqipe. Per te fashite zhurmet e siperthanuna si edhe skandalet qe jane shkaktue prej rpeshkvit te tharmm te Lezhes, i (dhe 'per ttto <qe do tS shkaktohen ne t’ardhmen, na duket m ire qe ajo abaci t’i Jepet e t ’i shenohet Inje personi tjeter, si shkruem m a in&Lt. [Dhe ne se naltesite tueja e pelqejne propozimin tone, na do ta dergonim njenu n e emnuem. Dhe he kete pike, tue i dhane fund, u iutem naltesive tueja qe te m arrin masa per grindjet e siperthanuna me at§ menyre qe zoti do te ju frymezoje. Me pervujtni puthi petkat e N. T. tue lute zotin per jeten tuej tk gjate e te lume. Nga Shqipnia, di-ten e 8 te shtatorit 1636 I N. T. etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. i Tivarit dhe prim at i Serbise. 7 Leter e ip. te Sapes, Frang Bardhit, drejtue ifnz. Ingolit me te cilen i tregon per arritjen ne seli dhe per nevojet e dioQezit. (SRCG. v. 268, fl. 203) Sape, 8 Ihtator 1636 I pem dritshm i etj. N’udhetim qe bana per t ’arrite ne seli,. lajmova Z.T. te pem dr. per pritjet qe aty na u bane per hir te Kongregacionit te shenjte te Prop. Fide dhe te Z.S. te pemdr. Sapo arrita te kisha ime, ju shkrova se per lavdi te zotit arrita shendosh dhe se keta pcxpujt e mij shqiptare me bane pri-tje to mire. Ju lajmova edhe p-er ate qe m ’u duk me vend per sherimin e skandaleve dhe te poteres se shkaktueme nga grindjet e ketyne imz. ip. te Lezhes, t ’Arbenise e te Tivarit per disa kishe, por nuk po kemi asnje pergjegje. Nuk e dij pica asht keshtu. Na i dergojme fletrat] deri ne Raguz'i dihe shpenzojme 4 skude per qdo radhe, tue ia heqe vedit lemoshen e shkrete te jeteses, dhe nuk na bie ne dore as pergjegje as ndanje send tjeter. Mue qysh tash me duk^t [se kane kalue] 20 vjete pa ndegjue lajm per shendetin e Z.S. te pem dr. Ne te gjitha kishet kryesore, ne meshen e pane [tim e], kam ba qe i gji-the ky populli im shqiptar te lutej per rritjen dhe fatbardhesine tuej. K ur i putha kamb£n shenjtenise se tij [papes] dhe kur mora bekimin e tij per t ’u nise, i dorezova nje memorial tue i u lute qe vend in tim ne kolegjin e Prop. Fides ta ruente per nje subjekt shqiptar. Atehere shenjtenia e tij ia leshoi ne dore memorialin imz. Maroldit qe t ’informoheshe tek shumg»i nalti zot kardinal S. Onofrio dhe te ma jepnin vendin e kerkuem. Tashti po u shkruej z. kardinajve (*) dhe imz. Maroldit qe te kujtohen per porosine qe zoti yne [papa] u ka ba per nje subjekt; dhe u lutem te me shenohet nje vend ne kolegjin e thanun, sepse keto anet e Shqipnise jane shume te pa mesueme dhe te m bushuna me skizmatike greke dhe turq te pafe, te cilet perhere perpiqen t’i shpien besimtaret e 25 sh k rete ne gabimet e falsitetet e veta; prandej shpresoj se do tS kend diiem bje dhe do ta perfundojne gashtjen. Ne rase se do te bisedojnd me Z.T. te pem dr, nuk do ta lini — sikurse e keni zakon — pa u dhand ndihme nevojtareve, sepse une u tbashe atyne (2) qe te m erm in infonr.ata te ju. Dhe, ne se do ta shihni se po kryhet kerkesa jone, ftoni Gjergj Vladanjin (3) per ta vendose aty qe te studioje thedlogji sepse kjo nuk asht zakon te m esohet ne kolegjin ilirik (4); dhe kjo [theologjia], pdr aq sa gjykoj une, asht k re jt e nevojshme ne keto a n e per ata qe duhet te kullosin grigjen e krishtit dhe, me qene se ai asht vendas dhe [nga nje shtepi] e mogme ne Shkoder (5), asht ed h e i njohun prej zotnive turq te qytetit dhe prej popujve Shkodrane, keshtuqe, po te nxjerrim ate qe kerkojm d per te, do td dal5 per sherbim in e plote te kishes se shenjte. Ate B onaventura (&) nuk asht duke ne keto ane dhe as qe ndegjohet se ku gjendet. Ate K erubino (7) asht shqiptarizue m e gjuhen epirote, na dhe populli besimtai •e dashunojm e shum e dhe shum e m a teper te pafete; ai po n x jerr fryt te m adh ne sherbim te zotit. Nuk po kam tjeter, vegse po i poroSitem m e zemer Z.S. te perndr. e te pem der. se ciles pervujtnisht po i puth d u ert dhe i uroj gdo fatbardhesi. Prej ipeshkvise sane td Sapes nd Shqipni, me 8 shtator 1636. I Z .S. te pem dr. etj. etj. Ipeshkvi i Sapes (8) T e m a bani nderin, o imzot, te m e dergohet bula dhe brevi pdr adm inistrim in e [ipeshkvise] se Pultit. » 8 Deter e ip. t ’Arbenise, Mark Skurcs, drejtue imz. Ingolit ne Romd. E lajmon per arritjen e vet ne sell, per pagesat qe u ka bame feudaleve te vendit etj. si edhe mbi pretendim et e ip. te Lezhes ne gashtje te jurisdiksionit kishtar. <SRCG, v. 268, fl. 221-222) Kurbin, 27 tetor 1636 £ 1. 221 I perndritshm i etj. Tue i u peshtete miresise suej, po m arr guxim ih td ju dal para m e plot pervujtni dhe po ju paraqes nderim et e m ija, per td ju tregue gashtjet e poshteshenueme qe ju te m undeni m e pase dijeni per m undimet e mija. " E para asht se tu rq it dhe dukagjinasit, qd ne gjuhen shqipe quhen hajna, veg po rrin in tue prite ardhjen time, pem dryshej do ta kishin plagkite kishen e Arbenise, sepse kane deshir ta rrenojne dheun e Kurbinit. Dhe m e ndihm en e zotit, k u r erdha une me petkun baritor (*) i u largue dyshimi, dhe e lane te qete si kishen si dheun, pa ndonjd trazim. E dyta asht, se, sapo arrita une nd seli t ’ipeshkvit td vdekun, qesh detyrue t ’i num eroj kadiut, g jy q tarit te turqve, pdr vdekjen -e imzot G jo n it(2), nje sasi te hollash, sepse keshtu asht zakoni i tyne; qofte kushdo: tu rk ose i krishtend ose fetar, duhet m e i .dhand njd shum e per personin e vdekun. 27 E treta asht se trashegim taret e te vdekunit erdhen te une per te me kerkue nje sasi tjeter te hollash, dhe mile m ’u desht t ’i qetesoja II. 221v me moneta, qe te mos m errnin veshjet kishtare dhe plagkat qe kam gjete per zyren time, megjithese shum e pak gjana kam gjete, sikurse Kongnegacioni i shenjte mund te m arre dijemi prej eteinve te Provinces se Shqipnise dhe prej personave te tjera t’asaj. E katerta asht se, te hollat qe ka m arre fra Pelegrini ne Romg prej 1e ndertit Gion P ie ter M arkezit, iprokuratwr i ipeslhkvit te vdekun, nje pjese imzot Benedikti ipeshkev i Lezhes ua k a dhang etenve te nderueshem te Provinces se Shqipnise, pa pague kreditoret e te vdekunit, dhe n je pjese e ka m bajte >per vehte, as nuk don te mg jap e asgja prej atyne [plagkave] dhe veganerisht mbi gdo gja(?) nje kryq [qe i perket] vendit te shna Prendes, tek i cili ka populli nderim, dhe asht rrezik se do te ngjaje ndonje skandal. E pesta asht se ipeshkvi i siperthanun nuk kenaqet nie ipeshkving e Lezhes e te Shkodres, por shkon tue i gue peshe nenshtetasit e kishes se Arbenise, tue thane se ata i jane te shtruem kishes se Lezhes, gja q e askurr ne te kaluem en nuk ka qene ashtu, sepse ata jang tg nenshtruem te vertete e te ligjeshem te kishes s’Arbanisg. E gjashta asht se, me qe arrita ne Shqipaii, edhe mbasi mg dbhet te kthehem ne Raguze per shugurim (3), po i lutem Z.S. tg perndr. te dqnjciheni, ne miresine tuej, t'urdhehoni imzotin e nderue­ shem arqipeshicvin e Raguzes te m e jape itg hollat qe gjenden ng dore te tij II. 222 qe te mund te paguej detyret e siperthanuna dhe trashegim taret e ipeshkvit te vdekun, sepse po u ba puna ndryshe, nuk do te kem asgja me se te kthej per te krye shugurim in tim. P er ma teper po i lutem Z.S. te perndr. e te pem der. si te dij e sa te mimdem, te denjoheni m e bam e te me nisen bulat sa ma pare, qe te mos ngjase ndonje skizme ne mes te ketyne njerezve te padijtun, k u r te me shohin tu e ndeje keshtu, pa nderhym e per kaq kohe ne gashtjet e ipeshkvise. Ma me fund nuk po me. nevojitet gja tjeter, vetem Z.S. te perndr. e te pem der. po i porositem m e gjithe zemgr, tu e e lute zotin per gdo lum tuni e kenaqesi tuejen. Nga Kurbini, m e 27 tetor 1636. I Z. S. etj. qtj. Fra Mark Skura prej Kruje, shqiptar.' Z.J. e perndr. dhe e pem der. kur u nisa, me th ate qe tg m endoja per te dergue djelm ne kolegj per te m iren e ketij kidshtenimi, prandej po ju lutem te me nxim i nderin prej Kongr-egacionit te shenjte qe te mundem m e dergue dv gjakoj t ’afte per kete detyre. Ne kaq pixes pergjegjen tuej te dashun e te deshrueme, qofte ■D£r_Mt£ cashtie qofte per ato te thanuna ne kapitujt e jiiperm^_____ I 9 Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue imzot Ingolit ne Rome me te cilcn i tregon per viziten e kryem e neper diogez dhe p8r nevojet e ndryshme personale. 4 (VIS. COLL., v. 15, fl. 309-309v, 313) Shkup, nandor/dhetor 1636 fl. 309 I pem dritshm i etj. Me 15 te teto rit jam ngritun e Jkam shkue n ’ane te Serbise ku„ m e ndihm en thyjnore, arrita shendosh e mire, tu e ushtrue zyren hyjnore, tue vizitue keto anet e Serbise, me frige n ’anm iqt e K rishtit, bile me rrezik te jetes. M’u ka dashe me m arre me vehte kater vete, me kuaj e sende te tjera te nevojshme, sepse, nga ky shkak (*) na duhet me ece dite e nate te veshun turqisht, per te shkue me siguri ku asht nevoja per te vizitue kishet e te -krishtenet. Deri tash nuk e kam hum bun kohen kot, por kam vizitue gati gjysmen e Serbise, dhe m e duhet te mundohem me dim enue ne Serbi deri ne pranevere, per te m ujte me nxjerre fryt shpirtnor ne keito ane dhe per te spastrue disa shperdcrim e qe kam gjete ne keto ane. Une kam kerkue prej shenjtenise se tij [papes] m undesine qe baj krizmen, d.m.th. vojnat e shenjte, jo ne diten e Sofres se Zotit (2) por pas pashkeve, dhe me n ie num er m eshtaresh aq sa te jete e m ujtun, sepse ne keto ane nuk mund te gjenden 12 meshtare (3) dhe as nuk mund te m blidhen kaq shum e m eshtare, sidomos per aresye se jane larg dy e tri dite rruge njeni prej tjetrit. Une kam gjete se, mbasi kaloi prej kesaj jete ne jeten ma te mire para-ardhesi i yne, m eshtaret nuk i kane pase voinat e shenite, prandej asht e nevojshm e qe une t ’i kem prej shenjtenise se tij ato mundesi qi i kishte para ardhesi yne, sidomos m undesine qe une te baj shugurim e m e afate te pakoheshme (4). Prandej i lutem Z.S. te perndr. te denjoheni me ma krye kete pune e me m ’i nise keto nderna prej selise se shenjte dhe me i dergue ne Raguze te imzot arqipeshkvi, dhe ai ka per t ’i nise per Prokopje ne dore te ndonje tregtari raguzian e keshtu kane me m e ra ne dore. Me qene se plapkat, fl. 309v d.m.th. sandaliet e para ardhesit tone kane mbete ne doren e disa shekullareve te Malit te Ri [Novcbrdo] te cilat i m bajne me force(?) e nuk duen t ’i japin pa pelqimin e nipave te ndyerit te para ardhesit tone, po i lutem Z.S. te pem dr. qe te denjoheni me i binde nipat e tij te thanun qe t ’u shkruejne atyne shekullareve, d.m.th. Florio Gabro-s, Mark G jinit dhe Mato K ukum oriqit te d ie t i m bajne t§ kyguna sandaliet e thanuna. Sidomos ta bindni nxanesin Gregor (s) qe te na shkruejn rreth plapkave, argjanderive dhe te hollave qe kane m bete prej im gjit te tij, qe une te mund t ’i gjykoj personat, te mund t ’i m air ne pyetje per plagkat e thanuna, qe te mas humbasin, sepse nuk gjendet ndonje tregues ose ndonje testam ent pre) 31 ungjit te tij. Dhe keto plagka te gjltha i m bajne e i shpenzojne siDas qejfit, edhe pak kohe e s’ka p er t ’u gjete ma asgja. Para-ardhesi i yne i thanun ka m artue nipin e vet, Gregorin, i cili tash gjendet ne kolegjin e ri te Kongregacionit te shenjte, me n je vajze, bijen e Gjonit te Geges, fisniku ma i nderuem i Prizrendit. Tashti ky Gjoni, dita dites pret Gregorin p er ta plots ue m artesen, dhe ky Gega i ka shkrue shume letra qe shkollari i thanun t ’i d ergonte g’vendim ka m an e, por kiarr nuk pati prej tij asnje pergjegje. P randej, ne qotfte &e ai shkollar e k a m enden te bahet m eshtar, le t ’ia sjelle ne dijeni Gjonit te thanun, qe ai te mund te baje pungn. e vet, sep.se, ta dinin tu rq it se Gregori nuk don me e m arre vajzen per nuse te vet, do te sulmonin dhe do ta m irm in me force, per Uogarl [lakmi] te pasunive te Gjonit te thanun. Dhe, po mos te kish qen? ndilima e ketij Gjonit, as kishe as prift s ’do te qendronte me P rizrend. Prandej Z.J. e perndr. dhe e pem der. te denjoheni ta detyroni Gregorijn e thanun qe, ose te vije me e perfundue m artesen e thanun n. 3i3(0) ose ta zgjidhe Gjonin qe te mund ta krvej m artesen (7), sepse sht£pia e tij do te jete ne rrezik te madh. Tue veprue keso done do t£ kryeni nje veper te mire dhe qe do t ’i pelqeje zotit. Une do te rrij tue prite prej seh'se se shenjte e prej Z.S. te pem dr. fakultetet e thanuna. Dhe ma ne fund Z.S.te perndr. e te pem der. me perulje te pervujte ju puthi duert. tu e lype prej qiellit urim in e gdo te m ire tuej. Prej Shkupit, ditgn e fundit te nandorit 1636. Mbasi e shkrova kete, me ra ne dore nje leter shume e pelqyeshm e e jueja m e te cilen Z.J. e pem dr. me porositnl te ndertin Don Ndre Bogdanin dhe une, per nder te Z.S. te perndr. s’do ta la pa e nderue me gdogja qe do te kem mundesi. I Z. S. etj. etj. Gjergj Bardhi Arqipeshkev i Tivarit dhe P rim at i Serbise. 10 Leter e ip. t ’Arbenise, Mark Skures, drejtue imz. Ingolit nil Rome. Kerkon subsid, ankohet kunder ip. te Lezhes dhe tregon per veprim tarine e vet. (SRCG, v. 203, fl. 223-224) Kurbin, 22 dhetor 1636 fl. 223 I pem dritshm i etj. Megjithese une e dij se nevoja me ban me qene i bezdisun ndaj Z.S. te pem dr. e te pem der., asgjam angut nuk asht kaq i m adh faji ini sa mos ta gmoj ma te madhe m iresine tuej ndaj meje, edhe pse po ju jap merzi me keto letra shum e te papelqyeshme te mija. Shume jam tue qene i munduem tashti prej ketyne anmiqve te zotit dhe i shtypun prej tyne, aslitu sikurse do te ju tregoje prusi i kesaj letre, dhe prandej k u rr nuk mund ta la pa u drejtue prane jush, I tue ju lute qe te denjoheni me gdo dashunim te perzem ert te me perkrahni prane atij Kongregacioni te shenjte te Prop. Fide-s, qe te me jepet ndonje ndihme sikurse para ardhesve te mij. Aso kohe C1} kisha e Arbenise ishte ma e lire dhe ne gjendje te mire, m egjithate m e n te ndihm e q ’andej; aq ma teper tashti asht e domosdoshme te ndihm ohet m e dhem beshunine e tij (2) ne nevojet e saja, sepse* asht tue ra per dhe, qofte ne sendefc landare qofte ne shpirtnoret (3). P ra une ?dogja po e la ne doren e m iresishm e tuej. Ne lidhje pastai me sendet tjera te vepanta, po i tham Z.S. te pem dr. e te pennder. Kongregacioni i shenjte nuk duhet t ’L kish lejue im zotit te Lezhes te vente dore ne te hollat fl. 223v e para-ardhesit tone te depozitueme ne Raguze, mbasi ai edhe nga te parat ka m bajte per vehte ma shum e se 60 reale, e na jemi shpalle trashegim tare dhe zbataes te testam entit te tij, m egjithese i siperthanuni i shkruen [Kongregacionit] sipas m enyres se vet, dhe per kete zoti yme perendi le te gjykoje, sepse nine jam zveshe dhe kam mbete pa gja per te ndreqe trazim et qe kane rjedhe me vdekjen e para-ardhesit te thanirn. Edhe m a keq: djelmrte e m ij dhe fretnit pohen nder te pafete, te lidhun e m e pranga si te qenkeshin kusare, kurse ai i gezon me te padrejte pasunite e te tjereve. Per hir te zotit une tashm a e kam bame (megjithese nuk e kam krye ende) nje vizite te pergjitheshm e neper te gjithe provinqen durresake, ashtu sikurse ishjm detyrue nga zyra jone baritore, dhe jemi pershkue nder skizm atike m a shum e se asnje nga para-ardhesit e mij, n ’ane te Vlones, Beratit (4) dhe lum it te D rinit nga Bullgaria ku askurr nuk ka qene njeri, tue u predikue atyne fjalen e zotit dhe tue e provue me aresyetiime shum e te frytshm e se asht m ishnue (5), ka pesue m undimet e ka vdeka, se ka [vetem] nje besim, nje pagezim, n je zot ne tre vete te hyjnueshm e, nje fillese...... se shpirti asht i pavdekshem, se ka ferr, burga/tor dhe limb (fi). fl. 224 * ka gjvq te dalluem ne te vepante dhe ne te pergjitheshem (7), ka nie bari te vertete dhe nje grigje (8). Keto kane qene m e te vertete shume te frytshm e qofte per shelbimin e te krishteneve qofte edhe per sjelljen e shum e vet eve te gabuem qe jetonin jashte rruges se zotit si edhe te shum e te tjereve qe kishin shkue pas vullnetit te m brapesht te tyne qe me mohue besimin katolik, dhe te gjithe (9) kapen ne ma shume se 230 vete, dhe perveq atyne, kane qenS pagezue 060 vete. e zotit i qofshim fale per kete. Kam shti ne dore nje kishe te grekeve [ortodoksve] dhe, pasi kam krye ceremonite e nevojshme ne te, ua kam dorezue besimtareve, dhe per keto Z.J. e pem dr. dhe e pem der. mund t ’i jape relacion te sigurte shenjtenise se zotit tone [papes] dhe atij Kongregacioni te shenjte. Aty po vjen prifti Gjo Bogdani nenshtetas i yne te cilin me gjith shpirt po jua porosis, tue ju lute t\e ta perkrahni ne kerkesen e tij per t£ miren publike (tO). Me anen e ketij, Z.J. e pem der. te denjoheni me me dergue breven per fakultetin tim, ate te lejes qe me dhane urdhenat jashta kobes (n ) sense de'kretet qe me kane qene dergue perbuzen nga imz. i Lezhes. bulen e para-ardhesit tone qe jua dergoj me anen e po atij, Z.J. e pem der. le te ma dergoni te perseritun ose te vertetueme. sepse nga ju shpresoj pdo te m ire time, tue lute vazhdi35 m isht qiellin per gdo lum tuni tuej e kenaqesi, shendet e jet? t8 ' gjate, dhe ju puth duert e shenjtgnueme. Nga Kurblni n? Shqipnl* me 22 dhetor 1636, I Z.5. etj. fra M ark Skura, ipeshkev i Arbenise. 11 Deshmi e ip. t ’Arbenise, Mark Sktires, per te perkrahe kerkesen e priftit Gjon Bogdanit qe don te ndertoje nje kishe. (SRCG, v. 268, fl. 225) 22 dhetor 1636 Fra Mark Skura prej Kruje, per hir te zotit dhe te Seliise s3 shenjte apostolike ipeshkev i Arbenise, dhe adm inistrator i arqipeshkvise se Durresit po baj deshmi te vertete e t? padyshLmt3 — faqe madhenise zotit tone [papes] e te gjithe atyne fort t? nalteve e te pernderueshem ve zotnij kardinajve mij dhe d litd o zyrtar t? pershpirtshem e te devo^em te cileve do t ’u ' paraqiten k?to letra tS m ija — se i nderueshmi prift Gjon Bogdani i fshatit t? Bogmesit, t? ketij diogezi t ’Arbenise, don me ndertue per nder te hyjit e peir te m iren e banoreve te famullise se tij nje kishe dhe, mbasi e ka fillue vepren, i ka m bete e pakryem e dhe as qe mund ta pajise(?) m e q? jemi ne keto ane te m jera ne mes te ketyne anmiqve t? zotit dhe t? pafeve turq, ne se nuk do te ndihmohet nga meshira e zotit ton? [papes] dhe t ’atyne te shum e te nalteve te pernderueshem zotnij kardinaj e zyrtareve. Prandej une, per shenj te se vertetes i bana e i dhashe kete [deshmi] etj. Dhe pervujtnisht u lutem t? gjithSve n ’emen te zotit qe te denjohen t ’i japin per meshire ndonje ndihme, qe te forcohet e te m undet m e u m arre me kete veper kaq te m lr? e te shenjte per sherbim te zotit e per te m iren e atij krishtenlml. Per deshmi etj. Dhane ne Shqipni, me 22 dhetor 1636. fra Mark Skura ipeshkev i Arbenise, me vete doren e vet. 12 Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue nje prelati ne Rome ne lidhje me disa gashtje t ’adm inistrates kishtare. (VIS. COLL, v. 15, fl. 306) Prokopje, 31 dhetor 1636 I perndritshm i etj. Ne keto ane te Serbise po me paraqiten shume gjana te nevojshme dhe mungesa qe paska kjo kishe. Nevoja ma e madhe asht kjo: se arqipeshkvi muik m und te shuguroje vojnat e shenjte ne darken e zotit (t), dhe njeni shkak asht se nuk mund te gjendet num ri i m eshtareve (2) dhe shkaku tjeter asht se ata jane larg njeni prej tjetrit kush 3, kush 4 dite-udhe; nje tjeter shkak asht seMata nuk mund t ’i lane fam ullite pa krye cerem onite n ’ato dite te shenjta. 37 • Prandej i lutem Z.S. te pem dr. te denjoheni m e u kujdese q£ le in? dergohet mje breve qe te nrundem me shugunie vojnat e shemjtS pas pashkeve k u r do te kem mundesi dhe me aq meshtar§ sa m und t§ gjej e qe mund te jene n ja 8, sepse ne te gjithe Serbine nuk gjej ma shume se 8 mesh tare; dhe, ne qofte e mrmdun, te roe dergohet breve-ja e siperthanun me k o h e-p er kete v jet dhe let ra t qe do te na drejtohen ne, t ’i dergohen imz. arqip. te Raguzes, tue i urdhenue qe ai t ’i n is e ... m e korrjeret e zotni tregtareve raguziane ne P ro ­ kopje, sepse keshtu pa ndonje shpenzim do te na bien ne dore. P er m a teper, m e qe ky kombi i Serbise nuk ka as kujdestar as prokurator ne Rome, aisiht edhe ma e nevojshme te ndihm ohet nder nevojet shpiptznore m a shume se asnje province mbasi kaq jane te shpem dam e neper Turqi sa qe asht veshtiresi e m adhe t ’i vizitosh. Ne se keto gjana do te qiteshin ne leter, do te dilte nje pune e trishtueshme dhe e merziteshme per ate qe do ta lexonte. Tashti, ne ket§ vizite, nne gjendem ne vendin e quejtun Prokopje. Ne kete vend gjenden disa z. tregtare nga te d ie t po karri kenaqesi e sherbim me respekt e nderim m a te m adh se n ’asnje vend tjeter te ketyne aneve. Keta me kane thane e me jane lute qe line te ju shkrueja tue e lute Z.T. te perndr. qe te denjoheni me u kujdese t ’u mxiret atyne nje ndjese e plote ne kapelen e shen P jetrit e Palit ku ata kryejn? funksionet e sakramendeve te shenjta, si pas kopjes qe une po ia dergoj te bashkangjitun Z.S. te pem dr., por t ’u shtohen 10 vjete, aqe m a teper sepse keta z. tregtare jane te shkruem. ne rruzaren e shenjte (3) por nuk kane faikultetin [qe duhet] sipas urdheneses qe ka vete rruzarja e shenjte qe me e ushtrue ne m enyren e duhun me favoret e za.vonshme dhe qe permbahen ne vete rruzaren e shenjte. Na dhe zotnite tregtare te thanun po i lutemi Z.S. te pem dr. te denjoheni me u kujdese te dergohet nga Roma nje fakultet qe kapelani i vendit te thanun te mund t ’ushtroje e t ’u jape sakram endet e shenjta te krishteneve te ketij vendi te Prokopjes ashtu si e permban rru zarja e shenjtenueshme. Ne se do te na bahen keto ndem a, na dhe ata do te jemi te detyruem te lusim tenzone per lumrnine tuej e per jeten e -gjate. Nga Prokopje, ne fund te dhetorit 1636. I Z.S. etj. Gjergj Bardhi, arq. i Tivarit dhe. . . [P rim at i Serbise] (4) i 13 Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue nje prelati ne Rome, per <;ashtje t ’administrates dhe jurisdiksionit kishtar. (VIS. COLL., v. 15, fl. 307) /Prokopje/, 31 dhetor 1(530 Shume i nalti zot etj. Pervujtenisht po vij t3 ju nderoj e te pufch petkat e shenjtenueshme te naltesise suej. Une kam qene perhere sherbtor shum e i bindun ndaj Selise se shenjte dhe kishes romake, sikurse kushdo rhund ta kete te qarte. Keshtu [qendrova] me digndtetin ipeshkvnor te kishes se Sapes, te cilen e kam sumdue shpirtnisht per 14 vjete. 30 e pastaj, me porosi dhe urdhen te Selise se s h e n j t e , u transierova 'nga Sapa ne kishetn m elrapolitane t'arqipeshkvise se Tivarit dhe prirriat i Serbise, ku ka nje v jet qe kam hy ne viziten e kesaj kishe me shume shqetesime, m undime, shpenzime e me jeten tone ne rrezik, sepse [diogezi] asht i shpem dam e neper Turqi n ’ate menyr§ qe besoj se Selia e shenjte do ta dije nga para-ardhesit tane. Ne kete diopez une m ik *cam m ujte me gjete as regalle as lemoshe as ndorije gja per nozullim Parqipeshkvit sepse ma pare, ne kohen ktor perandori turk erdhi ne perandorine e lindjes, 1e gjitha humben. Ndcir sa vende qe kane qene m arre m e -dhune, une gjej edhe kishen e shen Shtjefnit te Barbullushit, tryeze dhe cile (*) e arqipeshkvit te Tivarit (2). Tash pra, pasi ipeshkvi i Lezhes qe bame adm inistrator i ShkodrSs, ka shum e vjete qe e mban m e dhune dhe e gezon kishen e thanun, m egjitheqe n a kemi dekretin qe ka dale tash se fundi prej Kongregacionit te shenjte qe urdhen on t ’i lihet kisha e thanun P jeter M azrrexut (3) dhe pasardhesve te tij ne peshtetje te nje bule vjeter te 270 vjeteve ma pare. Tash ipeshkvi i thanun e mban ate kishe as nuk don te ndegjoje dekrete dhe asnje aresye, Me pervujtni pash zemren e Jezu Krishtit, lus naltesime tuej te denjoheni me e gjykue dhe m e e vendose kete grindje me m jetet e oborrit te shenjte. Dhe ne se rastise qe ipeshkvi i thanun vjen ai vete n e Rome, le t£ ndalohet aty nga ana e Selise se shenjte derisa te vij line vete per kerkue te drejten time. Ne se do te veprohet keshtu, n a do te jemi shume tii detyruem ndaj jush. dhe do t ’i lutemi tenzot per jeten e gjate e te lume te naltesise suej. Nga Serbia, fundi i dhetorit 163G. I N.S. etj. Gjergj Bardhi arqip. i Tivarit e • prim at i Serbise. u Leter e araip. te Tivarit, Gjergj Bnrdhit, drcjtue Kongregacionit te Prop. Fide. Mbi viziten ne diogezin e Serbise. (VIS. COLL., v. 15 fl. 308-308v) /Prokopje/, 31 dhetor 1G3G Shume te naltit etj. Und e kam m arre mbi suDe kete barre ma shume per zell ndaj zotit e p er respekt ndaj Selise se shenjte e te naltesive tuej a, se sa p er asnje interes tjeter tokesor. Sikurs? naltesite tueja do te ken$ qene njoftue prej para-ardhesve tane, ne keto ane te Serbise na nuk nxjerrim tjeter shperblim perveg mundimit, lodhjeve e rreziqeve per jeten. Tashti une gjendem ne keto ane te Serbise tue. vizitue keto frym e te krishtena te shperndam e midis te pafeve kaq larg sa qe ne disa vende duhet me ece dy-tri dite (dhe ne pjesen ma te m adhe naten, per te mujte me shpetue dhe me u m projte prej anmiqve .te krishtit), per t ’arrite aty ku asht e nevojshme te vizitohen katoliket. Deri tash kam vizitue potihuej pjesen m a te m adhe te Serbisg tue pase mbas vedit 4 vete, te gjithe te veshun turqisht, per te 41 tn u jte me kete m enyre me i kalue ma m e Ketu me duhet me u ndale per te dimnue nd keto ven.de pdr t§ m ujte me u dhane kenaqesi shpirtmore ketyne shpirienve te k rishtene, mbasi ne shume vende kam gjete skandale dhe gabiane: me nje fja-le m eshtaret kane perdore vojnat (3) e shenjte pa i pase nderrue me te rijte gjate tri vjeteve te kaiueme. Prandej u lutem N.T. qe te denjohetni me m e dergue fakultertin nga Selia e shenjte qe une te m undem m e shugurue vojnat e shenjte pas pashkeve dhe me aid num ur m eshtaresh qe do te jete e m ujtun, sepse ne Serbi nuk gjenden m a shume se tete meshtare, dhe keta jane larg njeni prej tje trit kush 3 dite-udhe, kush ma pak e kush ma shume. Ve$ vdshtiresive te tjera qe me kane ngjajte ne keto ane, [asht edhe fakti sej sandaliet (2) e para-ardhesit tone kane mbete ne doren e disa shekullareve te Malit te Ri te cilet i mbajne fL 308v perdhunisht as nuk duen t ’i japin pa pelqimin e nipave te te ndyerit P je ter M azrrekut, para-ardhesit tone, dhe keta nipa gjenden: njeni ne kolegjin ilirik e tjetri ne kolegjin e ri te Komgregacionit te shenjte ne Rome. U lutem naltesive tueja te denjoheni m e urdhenue keta nipa qe t ’i shkruejne Gabriel Florios dhe zotit Mark Gjinit n e Mai te Ri te na i japin td gjitha sandaliet qe te m und t ’i perdorim ne keto vende te Serbise per nevojat e kishes. Ma ne fund me pdrvujtni po p uth petkat e naltesive tueja tu-e lute tenzone per jeten tuej te gjate e te lume. Nga Serbia, diten e fundit te dhetorit 1636. I N.T. etj. • Gjergj Bardhi etj. 15 Leter-relacion e arqip. ti* Tivarit, G jergj Bardhit, drejtue Kongregacionit te Pr. F. ne Iidhje me veprim et e padrcjta t ’ip. te Lezhes dhe me konfliktin qe ka me te per kishen e Barbullushit. (VIS. COLL., v. 15, fl. 310-311v) Prokopje, 31 dhetor 1036 fl. 310 Shume te naltit zotnij etj. Me pershendetje te pervujte po u sjell nderim N.T. dhe po ju baj te ditun e po ju tregoj punet dhe sjelljet e imz. te Lezhes, frs "feenediktit (]), i cili ka hapd shume rruge ne keto ane te Shqipnise qe nuk i penshtaten urdhenit kishtar, qe sjellin m brapesht keta popuj nga shkaku i shum e skandaleve. Nga keto shkaqe [popujt] pothuej e kane hum be ate perkushti qe kishin ma pare ndaj prelateve dhe fetareve te kishes se shenjtd. Vjetin e kaluem, k u r une shkova per te vizitue kishen dhe popullin e Tivarit, si edhe vendin per rreth atij vendi deri ne keshtjellin e Pastroviqit, mbasi e kreva viziten e thanun, ktheva per t ’ardhe ne shtepi. Por n ’ate udhetim, disa te krishtene bregabunas md ndaluen nd fshatin e quejtun Samrish, nd diogez te Shkodres. Aty, n ’ate mengjes qe ishte e dielja e mundi43 m eve (2), erdhen shume njerez ne kishen e shen Merise te Goricps. Ne kiite kishe une meshova, predikova dhe i dhashe kenaqesi shpirtnore atij populli, me shume pershpirtni. Pasi kreva funksionet, desha pastaj te bisedoja m e pleqte e fshateve m e cilesine e vizituesit. A ty gjeta se fam ullia e asaj kishe ne te gjitha fshatet kishte 120 shtepi dhe 25.000 fryme te krishtena (3). Ne kete famulli i thanuni irnz. i Lezhes kishte shugurue nje m eshtar m e furdhenat) e vegjel e te m edhaj (4), qe quhej Don Marin Samrishi. Ky m eshtar ishte kaq i padijtun sa nuk dinte me thane oficen (5) as me lexue, as' nuk dinte m e pagezue; k ur thonte meshe nuk maud te ndegjoheshe prej gojes se tij vegse Pater Noster, Credo dhe In principio (6) dhe ato shum e keq. Sidelines ne rgashtje] te rrefim it nuk kuptonte as ma tP voglen gja: gka asht i vdekshem dhe i faleshem (7). Nuk dinte se kur vinin ditet e festave as vegjiilet dhe kater 'kohet (8) dhe po ky prift [ n ’ato ditej hante mish fl. 310v sikurse me tregonin ata te krishtenet. Ankoheshin m e idhenlm krishtenet dhe derdhnin lote per dhe sepse gjendeshin nS m jerim kaq te madh pa kujcles shpirtnor, dhe secili ishte per t ’u dhim bet shume. K ur imzoti j thanun kreu viziten ne malet e Pultit, kish shkue ne shtepine e nje njeriu te quejtun Pepa Gjoli i cili, ve^ dy vashave konkubina qe m bante per gra, per te gjalle te te b in t i kish m arre bashkeshorlen e ligjeshme. dhe i m bante qe te trija ne shtratin e vet, dhe imzoti i thanun e kishte lirue, rrefye e kungue ate tP siporthanunin Pepa Gjolin, pa pase qene nda nga tri konkubinat e thnnuna, dhe vazhdoi mato mekate shume te medha derisa vdiq n’ate giendie te keqe. Ne nje vend tjeter te quejtun katundi i Gashit, ne shtepinp e njp njeriu te quejtun Pepa Kola, i cili kishte pese djelm, kur i vdiq njeni, la gruen e veje dhe nje tjeter vella i tij e mori gruen e tij per bashkeshorte. Imzoti i thanun i 'kishte lirue dhe u kish dhane snkramendet e shenjta, dhe sot gjenden te bashkuem. Mbasi qene Jirue prej imzotit te thanun kane linde nje djale e nje vajze. Te gjitha keto raset e siperthanuna, kur une bana viziten e maleve te Pultit, i kam pa me syte e mij. Sidomos ne kohen kur erdhi i ndyeri P jeler Mazrreku per te vizitue seline e Tivarit, kur ai deshi te m errte ne dflfe kishen e shen Shtjefnit te B arbullushit dhe une e percolla deri ne breg te lum it te Drinit qe kalon prane m ureve te kishes se thanun, i doli para fl. 311 i thanuni imzot i Lezhes, qe kishte gue peshe klerin dhe njerezit e Shkodres si edhe disa turq banues prane kishes se thanun e zotP te fshateve tu e u bame dhurata e disave edhe te holla, jo velPm se nuk i bani vend t ’ulej por i doli para dhe e persekutoi si nje keq base pa e lejue te meshonte. Dhe mos te qenkeshim na aty prane me disa priften lane, turqit e thanun ishin pregatite te venin dore mbi arqipeshkvin e shkretii (9). Me qene se kisha e B arbullushit asht rile dhe tryeze nrqipeshkvnore e Tivarit, dhe me qene se ka qene dekretue qe kisha e thanun t ’i lihej arqipeshkvit te Tivarit e pasardhesve te tij, kur unP 45 desha te pregatitesha per te shkue diten e festes se sh&i Shtjefnit me 3 te gushtit per te m arre ne dorezim kishen « thanun sipa* dekretit te Homes, imzoti i tharvun qe gjendej ne fshatin e Trushit, goi peshe klerin dhe disa pied te fshateve te TrushdtX10), dhe ai vete me ata njerez shkoi te sanxhakbeu i Shkodres p e r t ’«u ankue kunder nesh. Tue pa se sanxhakbeu -nuk po ua vente gjithaqe veshin akuzave, imzoti i thanun i dha 4 m ije aspra qe rte m e ndaiomte te shkoja diten e caktuem e per te krem tue festen dhe per te m arre ne dorezim ate kishe. Une dergova dy priften dhe d-ekretin apostolik si edhe letren urdhenuese te delegatit te Romes, d.m.th. arqip. te Raguzes qe me shprehjetn e Selise apostolike nuk duhej te perzihej n e kishen e shen S htjefnit te Barbullushit por duhej t'ia iinte arqip. te Tivarit. Mbasi fl. 311v m eshtaret e thanun te derguem prej nesh ia dhane ato letra ne dor§, ai nuk i perfilli aspak por i hodhi ato letra perpara altarit, u pnegatit pontifikalisht dhe m e solemnitet celebroi meshen ne jurisdiksicm t<! huej. Sikur une t ’i kishe dhane sanxhakbeu! te thanun po aq te holla, do ta kishe shti ne dore cilen tone te thanun. Tashti ne t ’ardhmen ajo kishe m betet e detyruem e ne m enyre le tille qe gdo prelat qe do te vije per te krem tue ate feste te thanun te shen Shtjefnit me 3 te gushtit, m’asnje m enyre nuk do te mund ta krem toje ne se nuk do te jape m a pare 4 m ije aspra. Por, ne se Selise se shenjte dhe naltesive tueja do t ’u duket pune e drejte dhe e mire, une ia l a ' gjyqin gjyqtarit te drejte krijues te gjithesise. Me pervujtni ju Jutem naltesive tueja, pash zemren e Jezu Krishtit, te denjoheni me i dale punes para dhe me vendose me kohe per keto gashtje, qe mos te rrjedhin ne keto ane skandale ma te keqija dhe skizma. Dhe, ne se raatise qe imzoti i thanun i Lezhes do te vij ai vete ne Rome, te denjoheni m e e ndalue derisa te mundem une me ardhe per te kerkue fe drejtat e m ija me m jetet e oborrit te shenjte. Dhe ma ne fund, me pervujtni naltesive tueja u puth petkat e shenjtenuem e dhe lus tenzone p>er jeten tuej te gjate e te lume. Nga Serbia, diten e m bram e te dhetorit ne vendin e quejtun Prokopje, 1636. I N.T. etj. Gjergj Bardhi etj. 16 Leter e ip. t ’Arbenise, Mark Skures, drejtue nje prelati ne Rome nil lidh.je me gashtje ('adm inistrates kishtare. (SRCG, v. 268, fl. 226) Kurbin, 20 janar 1637 I pem dritshm i etj. Ne letren qe po bashkangjes ketu i shlcrova Z.S. te psm dr. e te pernder. per breven e fakulteteve te m ija te cilen tashti e mora. neper dare t'im zotit 'te Sapes (1). Shkrova edhe per bulen e para-ardhesit tone (2), kop.jen e se cilas per tash m’u duk mire te jua dergoja, dhe keshtu shpresoj se kam per te qene perkrahe nga Z.J. e pem dr. dhe 17 e pemder. si biri i rental e. nga i atl. Dhe, n e se do ie •■mitfkjeifcl me m i dergue breven per ad minis Ir a t an e provln^bs se Durresit n e pesntetje te dekreteve qe m e jane- dergue ma pare, do te jem shumg- l detyruem ndaj jush. Ne rase se Kongregacioni i shexijtg i ka dhanie pague zotit Gjo Domeniko rrogen e zakonshme 1? kesaj klshe £on£, sikurse shprehet ne gradimin tim, ju lutem te denjohemi m«s me lajm ue dhe m e me nise digka me amen e prasit te kesaj letre. r lie perf undue, lus tanzone qe te m und te ju shoh ne kambe ma ii u-alte sipas d$shires sime. Kam shpalle jubileun qe miresise s£ zotit tond f papes] i asht duke me vend te qese, Dhe ketu ne famulline tim e kam gjet€ 490 frym e per kumgim dhe 140 per krezmim. Nga Kurbini, me 20 ti? jan arit 1637 I Z. S. etj. Fra Mark Skura ipeshkev i Arbenise, 17 Leter e ip. te Sapes, Frang Bardhit, drejt.ue imz. Ingolb ne lidhje me gnshtje te ndryshme te diogezit dhe me nevojen q i <? futen ne kolegj elcmente vendas. Lajmon per kryengrltjen e nj? pashes ne jug te VIones. (SRCG, v. 208, fl. 210-210v) Sape, 8 shkurt 1537 fl. 210 I perndritshm i etj. Po lajmoj Z.T. te perndr. se e kam m arre kutine te mbulueme me pelhure me bulen dhe brevet qe Z.J. e perndr. m e kenl dergue, dhe per kete po ju falem nderit pervujtenlsht, dhe perher§ tregohem se e njoh vehten shume te detyruem per te m irat e medha qe kam pase per hir tuej dhe qe po kam vazhdimisht edhe kaq l;\rg tu e qene. Me qene se nuk kam se si te jua kthej mderim m e nd?r, une vetem lutem dhe ju kujtoj ne m eshet e m ija prane bam iresit m a te madh, sikurse kam veprue e do te veproj pa tjeter se bashku me t3 gjithe keta besnike te krishtene, te d iet, nga sa u kam thane? une, kane formue nje perkushti te madhe ndaj Z.S. te perndr. dhe i urojne gdo te m ire qei te jua jape zoti. Po ju baj te dijtun edhe se e kam m arre pjaneten shume te bukur qe me ka dergue shum e i nalti zot kard. S.Sisto, e cila me? ka pelqye shume dhe ka ngushllue e pertri ~sftTIme keta popuTTte cilet kane besim m a leper ne sendet qe dergohen, se sa ne fjalet tona, se d a te Kongregacion te shenjte mendohet per ta. Une po J shkruej kardinalit to siperthanun per ta falnderue, p^r edhe Z.J. e perndr. sipas miresise suej te zakonshme, kujtomeni prane atij. Z. J. e perndr. me shkrueni se, m e urdhen te lumnise sg tdj [papes] i keni sbkrue imzot nuncit te Venedikut qg te mg dergojg K ontroversjet e Belam iinit, te Barbozes mbi zyren ipeshkvnore, Bibjen e shenjte dhe fjalim et e Vincent Ferreros (?). Une nuk i kam l 49 Relnciono II m arre, prajndej i lutem Z.S, te pem dr. te denjohieni m e ia tharn? edhe n je here sepse me nevojiten. Po ju porosis D. Stefan Gasparan dhe D. Mate Dudesin sepse jane njerez qe m eritojne dhe .jane te m ire dhe po shkojne tue u rrite n e virtyte sikurse kishin nise per se mbari. Dhe per D. Stefanin besoj se Z.J. e pem dr. duhet te keni m arre m asat p er ta bame qe te naltohet [n e kamben) e ipeshkvisg se Kanovise ose t ’arqipeshkvise se Durresit, per t ’i ndertue ato kish§ sepse, me qe ai asht nje student i mire, besohet se do te jete i m ire kirnder grekeve skizmatike te d ie t sidomos nder besim taret e dioqezit te Durresit, te Kanovise dhe te Bendes bashkejetojne tue na detyrue ne mohimin e [fese] sone. Te them i te verteten: nuk do te m undet imzoti fra Mark Skura, ipeshkev i Arbenise te m baje kaq shum e ipeshkvije, te cilat jane te gjitha te perzieme krejtesisht me te pafe dhe me skizmatike d.m.th. ipeshkvia e tij e Arbenise dhe m etropolitan ia e Durresit me suiraganet e veta te Kanovise, te Bendes, te Krujes e te Lisit; prandej asht e nevojshme te krijohet se paku edhe nje ipeshkev n ’ato ane. fl. 210 v Dhe, p er ta krijue nje ipeshkev te ri; nuk do te gjeni nje t ’arsimuem ma te m ire se Dorn Stefanin; per tjeter, le te veproni si te ju pelqeje, m jaitq e te jete i mire per t ’i sherbye Kishes se shenjta ne keto ane, dhe te flase shqip e te jete me kombesi shqiptare, sepse, po te jete kombesie tjeter, pak fryt do te konrte nga mosnjohja e gjuhes. Shpirti i sh en jte le te drejtoje shqiset, mendim et dhe veprat tueja. Ne lidhje me qeverisjen dhe m e kujdesin e kish£s sime, per ' mos bame shkrim e te shumta, do te shikomi n e letren qe po i shkruej Kongregacionit te shenjte te Prop. Fides (2), te rilen leter ju lutem ta perkrahni n ’ato parashtrim et e m ija dhe, sipas miresise suej te zakonshme, t ’i sillni n ’ate m enyre qe t ’ia dalin qellim.it dhe ftg denjoheni m e na bam e te ditun se paku m arrjen e letrave, sepse tri here kam shkrue atje deri tash e nuk kam pase pergjegje; nuk e dij a kane hum be ose gka asht. Ketu po manrim vesh se atje poshte, nen qytetin e Vlones, m brenda Greqise n je pashe asht bame xhelali (3) d.m.th. ka gue krye kirnder sulltanit m e nje numer te madh sanxhakbejleresh, zotnijshe dhe ushti ishe, dhe se don me ardhe t ’i pushtoje keto bregore te Shqipnise derl ne Shkoder; keshtu flitet, dhe asht e vertete se ka gue krye, por n u t e dijm e me siguri ne se do t ’arrije ketu te na. Tue mos pas& tjetdr, ma ne fund me parvujtni ju puth duert Z.S. te pem dr. e te pernder. tue ju dhurue e tue ju porosite me zemer, dhe i lutem zotit per gdo te m ire tuej. Pershendes zotin Askan dhe te gjithe familjen tuej. Prej ipeshkviise sone te Sapes ne Shqipni, me 8 te shkurtit 1837. I Z. S. etj. Frang Bardhi ip. i Sapes. a1 18 Leter — relacion e ip. te Sapes, Frang Bardhit, drejtue papes dhe Kongregacionit te Prop. Fide ne lidhje me ^ashtjet e dio Ige/.it dhe te jurisdiksionit te vet kishtar. (SRCG, v. 2G8, fl. 211-212) Sape, 8 shkurt 1637 fl. 211 Ate sham e i lum dhe shume te naltit zotnij. Mbasi qeshe nise prej Shenjtnise suej dhe prej Kongregacionit t£ shenjte te Prop. Fide vjetin e kalaem, n e mojin e prillit, per t ’ardhS ne kishen tim e te Sapes ne Shqipni, po n ’ate v jet arrita ketu ku, n ’emen te Selise se shenjte apostolike qeshe prite prej ketyne popujve tane shqiptare, me dashuni te m adhe dhe me nderim, Ketru gjeta imzot Gjergjin, arqipeshkvin e Tivarit, i eild sa m e pau, u pregatit per te shkue me vizitue kishen e tashme te vet, m bretnine e Serbisl, ku sot gjendet me qe1 ai as hit edhe prim at i saj. Une, me ndihm en e zotit nisa qeveris, te vizitoj kishet e m ija te Sapes e te Sardanjes, dhe gjeta, o shume te n altit zotnij, mga gojedhana e ma pleqve te ketyne po­ pujve dhe nga kufijt e djoqezeve t ’Epirit, o Shqipnise, [gjeta po them ] se me kishen time te Sapes ka qene pushtue prej imzot fra Benediktit, ip. te Lezhes, nje kishez fam ullitare qe gjendet ne fshatin e Kallmotit me titu ll te shen Eufemise (1), Ky fshati i K allm etit (q3 ka deri n& 60 shtepi besimtaresh) ne qashtje te pushtetit tokesor asht gjym tyre e jurisdiksionit te Sapes, qe tanet popullor^e e quejne Zadrimd. Bile pleqte dhe te paret e Kallm etit te thanun na thone se ai fshat edhe ne punet shpirtnore asht i bashkuem me junsdiksionin tone t§ Sapes, dhe te gjithe keta besimtareit e fshatit deshrojne te jene t§ bashkuem, qofte ne qashtjet shpirtnore qofte n ’ato shekulloret, me junsdiksionin tone te Sapes, vetem se imzoti i Lezhes, me skish&rim te kote, i mban n ’ane te vet. Imzoti i thanun i Tivarit, kur ishte ipeshkev i kasaj kishe seine te Sapes, kish 'nise te grindej me irnzotin e thanun te Lezhes per ate famulline e shen Eufemise, por rastisi qe Selia e shenjte e shpernguli m’arqipeshkvine e Tivarit, dhe keshtu grindja mbeti pa u zgidhe. Tashta, me qe per hir t'asaj Seli une jam vu ne krye te kesaj kishe se Sapes, detyrohem te kerkoj ate qe m3 perket ligjerisht; prandej me pervujtni u Intern shik. tueja* te denjohoni me e lajm ue ipeshkvin e Lezhes qe te ma ktheje kishen time, ose t3 pelqeni me ia besue grindjen ndonje misionari apostolik qe ne koto ane shk. tueja keni dergue, qofte prift ose frat, si te ju pelqeje. Edhe ma m ire do t ’ishte [ t’i besohej] imzot fra Mark Skures, ip. i Arbenise, kufitar i yne, ose arqip. te Tivarit, sepse as<aj qe do te veproj3 ndonjeni prej ketyne m e urdhmin e shk. tueja, une do t'i mbahem. Me qene se keta priftnit tane shqiptare nuk e kuptojnd gjuh3n latine, edhepse jane te ritit la tin, e kam perkthye ne gjuhe shqipe perofesionin e besim it te shenjte (2) dhe, i nxitun prej urdhnit te Konf<3 cilit te shenjtnuem tridentin (3), due qe te gjithe priftnit e kishe* sim e qe kane ndonje benefic, ta bajne, sepse po shoh se ne tg kaluemen n u k e kane bame kttrr. a 2i i v Jin; j ‘ • Jj :r ^ Po ashtu edhe ur&hrvm e sinodit qe asht vendose ne pontifikalin romak e kam perkthye ne kete gjuhe me disa shtesa per qeverisjen e mire te kishes sime dhe e kam gati per ta bame (4) pas pashkeve kur tS jete koha. Ate Kerubini (5), m isionar apostolik i riform uem i shen Frangeskut, po n x jerr fryt /te madh tue u ndihm ue besim tareve te krishteng, dhe kaq m ire e ka nxane gjuhen shqipe sa qe tashti predikon pa perkthyes. Ne nuk na pelqen qe te lejoni te vijne ketu kaq shum e freten ne ket§ kohe fillestare te misioneve, qe mos t ’u jepet shkak te pafeve p£r te kurdise ndonje persekutim kunder tyne dhe kunder nesh si edhe kimdSr te gjithe ketyne te krishteneve te shkrete. Ate i lum, me te gjithe keta besim taret e mij te krishtene, me perulje falenderojm e shenjtenine tuej sepse jeni denjue te na dergoni jubileum e shenjtenueshem i call ka qene prite prej te gjitheve me shum e perzem ersi dhe, lavdi zotit, nga pjesem arrja e te krishteneve d h f me n x itjet e mija, ne kete dio^ezin tim e kane bame (6) gjashte mije fryme, Shum e i nalti zot kardimal S. Sisto me ka dergue n je pjanete e cila ka pertri shume te gjithe keta popuj dhe e kane puthe sikur te qenekesh n je reliike tue thane: qofte levdue zoti qe oborri i shenjte i Ro­ mes mend cm per ne te krishtenet e shkrete. Sepse ata m a shume u besojne semdeve qe u dergohen se atje m endohet per ta, se sa fjaleve tona. Ate shum e i shenjte. K ur u nisa nga Roma me qe dhane nje m iter e vjeter e veshun vetem me pelhure, keshtuqe nuk kam me gka to dal [faqe popullitl nder ditet solemne qe te mundem me celebrue me ndonje ngushllim shpirtmor. Pramdej i lulem shenjtenise suej te denjoheni me ma dergue nje, dhe do te jete per stolisje te k u ltit hyjnor dhe per ngushllim te ketyne te krishteneve te shkrete me te d ie t perhere qendroj te kam bet tueja te shen j ten ueshme, tue u lu te per lummine tuej. Ate i shenjte. Na ipeshkvijt e shkrete qe gjendemi me mes te kaa shume te pafeve ne ketP'~an'e"TcT ShqipTTh e v e qTjj'intj 'Srhumg~~keq: jetesa~dhe veshja jone jane sh u m e'le^’f njera; nga ndonj&lW e'mS duhet te veshem turqisht, dhe bile i bame gungaq (7), te shkoj i panjohun, tash knmbS tash mbi nje kal, vetem me nje gjakue, neper shi e neper te ktliiollt, tue kerkue besim taret e shperndame, me kaq shqetesim e mundim, sa qe asht nje gjendje shume e mjere. Prandej pervujtenisht i lutem shenj­ tenise suej te denjoheni me mendue per ne te shkretet dhe t§ na kujtoni m e ndonje provizion, sepse po te bani keshtu, do te nxjerrim fryt ma te madh ne kishen e zotit dhe kamba jone do te mbahet ashtu sikurse e lype. fl. 212 I kam shkrue imz. Ingolit qe te njohtoje shenjtenine tuej per nevojen shum e te madhe qe ka m etropoli i D urresit me 4 kishet e veta sutragane, sepse per shume vjete ka qene pa bari e pa punetore, dhe kjo ka qene rrenim i i atyne te krishteneve. P er kete detyre [1 kam shkrue] 55 te propozoje D. Stefan Gasparin durresak, nxames t-heolog n? kolegjjn' Urban te Prop. Fide. Ketu, m e perulje, me cdo pervujtni e nderim i p uth kambet e shenjtenueshm-e te shenjtenise suej, dhe Ins madhenine hyjnore te ju mbaje shendosh e mire. Nga ldsh.ae jone e Sapes ne Shqipni, me 8 te shkurtit 1637. I jueji etj. Frang Bardhi ip. i Sapes 19 Leter e ip. te Lezhes, Benedikt Orsinit, drejtue nje prelati ne Rome per t ’u mprojte kunder pretenclimeve t’arqip. te Tivarit mbi kishen e BarbuIIushit. (SRCG, v. 268, fl. 178 dhe 181) Lezhe, 7 te m arsit 1637 fl. 178 Me 23 te nandorit kam m arre letren e naltesise suej te slikruem e me aq te qershorit ne lidhje me kishen e shen Shtjefnit te B arbullushit, me te cilen naltesia juej edhe nga ana e atij kolegji te shenjtnuem na detyroni t ’ia kthejm e arqip. te Tivarit kishen e BarbuIIushit te thanun. Tasht.i une faqe zotit po them se ne nje sinod publik, se pari me priften e pastaj me popull, jam m undue qe arqip. i thanun t? kennqej dhe t’i bindeshim naltesise suej. sepse na jemi te gatshem m e vdek? njem ije here per kishen e shenjte rom ake dhe per te cilen dita dites do vdesim dhe jemi sikurse dhente ne thertore true pesue lufte perjashtn e frige permbrenda. Por populli i BarbuIIushit te thanun dhe kleri i Shkodres na kundershtojne me force tue bame per vehte zolnijt tim ariot? dhe vet? sanxhakbeun e Shkodres, dhe nuk mund te bahet asgja. edhe sikur te vinte v ete pontifeksi m a i nalte dhe naltesia juej, sa kohe ae asht ky princ *). Une i lutem naltesise suej mos t ’ia veni vesliin araj qe thole arqip. i Tivarit, sepse nuk flet me zemer n e dore. fl. 178v Ai, bashke me ipeshkvin e Arbenise ose Stefanise, ka grindje me ne per qashtje te kufijue te dioqezeve dhe, me shkakun e BarbuIIushit, don m e na shti ne .te kea per te na humbe besimin [qe gezojme] prane atij Kongregacioni te shenjte. Por e verteta e sinqerte dhe ungjillore asht kjo: Aty kishte jus patronatus (2) per kapelen e shen Shtjefnit ne trollin e blem? prej arqlpeshkvijve te Tivarit ne token e BarbuIIushit dhe katumdi e lejon qe ket? ta m arre si t ’i pelqeje por, me qene sq kjo asht pushtue dhe asht n e doren e turqve, ai kapet per kishen famuliitare, jo vetem te BarbuIIu­ shit por edhe te shtate tokeve ose fshateve te tjera, si te duem me i ouejte; dhe me qe kjo nuk i lejohet, ai ban lu tje kunder nesh per qashtien e siperthanun, ne m enyre te turqve dhe barbare. E kam bame sinod in dhe aty kam caktue priftin e quejtun D .Pjeter Trushnn. Me leter [e ftoval (3) qe te vinte diten e sh^n Shtjefnit dhe. per sa te m undja, do te perpiqesha me i u bind? Kangregnoiomit t? 57 ' shenjte dhe [me shkue per] qejf te Z. S. te pem der. P or ai ka shkuc Te sanxhakbeu i Shkodres dhe i ka pnemtue pesedhete skude qe te na deOoonte ne jo ye tern nga Barfl. 181 (4) cbullushi' po prej Shkodres mbare, dhe zoti sanxhakbeu m enjahere d&rgol ushtaret(?) dhe mori klerin e pleqte e u tha: ose pagueni ju pesedhebe iskude, ose do t ’i m arr nga arqipeshkvi. Per t ‘i shpefcue m undim it n a u desh t ’i paguenim, dlie per kete jane deshm itare te krishtenet e turqit te ma i madhi deri te m a i vogli, me skandalin e m adh t ’arqipeshkvit. Dhe par k ete une tashtd po i baj lutje naltesise suej n'em en te zotit t£ gjithepushtedshem tue ju perbetue te denjoheni me m arre inform ate te vertete e reale dhe pastaj ose na ose ai te jete ndeshkue dhe te n a kthehen shpenzimet e damet tona. Kjo asht e verteta reale dhe e sinqerte dhe mos t ’u besoje naltesia juej genjeshtrave te shqiptareve te d ie t nuk i shikojne me sy te m ire te huejt ne venclin e vet. Dhe tashti shtepia e v ete arqipeshkvit (5) u ka leshue ne dore turqve njg barke te pajisun, m e vullnetin e vet per turp e m arre ta gjithe shqiptareve. ■ Thelbi i gashtjes asht se kjo kishe qe kerkon arqipeshkvi asht e rrenuem e dhe asht ne doren e nje zoti [te quejtun] Omer aga. e rrenuem e ne themel por, me qe kisha famulLitare asht po m e ate titull, e kerkon ne te gjitha rruget e drejta e te padrejta, veq si te na m undoje ne e t ’idhnoje 11. 181v per kete mue, klerin dhe popujt e shkrete ne shtepine e tyne. K§ti» per njeqind e gjashtedhjete vjete nuk e kane bame kurr para-ardhesit, dhe p ra Tivari nuk ishte ne doren e turqve para sot gjashtedhetegjashtS vjeteve, dhe kete k u rr nuk e kane kerkue. Shkova teper gjate tue e bezdise naltesine tuej, e me falni per hatrin e zotit dhe mos ia lini [fajin] m osbindjes sone por pafajsise sone dhe te shknetit kler e popull t ’asaj lam ulli, qe nuk kane kishe tjeter. Dhe ketu pervujtntsht puth kindat [e petkave] te naltesise suej, tue i u porosite perhere hirit tuej e te gjithe Kongregacionit te shenjte. Nga Lezhja, me 7 te m arsit 1637. I naltesise suej etj. fra Benedikt Orsini ipeshkev i Lezhes dhe i Shkodres. 20 Leter e nrqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue Kongrega-cionit til Prop. Fide — Tregon per punet e veta kur gjendej nS Sap3 dhe parnqet gjendjen e veshtire ekonomikc ne seline e tashm e te Tiva­ rit. Kerkon te zgjidhet gashtja e lushes se Barbullushit. (SRCG. v, 268, fl. 53-53v) 20 prill 1637 11. 53 Shume te naltit zotnij etj. . Me pervujtni po nderoj me kete leter naltesite tueja. Ka tashm a 13 vjete qe une po m errem me pune ne vneshten e zotit. Keshtu une mr pare [se tashti], ne diogezin e Sapes veprova aty shum e gjana. d m ’ seline e re, tue i sigurue asaj vneshta, toke-buke, livadhe, kopshtije dhe gdogja qe i perfect [sot] asaj seli. Megjithate une kenaqesha me ato pak t ’ardhuna per jetesen time, pa i pase dhane asrvje trazim Selisg sS shenjte. Tashti, une gjendem r e kete arqipeshkvi pa asnjg t ’ardhun, as te sigurte as te sakte, sepse ne kohe te m apareshm e k a qene humb§ kisha e Tivarit, me toke, vneshta e ullij, te gjitha i?e zaptuem e prej turqve, dhe n u k ka m bete asgja qe m und te shihet per kujtim t ’asaj kishe, sikiurse besoj se do t’u kete qene njohtue naltesive tueja dhe oborrit te shenjte! prej para-ardhesve tane. Kjo arqipeshkvi asht e gjitha e shperndame neper Turqi midis skizmatikeve dhe njerezve shum e te keqij, aq sa vizituesit lehtesisht murid t ’i rrjedhin dame te pa fund dhe rreziqe per jeten. Dhe, me gjithe veshtiresite ne te cilat gjendet kjo arqipeshkvi, tue mos pase ku te m arre fryme arqipeshkvi as ne Shqipni as n e Tivar, po na m betet e pushtuem e kisha e shen S htjefnit ne Barbullush prej imzot ipeshkvit te Lezhes i cili ka shume vjete qe po e gezon, tue e m bajte m e dhune e tue u dhane zotnive tu rq t*atyne vendeve pdo vjet 30 skude. [Edhepse] naltesite tueja keni dekretue qe ki­ sha e thanun t ’i lihej P jeter M azrrekut (!) dhe pasardhesve te tij [asgjamangut] tashti e mban me dhune i siperthanuni imzot, pa asnie aresye. T ’u kishem dhane une turqve aq talare sa u ka dhane ai, une do ta kishe ate kishe per tryese e cile arqipeshkvnore (2), sikurse ka qen£ m a pare, sepse arqipeshkvi nuk ka mundesi te kete ku me m arre fry­ me se paku nje dite te vetme, as nd Tivar dhe as ne Shqipni, atdheun e vet. Shume letra u kam shkrue N. T. dhe deri me sot, prej nje dite ne tjetren kam prite, par nuk kam m ujte me pase prej N. T. asnje kenaqesi mbi gashtjen e siperthanun. Ma ne fund, une do te jem i detyruem te veproj me imzotln e thanun n ’ate m enyre si do ta kem mundesine, per ta pase ate kishe, qe une dhe pasardhesit tjerd tane te kene se paku ku me m arre frym e ndonje dite. fl. 53v Sidomos, me qene se Budua ka qene sufragane netn adm inistraten e arqipeshkvise se Tivarit, dhe tashti Dom Frangesk K rythi (?) viknr apostolik po m undohet me na kundershtue ne gdo m enyre per te ma ndalue adm inistrim in dhe viziten ne kishen e thanun te Budues, u lutem N. T. me pervujtni qe per miresine tuej te denjoheni me u dhane zgidhje gash-tjeve te siperthanuna me ate mase te volitshme qe zotyne do te ju frymezoje, dhe na do te jemi te detyruem t ’i lutem i tenzot per jeten tuej te gjate e te lume. Prej Serbie, diten e 20 te prillit 1637, I N. T. e tj. Gjergj Bardhi etj. 61 21 Leter e ip. te Sapes, Frang B aulhit, drejtue nje prelati ne Rome. — Porosit D. Pjeter Samueltn, trajton cashfjen e disa vendcve nc kolegj per vendasit dhe tregon gjendjen e veshtire ekonomike re fe cilen gjendet. (SRCG, v. 208, fl. 204) Sape, 5 maj 1637 I perndritshm i etj. Mbasi ka ndeffiue D. P jeter Samueli se ka qene padite prane Kongregacionit te shenjte, po vjen aty per te dhane llogari, prandej po ia po­ rosis Z. S. te pem dr. qe, ne se do te gjendet se asht fajtor, pa-si te qortohet athnisht, t ’i tregoni dhem beshunine tuej te zakonshme, me qe me kaq shqetesim e te nje udhetim i kaq te gjate po vjen per t'i u perule urdhnit te Kongregacionit te shenjte. Ky vikar f1) po vjen me ate fra Donatin Jeliq, misionar apostolik n e rreth et e Tivarit, dhe po sjellin dy guna per t ’i vendose ne ndonje kolegj dhe, ne se do te mundeni me ua shenue vend in, do te bani nje te m ire td m adhe p er ato ane qe kane nevoje, por ne m enyre qe mos te zibet vendi i shenuem per qytetin e Tivarit ne kolegjin ilirik, sepse niendimi i imz. arqip. te Tivarit asht te ruhet per nipin e z. D. Gjergj Uskoviqit, misionar apostolik ne T ivar. Keshtu me shkruen ai imzot arqipeshkev, i cili ka 8 muej qe po qendron n e vizite dhe ne qeverisje te kisheve te Serbise; dhe, tue u nise, me dha urdhen qe, na se do te lypej ndonje ushtrim detyre ne klshen e Tivarit, me qene se une jam afer, ta kryeja; prandej me kete shkak line} e bana desk mine per vikarin e tij te Tivarit. Ditet e kalueme i shkrova disa gjana Kongregacionit to shenjtd te Prop. Fide, disa k ardinajve shume te nalte dhe Z.S. te pem dr. si edhe disa veteve te tjere, dhe qe nje zarf i m adh qe ia dergova imz. arqip. te Raguzes; m e qene se pres pergjigje, nuk desha t ’i perseris. Lavdi zotit, m isionaret dhe te gjithe na po jemi gjalie, por jemi tue e gue me vorfmi te madhe, nder shum e travaje dihe ngushtica qe po na shkaktohen prej turqve, anmiq te besimit. K etu ma ne fund, po ju porositem dhe po i dhurohem m e zemer Z.S. te pem dr. se ciles gjithem one i uroj rritje. Po pershendes z. Askan, z. V.erusio dhe te gjithe fam iljen tuej. Nga ipeshkvia jone e Sapes ne Shqipni, me 5 te m ajit 1637. I Z.S. etj. F ram g B a rd hi e tj. 22 Leter c ip. te Snpes, Frang Bardliit, drcjtue imzot Ingolit. Mbi gashtjcn c D. Simon INIcsit <Ihc mbi m blcdhjrn e bame nil Biinisht ptir gnshlje te juridiksionit kishtar. Intcresohet qe Gjergj Vladanji te futet ni: nje kolegj te Romes. ^ashtje te misionareve dhe te vizites qe pregatitet te baje ne Dukagjin. (SRCG, v. 208, fl. 205-20G) Sape, 28 maj 1637 fl. 205 I pem dritshm i etj. Ka tashm a 3 muej qe kam shkrue nje zarf m e letra per Romg, drejtue imz. arqip. te Raguzes, ne te cilin fzarf] kishte edhe nje leter per Z.T. te pprndr. me te cilen e pata m enden te ju lajmoj se si e mora kutine m e pjaneten e me b re v e t1); guditem dhe me vjen keq qe nuk ju ka ra ne dore. Ne kete gas m'ora nje leter te Z.S. te pem dr. te shkruem e me 16 te prillit, me te cilen me porositni t ’i jap nje famulli priftit D. Simon Mesit. Une, ka shum e kohe m a pare, ju kam shkrue se per detyre e urdhen te Z. S. te perndr. e kam pajise dhe e kam ngushllue, p ern d ^ sh e, ne se nuk do te me kishte arrite urdlini i juej, do te kishe veprue me ate Mesin sipas dekreteve te koncilit Tridentin qe thone se kush largohet pa lejen e ordinarit (2) te vet per nje kohe ma shume se dy muejsh, rrin pa benefice. Sipas urdhnit te Kongr. te Prop. Fide, me 25 te m ajit u mblodhem ne fshatin e Blinishtit, n ’ipeshkvine tone td Sapes^ na ipeshkvijt e Shqipnise, d.m.th. imzot Gjergji arqip. i Tivarit, imz. ip. i Lezhes, imz fra M arku ip. i Arbenise dhe une, per t ’u vu n ’ujdisje per t ’u paqesue ne gashtje te grindjeve per kufijt e diogezeve tona. For, me gjithe qe komisari, z. D. Gjergj Uskoviqi, u m undue m e ne e me disa priften e f re ten t ’urto e te nderueshem, per 8 ore te dites, me caktue ujdisjen, kurr nuk qe e m undun me e binde ipeshkvin e Lezhes ta pranoje. Nga kjo, ipeshkvijt e tjere, qe me etje te madhe deshironin qetesine e paqen, m beten te fyem shum e dhe me neveritje, qofte per ujdisjen qe nuk u arrit — dhe per kete populli qe qe prane e qe ndegjoi mbeti i skandalizuem se teperm i — qofte per rrezikun qe na rrinte mbi koke, qe mos te binin tu rq it nci dyshim tue pa 4 ipeshkvij te mbledhim se bashku, t ’ardhun shum e se largu, se mos po bisedonim per gashtje 1i; kufijve (3). mbasi tu rq it janei shume gjeloze per shtetin e tyne. Une kam dy kishe qe imz. ip. i Lezhes me ka zaptue dhe pretendon t ’i mbaje padrejtesisht. Njena asht e shen Eufemia e K allm etit (per 1e cilen i shkrova ma pare Kongregacionit te shenjte qe duhej te me kthehej, (4), e cila gjendet m brenda kufijve te diogezit tim te Sapes fl. 205v Sikurse kane deshmue me be tim shum e pleq te Zad rimes qe personalisht, me ne e m e komisarin, kane ardhe te keta kufij: i pari i te rileve, n ’anen e Lezhes, u shenue (prej komisrrrit) ura Plakegjon, dim tue ece 5 — Relacione II kambe-kambe nSpar Shkjez(?), per Ivastriot, per Gesobe(?), per Vorr te Bulles e per Brataj, e per Fishte e Skandaj(?). fKisha tjeter ashtl shna P rendja e Jubanit e cila asht gjithashtu e perfshime ne kufijt e kishes sane te Sapes, dhe gjithemone ka qene nen jurisdiksionin e para ardhesve te mij, sikurse deshmojne ma pleqte e Zadrimes e te Shkodrcs. Nga keto dy [kishe] po them, qe t ’ujdiseshim dhe te qetesoheshim, une i thashe imz. te Lezhes te m e kthente njenen, m egjithese kjo ishte ne dam te para-ardhesve(?) te mij e t ’ipeshkvise. Ai m ’u pergjegj se nuk donte te m e linte asnjenen. Tash pra Z.J. e perndr. ]e te besoni se ai vepron padrejtesisht, grabite dhe i mban me dhune kishet e te tjereve, tue mos u kujdese as per bule, as per breve, as per dekrete, as per letra, as per urdhen te Romes, as per deshmitar, as per skandal, as per nder, as per asgja. £ ’mase duhet m arre kunder tij per te na lane te qete e per te ndeje ne g;ja te vet? Ne se na do te donim te m erm im n je rruge tjeter, ai nulc do te guxonte me u ndale as per nje dite ne keto ane; dhe me te vertete, si po shihet gjasa, nuk do te kete m jet tjeter sepse midis shume te keqijave duhen zgjedhe ma te voglat. Kam foie me shume te naltin z. Kost.(?) St.Honofrio, dhe i jam lute per nje vend ne kolegjin e Propagandas F. per D.Gjergj Vladanjin. shqiptar, te cilin e lash ne Loreto, dhe N. T. me premtoi se do ta shenonte mbasi edhe shenjtenia e tij fpapal e '^a nrdhenue. Shpresohet se Vladanji ne fjale do te bahet subjekt i m ire per shiirbim te kishes se shenjte, prandej po ia porosis Z.S. te perndr. qe ta ndihmoni te perparoje ne dije. Me rasen qe Z.J. e perndr. do t ’i shkrueni z. Uskoviqit, t ’i porositni pervujtni ne zyren e tij te pa-aneshm e e jo sipas qejfit. Etnit m isionare te reformes te gjithe jane shendosh, dhe po bajne te mira, dhe ma m ire do te bante ate Kerubini nga Trenti te qendronte n ’ipeshkvine tone bashke me ne. Une jam bame gati te shkoj per te vizitue Dukagjinin, ku u kam dhane urdhen misionareve te reformes tt? bajne nje kuvend aty. fl. 200 dhe kur kam per te dergue relacionin tim, do te mundohem ta dergoj se bashku per te gjitha pjeset e jurisdiksionit tim. I Intern Z.S. te perndr., pashe zemren e krishtit, te mos na dergoni ma ipeshkvij ne ki> to ane qe te jene prej kombi sllav. S’po kam tjeter veqse i. pprositcm e i dhurohem m e zemer Z.S. te perndr. e te pernder. se d ies pervujtnisht i puth duert e i uroj qdo fatbardhesi. Prej ipeshkvise sbne te Sapes ne Shqipni, me 28 te m ajit 1637. I Z. S. etj. Z.J. m e patet thane se ne Tropea asht nje kolegj ne te cilin jane dy vende per dy shqiptare. Me lajm oni ne se mund t ’i dergoj ose jo. I pervujte etj. Frang Bard hi ip. etj. 67 23 Leter e ip. t’Arbenise, Mark Skures, drejtue Kongregacio-nit Pr. F. ne lidhje me mbledhjen e B linishtit'dhe mbi arbitrim in e keq te komisarit, Gjergj Uskoviqit. (SItCG, v. 268, fl. 217-218) Kurbin, 29 m aj 1637 fl. 217 Shuttle t§ n altit etj. Me urdhnin e atij Kongr. te shenjte te Prop. F. i pern dr. e 1 p§rnder. imz. arqip. i Raguzes caktoi per komisar imz. Gjergj Uskoviqin, tue i dhane atij porosl te shprehun qe te shikonte kufijt e diogezeve t ’Arbenise e te Lisjes, dhe grindjet qe jane midis meje dhe imz. Benediktit. K ur tune kishe shkue n« vizite te Dibres se posh tine, tri dite larg nga selia jone, shume thelle ne Turqi e Rumeli, m ’erdhi n je letSr e thjeshte e tija, pa me pase thane m a pare asnje f jale. Sapo e m ora ate leter, per te mos i kundershtue urdhnit te tij, e lash sherbim in e zotit, dhe pas shum e shqetesimesh, mundimesh dhe ne dam shume te m adh timin (sikurse del ne nje leter te tij te shkrueme me doren e vet) arrita ne Mirdite, pjeserisht te zaptueme nga i siperthanuni imzot, dhe aty gjeta se ai ishte nise dhe, me kerkesen e imz. Benediktit. kishte pevetS deshm itare te rrem e dhe ngatrrestare qe giithemone kane kerkue kete grindje, dhe pa asnje kujdes Te kishte] shkrue procesin dhe qite disa deshm itare qe as nuk 'kishin qene prane TKjo asht] nje fl. 217 v gja skandaloze dhe k under formes se ligjeve dhe qellimit te Kongr. tt5 shenjte, qe urdhnon. shprehim isht te* shqyrtohen te dyja palet. Megjithekete, une shkova ne Zadrime dhe aty e gjeta imz. komisarin bashke me imz. arqip. e Tivarit dhe imz. ip. e Sapes. I thash se e kishin genjye dhe se prandej duhej te m errte me vehte nje kujdestar tim dhe nje tjeter t ’imz. Benediktit dhe te shkonte me e pa dio^ezin e Lisit dhe seline e tij (qe ai imzoti ft Lezhesl don me ia zhduke emnin) (*), sepse aty do te gjente te verteten dhe genjeshtren. Ai me pergjegji se per tash nuk mund ta bante kete, por me rase t ’ardheshme. Dhe keshtu kerkoi ujdisjen dhe qetesimin. £oi nje te deleguem te vet e njg leter te vet per te ftue imz. fra Benediktin por ai nuk erdhi. Nisi te dytin, dhe. erdhi. K ur ai pau se na po perpiqeshim per paqe e m irekuptim dhe se une, qe kishe ne dore dekretet e Kongr. te shenjte dhe sqarim e te tjera, po kenaqesha per gdogja qe me thonte imz. komisari, prishi m a ne fund gjithegka, m e skandal shume te m adh ne popull. Prandej une u lutem r.altesive tueja, pashi m imdimet e krishtit, te mos shkoni pas qejfit fl. 218 te tij qe m e shkrim e em nin e diogezit te thanun. Ne se veprohet kgshtu, po ju siguroj se do te ngjase nje skizme, dhe pothuej te gjithS do ta braktisin besimin katolik. Dhe kaq m jafton per te perfundue. 60 P er m a teper, mbasi po shoh. kokefortesane e kerkes-ave te tija, une po kenaqem. rt’i jap farmillite e poshteeshenueme, d.m.ijh. shen Alek­ sandrin e Bokjanit, shen Kollin. «e Zojmenit, shen Barbaren e Pedhanes td diopezit te Krujes. Dhe nga diopezi i Lisit une po i leshoj, m e u idhen t ’atij Kongr. te shenjte, fam ulline e ehen P alit te katundit te Pshtjeshit e te Marajit(?), shen S htjeinin e Blinish.tit(2), shen Gjonin e Tum enistit (3), dhe te gjithe katun-din e M irdites s ’eper me ate te Dajqit perfshitas, por jo tjeter, sepse diopezet e tjera, qe jane nen mue, jan e te gjitha pothuej asgjasue nga te pafete, Tue perfundue, me perulje u puth petkat e shenjta te Shk.T. tu e lute prej zotit pdo lumni dhe rritje te se mires(?). Pasi i dhash relacicxn Kongr, te shenjte per viziten tim e dhe p er krezm imet e v jetit te kalaem, kam dhane jubileun e shenjte qe m iresia e Z.T. fpapes] na e ka dergue. Kam gjete e krezm ue njem ije e 465 vete, me kenaqesi time shume te m adhe dhe m e fryt n d er ta, dhe ne t ’ardhm en nuk do te m arr parasysh asnje m undim per sherbim te zotit. Me m betet vetem fl. 218v me ju lute qe te denjoheni me m e dergue ndonje ndihm e fne td holla] sikurse para-ardhesve tane, qe i forcuem te m und te m errem m e shelbimin e ketyne shpirtnave te shkrete dhe me nje detyre kaq te shenjte. Nga Kurbini, 29 maj 1637. I Shk. T. etj. etj. fra M ark Sierra ip. i Arbenise. 24 Rclacion i Frang Bardhit mbi krahinen e Pukes drejtue Kongregacionit te Prop. Fide. (VIS. COLL., v. 16, fl. 194-200 — Botue qershor 1637 edhe ne: BULETININ per Shk. Shoq., 1958, Nr. 3, fq. 191—211) fl. 194 N’emen te Zotit, amin. Relacion i vizites se Pukes, popuj nder m alet e Dukagjinit, bam<5 ne mojin e qershorit te vjetit 1637, prej nesh, Frang Bardhit (*). ipeshkev i SapeF~3he^T"SardanjesT^Ke adm inistrator i popujve te Pultit dhe dergue prej nesh Kongregacionit te Propagandas Fide, po n’ate vjet. Puka asht pjese e popujve te Dukagjinit ne Shqipni. Thohen po­ puj te Dukagjinit sepse zotnijt e famshem Dukagjinet i zotnuen ma shum e se 200 vjete ma pare se zotnia tu rk [sulltani] ta vente nen zgjedhe Epirin, ose Shqipnine. I zotnuen, po them, m e shume popuj e vende per rreth, d.m.th. me Dibrin 150 shtepishe, me M irditen qe i rrin nga ana e lindjes 200 shtepishe, me Spasin 150 shtepishe qe asht 71 ne jurisdiksionin e ipeshkvi.se sone te S&pes. me Iballen 140 shtepishe qe i rrin nga veriu, me Zadrimen tone 700 shtepishe qe i n in nga jugu .nd nje fushe te bukur. Quhet Puke sepse neper popuit e Puk< • kalon per Serbi nje rruge e madhe e perbashket trogtare, kosbtu pmj rruges ka m arre emnin populli, sepse (Puka) ne gjuhen shqipe (te eilen e flet Puka dhe te gjithe popujt e vendet e siperthanuna) don me thane rruge e rrahun e perbashkbt. Ka shum e kohe qe kjo rruge asht mbylle prej te krishteneve shqiptare qe kane quo krve kundra turkut (2), tuc plapkitun tregtaret turq, pem dryshej sasi e madhe m allnash do te vintc nga Serbia dhe do te ditto nga Shqipnia per Serbi. Keta te krishtene kryengrites kane qene sidomos ata t ’lballes, te vendosun nddr vende e m ale shume te forta; 'edhe keta jane nen jurisdiksionin e ipeshkvit te Sapes. Popujt e Pukes pra jane te vendosun nder male to nalta, t ’ashpra dhe te veshtira; rrethi i tyne kapet ne tri dite-rruge. dite qershori papushim, gjatesi n je dite-rruge e m a shume. gjanesi gjysme dite-rruge Jane nen jurisdiksionin e ipeshkvise sone te Sapes, prandej mbasi ma lypte zyrja dhe detyra ime, desha t ’i vizitoj dhe keshtu ia nisa viz.ites me 5 te qershorit te vjetit te siperthanun, me nje prift, dy gjakoj. Dhe, te paren dite qe u nisem prej selise sone, udhetuem 18 mil, dhe m berrijtem te katundi i pare, i quejtun Karme, n ’ane te perendimit, ku pushuem ate natef' dhe, te nesermen ne mengjes, ia nisem punes se vizites. Asht ivendosun pra ky katundi i Karmes ne bregun e Drinit, lum shume i kandshem. Asht 12 shtepishe dhe 87 frymesh. Ka kishen e vet me emen shen Leke, te zbulueme, vetem te rrethuem e ne mur, perfshin 100 vete; nuk ka asnje veshje altari, por ka vetem disa prona, qe ia kishin pushtue te krishtenet dhe i hanin ata pa fi dhanej prodhim kishes; edhe ngulnin kambe qe mos me ia kthye kishes. Me thonin disa pleq se, ne kohe tashm a te kalueme, kishin njohte 10 priften qe jetonin prane asaj kishe, dhe kjo provohej se ishte e vertete nga disa m beturina shtepishe dhe podrumesh per rreth kishes. fl. 194v Kjo kishe e shen Lekes asht nje mil larg nga katundi i vet. K ar­ ma. Asht e ndertuem e ne nje vend te m ire midis disa pemesh. arm e mana, ne zbritje te shpines se nje mail. Aty ne Karme Lshte nje i kri­ shtene qe rnbante dy gra. £ova dhe e th irra dhe i fola sa ku mujta(?) qe te rnbante njenen e te leshonte tjetren (3), por kurr s’qe e m ujtun me ia m bushe menden, prandej e gkisherova dhe e qita jashte prej kishes. Kam m eshue ne kishen e thanun te shen Lekes, kam predikue "dhe kam krezm ue 12 vete, dhe pastaj kthyem per te Tigran e dreke ne katundin e siperthanun. Po ate dite mbas dreke, prej K arm e u nisa per Koman, 8 mil larg nga K arm a term al bregut te lum it te thanun, Drinit. Komani asht nje katund 20 shtepishe dhe 135 frymesh. Ka kishen e vet te quejtun shen Mark, k rejt te rrenuem e, duket vetem nga m beturinat se aty ka qene kishe. Nuk ka as stolisje as ndonje prone. Asht e vendosun ne breg te lu m it te D rinit se bashku me katundin, ne nje lugine te vogel. Kam m e­ shue ne kete kishe dhe kam m bajte fjalim, mbasi erdhi gjithe katundi per te ndie. Kam krezmue 38 vete. 73 , Nga Komani kaiova mbas drek-e ne Bytyc dhe a rrijta ne m bram je (sepse keshtu qe nevoja me veprue n e vizite, d.m.th. prej m engjesi deri ne dreke m e u m arre me punet e vizites, dhe pasdreke me u nise per n je tjeter; dhe ky rend qe m bajte deri sa u k ry e kjo vizite} dhe. pasi pushaem naten, u ?uem ne m engjes heret, dhe se pari bana mim erim in e shtepive dhe te irym eve. Afiht Bytygi katund me 9 shtepi dhe 70 fryme, permbi 5 m il larg prej Komanit, i vendosun n e gjlun e nje mala shum e te rrahun prej m urranit. Ne katund kishin nje kishe te rrexuem e, mezi shiheshin m beturinat e saja; m brenda saj e perjashta kishin m bijte shum e peme te medha. Na thonin se 5a kishin ndie emnin: shen Katrina. Aty nuk m eshohet ma, as n u k vorroset kush<4). Bytygi m e Komanin kane nje kishe tjeter, m e em en shen Kolli ne Qerret, 6 m il larg prej tyne. Dhe keshtu heret shkuem te kjo kishe e ciia ishte e dhunueme sepse nje burre prej katundit te Kom anit te siperthanun kishte n x jerre nje kufome prej vorrit dhe e kishte bam e kortare tue thane se ishte ngjalle (5) dhe hante njerezit e gjalle te shtepise e te katundit te vet. Keshtuqe nvu desh ma pare ta p ajto ja(c) kishen tue i dhane ndeshkim te merituem dhunuesit, dhe pastaj meshova aty, dhe kam rrefye e kungue shume gjind; m bajta fjalim dhe krezmova 23 vete. Kishin ardhe aty shume gjind sipas urdhnit tim, d.m.th. nga Komani, nga Qerreti e nga Bytygi, fam ullina te shen Kollit te thanun. Te nxitun prej para-ardhsit tone ma te fundit, imzot G jergjit, tash arqipeshkev i Tivarit (7), keto tri katunde ndertuen kete kishe te shen Kollit te rrethuem e me m ur dhe te mbulueme me gure. Ajo perfshin 200 e m a shume vete, •gjendet ne nje vend shume te mire, ka per rreth shume arra, molla, qershi e dardha, ka kroje shum e te a ins fresketa e shum e te shendetshme. Nuk ka asnje pajisje per te meshue, prandej do t ’sihte veper e m ire t ’i jepeshin., Nga kjo kishe shkuem ne katundin e Qerretit, qe asht 14 shtepishe dhe 120 frymesh, famulli e shen Kollit te thanun, 2 m il larg nga kisha. Ketu ne Qerret ka disa turq por jane pendue se jane bame turq Keta te Qerretit, ata te Komanit e te Bytygit jane te nje m biem ni(R) dhe rrjedhin prej dy vellazenve. Prej Q erretit po ate dite shkuem ne Dedaj, 5 mil larg prej Q erre­ ti. Dedaj jane 14 shtepishe dhe 68 frymesh, te perziem me po aq fshtepif turke. Dedaj jane te vendosun ne nje rruge permbi n je tokd te kuqe (?) (9). Bajne, vene te mire, te bardhe si uji (l9), por shum e te forte, dhe gjendet a ty deri sa te dale vena e re. Per kishen e tyne do te flasim ma tu tje kur do te m errem i me kishen abaciale te shen Palit. Prej Dedajve shkuem ne Dushnjesh qe gjendet prane Iballes. Jane njerez shum e t'egjer dhe rebele te sulltanit, 8 mil larg nga Dedaj. Dushnjeshi me Bogdajt, Misajt dhe Mainjejen, bahen 20 shtepi dhe 200 fryme. Dushnjeshi, Bogdani me Misaj kane kishen e vet n ’emen te shna Prendes, te vogel, te rrethuem e ne m ur dhe te mbuluem e me rrasa. Nuk ka asnje stolisje. Dit.en e shna Prendes, qe bie diten e sh’Anes, vijne shum e qirij l11) dhe e rrethojne kishen me ta, dhe pas­ taj ata te famullisei nuk duen t ’ia japin fam ullitarit, por une bana qe t i jepen. K etu nuk m ujta me meshue, as m e bame ikurmje detyre te vizites per nje shkak qe na ngjau, te cilin do ta shenojm e ma poshte(12) Prej D ushnjeshit shkuem ne Qelez. 4 m il larg prej tdj. Qeleza asht katund vetem me 3 shtepi dhe 34 fryme. Ketu u ndalem pak. por 75 vazhduem e shkuem ne Kabashet e shen Paiit, 6 mil larg nga Qeleza. Kabashet e shen Paiit jane 16 shtepi, 114 frying te krishtena, dh-e po aq turke o dipka ma pak. Vendi asht i mire, qet fiy te e bar shianae, por vene pak e buke edhe ma pak. Ne te kaluemen ishln shume te pasun, por mbasi filluen m e L ra m bohit fes3 katolike jane vorf-enue dhe prandej e njohin gabimin e v et te madh. Kane kishen e vet m’emen te shen Paiit, larg sa hedhe gurin. Aty erdhen ata te Kabashit dhe pane meshen tone e ndegjuen fjalen tone; kam krezmue 22 frym e sish. Kjo klsha e shen Paiit asht abaciale dhe asht kryet dhe ama e te gjitha kisheve te tjera te Pukes. Duket se m otit ka qene shume e pasun; e deshmojne kete ma pleqt e famullise t’atij shen P aiit dhe copat fl. 195v e nje kryqi argjanti se praruem , shume i bukur dhe shum e i pasun, dhe i pajisun cne te kater anet me kater gure qe duken djam anta shume te kulluet e te m edha j sa n je koker arre, e dhete m a te vogjel te vendosun per rreth se shenjtnueshm es N a n e(13) qe a9ht e ngulun ni5 kryq nga njena ane, e nga ana tje te r asht zoti yne Krishti kater ungjilltaret e tij me shenjet e tyne (14), dhe nen kam bet e Madhenis? se tij hyjnore jane te vendosuna disa shkroja greke te cilat ndoshta tregonin ose vjetrn ose argjantarin. Se ajo kishe ka qene shume e pasun provohet edhe nga n je cope e bishtit te m itres s ’Abalit, qe asht aty dhe e pajisun me gure te pmueshem. N’e mbram, se ka qene e pasun, provohet nga arat shume te bukura qe ka per rre th e qe ne kohe te vet prodhojne sasi te m adhe sane shum e te bukur, dhe nga shume druj arre qe e rrethojne perqark, Keto i kishin pushtue te krishtenet edhe turqit dhe tash, tue veprue me zell, u a kam heqe duerve te tyne, dhe keshtu i gezon kisha e famullitari. Per ma teper ka nen sundimin e vet shume male fort te nalta te m bushuna me lande te medha e te trasha per gdo lloj druje, dhe aty bahen boronica(?) qe i sjellin shume fa rdhuna kishes (15). Shihet ee ka pase 3 kapela per rreth, njenen pas tjetres, d.m.th. shen Gjoni, shen Kolli e shna Prendja, m beturinat e te cilave mezi duken. Kane qene shum e te vogla dhe kane pase qene ndertue drejt e perpjebe ne hapesi te nje mili bregut te perronit tc quejtun Gumina (1G), ne breg te cilit asht vendose ajo kishe abaciale e cila, jo pa denese shume te medha, sidomos t ’atyne qe e kane njohte ne m enyren e tregueme, shihet e rrexuem e dhe e rrenuem e; e ka mbulue bari, vetem me nje hap m ur ne kambe per rreth. Kete kishe e mata. peim brenda 13 hapa gjatesi, dhe gjanosi digka ma pak se 4. Ka 5 katunde per famulli, d.m.th. Kabashin e siperthanun, Dedaj te siperthanun, Qelezen e siperthanun, Lajthizen per te cilen po flasim ketu, 9 shte]ushe e 42 frymesh. Zezin (Zezaj) per te cilin gjithashtu po flasim -ketu, 7 shtepishe dhe 20 frymesh. Dedaj asht larg prej kishes se shen Paiit 5 mil, Qeleza 5, Lajthiza 5 e gjysem. Zezi 4. Kabashi e ka sa hedhe gurin si thame. Te gjitha keto katunde rrajne per te pa meshen e shenjie dhe per te m arre sakram endet e shenjta ne kishen e siperthanun th shen Paiit Abati i kesaj kishe asht n je fare D.Nikolle Stanisa (1T), njeri dhe m eshtar i dalun rruge, dhe me shum e pak ndergjegje: nuk qendron n ’abacine e vet por ka m arre famulli ne Zadrime, dio<;ez i vne. mbasi ia dhe para ardhesi yne, dhe e ka braktisun abacine e vet. Prandej Kongregacioni i shenjte duhet ta shtrengoje tue i shkrue qe te shkoje n ’abacine e vet, aq ma teper se ka m arre prej atij (18) 30 skude me prem tim se do te qelndronte aty ne shen Pal te abacia e vet. E karri nxibb shume ate popull qe me e rindertue kishen e shen Pal it, e ie gjithe, fl. 196 te gjithe me thane se kane deshir te madh, p er nga pakica e vorf&nia nuk imind ta platesonin, prandej asht e nevojshme ndihm a e jashtme. Dhe per kete i kam rrxite edhe te gjithe popujt e Pukes per t ’u ndihmue, sepse ajo kishe gjendet m idis popujve te Pukes dhe sepse asht paranike dhe am a e kisheve aty ne Puke. Keshtu te gjithe me premtuen m e ndihmue, dhe n je tu rk qe ma pare ishte i krishtene, bir i nje te krishteni fisnik, me dha 3 m ije aspra per t ’i shpanzue ne ndertim in e m urit, dhe n je tu rk tjeter premtoi nje ka, e nje tje te r nje fka] tje­ te r dhe shume te (krishtene me dhane nga nje send per ndertim in e saj. Por kam frige se pa lemoshen dhe pa mdihmen e atij Kongregacioni te shenjte nuk do te mund te kryhet, prandej me pervujtnine ma te m adhe lutem i te denjoheni te na ?oni ndonje lemoshe per ndertim in e kesaj kishe, dhe per kyte zoti do te jua shperbleje dhe keta popaj kane per t ’u forcue e ngushllue dhe shum e m a teper kane per te qenf' nxitun per ndertim in e kishes. P iej Kabashit shkuem n ’Ares, katund 8 mil larg nga Kabashi. Ky katundi i Aresit asht 7 shtepishe e 51 frymesh. Aty bujta, dhe ne mengjes meshova ne nje shtepi sepse ishte ere e m adhe te kisha e tyne, dhe krezmova 15 vete. Kishen e kane n ’emen te shen Sebastianit, larg sa hedhe peshen; asht e vend os un nen(?) kntundin e Aresit nibi nje kodrine, midis lisash e arrash; nuk ka m ur vegse ka tren at dhe d ru jt tjere mbi disa shtylleza te drujta; asht e mbuluem e me kashte thekne; aty ata t ’Aresit vorrosin te vdekunit e vet. Kjo kishe nuk ka asnje stolisje. Nga Aresi, po ate dite, shkuem ne Berdhet, mbi 8 m il larg prej Aresit. Berdheti asht katund 19 shtepishe dhd 146 frymesh. Ka nje kapele n ’emen te shna Prendes qe perfshin vetem 15 vete. Asht e rrethuem e ne m ur dhe e m buluem e me derrasa, deren e ka pa geles dhe asht e vendosun ne rrugen publike qe kalon neper Dukagjin e shkon ne Serbi. Asht 3 m il larg prej katundit te vet, Berdhetit. Ne mengjes qova e th irra te gjithe katundin e shkova me te gjithe, burra e gra, te kapela e thanun e tyne per te meshue. Aty m a se pari rrefeva shume gjind e m basandej fillova meshen, predikova e kungova shume gjind, dhe krezmova 33 vete. Aty erdhi edhe nje katund tjeter, i quejtun Vileza neper te cilin kalova tue shkue me katundin e Berdhetit. Vileza asht 11 shtepishe dhe 83 frymesh, jane afer me Berdhetin dhe bashkefamulli. Berdheti ka nje kishe tjeter pak larg nga kapela e thanun, fl. ll)0v - n ’emnin e shen Merise, ne te cilen vorrosin te vdekunit. Duket vetem nga themeli se aty ka qene kishe. Gjindja e B erdhetit shpesh here kane ngritun krye kundra turqve dhe u kane dale ne prite te rruga qe tham e se kalon ne Serbi, ne Mai te Zi qe asht prane popujve te Spasit (19), dhe i kane bame kortare u kane m arre plagkat, kuajt e arm et dhe pastaj prap kane bame paqe tue u dhane turqve n je sasi fharaci?l. Berdhetnsit ■jane per arme m a te zotet e te gjithe Pukes. Deri ne Berdhet kam shkue tue vizitue katundet e Pukes, kendej e andej, dhe drejt nalt nga lindja. Berdheti asht 40(?) m il larg prej Zadrimes sone ku asht selia jone e Sapes. 79 Prej Berdhetit kthyem poshte dhe m berrijtem te Qytezja e re e Dukagjinit, ku u poqa m e agen e asaj qytezje i rili, pasi na pershendeti, na ftoi te z>inim vend n e shtepine e tij ne qyteze (Aga don me thane zot dhe qeveritar qytetesh), dhe keshtu e pranova ftesen, dhe ai na priti shum e m ire.’ Kjo qyteze, me nje lugine te madhe, nder male, ne mes te popujve te Dukagjinit, n e nje vend shum e te bukur dhe me ujna shume te ftohtd, qe ndertue se pari prej nje turku te fuqishem, po thuej sot e 90 vjete, em nin e te cilit nuk m ujta me e dijte shqiptar m e komb (20). Pastaj qe rrenue prej m irditoreve dhe popuj­ ve te tjere te Dukagjinit, te kiishteme qe aso kohe ishin kryengrites kunder turkut. Pastaj, sot 29 vjete (2l), qe rindertue po prej nj§ turku t ’atij kombi, nga qyteti i Prizrendit, te quejtun Magaroli, aso kohe sanxhakbe i Dukagjinit (22). Ky i m brapshti, pasi e ndertoi qytezen, shume te krishtene i bani aso kohe turq, disa per frige, disa me dhurata e disa per tituj. Sidomos ne Puke bani nje shumice, keshtu aga i siperthanun (23), m e qene se mori premtim in se do ta banin age t ’asaj qytezje, katolik tue qene, u ba tu rk aso kohe. K eta u bane tu rq nga mungesa e priftenve dhe e predikuesve. Tash kjo qyteze, ne gjuhen shqipe o ^ o iro tik e quhet G jutetia eree ndukaein (24), qe don me thane ^y iez ja e re ne Dukagjin._Per vullnetin e zotit asht rrexue prap dhe gdcT dite shkorT~tue ra, kaneT m bete' vetem disa copa m uri ne te cilat perfshihen 11 shtepi te perzieme te krishtena dhe po aq turke. Aga ka 3 vellazen te krishtene te m artuem dhe nje turk qe asht bame turk ma vone. Grueja e ages asht nje e krisjbtene e urte_ dhe e mire. P er rreth I qytezes ishin 6 shtepi te perzfeine edhe'atcT ^ne^sK ^pil t u r k e . ^ - ----- - J fl. 197 As m brenda as per rreth kesaj qytezje nuk kishte ndonje kishe o kapele, vegse jashta qytezes, ne shtepine e nje te krishtenl gova meshe te neserm en ne mengjes dhe bana predk, rrefeva e kungovn disa vete. dhe krezmova 32 vete. Nga. qytezja e Dukagjim t, pas mesdite, u rruguem per Qush, 9 mil larg nga ajo qyteze. P ushi asht katund 1‘4 shtepishe dhe 163 fram esh te krishtena, dhe 4 tu rk e'” Keta” D ushePTriedhin te gjithe nga n je trung, jane te pasun e krenare, kane sasi te madhe gjaje se gjalle e ndonjena shtepi arrin deri ne 400 kafshe: dhi, dele, qe e lope etj. Kishen e tyne, n ’emen te shen Merise Magdalene e kane nje mil jashta katundit, s ’ka shume kohe qe e kane ndertue se rishe dhe e kane mbulue me tjegulla; perfshin 20 vete dhe asht e vendosun permbi nje mal te naltb ne nje rruge; asht pa asnje brave, prandej i nxita t ’ia banin: nuk ka asnje stolisje. Dushet kafle nje tjeter kishez ne katundin e vet; n ’emen te shen Gjergjit, e cila perfshin 15 vete; asht e rrethuem e ne m ur te thate dhe e mbulueme me kashte; asht e vendosun mbi nje kodrine ne nje fushe te vogel e te bukur. Ne te Dushet vorrosin te vdekur.ic dhe ndonje here thohet aty mesha. Aty une meshova. dhe krez­ mova 15 vete. Prej Dushit ^hkuem ne Kegire 7 mil larg prej Dushit. Kegira asht j katund 18 shtepishdT e g jith a le TenshteTra, dhe 158 frymesh. Ky katund 1 asht i vendosun ne bregun e nje perroni te quejtun Gomesigjeja (25). | Edhe ky katund asht mire, sepse ka shume gja te gialfei^ishfe nTe'T J krishtene aty qe kishte 22 frym e ne shtepi dhe kishte 400 kafshe gjithsejt. Nje mil larg prej vehtes Kegira e ka kishen e vet n’emen td 6—Rclncione IT 81 shen Theodorift, e cila pat ra nga kujdesi i paket i tyne; tashti ata kane rrethue ne mur, dhe ua kam mbushe m enden ta m bulojne; perfshin 40 vete. Asht e vendosun. permbi katund nnbi nje kodrine ne nje lugine te vogel, ka per rreth disa prona te vogla te veta; nuk ka ] u asnje veshje per te meshue. Dhe ketu ne ketq k atundin e Ke^ires krye vizita e jone ne Puke, cite -zgjati 15 ditb ^g d o elite tue vizitue \ j 1 | ndonje katund dhe tue ece ndonfeTRere 16 inii q"do mbasdite, tu e puj shue naten dhe te neserm en ne mengjes tue u m arre me punet e vi - I zites deri ne dreke. Buka qe hanim me 'kete vizite ishte prej sorgu (zfi) / perzie me mel, e zeze dhe e gatueme keq, qe nuk kishte pamjen e bu- I kes as ndonje shujtth, dhe ndonje here as nga 'kjo nuk gjendej sepse J kishte zi te m adhe buke ne katundet e thanuna. Vene gjendej ne disjr vende e ne disa jo, dhe disa vraponin ta blenin aty ku fl. 197v % . gjendej, e disa jo, dhe atehere u donte me drekue, ne mos pa gja, me N uj te ftohte. Mish, djathe e hudra na jepnin me ngrane pa llogari. DuJ hej te flinim perjashta, e disa here n ’ere e ne shi, per dhe mbi pak Lbar; qofte per h ater te zotit perendi prej te cilit pritet e korra. Te gjitha keto katunde te Pukes, te siperthanuna e te numerueme, kane vetem nie prift per famnl liter; edhe ne kohe te kalueme keshtu j kdhe pase: vetem nje nga nje (27). Ky fam ullitar m ban edhe famulli ne Zadrimen tone sepse nuk kishte m jaft sa me u m bajte gjalle ne te gjithe Puken e cila nuk i jepte tjeter fam ullitarit veqse fryte, bishtajore e djathe, edhe keto ne sasi te vogel. I jepnin edhe 5 aspra kur pagezohej kush, dhe 12 aspra kur m irm in bekimin e m artesave, por per te mos i dhane keto 12 aspra gjeta se shpesh here ishin m artue pa fam ullitar e pa deshmitare. Prandej, ne kete vizite, jam m arre vesh me popuDin qe ne 15 vete duhet t ’i japen fam ullitarit gjysem kali drith (28) dhe keshtu, ku ka per te pase m a shume persona, edhe drith [do te kete] m a shume, e ku ma pak, ma pak; dhe [jam m arre veshj qe fam ullitari mos te kerkoje ma aspra. ne pagezim as ne m artese as ne rrefim, sepse pata frige se mos asht simoni (29) nga ana e atyne qe jepnin, m egjithse fam ullitari i m errte per jetese dhe per zakon. Popujt e Pukes jane shume pak te pershpirtshem ne kultin e zotit: shume pale gjenden qe ta dijne besqjrnen, atynen dhe falemimerirm (30kr t |. , K ur~E ekene shkue tri here ne vjet m epa~rri^she, nuk kujdesen ma me shkue, as nuk u pelqen qe m eshtari te shkoje tek ata. Disa i m bajne do festa (31), te tjeret jo; pak* agjinojne nder krezhm i e ne netet e festave [vegjillet], Kete e kane: kane frige shume te m adhe nga qki.^lierimi aq fort sa nuk besoj te kete ne bote nje komb qe ta kete frige j „ kete censure (32) sa shqiptari. U ash t m bushe m endja ne m enyre te sigurte se po ta qkisheroje ndokend ose ndonje popull lumenia e tij [papa], fem ija dhe gjella do te qelbeshin dhe qdogja do te zinte krvm - v ba. E m bajne edhe betimin. Nuk duen k u rr t ’i japin fem ijet e vet per me nxane [shkollej qe m T u bame priften o rregulltare, per i m bajne per pune e per ndihme te shtepise se vet. > Shume [pune] e m ire do te bahej ne sherbim te zotit nder keta - popuj te Dukagjinit, ne se do te rritej atje tek j u ( 33) nder shkolla nje djale i ri i atyne popujve, dhe une do te veproja aq sa do ta gjeja, bile edhe fisnik (34), ne se prej jush do ta kishe sigurine e vendit. £do vjet krem tojne festat e veta me dam te m adh sepse se pnku | 3 dite e kane zakon t’u qesin me ngrane e me pi deri n e grykesi te gjithe miqesise se tyne qe u shkojne per feste, dhe m und te gjend^t ndonje konak nd er ta ku mund te shkojne f° 198 per feste ma shum e se 200 vete. Kane nje zakon shum e te keq te rrijne shume gjate na tryese, tu e fillue nga dreka, qe ia nisin para mesdite, dhe gjate gjithe dites e te gjithe nates, deri n ’aghn, bane e pijne dhe gohen me shpraze prej trupi tretjen, ujin e vjelljen (35) dhe pasta j kthejne ne tryeze pa pike turpi, pune qe mos ta kishe pa n u k do ta kishe besue. Dhe kete zakon asht pothuej e pam undun me u a heqe. Shume jane teper te vobeket, dhe veprojne keshtu m e gjana te lypuna. Kabashet e shen P alit ne kete (3S) nuk shkojne pas kalendarit gregorian, mbasi duen ta festojne 11 dite mbas festes se shen Palit te qershorit, pse thone se ne ligje te vjeter atehere del buka e re <3T). Por i tkam shtrengue qe ta krem tojne diten ne te cilen bie sipas kalendarit te thanun. Kane shume zakone fisnike dhe keshtu, sipas zakonit te te mogemve, nder gostitjet e veta, ne rruge e ne pune, kendojne me za te nalte trim enite e burrave te tyne te medhaj, dhe sidomos te pathyeshm it zot z. Gjergj Kaslriotdt, te than unit Skanderbeg, dhe te pem dritshm it zot Leke Dukagjinit, princit dhe zotnise se tyne. Kane shume kope dhe gojne me to ma pleqt. Jetojne me boronica e k u rr nuk e bajne buken sa me u m jaftue; por mish, djathe e fry te kane me shumice. Kane mungese krype, e m egjithekete e hane fort, e prandej shpejt i lane syte; ka mungese sepse duhet m e shkue 3 e 4 dite larg per ta m arre, e nga ndonjehere turqit nuk i lane me e m arre, vegse me ane tone fshehtas (38), sepse jane kryengrites ktmder tyne. Shtepite e Pukes jane te mbulueme pothuej te gjitha me kashte thekne, dhe teprica me derrnsa pishe se thate e me rrasa, dhe keto jane te kreneve e ma te fuqishemve. Shtepite jane te vogla dhe nen dhe, vetem pullazi ma ti? shum ten asht iashte. Shume [prej banoreve] hane e baine zjarr, flejne, m bajne enet e gjane e gjalle ne te njejtin vend. Te gji­ the m ashkujt, te medhaj e te vogjel, m bajne vathe, kush argjanti, kush argjanti se praruem , si te jete gjendja dhe fuqia e tyne, dhe nga kio njihein se jane te krishtene, dhe te ndryshem prej turqve. Besojne se turqit dhe sekta m uhamedane shelbohen, dhe na iemi nen turciit e nuk mundemi me e thane haptas dhe me ua heqe kete nga mendja. Keta popuj te Dukagjinit, krenet e vet te krishtene i quejne ne gjuhen e vet shqipe qefali, d.m.th. krye dhe prijes. K eta qefalii mbajne ne m berthejcan e grykes se kemishes, o te kemishezes, n je sumbull ai’gjanii se praruem ne madhesi te njej molle m esatare, dhe kush asht ma i fuqishem e ma i pasun, m ban dy sumbulla edhe tri po asi lloji e po n ’ate vend. Keta qefalij. fl. 198v per t ’u njohte se jane qefalij, kur dalin per t ’udhetue e per te shkue ne ndonje kuvend o per ndonje feste, o ne ndonje panajir, e lidhin koken me nje rube mendafshi te qendisun. Keta gjind e keta popuj epirote jane sa s'thuhet mundqare, te dhanun mbas arm esh dhe luftarake, me qe durojne lehtesisht te ftohtit, akullin, vapen, mungesat e jeteses dhe qdo mundim. G jithashtu grate e tyne jane te shendosha dhe shume mundqare, m ihin nder veneshta dhe bajne gfaredo pane. Grue publike te pandershm e nuk ka ne Shqipni, o Epir, dhe kjo ua heqe shqetsimm, pem dryshej shume ktshin per t ’u dashunue m e 'q e n e se jane nder v-en.de shum e te shendetshm e dhe shum e te pasuna per t ’u kul!ote(?) (39). B urra e gra, m a td shumten, jane m e shtat te mesem, jane te nxim e prej diellit, sepse tiuk barin kesula, (40) e lane m jekren si pas natyres, por e rruejne k ry e t eflhtu si rruejne m jekrren italia n et Dukagjinasit lane ne m aje t£ kokes pak floke qe te rriten n je peLlame gjate e m a teper, dhe disa thane se i mbajne sepse, po te ndodhe qe t ’u shkurtohet kryet, t§ mund. t’ia m a­ rre [anm iku] fcue e kape me dore per ata floke. Burr at e kan^ per shnderim qe te vdesin prej vdekjes se natyrshm e dhe [e kane] per nder ata qe vriteai, sidomas me ushtri te madhe. Nuk jane dinake keta popuj te Dukagjinit, por te guximshem. Asnje komb n'Europe, qe gjendet nen zotnimin e turkut nuk mund te flase me zyrtaret turq me arme ne brez e ne dore ashtu si flasim m e gindm e ndejun Pukagjinasit dhe popujt e Shqipnise malore. Gjirthashtu, asnje komb n ’Europe, qe asht nen zgjedhen e turkut, nuk ka m ujte me cue krye kunder tij dhe me qe-ndrue 100 vjete ne kryengritje, ne m brojtje e ne sulme te m edha kunder gjindes barbare, sikurse vazhdojne sot disa popuj te ketij kombi shqiptar, dhe m burren bile se m und te bahen 30 m ije t ’armatosun, po te kishin nje krye e prijes te pasun e besnik, per te shkue me rrenue Stambollin dhe shtepine otomane. Tash te kthejm e te relacioni yne. Qdo katund ne Puke, sikurse shenuem, nuk ka mbi 20 shteoi. dhe kudo njeni katund prej tje trit asht larg 8, 10 dhe 15 mil. Dhe secili prej ketyne katundeve asht prej nje rrace rfisi] dhe rrjedh prej nje trungu dhe krveprindi, keshtuqe jane ne graden e 4-te dhe ne te 5-ten te farefisnise. Dhe e kane zakon qe. edhe po te jene ne te 20-ten grade, ata si edhe te gjithe ne Shqipni, m jaftqe te jene te nje mbiemni dhe te nje rrace, k u rr nuk bashkohen me martese, as nuk m bajne ne pagezim njena gjini tjetren, sepse e ruejne familjen dhe farefisnine. Ves flligshtie, sodomie dhe -kam ate te padrejte nuk ka ne Puke, por nuk jane pa vrasje e pa grabitje. E quejne te zotin ate qe ia del me vjedhe. fl. 199 Ka disa qe m bajne dy gra, dhe e bajne kete sepse e para asht shterpe dhe per sherbim te shtepise. Turq it, ne Puke e ne Zadrime. i kane m arre grate e veto te krishtena, disa l kane grabite, disa ua kane dhane fem ije prindja e tyne, cme""3isa kane pelqy’e" vete "tue~thane se nuk e dinin se ishte Tttmder ligjes se krishtene me m arre tu rk p er burre. Une pra, per urdhen te Kongregacion.it te shenjte, dhe per aresyet qe dalin ne shesh (sense po te jipet leja me m arre te krishtena turqit, keta perhere vashat e krishtena do te m erm in per gra, dhe pjella e tyne do t ’ishte e pafe, e keshtu do te shkonte tue u hollue krishtenimi) ua kam mbohue sakramendet, kurse ato i kerkojne m e lu tje te m adhe dhe Ihone se, po ta kishin dijte se asht m ekat, k u rr s’do ta kishin bame, por tash, po te ndaheshin nga b u rrat e tyne turq, s’kane askund ku te shkojne, ashtu edhe vojvoda (41) do t ’i kapte e do t ’i shiste. Dhe bu­ rrat e tyne turq thone se, po nuk deshem me ua dhane sakramendet, 87 do t ’i bajne me e mbohue besimin katolik. Prandej kjo asht per t ’u m arre parasyshe qe mos te jemi shkak per hum bjen e kaq shpirtnave dhe per skandal shum e te madh per keta popuj. Dhe p e r kete, po bij nder kambe me pefvujtnine m a te madhe, se bashku m e keto te krishtena te shkreta, gra te turqve, dhe po e lus lum enine e tii [paosn] qe te denjohet te zgidhe e te lejoje qe te m unden me m arre sakram endet e shenjta, me qeme se kjo m artese deri tash asht bame perdhuni e nga padija. E sodit e mbrapa, do t ’ua them i botnisht, dhe kete mund ta bajme, qe te m bledh m enden cilado e krishtene e te mos m arre turk Der bur re, pse, po ta marre, do te mbese pa hirin e zotit, pa sakramende dhe pa bashkesime kishtare. Qysh tash turqit, kur ndergjuen se nuk u jepem sakram endet, do t ’i kishin bame turke (42) keto gra te veta te krishtema, por une i kam ndalue tue u thane se do t ’i shkruenim te parit tone dhe ai do te na urdhenoje g'mase me m arre, Keshtu pra, me mos u gliroshin, sigurisht kame per t ’i bame turke. e per kete tii vehet kujde-si sepse keta e keto po presin pergjegjen. Kishet e siperthanuna te Pukes te gjitha jane pa orendi dhe pa asnje veshje per altar; n u k ka atje asnje kishe qe te kete kelqe, pianete, kemishe, frontal, mapa etj (43), dhe keshtu te shkretit famullitar i duhet t ’i bare me hebe ne krah petkat e meshes, neper te gjithe Puken, me poshtnim te m adh te vetin. Dhe keto petka ia kam dhane une tue shveshe altaret e Zadrimes, per te bame nje lemoshe nga lemosha e vorfeln (44). £1. 199v Prandej asht i lutun Kongregacicni i shenjte, ose ndonje person tjeter i pershpirtshem, qe te kryej nje veper kaq te madhe qe me pajise keta popuj te Pukes me dy pale joetka, ose se paku me nje pale, qe te mbeten n ’abacine e shen Palit te siperthanun, ose ne shen Kolle te Q erretit po te siperthanun, sepse, tue veprue keshtu, ata popuj, kane per te mbete ti? kenaqun dhe kanii per t ’u forcue shume. Keta popuj, nga kuidesi i paket i tyne, i k a n e flane kishet e veta me u rrezue. I kane edhe disa bestytni keta popuj, d.m.th. qe mos me pre n ’e prende asgja, as thojt e dores, mos me i uhajite gja askujt n ’ate dile, mos me la [petlka] n ’ulishte, mos me bame lemoshe me djathe po n ’ate dite, me e m bajte feste etj. Shikojne ashtin e shpatulles se nje edhi ose te n je skjapi, o te nje dashi te tredhun, dhe n ’ate parashohin m jerimin e tyne t ’ardhshem, d.m.th. ne se do te vdese shpejt ndonjeni sish, dhe e parashohin me se do te jete i komakut te vet o i fqinjit, ne se do te jete fisnik o i pa-rode, i zoti i shtepise o i konakut; keshtu edhe pa­ rashohin ne te ne se do te pesojne plagkitje nga turqit e ne se do te shkoje ushtri kumdra tyne. K ur po ndodheshem ne kete vizite te P u­ kes, ne n je katund te quejtun Dushnjesh qe e shenuem ma siper, i zoti i shtepise na th e n n je edh per darke dhe, kur erdh koha, u vume me ngrane darke, dhe ne darke e siper, i zoti i shtepise mori shpatullen e edhit dhe ia hoqi m isht per rreth, qe ishte zie mire, dhe ia nisi ne sy tim ta shikoje dhe, tue e persjelle, e rishikonte m e shqetsim. Une pastaj nuk mund u durova e i thashe gka po soditete n’ate asht. Ai m ’u pergjegj tu e renkue e tha se ne krye te tri ditiH’c do t ’u suite n je ushtri. Per kete i u pergjegja e i thashe se askurr nuk duhet te shekojne ata eshtna dhe te mos u besonin aspak atyne, Por me te vertete, ashtu si tha ai me nderm jetsine e diallit, ashtu ndo- dhi, mbasi oie krye te tri diteve n je tu rk i qu-ejtun r^ehjmet Qaushi aga J L e z h e s , epirotas^ nea Zadrima^ mblodh ne nje drte 500 ~puslikatare, g a lP te gjlthlT t e krishtesae sbarptfrre-. diip-4^m4—icmST p o shk on la,----ne nje vend tjeter, dhe shkoi gjate nates me Tebrume, katund i IbaUes, dhe dogji shtepite, mori 5 skllave, fenfna e mashkuj, dhe vrau 6 burra, 3 prej te tileve ushtare shume te zote. E bani kete sepse i gjeti te papregatitun iballasit, pem dryshe 100 sish te pregatitun pa tjeter do t ’ua kishin dale atyne 500-ve. Tash pra, kete parashekirn per* t ’ardhm en prej aitij burri e n ’ate asht une e kam. preke me dore, dhe qe pa hile ashtu si u tregue. Kohen e kesaj grindje u gjeta ne Dushnjesh te siperthanun, 7 mil larg prej £ 1. 200 Iballes, o si me thane, ma aler asaj Tebrunes se mjere. Dhe, kur kaloi naten neper Dushnjesh qaushi i thanun bashke me ushtri, nta te Dushnjeshit, i madh e i vogel, iken prej frige dhe kseshtu. ne te zbardhun te dites, u gjeta aty vetem me gjakojt e mij, dhe ke^htu ardhja e ketij tu rku qe shkaku qe une nuk mund te kreva aty zyren e vizites, vetem numerimin e shtepive dhe te frymeve, si u tha ma siper. Ka bestytni te tjera qe bajne ata, por per tash, per te qene i shkurte, nuk mund te shenohen te gjitha, dhe nder relacionet tjera. perhere do ,te shkojme tue i shenue ashtu si te paraqiten (4r’). Tash, te gjithe popujt e Shqipnise maiore qe kane qene kryengrites ndaj sulltanit qyshe se u vu non zgjedhe Shqipnia dhe deri ne ke­ te kohe — te cilet popuj mund te jene ma shume se 30 m ije fryme kane bame paqe me turqit e Shqipnise se fushes, perveq popujve te Pul tit, por edhe ala po bajne m arreveshje qe m e e bame. e besnj se do ta bajne. pem dryshe tu rq it kane per te shkue me ushtri shume te madhe per t ’i plapkitun, m egjithese ata fte P u ltitl thon" cr> nuk e m arrin ne dore sepse kane vra sasi te m adhe turqish. sa here qe kane shkue kundra tyne, dhe tash pak vjete vrane vete sanxhakbeun or asht kryetari i ushtrise. Ne vjeshte, ne dashte zoti, shpresoj se do te vizi toj popujt e Iba­ lles. dhe te dergoi relaeionin per ate [vizite]. Dhe pastai kam per te vazhdue viziten ne P ult kur te jete koha, sepse ende nuk kam nuijte me e bame oer disa pengesa qe n a qesin turqit, tue i shtem gue edhe me kete m jet qe te bajne paqe (46). U kam dhane lejen etenve m isionare minore observate te reformes se shen Franqeskut qe te ndertojnem e Puke nje uratore, dhe keshtu e kane ndertue dhe bashkejetojne aty dy asi etnish. Shpresoj se keta, per zellin e tyne dhe per m undim in qe me e perhape besimin e shenjtnueshem tone me fjalen e zotit, m e vepra te m ira e me shembull, ka­ ne per te qene bashkevepruesit tane per t ’ua heqe atyne popujve bestytnite, per t’i bame te pershpirtshem , t ’afte per jeten tjeter dhe te bindun ndaj urdhenimeve. Nderkaq, po lutemi qe ata eten mos te mendojne me bame, pa keshillin dhe lejen e ordiriareve (47) te vendeve, asnje send qe t ’i perkase se mires shpirtnore dhe trupore te ketyne popujve. Dhe qofte per ma te madhen lum eni te zotit. per ruejtjen e besimtareve te krishtene dhe per naltesim in e shenjtes ame kishe. Vjetl dhe m ueji si sipri ne krye. I Shenjtenise suej. Shume i pervujti e shume i binduni sherbtor dhe nxanes Frangu ipeshkev i siperthanun i Sapes. 01 25 Relacion i arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, nibi vi/.iliin c kxyeme ne diogez te Tivarit. (VIS. COLL., v. 16, fl. 234-235v) 20 tetor — nandor lf«37 fl. 234 Me 20 tetor 1637 kemi rvise viziten. e dyte t£ Tivarit me fshatet p tija. 1 Se pari erdhem ne Tivar, dhe ma pare se asgja u prum e dhurata zotnijve turq te qytetit. Pastaj gjeia nje banese m brenda qytetit ku banova gjate 40 diteve, tue m eshue m brende ne kete qytet ne kishen e shen Elise,' pa asnje pengese nga te pafete. Dhe ndreqa e qortova grlo vrs ne te cilin ketu binin ata te krishtene te shkrete e te mjere. Ne te gjitha vendet. e Turqise nuk kam gjete turq ma te keqij se sa ne Tivar, dhe per hir te zotit ne mes te tyne nuk pesova asnje te keqe, megjithese me te vertete me kane kushtue shpenzime rreth 12 tolare, perveg shpenzimeve ce tjera qe une baja per te jetue me kater sherbyes. Ne Tivar kam krozmue 22 fryme. Mbrenda ne qytet kishte 11 shtepi te krishtenesh, do them njem bedhete shtepi, ne varosh [=hteni] te krishtenesh ishin Nr. 60. Mbrenda dhe jashta qytetit frym e te krishtena ishin Nr. 332. Shtepi te turqve, m brende ne qytet ishin Nr. 117 jashta qytetit ishin Nr. 900 (?) shtepi. Fam ullitare te ketij vendi [jane]: Dom P jeter Samueli po nga ai vend dhe Dom Frangesk Paskuali vjeg 70 (?) [te cilet] banoine nder ihtepite e veta atnore m brende ne qytet. Keta kane zell te jo a k e t per t ’i kullote shpirtnat dhe kreatyret e zotit ne gashlje shpirtnore; por vecem kullasin vetvehten dhe jo grigjen, dhe jetojne m e pak nder n^ ke­ te vend. Te krishtenet e shkrete kishin perkushti te pakte nga keta m eshtare dhe pak besim kishin ne ta.-Nga shkaku se nga pakujdesia e tyne kane humbe shum e pasuni te kisheve t ’atij vendi, Fardhunat e priCtenve le thanun, nga dy vneshtat qe kane mbete, kapen per secilin ne 30 talare vjetore i1). Dhe, me qene se u humb kisiia e shen Merise jashta m nreve te ketij qyteti, dhe u ba m esxhit i turqve, bashkesia e vend it te thanun i kishte shite uliishtat, vneshtat dhe toket e kisheve, per 70 mi­ ll. 234 v je aspra. Pjeserisht [keto te holla] i kishin shpenzue neper rruge te Stambollit per te m ujte me shti prap me dore ate kishe te humbun. kusurin e te hollave, d.m.th. 38 mije, i mbanin ata te krishtenet e Tivarit. Na kemi urdhenue qe keto te holla te grumbulloheshin dhe me to te bahet nje kishe jashta m ureve te qytetit te thanun sepse permbrenda, ne shen Eline, tu rq it nuT: lejonin te vorroseshin te vdekunit. Kemi gjete inventarin e te tre tit para-ardhes tone (2), per sendet e Irishes dhe argjanderine, dhe gjeta se kishin humbe shum e sende; pak plagka te kisheve kishin mbete dhe ato te vjetra e te zhelueme. Argjanderi: kryqa, kelqe te th.yeme dhe kushtime (3) te tjera, gjeta per nje vlefte 15 tolaresh. Me 25 te nandorit shkuem ne fshatin e Zubgit dhe thashe mrsh^n e madhe. Krezmova 16 fryme, predikova dhe sprovova popullin e famu03 llitarin mbi m bajtjen e ligjeve hyjmare dhe te sakramendeve te sbenjta. Kater vete i zgidha nga gtdsherimi m a i madh. N xita popullin qe t ’i tregoje bindje kishes se shenjte romake. Pla^kat e kishes i gjeta n ale gjendje sikurse ne viziten e pare. Kisha fam ullitare ishte shen Kolli, e mbulueme. Fam ullitar i ketij vend! ishte I>om Anton Tamazi prej Tivarit, me dije gjysmake. Ne kete kishe ishin dy figure "te bukura: kur qe nuirre kisha ne Tivar prej turqve, figuret e thanuna u grabiten prej n je te krishteni, dhe qene bajte e vendose ne kete kishe. Ne kete katund jane 40__shtepi dhe 500 fryme te krishtena. T'ardhunat e famullitar it: pese harre drith dhe lemosbet. Diten m brapa shkuem ne fshatin e Shushanit. Ne mengjes. shkuem ne kishen fam ullitare le shna Pnendes dhe ketu celebrova meshen e m adhe dhe u bane ceremonite e duhuna. fl. 235 Ne kete fshat jane 80 shtepi, Frym e te krishtena m und te jene Nr. 900. Fam ullitar i ketij vendi asht Dom P rend Lukiqi (?) me dije gjysmake dhe jo me name te mire. T’ardhunat e fam ullitarit mund te kapen ne 60 tolare. Me 29 te nandorit u nisem nga ky vend dhe shkuem ne* katundin p Shpigit. Cova meshe ne kishe, o ma mire, ne kapelen e shen Gjonit: tnbrenda se d ies kishte dy altare: ne njenin kryenin sherbim et katoli­ ket dhe ne tjetrin skizm atiket (4). Po keshtu asht edhe nje kapele tjeter e shen Tekies ku ka dy altare, njenin per skizm atiket dhe nje tjeter per katoliket, dhe vorrezat krejt te perzieme. Ne kete katund ka edhe 2 kapela [te tje ra ], njena e shen P jetrit dhe njena e shna Prendes: ke­ shtu edhe ne keto kapela skizm atiket kishin nga nje altar dhe katoliket nga nje. Te gjitha keto kapela ishin te mbuluem e por nuk kishin asnje plaqke per lcultin hyjnor. Nen Shpig, ne m ajen e nje mali t ’ashper e te rrembyeshem, gjendej nje keshtjell i quejtun Keshtjelli i Frnnqc^kut. Ne kohen kur humben Ulqini dhe Tivari (5), ky keshtjell u leshue me m arreveshje. Ne kete keshtjell kishte nje kishe te shen Dhimitrit, dhe ma pare kishte qene kishe am etare dhe famullitare, dhe rralle here vizitohej ajo kishe. Kishe knthedrale ma pare kish qene shen Meria e Rotecit qe ka qene abaci. Ne keite fshat ishin 35 shtepi dhe 230 fryme te krishtena. Ishin 43 shtepi te skizm atikeve [por] per fryme l [e tyne] nuk dinin ata te krishtene me na dhane llogari. Fam ullitar i ketij vendi ishte ate fra Donat Jeliqi. Diten mbrapa, u nisem nga ky vendi i Shpigit dhe ecem kambe pothuej 4 ore neper male shum e t ’ashpra e shkambore, kaq sa nuk mund te besohet. A rritem te nje fshat i quejtun Sozina ku nuk mbahej mend te kish qene vizitue k u rr prej asnje arqipeshkvi. Shkuem ne kishen fa­ m ullitare te shen Kollit dhe ketu celebrova m eshen e madhe, bekova fl. 235 v vorrezat, m bajta fjalim, krezmova 45 frjm e. Ate m bram je qendrupm ne kete vend. Te nesermen perseri meshova n ’ate kishe dhe krezmova 50 fryme, ata qe u krezmuen. mund to jene Nr. 90, te tjoret kane qene krezm ue vjetin e kalucm neper katunde te tjera para vizites sene. Ne kete vend kishte 20 shtepi te krishtenesh dhe 2 shtepi skizmatikesh. Fryme te krishtena ishin Nr. 220. Kisha e thanun ishte e mbulueme, kishte nje pare veshje jo kaq te mira, nje kelq prej kallaji. Fam ullitar i ketij ve­ ndi ishte i siperthanuni ate fra Donati. T'ardhunat e fam ullitarit: kater barre grune ne te gjitha fshatet e siperthanuna, d.m.th. Shpi? e So-zine. U nisem nga ky vend, dhe n ’ore te vone arritem ne fshatin e Tuxhemiles. Ne mengjes shjcuem ne kishen famuUitare te shen Kollit e ke­ tu lhash meshen e madhe, bana progesion dhe lu tjet per te vdekunit. Ketu kishte pak vete per krezmim sepse i kemi krezmue ne vizi t en e pare ton- Kipha e thanun ishte e mbulueme, kishte pak veshje dhe I p vjetra e te zhelueme nga qeverisja e keqe. Ne kete fshat kishte 20 shtepi dhe 230 fryme te krishtena. Fam ullitar i ketij vendi ne punet shpirtnore ishte vikari, D'om P jeter Samueli, jo gjithaq i mire, i d li kupton nga shkrim i i shenjte por nuk asht i afte per prelature, sikurse jane prete­ nd imet e tija, dhe ka name te keq; vetem nga nevoja e m adhe m bahet vikar n ’ate vend, sikurse e kane m bajte, dy para-ardhesit tane. Ketij une i kam bame shume qortime vetem -per-vetem dhe faqe popullit, sipas shkrim it te shenjte ne se mekatnon vellau i yt, shko e bane te padameshem; dhe ate etj. Lavdi zotit. (6). 26 Pasqyre e bame nga arqip. i Tivarit, Gjergj Bardhi mbi sasine e banoreve katolike ne diogezet e Serbise s’eper dlie te Serbise se poshtme. (VIS. COLL., v. 16 fl. 23!)) rrelh 1637 Numri i frym eve te katolikeve te1 Serbise s’eper, i njenes gjini dh^ tjetres. Ne Prokopje, tue perfshi tregtaret e sherbtoret dhe disa shtepi te shqiptareve qe gjenden ketu t ’ardhun prej maleve nga ane te ndryshmo, mund te jene fryme Nr. 120. Ne Mai te Ri [Novobrdol per rreth varoshit te forteses mund te jene frym e Nr. 300 — Nder fshatet per rreth ketij vendi mund te jene fryme Nr. 66. Ne Trepge mimd te jene frym e Nr. 350. Ne Prishtine, vjetin e kaluem kam gjete frym e Nr. 150 Ne Janjeve kemi num erue frym e Nr. 680 Ne iMal te Zi [Crnagore] mund te jene frym e Nr. 600 Ne Shkup, nga ata qe banojne perhere aty ishin frym e Nr. 45; nga ata qe vijne nga ane te ndryshm e per te bame treg ose ndonje zanat, gjenden 40, here ma shum e here ma pak, qe gdo te diele vinin ne meshe. Ne Kratovo mund te jene frym e Nr. 220 fe gjithe keta jane ne Serbine e eper dhe flasin gjuhen ilirike. Serbia e poshtme Vendi i Prizrendit, me fshatet e veta per rreth, qe ne punpt shpirtnore sherbehen prej fam ullitarit te ketij vendi, m und te jene fryme Nr. 540. Ne famulline e shen Merise, te G urit dhe te Shegjegit mund to jene gjithesejt fryme 550. Ne Jakove, me te gjitha fshatet e tjera per rreth, mund te jene fryme 550. Edhe ketu, pjesa ma e madhe e ketyne frymeve jane m a shu­ me gra se burra, sepse burrat e tyne kane- mohue besimin katolik dhe 7 — Relacione II P7 grate kane mbete te krishtena dhe i kerkojne sakram endet e shenjtn. Por me qene se atyne u jane mohue [sakramendet] me urdhen te Kongregacionit te shenjte, ato gra te turqve qe jane te krishtena po ankohen m e te m adhe dhe m eshtaret e shkrete po pesojne persekutime. Gjithesejt frym e katolike ne Serbine e eper e te poshtme, m und te jen? Nr. 4260, po them kater m ije e dyqind e gjashtedhete, pervep BullgarlBe qe e kam vizitue vjelin e kaluem ku gjendeshin rreth 5 m ije e 600 fryme. Dhe keta (!) flasin gjuhen epirote. (2) 27 Relacion i arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, mbi viziten e dyte tte bame ne diotjezin e Serbi.se se poshtme. (VIS. COLL., v. 16, fl. 241-242v) 11-20 shktirt 1628 fl. 241 Relacioni i vizites se d v te te .Serbise se ooshtm e, ku te gjithe ntn I* krish ten e ja n e sh q ip tare dhe flasin n ’ate gjuhe. Me l i t ? shkurtit 1638 TJ nisem nrei Shqinnie dhe m ’ate dite udhetuem dre.it mnlevo t? Dukarninit. dhe n ’ore te m bramies arritem ne nje katund te aueiHm Keqire. Ne mengjes heret u nisem nga ky vend dhe ecern t? gjithe ate dite neper pyje e prozhme. neper debore e akuj dhe m ale t ’ashpra. Kaluem Malin e Zi te Dukag.jinit dhe n ’oren 24(T) e kaluem lumin e Drinit me barke. Pre.j kendej eeem per 4 ore pa ia dale t ’nrrinim me zane vend as ne [ndonje] varosh as qytet. N ’ore te vone, si perendoi dielli, fjetem ne fushe, ne nje vend te shkrete, me frige te vjedhsave. Ne mengjes heret u guem prej asaj fushe dhe ecem rreth 6 mil. N ’oren e nande arritem ne Jakove fshat i madh. Ne kete vend, mbasi nuk gjendej n'ato ane nje sanxhakbe i keq qe me kishte shum e ne meni, pata kohe te kryeja viziten me pdo kenaqesi shpirtnore per ata te krish­ tene, te cilen [vizi'te] nuk kam m ujte ta baj per aresyen e siperthnnun. Ketu kemi qendrue 5 dite tue meshue vazhdimisht, tue predikue e tue ndreqe veset. Ketu nuk kishte ndonje kishe te ndertuem e ne mur por vetem [nje] me derrasa e te m buluem e me lande, permbi nje kodrine te varoshit, n ’emnin e shen P.jetrit. K etu i ndyeri Mazrreku nuk e kishte dhane krezmimin, dhe ne dy dite kemi krezmue, pleq e te rij te njenes gjini e tjetres, frym e Nr. 1008 (2). Ketu gjendeshin veshje dhe sende te tjera te nevojshm e per meshe, [gjendej] qela e priftit dhe nje cope vnesiite. Ne kete vendin e J alcoves ishin shtepi te krishtenesh Nr. 20; fryme te krishtena ishin Nr. 150. Fam ullitar i ketij vendi gjeta se ishte Dom Marin Muriqi. T'ardhunat e fam ullitarit mund te jene me vleren e 50 reaieve. Fshatet qe jane rreth ketij vendi kane 20 shtepi. £1. 24 lv Shtepi te skizmatikeve ishin Nr. 20 Shtepi te turqve ishin rreth Nr. 320 Ketu ne kete vend nuk ka as qytet as keshtjell, veg varoshi ku kalon nje perrue per mes fshatit, [perrue] qe quhet Reuniki (3) qe i sjell shu­ me dobi atij vendi, si mullij, kopshtije dhe sende te tjera. Me 16 te shkurtit u nisem prej Jakove dhe ne mesdite arritem n£ fshatin e Shegjegit. Diten mbrapa, e para e prem te e krezhmive, celebruem meshen ne kishen e shen Merise, [kishe] fam ullitare; dhe bamii predikim. Ketu ne kete vend qendruem 4 dite, dhe krezmuem 50 fryme. Ne kete famulli kishte 56 shtepi te krishtenesh; frym e te krishtena Nr. 350. N’ato fshate, pak kohe ma pare, kishin mohue fene shume te krishtene [dhe kishin kalue] ne besimin muham edan; keta kishin bij e bija dhe grate e krishtena qe lypnin sakram endet e shenjta te rrefim it e te kungimit. Dhe. me qene se sipas urdhnit te dekretit te Kongregacionit te shenjte, u mohohet atvne grave kungimi e rrefimi, ata fel&shues, nga idhenimi i tvne, po fillojne t ’i detyrojne bashkeshortet e veta t ’i bijne moh besimit katolik sikurse kane bame ata vete. Turqit edhe po detyrojne priftin me ua pagezue fem ijet e tyne. Fam ullitnr 1 ketij v^ndi isbte Dom Ndre Boctdani. rnjpri] me nie iete te m ire dhe me njohuni te mira. T’ardhunat e fam ullitarit rreth 60 tolare. Kisha e mbulueme mire, veshje mesatare, ciela e priftit e mbuluem e me kashle, disa toke te kishes, nje cope vneshte. Diten e katert u bisem nga vendi i thanun dhe udhetuem drejt P rizrendit N’ore te vone arritem ne P rb re n d dhe m m e vend ne e Irishes. Ketu qendruem 5 dite tue m eshue gdo dite, tue predikue fjnfl. 242 len e zotit. tue ndrene veset. IK^m rlbane krezmimm. « igne k^erm1'0 25 fryme. Kisha e se Ngjitunes ne qiell e m buluem e mire, ka veshje te mi­ ra. krvqa argiandi, kelqe. patene, tu n b u le te gjitha nrej arejandi. Ka dy vneshta. T ’ardhunat e vneshtave, te lemosheve ditore e v jeto re ... mund te jene me vlefte 120 realesh. Fam ullitar: Dom Gjek Belagi, as i mi­ re as shum e i keq, me dije gjysmake. Ne varosh kishte 22 shtepi te krishtenesh, frym e te krishtena ishin Nr. 325. Shtepi te skizmatikeve kishte Nr. 34. Disa shqiptare qe kishin ardhe prej Pultit dhe banonim ne Prizrend ishin 6 shtepi, fryme 2T Shtepi te turqve mund te jene rreth tri mije. Neper mes te Prizrendit kalon e rrjedh nje perrue qe shume sherbime i sjelle atij vendi. Ka burim e te bukura e te fresketa, toke te bukura, vneshta e livadhe; ne te gjithe Serbine nuk e kam gjete nje vend ma te bukur. ^Keshtjellin e ka mbi kodrinen e nje m ali te naite, gjysem mili larg prej varoshit; pak njerez banojne ne keshtjell. U nisem prej Prizrendit ne mengjes heret dhe ne kohe te meshes shkuem ne nje fshat te quejtun Suho Reka. K etu u ndalem ate dite qe qe e djelja e dyte e krezhmive. K etu celebruem meshfen n e nja vend privat, sepse ketu nuk kishte kishe as uratore. Ne vendin e tlianun kishte 15 shtepi te gjitha te krishtena, t ’ikun nga m alet e Dukagjinit nga shkaku i vrasjeve. Ne kete vend krezmova 45 fryme. Ketu nuk kishin qene krezmue nga i ndyeri Mazrreku. Frym e te krishtena ishin Nr. 120. Te gjitha keto vende te siper-perm enduna jane shqiptare dhe flasin po kete gjuhe. 101 Prej kendej u nisem heret dhe u rruguem drejt Serbise s’eper. We mesdite and tern, per te kalue neper nje fusht £1 242 v. te m adhe qe quhet Kosova, e gjane 25 m il dhe e gjate 50. Ne kete vend,; ne kohe te perpareshm e, ka qene derdhe shume gjak i princave te Hungarise, Turqise dhe SUavonise. N ’ore te vone arrdtem n e Janjeve dhe ketu zume vend ne qelen e kishes. K etu pushuem kater dite. P rej kendej shkuem ne Malin e ri fNovobrdo] dhe prej Malit te RL ne Prokopje, Prej Prokopje kthyem ne Mai te Ri. K etu i kemi dorezue dhe bekue vojnat e shenite, t ’ejten e m adhe, me gjashte priften, sipas dekretit qe m ’asht dhane prej Kongregacionit te sh e n jte f4). K etu nuk asht e nevojshme te jap relacion per keto vende, per Malin e Zi e Shkupin sepse e kam dhane vjetin e kaluem. P er rreth Malit te Zi dhe J anj eves kishte disa fshate qe tash 30 vjete nuk kishin qene vizitue prej asnje arqipeshkvi, dhe pas pashkeve e bana kete vizite. Se paid shkova ne fshatin e Gradiskes. K etu ishte kisha e shen Kollit, e m buluem e keq dhe e pajisun keq nga shkaku L perkushtise se pakie t’atyne pak te krishteneve qe gjendeshin ketu. Ne kete kishe ke­ mi m eshue dhe krezmue 26 fryme. Ishin 8 shtepi dhe 4S frym e te kri­ shtena. N’ate dite u nisem prej andej dhe shkuem n e fshatin Slakovci. Ketu ishte kisha e shen Merise ku kemi meshue dhe krezmue 12 fryme; shtepi te krishtena ishin 9 dhe 75 fryme te krishtena. U nisem prej ke­ ndej dhe shkuem ne fshatin e Godeshit. Kisha ishte n ’emnin e shen Kollit, k re jt e rrezueme per toke. K etu celebruem meshen dhe krezmuem 16 fryme. Ishin 10 shtepi te krishtena dhe 85 fryme te krishte­ na. Shtepi skizmatike dy. Si u guem nga ky vend, shkuem ne fshatin e quejtun Raudia. Ketu ishte kisha e shen Kollit k rejt e rrezueme. Ketu celebruem meshen dhe krezmuem 15 fryme. Ishin 6 shtepi dhe 58 fryme te krishtena. Keto vende, sikurse kam thane ma siper, kishin kalue 30 vjele qe nuk kishin qene vizitue prej asnje arqipeshkvi. Numuri i shtepive te krishtena qe kam vizitue keso here mund t£ jene gjithesejt 260 shume te shperndame. Te krezmuemt mund te jene Nr. 325, fryme te krishtena mund te jene Nr. 1563 C5). 28 Relacion i nenprefektit te misioneve ne Shqiptr., fra Kerubinit, mbi gjendjen c pergjitheshme. (SRCG, v. 263, fl. 87-99v) 27 mars 1638 fl. 87 Relacion i gjanave qe ngjasin ne Misionet e Shqipnise ku jane Misionare te Riformuemit Minore Observante (*). Misionaret e derguem nga shenjtnia e tij [papaj n ’anet Uratore e ngrehun e Shqipnise jane te ndame ne pese o giashte vende, ku prej misionareve kane uratoret e veta (2). Nje uratore gjendet ne Zadrime ne katutndin e Troshanit, qe quhet shen Maria T'n umfuese (3), e dvta ne Pedhane dhe quhet shen M ena e Rruzares (4)l, e cila asht nje gjysem dite te m ire larg prej Troshanit, n'ipeshk103 vine e Lezhes midis dy fshatesh le krishtenesh; e treta ne Mirdite, nder m ale ku, aty per rreth, jane prane shum e fshate te krishtenesh, dhe [uratorja] i asht kushtue Shelbuesit dhe asht nje dite e gjysem larg piej Zadrimes; e katerla gjendet ne Puke, po n je dite te gjate larg prej Zadrimes dhe n je [dite] e gjysem prej Mirdites, dhe kete uratore e kemi braktise per shkakun qe do te thuhet ketu ma poshte; e pesta gje­ ndet ne Gash ku zen fill Pulti, e kushtuem e ne nder te shenjtnueshm it sakram end dhe asht tri dite te m ira larg prej Zadrimes, neper male, dhe ky vend gjendet midis Iballes, Pultit, Kelm endit dhe tokes se Ja ­ koves, ku jane shume fshate te gjitha te krishtena, perveg ndonje turku fe-leshues; uratorja e gjashte, gjendet ne Trush m’ipeshkvine e Shkodres, larg nga ky qytet 4 ose pese mil. ne nje fshat prej njeqind e tridhjete shtepishe, nder te cilat jane 20 (?) [shtepij turqish, dhe kete uratore, ne gushtin qe shkoi, e braktisem nga shkaku i perzimjeve U? turqve, dhe tashti jemi tue e shtime prap ne dore. Ne Zadrime pra, n<* Pedhane, ne Mirdite dhe ne Gash, rrijne misionaret dhe bashke-rtdihmesit (5), nder te cilet jane pese o gjashte qe tashma e kane nxane gjuhen shqipe, dhe po fillojne me predikue, m e mesue dhe me rrefye pa nevoje te perkthyesit (6). Tash qe Pulti ka bame paqe (7) do te shikohet si me i vendcse prap fretent n ’uratoren e shen Merise se Mishires ne Kir, katund i P ultit ku uratorja pothuej) asht k ry e (8). U ratorja qe asht ne Zadrime asht n ’ipeshkvine e Sapes dhe te Sardanjes, e cila ipeshkvi ka njem bedhete famulli, nande ne fushe dhe dy nder male; keto famulli kane shume fshate nen veh'te. Puka dhe Iballja bahen n je famu­ lli qe mund te kene rreth 30 fshate, por skamnore. Ne te gjitha koto famulU jane 19 priften. ne disa jane tre, ne te tjera dy e ne le tiera ’ etem nje. Pedhana asht n ’ipeshkvine e Lezhes e cila ka ipeshkvin e vet me seli dhe ipeshkvia e saj gjendet pjeserisht ne fushe e pjeserisht nder male, dhe ka nen vehte 14 o pesembedhete famulli prej shume? fshatesh, ne te cilat mund te jene rreth 17 o 18 priften. P er Mirdite. ku gjendet uratorja jone, jane ne grindje im zotet(9) e Lezhes dhe te Kurbinit (10). Uratorja e Pukes asht nen ipeshkvine e Sapes. Gashi pasta] gjendet nder kufij midis pultianeve dhe tokes se Jakoves, ku piqen ipeshkvia e Drishtit dhe arqipeshkvia e Tivarit, as nuk dihet me sig u i ne se i perket arqipeshkvit apor shkon me Pult. fl. 87v. Ketu ne Gash ka shume katunde te krishtena ku jane shugurue dy prif­ ten per t ’u ardhe ne ndihm e atyne ’'atundeve qe mund f ' r> 1 jene 6 o 7. Ne P ult pastaj ka gjithashtu shume katit, Kelmendit. tunde pop skamore. m-> dv priften. Kelm^ndi, ne kufi me Pultin, mund te jene dy katunde te medha r-a asnie nrift. Pertei Gashit jane shume katunde qe jane bame 'turq, dhe jane shkaterrue prej atyne te maleve. Nje dite larg prej Gashit asht n e katund afro peredhete o 60 shtepishe. ku nuk ka m rshtnr por sherben aty ai i Jakoves. Ne kete katund ne pak kohe jane bame turq besoj 20 ose ma shum e shtepi nga padija e m ad h e(11). Ma tu tje asht nje _ tjeter katund i vogel, ne te cilin nuk ka vepse tri shtepi shkak^te prhfgnve ts* *e krishtenesih te tieret jane bame t u n Si te fcalohet padijtun. nje gjysem dite pertej, gjendet krahlna e Jakoves ne njd fushe sfyume te bukur, ku ka shumg e shume fshate. Kujtoj se Jakova ka peseqind shtepi, por vetem 20 te krishtena, te tjeret jane te gjithe turq e skizmatike. Nder fshate te tje ra aty pdr rreth, pastaj, te gjithe jane turq, me perjashtim te shume grare te krishtena, sepse burrat jane bame turq dhe grate kane qendrue ne besimin e vet. Nje gjysem dite m a tutje, asht qyteti i Prizrendit. ku -gjendet nje prift me disa te krishtene por te m jeruem ; turq ka te panumer, dhe shume jane feleshues. Ne nje tje te r fshat pastaj, aty .afer, gjendet. nje prift tje te r me shume te krishtene. Po te shkohet ma tu tje dhe te kalohet nje mal, gjendet Shkupi, ku nuk kemi shkue, se­ pse asht jashta Shqipnise (12). Po te shkohet n ’anen e veriut pennbi Jakove. fillojne ski-zmatiket, e nuk ka vegse tri shtepi katoLike, e pastaj shume e shum e fshate skizmatike e me turq. Nje dite Jarg Jakove gjendet nje m anastir shume 5 TCishe dhe manastir bukur me n jg ki.she shume te bukur si ato te bukrat s umc u ur g i>a q sg5 e ^ame me gure te perziem (13) me nje kupule, me shum e kapeia (H>. e m buluem e krejt ne plumb, me m ermere te punuem, e m bushun krejt me piktura shume te bukura per te gjithe jeten e Jezu K rishtit, te Merise, t'apostujve, te patriarkeve. te profeteve e te shenjtenve te tjere. Per ma teper aty asht, m brenda nje arke, trupi i nje m breti te cilin e m bajne per shenjt, i stolisun me unaza. inxhi e me te tiera stolisje. dhe ka doren e djathte te paprishun, me koken pak te gandueme, thohet se asht nje m bret dhe m bahet per shenjt, ai qe dhuruesi i m anastirit dhe i kishes qe u thane m a si per. T huhet se asht trupi i Uroshit m bretit te Serbise, b u rn i Helenes dhe baba i Stefanit m bretit te Serbise (15). N'ate m anastir rrijne 30 kallogjere skizmatike. fl. 88 Ne Trush pastaj, sikurse thashe, gjendet nje uratore afer Sihkodresni? ipeshlcvine e Shkodres, ne te tilen asht m bareshtrues imzot ipeshkvi 1 Lezhes. Ne kete ipeshkvi (16) ka shume famulli, dhe jane te krishtene e turq se bashku, por ma shum e te krishtene se turq. Dhe fshate te k iish tenesh, ne te cilat pjesa m a e m adhe jane te krishtene se sa turq, mund te jene rreth 70 te m edha e te vogla; skizmatike pastaj ka shume sepse pese o 6 m il larg Shkodre ffillojne skizmatiket, dhe shkojne deri afer K otorrit neper te gjithe Malin e Zi. Ne kete ipeshkvi mund te jene 13 ose 14 priften. N jerezit e krishtene te ketyne fushave, pastaj, jane shu­ me te pagdhenun, sepse kemi m arre vesh se nga padija pothuej nuk kalonte vjeti pa u bame turq 40 e ma shum e ne rreth et e Shkodres. Ne kete menyre, pothuej te gjithe turqit e ketyne aneve, ose jane feleshues, ose zbresin nga feleshues, shum e pak jane te jashtem. Meqenese rrijne vazhdim isht bashke, shum e sende nxane [te krishtenet] nga te pafete (17), si p.sh. m e krem tue diten e prem te qe asht festa kryesore e turqve, dhe bestytni te pafund. Turqit. si te rrjedhun nga te krishtenet. ruejne shume zakone te te krishteneve; persa u perket festave, ftojne njeni tjetrin nder morte, nder krem tim e dhe kur bajne dasma. Shume nga keta te krishtene, tue m arre e dhane me ta, besojne se edhe ata shelbohen ne qofte se nuk kryejne disa te keqija, dhe keshtu lehtesisllt dhe per pak mundim shkeputen nga besimi i mire, dhe shkojne1 ne se~ 'ktin e rrejshem, por ki;yesisht nga padija. K eta turqit nuk i shtrengojnS te bahen turq ne m enyre tjeter, por ose i nxisin ose i randojng ne page107 ^en e haragit derisa te bahen te gjithe turq, s-ep-se, kur ne nje fshat ndr>njefti bahet turk e lirojne' nga haragi e pjesen e lij duShumo shpcrdorl- bet ta paguejne te tjeret, dhe keshtu ka pak ka pak. e pas t o l a b . m ' f l r taj, si te bahen te gjithe tu rq , prao e ™ d o s in herendryshme p g ^ b i te gjithe. Pastaj, ata qe bahen turq jane shume m a te keqij se sa ata qe jane te lindun [mysUmane], Kush do,, me qene i krishtene i mire, mund te jete shum e m ire, as nuk 1 peng.»het, m jaft veg qe te paguejne haragin e tyne dhe te dheten e tyne, e pastaj t ’agjinojne, te shkojne neper Mshet, te rrefehen e te kungohrn, si te duen, sepse turqve u bahet qejfi. Por .kete e kane disa turq: t e h i n m e dashte te m arrin per gra te krishtenat, jo aq per b u k u n ose vetem p r e-psh, por per lakmi te gjase, ose sepse te krishtenat Politika e punojne ma shume, o sepse, po te m arrin nje lurkin g turbut. n uk mumd ta leshojne pa pague nje shume (18), o edhe j sepse nuk qelben si ata (19), dhe keshtu shum e here j i shtem gojne per keto qellime, megjithese sekta e tyne ua ndalon kete pune. Zadrima ka shume perjashtim e (2C) nga sulltani, sepse qe nje zotni fl. 88 v po prej Zadrime i cijii u ba i pasun pa pase trashegim tare, dhe kur i erdh vdekja ne Stamboll, sulltani e peveti kujt po ia lente pasunite e veta. Ai i pergjegji: sulltanit. Prap shtoi sulltani: gkai don qe te bajrne per shpirtin tand? Ih a : due qe te me falish Zadrimen, qe m e ka nderue shume, dhe prandej due qe te jete e lire nga sanxhakbejleret, nga spahijt, nga pas hall aret etj., te kete vetem nje kadi qe te baje gjyq dhe n je xhabi te zgjedhun prej tyne dhe jo tjeter. Keshtu ua dha sullta­ ni (21). Tashti ate privilege nuk e gezojne ma persa i perket sanxhakbeut, por sa per spahijt, keta nuk u randohen, dhe jan£ shum e m a te lire se sa te tjeret, qe jane nder vendet tjera (22). P er gashtjet e shpirtit, dijne ma shume ne disa vende se sa ne te tjerat, si t ’u rrijn e ndopak mbi krye ekleziastiket. Por te gjithe jane te padijtun. Doktrina e krish­ tene nuk mesohet, dhe urate te tjera nuk nxane, as nuk dijne, pervegse pak e keq atynen dhe falem im erine (23); sendet tjera nuk i dijne. Nrie>* fusha ku ka ipeshkvij e priften kane pak ma shum e njohuni per krishtin, m egjithse asht njohuni shume e pakte. K ane nje gjuhe kaq te veshtire dhe te mangle, sa qe me mzi mund t ’u jepen me kuptue gjanat e shpirtit dhe te sakram endeve (24). Nga pakujdesia dhe padija e ekleziastikeve, keta te krishtene kane ra ne shum e shperdorime, me m enyre qe lash asht shume pune e veshtire me i hjeke. Turq it, per gdo semund je kane bestytnite e veta, po gjithashtu kane nxane te krishtenet: edhe te krishtenet e kisbin pra kete qe, sapo te kishin ndonje sm undje ose ndonje rrezik, shkonin te turqit te diet, tue hapun lib rat e vet, u paraflisnin shkakun e gdo gjaje (edhepse ngjiste e kunderta) deri ne piken sa me u paralajm ue vdekjen; dhe kaq u besonin, sa i mbanin si gjana te pagabueshme. M erm ln nuska prej tyne d h e te tje ra magji. — Turqit besojne se ai qe asht shendosh, i pasun dhe pa rre'ziqe, asbt i bekuem prej zotit, dhe ai qe asht 1 smute, i vobeket dhe pesom vuejtje e rreziqe, asht i m allkuem prej zotit dhe se keta i vine nga m ekatet e veta, edbe ne qofte i pasuni i mbrapesht. dhe al tietri njeri L mire. gjithashtu besonin te krishtenet. T urqit bajne sikurse hebrejt, mbasi rreth-nrehen (25), lahen qdo dite, nuk hane m ish derri, dhe te tjera ceremoni. Keshtu edhe te krishtenet shum e mendojne se tue e la trupin dhe tue i bame te m angut disa sende, m jafton per me u shetbue. Shum? mendojne se turqit, qe bajne 1emoshe dhe te tjera vepra te mira, shelbohen, apor nuk shkojne ne ferr. M ekatet shume te randa i bajne per asgja, dhe sendet e vogla i bajne te medha. T urqit thone se zoti ka dhane shume besime, aq sa jane gjuhet (2S), e d lid o mvund te shelbohet n** fl. 89 besimin e vet, tue k ry e ate pka ai thote, dhe shume i zane fcese. Kremtja e te premtes asht festa kryesore e turqve, qe u ka qene lane nga profeti i tyne kallp (27), e n ’ate dite shkojne turqit e thanun ne mesxhitin, ose sinagogen e tye (20) per te bame lutjet e veta. Edhe te krishtenet jane rregullue mbas sish dhe e kane bam e zakcn te bajne feste po n e premte; sense i kane disa kihSeza te kushtuem 0 rd e r,m it te shna Predes. P riftnit dhe ipes’n kvijt (ndoshta sepse m otit kane qene shtem gue prej turqve qe m e bame feste po n ’ate dite) e kane shtim e zakonin dhe i kane mesue gjindt ta bajne per nder te shna Prsndes. Dhe kjo feste, prej disave, gmohej ma shume se e dielja. Bile kaq te padijtun jane keta njerez, sa qe mendonin se cdo rrezik qe u ndodhte n ’ate dite. ishte sepse nuk kishin m bajte ate feste (keshtu besojne edhe turqit). Per per ma teper, ne qfaredo dite tjeter qe u ndodhte ndonje rrezik, po n ’ati* dite m banin dhe m bajne feste, dhe thone: ne kete dite me ka ndodhe kjo e keqe etj.; dhe keshtu shume dite te tjera te javes i mbanin dhe i mbajne feste, si te m arten, t ’ejten etj. Festen pastaj e m bajne ne kete m enyre: burrat, disa-bajne kusht qe mos me bame ate pune ne le cilen kane pesue rrezikun, si p.sh. mos me pre ose mos m e lavrue token, por bajne pune te tjera; disa te tjere rrijne k rejt pa pune; grate nuk tjerrin, nuk bajne pelhure ose nuk bajne ulishte, por bajne pune te tjera. Po te kete shperthye stuhia ne ndonje vend ne nje dite t ’ejte, te gjithe pas'aj bajne kusht qe mos me punue ne vneshte t ’ejteve te seciles jave, dhe atij qe punon i m arrin pengun, e te gji'the shkojne me pi. G jithashtu bajne edhe fesla te tjera ne kete menyre, tue shtrue sofra e tue ngrane e tue pi, si do te thuhet ketu ma poshte. Festat e urdhenuem e (29) ne di­ sa vende nuk i m bajne pothuej aspak, dhe punojne si nder ditet e tjera punetore, qofshin edhe festa te shkalles se pare; ma shume i qmcnin ato te vetat te kota, se sa ato te lashes. Turqit pastaj therrasin te krishtenet per t ’u bame pune, dhe e kane bame zakon me shkue nder ditet e kremteve te kishes, d.m.th. te gjitha te dielet dhe ne shume festa li; tjera t ’apostujve etj. E kand zakon te bajne n je fest£ n je here n§ vjet, ne rider te shen Kollit qe bie pas te vjelunash (3«), dhe kete feste e bajne keshtu: bahet nje gosti ne te cilen ftohen te gjithe m iqt dhe priftnit, dhe mirnd te zgjase prej m bram je derl n e m jesnate, e pastaj edhe ne mengjes. Ma se pari bahen aq qira sa jane personat, dhe i jepet nga nj*5 fl. 89 v ■ 1 secilit derisa prifti te thote nje hym n d h e nje lutje, dhe pastaj ia nisin te hane dhe, tue pi, pershendesin Jezu krishtin, zojen (3l), shenjtnit e shenjtneshat, dhe kaq pijne, sa shpesh here dehen dhe ndorijehere ed^p rrifen. K ur pastaj asht festa e famullise se tyne bajnd keshtu: vijne^le gjithe m iqt nga gdo ane dhe ulen ne sofer m bram jen e testes, ia lejojne vehtes dhe qlirohen nga detyra e agjineses, qe detyrohet si nate ferip qe asht, dhe hane darke tue aendrue disa here deri ne mjesnate, e gjithashtu edhe deri ne mengjes; dhe zgjate zakonisht per tri dite me radhe me shpenzime te medha per ate qe i ka ftue, dhe e kane zakon te dehen. P er kishe nuk mendoine, ose shkojne pak vete, dhe kur festa e tyne bie ne dimen apor ne kohe te krezhm ive o n e nate feste, apor kur nuk kane vene, e sjellin n ’ate kohe k u r atyne u bie ma per shtat. Dhe nniir male, per t ’i bame keto gosti, m a te shum ten e heres shkojne m e vjedhe, ose jane te detyruem te shkojne m e vjedhe pastaj, per te m bajtun konakun e vet. K ur ka vdekje, pastaj, e kane kete se bajne nje dreke ne te cilen ftojne shume njerez. Nder m ale ftojne te gjithe katundin dhe tri here ne vjete; dhe po te jete i vobekte ai qe vdes e te kete lane familjen e vet te vobekte, e asgja tjeter mos te kete vegse nje pende qe, duen te bahet dreka, dhe i hane gdogja ne m enyre qe, asaj shtepi qe e ban, i duhet pastaj ose te dale me lype ose me vjedhe. Dhe keto zokone kaq i kane vume ne zbatim, sa me shum e veshtirsi mund te hiqen, aq m a fort se ua ruejne vete ekleziatiket. Dhe, tue e teprue ne ngranie e ne pije kesi lloji, shum e e kane hum be aresyen. Kendej rrjedh se, shum e here, kur vdesin ne ndonje katund, dalin naten prej shtepise dhe u duket si me pame drita qe ecin, e keshtu djalli i ka genjye ne te kaluemen e deri tashti. Dhe bashkohen te gjithe katundi, dhe shkojne ne kishe, e thone se te vdekunit po hane te gjahet, e se ja ­ ne lugetnit. M arrin kemesa, nxjerrin te vdekunit jashte prej vorreve, deri ne nandembedhete pem jehere, i shem betojne m e shpata, ua presin koken dhe ua vene nderm jet kambeve, ua nxjerrin zemren d h e e d je gin per te m jekue te tjeret qe jane te smute. Disa te tjere i presin m enjehere sa te vdesin, tue ua pre koken e tue ua vum e nderm jet kam ­ beve, dhe u thone te tjereve qe jane te smute: ose na leni t ’u m jekojme me kete zemer ose do te ju presim kortare pasi te vdisni. Thone se kur i xjerrin [te vdekunit nga varri] jane te kuq, i kane syte te hapun fl. 90 gojen plot me bar ose me ruben e kokes, dhe te tjera besime te gabueme As nuk i kursejne fem ijet e vogjel, por i' presin te gjithe p a d a llim. Kjo pune u ba sivjet ne 4 fshate pa asnje frige ndaj zotit, as ndaj ndeshkim it kishtar. Dhe kete e kane nxane prej turqve me mizori shu­ me te medha. Kishte pastaj shum e bestytni, sa mos me m ujte me u tregue dhe te krishtenet tane nxenin me lidhe, me frym e m e njem ije shlrigeni per t ’u sherue, dhe u besonin ma shume atyne sendeve se sa sa■kramendeve, dhe u dukej e lejueshm e gdogja m jaftqe te sheroheshin. 8 — Relacione II m Shkruenin permbi buke keto fjale: Satan arepo tenet opera nata.s<(,?j me disa vizatime katrore te shpem dam e aq sa jane keto fjaLe, te d ia l lexoheshin nga ?do ane (33), dhe kete per kaishim in e qejve te terbuem* Dhe po per te njejten semundje, m arrin n je ta re Uoj mizash diten < shen Gjon Pagezuesit, i bekon priCti, dhe me nje asper ose sold9, qe te kete fytyren e shen G jergjit ua presin koken e pastaj 1 shesin e ua japin [te semutevel me i pi C34). Keto dy supersticione L banin ekleziastiket, ato pastaj q§ hajnP shekullaret, nuki kane te nam ruem , Keta besim tare kaq jane te pagdhenun e mendjelehte(?), sa qe per cdogja kecejne, dhe n e disa zakone tS veta kaq jane kokeforte, sa qe m a pare do te lejonin me qen£ vra se sa me i lane. Nder m ale sham e vete s’losin nga zakoru per t ’i bame festat n'e moqme (ashtu si thone • ata) dhe me veshtirsi terhiqen; dhe bajne keshtu: perhere njem bedbete dit« ma vone mbasi e kane festen katoliket, e bajne pastaj edhe ata ( ). Urate te tjera nuk dijne veqse me veshtiresi atynen e.falem im erine me shum e gabime, dhe shume vete as kaq, as shen jin e krygjes. As ekk'ziastiket nuk ua mesojne. P er sa u perket pastaj njohunive t? sender^ hyjnore te besimit, urdhenim eve te zotit e sakramendeve, shume vet? nuk dinin kush ishte krishti as ne se kishte pesue dhe ne s ’menyr?, Shenjtnit te cileve ata u luten jane ata qe kane n d er kishet e veta: shna Prendja, shen Kolli, shen Gjergji, shen Meria Magdalen? etj. Ter keta e num urojne se jane te detyruem t'i bajne festat, tu e 1 m bajl? shume, por- per apostujt, per epifanine, per korpin e krishtit e te tjera festa kryesore te krishtit, te Merise e te apostujve, punojne pa hl<j £1. 90v • ' * bile as em nat e ketyne festave nuk i kane ne gjuhen e tyne. Asht kaq e errte gjuha e tyne sa qe nuk m und t ’u jepen m e i kuptue sendet hyj­ nore, sepse kurr nuk kane pa si shkojn? punet e botes; nuk kane niohuni as historishe, as popujsh, as vendesh as shkencash, as shkrimesh, as gjanash te bukura, as stolisjesh, as qytetesh, as m jeshtrash, as lundrim esh, as gostitjesh, as mbretensh, as burgjesh, as besimesh, pra, sa ta themi me nje fjale te vetme, nuk kane njohuni per gja t? madhenueshme, e vecse jetoine ne nje vobeksi te madhe, dhe te robnuem pikerisht si t’ishln hebrejt n’Egjipt. Por ata se paku e kishin ndonje njohuni per zotin dhe u kujtohej ndonje send per ata partriarket e shenjte; keta nuk dijne as per zotin as per gja tjeter, dhe prandej kur na duem t ’u predikojm? dhe me shembuj t ’u tregojme te verteten, nuk na kuptojne keto sende te natyreshm e as nuk i njohin (36). Ne kete m enyre m e mundim shu» m e te madh predikojme, dh e-k u r duem te sjellim shkrim in ose shenj4tnit (37) ma se pari na duhet t'u tregojm e kush kane qene ata shenjten dhe si ka qene ajo shem bulltyre qe tregon shkrim i, perndryshej nuk n<> kuptojne. F ry t m a te m adh se sa nder predikim e nxjerrim nder rrefim e dhe ne keto i shterngojm e (38). Ata i banin p er asgja m ekatet shu­ m e te medha, kurse disa te lehta, per te randa fort. Nder disa vencle, sidomos nder male, kujtonin se mekati i shtaserifee, sodomia, ose me vet-vehte, nuk qenkesh m ekat i rande, bile disa as e num ronin per mekat. G jithashtu m ekatet e m endim it e te deshirit, m jaft qe mos t’i zbn-. tonin me vepra, kujtonin se nuk kishin aspak randesi. Te dehunit, m jaft115 qe mos te vjellnin, nuk e num ronin per m ekat, ose e kishin pune te vogel; por te vjeliunit, edhe kur vinte nga dobsia ose nga sem undja, e kishin per m ekat te madh, e keshtu per sendet tjera.. J o vetem se nuk dijne t ’i thone cilat jane sakramendet, por as m ik i kuptojne < kur u pyeten. Banin kumbari me turqit tue i m bajte ne pagezim fem ijet e tyne (kur , p riftn it i pagezojne) m egjithese midis . tyne nuk mund te kete kumbari. Te ' k rish ten et m erm in krizm en (3?’), me te cilen lyhen te pagezuemit, per shendetin e syve, e u jepej cdiio turqve, keshtu (edhe) pagezimi m errej vetem per kete qellim per shendet. 1 fl. 91 *■ Grate qe presin femijet nuk e dijne form ulen e pagezimit, sepse nuk ua meson kush (prandaj shum e vdesin pa te) sepse nuk e dijne nevojen e madhe te tij as se qdonjeri m undet me pagezue n e rase nevoje. P er rrefim pak njohuni kane. Nuk rrefehen veqse po n ’ate m engjez kur te duon me u kumgue, megjithese kane nje vjete qe s ’jane rrefye; dhe, m egjithese bohen 200 ose 300 vete te nje prift i vetem, rrefehen dhe, po t ’u mohohet kungimi, e njehin. vetem te turpnuem . As nuk do te vinin nje dite tjeter, (sepse keshtu jane mesue). Mund te rrefehen ne m engjez rreth njeqind vo­ te, me kater fjale. (40) M eshtaret i bajne me recitue n je rrefim le gjate ku emnohen pothuej te giithe shenjtnit qg iane nder litaPatlija rreth rrc- nile, me te tjera ve^anti, e me shum£ tera m em o h i t& tjera, dhe pastaj in isin m e kater fjale. Dhe keta M* shkretit nuk e dijne as nuk e dinin se dubej thane numri i mekateve me rrethanat tjera; as se duhej kthye gjaja e huej, e ne kel$ m enyre rrefeheshin gjithemone, e gjithem one vidhnin. P e r ma teper nuk e dinin qka asht pendimi, as pregatitja per rrefim sepse rrefeheshin t6 gjithe ata qe ishin pa kunore; grate e turqve, ato grate e m am m a m e fo r­ ce prej atij qe kishte grue tjeter, dhe nder jubilete [rrefeheshin] te gjiih£ ata qe kishin dy gra, dhe kujtonin se ishte e lejueshm e te detyronin priftin me i rrefye, m egjithese s’e kishin m enden me u ndreqe, dhe po t’u m o hohej rrefim i [kujtonin se ishte puna] per ndonje interes te priftit. Nfl kete m enyre pra mbahej rrefim i si nje ceremoni, as nuk kerkohej rruga si me u ndreqe. Djelm t rrinin pa u rrefye deri ne 16 vjetat. Persa i perket kungimit, ne shume vende, e m arrin me kaq pak kujdes sa qe shihet mlrefilli se nuk e dijne qka asht. Fill sapo te rrefehen, duen kungimin, dhe po mos t ’ua jepni, e ndiejne vehten te fyem, dhe m endojne se po ua ban! ashtu per interesat njerezore. Po t ’i pyetni se pka asht.[kungim i], disa tho­ ne se asht m ana (4i) e zotit, te tjere se asht buke e bekueme nga prift,i, tii tjere se asht bekimi i krishtit, dhe te tjere thone se nuk e dijne. Dhe disa vende edhe pasdrekave ose ne m braje e lypin kungimin, mbasi kujtojne se asht nje ceremoni. Keshtu edhe mesha. Persa i perket martosfH, nuk e m endojne se asht 117 fl. 91v fchemelue nga zoti e n g a krishti sepse, pa m arre njohtim ose pa qene njohtue (42), e kryejne lidhjeii midis femijve, dhe pa asnje pelqim t ’a ty n e q e do te m art oh en dhe i bashkojne, pastaj therrasin p riftm si per . ceremoni (43), disa here ai i bashkon [m e sakram end], disa here i linte ashtu ndoshta per vjete e vjete deri ne pleqni (jo te gjithe por shume) (M). P er ma teper, ne ndonje vend, kush don grue, ia paguen fareiisit e ata pastaj ia japin atij qe ujep ma teper, p a m arre parasysh ne s p -a jo a p o ri shoqi jane te kenaqun. ose jo. Sidomos nderm ale, merrem ne prove d h e e m b a jne [gruen] per nje kobe, dhe pastaj. ose a jo ike, ose ai e qet jashte, dhe m arrin [gra] te tje ra pa asnje turp. Disa te tjere pastaj, kur nuk kane fem ije me te paren ,ose kur asht e sem ute ose e shem tuem e, niarrih nje tjeter ose edhe te treten (tue e pase m arre te paren me kishe) d h e jetojne qetesisht; dhe asaj grass se dyte i jipeshin sakram endet, tue thane [m eshtaret] se kishte qene m arre me force, dhe se m ekatin e saj e m errte mbi vehte i shoqi, dhe se nuk mund ta leshonte sepse kishte f§mije. Disa turq pastaj, per lakmi te gjase, m arrin te krishtena, here te vogla, here te rrituna, disa me force e kunder vulinetit' farefisit; di­ sa te tjera i jep vete gjinia, e disa te tjera i m arrin m e vullnet [te vete g ra v e]; disa te tjera kane m arre te krishtene por pa vum e kunor§ n? kishe e pastaj ata jane bame turq, dhe keshtu rrijn ? bashk§ me ta dhe te gjitha ketyne u jepeshin sakram endet nga ekleziastiket. Sidomos nder m ale jetonin ata besim tare pa asnje ligje, nuk shikonin tjeter, vecse me vjedhe dite e nate. kush te m ujte ma shume, tash turqve, tash skizmatikeve, tash te krishteneve te tjere; tash shkonin shume dite larg per te grabitun turq ose te krishtene udhetare, tash vidhenin njeni tjetrin, njeni katund tjetrin, nje popuil tjetrin; keshtuqe gfaroseshin krejtesisht me vrasje, me djegie, me plapkitje etj. dhe vazhdonte [gjakuj ne pambarim. Nga kjo lakmi per fitese, ose tue qite shkakun e jeteses, perhere u kane shite turqve skllave te krishtene deri femijet dhe grate e veta. | fl. 92 . Mund te jete ndonje njeri qe ka m ujte me shite deri ne 70. Ata [te shitunit] pastaj bahen turq e turkina, sepse jane te vogjel e nuk dijne as­ nje ligje. P er sa i perket vrasjes; pak vdisnin prej vdekjes se natyreshme, bile ne shume vende e m bajshin per te paburr dhe per asgja ate qe vdiste ne sh trat te vet, por te nderuem dhe trim ate qe vdiste nga shpata. K ur njeni vriste nje tjeter nuk duhej te kerkonte pajtim por rishtas duhej te vriste nje tjeter, ose te gjithe t ’asaj shtepi, per te m bete i lire, dhe keshtu veprohej ne pambarim; dhe e kishin per poshtersi dhe te padenje faljen ose mos m arrjen e gjakut. Ne ndcxnje vend, kur vritej ndokush, farefisi i te vdekunit nguinin kryqa perpara kishes tue u betue se nuk do t ’i zhguinin derisa mos te kishin vra po aq persona nga ana kundershtare. Keshtu bani njeni qe nguli 7 kryqa. Disa here? shkojne per te grabitun turqit e keta, t ’idhenuem nga kjo, m bledhin ushtri due shkojne per t ’i plagkite; pastaj [vendasit] per la m arre vehten, shkojne kunder te krishteneve o turqve te tjere te pafaj. Shum e fshate jane shkaterrue. sa mos me i u duke shenji, nga plagkitjet e atyne te maleve, dhe disa heresh pa u pase qene sjellun asnje dam, dhe ata te krishtene te shlcrete, te rrenuem keso dore, pjeserisht jane bame turq, pjeserisht kane ikun kush kendej e kush andej per t ’u m undue per jetese. Persa u perket pastaj sendeve te shpirtit, aspak nuk mendojne, me (1 9 gjilhese m bahen te krishtene. Ne mes te tyne rrijn e disa prift&i, e shkojne nder ta, por m a m ire mos t’i kishin. Shume vetave u jepnin sakram endet, si rrefim in e kungimin, m egjithese Lshin te- zhytun ne te till a vepra; gjithashtu m erm in pjese nder vjedhje. I presin te vdekunit m jaft shpesh, me shume e shume bestytni. F estat gatl te gjitha i bajne n'e income.Te dielave dhe te tjera festa t’urdhenuem e e te m edha (45j, ne disa vende perhere punonin, dhe pothuej askurr nuk vinin ne kishe; n§ disa vende kishin gati dhete vjete qe rrinin pa rrefim e pa kungim. E prem tja pastaj asht festa e tyne kryesore. P unet e shpirtit i kishin shnderrue ne gosti te shrregullta e ne dehje, tue e quejte se po bajne feste, dhe besonin se tue ngrane e tu e pi po u sherbenin shenjtenve. Kur na prandej i kundershtuem gjithe keto shrregullim e dhe k u r dale kadalfi deshem me i ndreqe, disa na ndegjonin, disa tjere dyshonin ne se u thonim (?) pune fl. 92 pune te mira, sepse nuk m und ta kuptonin se per t ’u shelbue duhet me mundue shqisen dhe mishin, aq ma teper se thonin «<si? perhere kane qene nder ne ipeshkvij dhe priften e nuk na i kane tha­ ne keto sende as nuk na kane shtem gue kaq fort sa ju, bile na kane lejue shume sende» etj. Na pra kemi predikue qofte nd erfu sh a qofte nder male, m e mumdim te madh e me mungesa, sepse ka Frytpt o predikimcvorfni te m adhe sidomos nder m ale (megjithese ndovc le misionarcvc nje ekleziastik u tregonte kundershtar per te mos pesue ndonje turp), na pra, po them, sipas ligjes se k rishtit urdhnave te Kishes se shenjte dhe sipas qpalljeve te doktoreve te shenjte} dhe sipas theologeve, kemi fillue t ’i ndreqim. Tashma nder fusha shumica e ketvne besimta.reve, pakgja m a pak se te gjithih na besoine shume e thone: «Paskemi qene ne rrezik me shkue te gjithe ne ferr, paskemi qene si bishet e egra, dhe per pak paskemi qene tue shkue kreithum bim : nope bokue ajo dite e ajo ore qe na keni ardhe, dhe qofte bekue kush ju ka dergue». Po keshtu thone edhe turqit. M artesat e bam e keq, pothuej te gjitha jane rregullue. Festat qe i banin per se m braoshti, gati te gjitha i kane lane, kurse festat qe nuk i mbanin, po m undohen me l bame ashtu si urdhenon shenjtja kishe. B estytnite i kane lane gati te gjitha. Gostite, shrregullim et ne ngranie e dehjet jane tue i lane. Kane lane edhe vjedhjet qe banin neper fusha dhd m undohen me u dhane shperblim te damtuemve. Po i lane kam atat. Atv ku shpesh te krish tenet bnheshin turq, deri ne 40 [vetej ne vjet, tashti s ’bahen ma asnje, ose n je o dy vote. K rishtin — aty ku te krishtenet nuk e njihnin as nuk guxonin me e permende ne mes te turqve — tash jo vetem se kane nise ta njohin dhe ta permendin, por edhe turqit jane tue e predikue. Sakramendet po i ndjekin shpesh sidomos rrefim in prej te cilit nxane gdogja. Keta besim tare kishin botekuptimin e hebrejve dhe te turqve, d.m.th. se qenkesh turp qe burri ose g ru e ja te m betekeshin pa burrS e pa grue, dhe le m artuem t qe nuk paskeshin femije m baheshin per te mallekuem; tash shume do te donin me u m bajte te paster, deri disa te m artuem po jetojne bashke si vellazen e m otra me m arreveshje, te nxitun jo nga mendem bushje te paqena p o rsev ed i, sense e kane ndeeiue fry tin dhe bukurine e pastrise, jeten e krishtit, te M erisi e te shenjtenve, dhe m e 121 , gjithese ne fillrm turqit na banin kwidershtim e me f.nle t? klqija, asg jam an gut pastaj fl. 93 9 s ’jane tue na thane tjeter; bile fjalet e turqve tregojne nje zidi te shenjte. DLsa [graj po them, te m artuem e nje here, m egjithese mbesin te reja kur u vdes burri, nuk m artohen itia kurr, pse duen le rrijne te lira. T urqit nuk po L detyrojne ma te krishtenet tane te bahen turq, perveg ndonje i dehun, o ndonje i pamend ose felihhues, por ata qe kane sadopak urti, jo vetem nuk i detyrojne as nuk i nxisin por u luten te mos e m ohojne besimin e vet, e ta mbajne. Ne ketc arse n ik e dij a ka qene ndonjeliere m artirizue ndokush thjesht per /ell ' o <,he»jtos fe, vetem flitet per nje Drift c per nje frat, por nuk dihet m ire se si. Kane qene rase shume te m ira per te qene m artire, dhe cdo dhe ka te tilla, por keta njerez besonin se, per te mos vdekun, o per te mos p;*~ sue ndonje dam, e kishin 1e lejueshm e me mohue besimin, dhe, si ta kene mohue nje here, kujtonin se nuk kishte mundesi ma me u kthye: no kete menyre jane shume ma te keqij e te dreqnuem feleshuesit se sa ata qe kane lindun turq. Shume vote, per mos me pague barag, jane ba­ rn e turq, disa te tjere per me u pasunue, e disa per te jetu r lirishh Nder keta, shume jane qe e shohin gabimin e vet. sense kane oeno te vosiel kur jane home, disa te tjere jane te verbuem. Keta te pa-fe, kur e sho­ hin gabimin e vet, sepse na i bajme ta njohin, thone: -Mos te qenekeshim miq me zotin, a do te nn jepte zoti kaq pasuni. kaq toko, te holla, bukuri e shendet?>* Disa te tjere vehen mos me pi v<sne, i luten zotit, ndertojne ura per shpirt ose rregullojno rruget publike, u bajne lsmoshe te gjitheve; te tjere vehen me agjinue, presin ne shtepi ekleziastikef, nuk ushtrojne kamaten. nuk vjedhin dhe bajne sende te tjera e thong se edhe ligja e 'tyne u urdhenon per ato vepra te m ira e prandej <luh‘t te jete [be.‘ im| i zotit dhe se oil id o m und te shelbohet ne te vet in. Dhe shume here, kur shohin se te krishtenet pem djekin njeni tjotrin apm kane miqesi te rrem e; me inate, ose kur dehen, vjedhin, vrasln, nuk i mbajne festat, nuk shkojne ne meshe, m arrin grate kunder besimit tone dhe kunder urdhenave te kishes, rrijn e te mallekuem e te ckisheruem pa u ndreqe kurr, pa u binde. kur i shohin se shkojne prane tyne [turqve] per me i shterngue m e te holla e me dhurata p;T te borne sendet e iieies sone (4G), koto pune po them kaq fort i skandalizojne, sa q8 nuk 1 gmujne ma por i perbuzin, tue ua ballafaque g abim ete tyne tue lavdur veh ten qe nuk jane aq te keqij fl. 93v e prandej shume here i padisin keta besimlare prane sulltanit per ve­ pra t c tyne te keqij a, dhe ai pastaj dergon per t ’i perndjekg Nd .-'tie hoxhe i tij, kur asht me shkolle, ku rr s’kishte me dashte te gjer. oj aty ku nje i krishtene bahet turk, sepse e num rojne per njeri rhumb te keq ate qe e leshon besimin e vet. Disa turq te tjere thone se nje i /n sh te n e qe bahet turk. nuk shelbohet as sipas sektes se tyne te rreme. T V qit jane te padijtun, k rejt te pazote me aresyetue, asgjnmangut ne mes te tyne ka shume qe e shohin gabimin e vet, por zoti yne nuk denjohet onde me ua forcue zemren, disa te tjere jane m endengulun dhe shum e to lidhun mo sekten e tyne te rreme. Por nuk e kane zakon te permendin Mubnnmtln apor m arrezinat e tija. Shume sish qe jane te dijshem besojno no Kristi 123 tin, dhe besojne n'ate qe ka thane ungjilli, e ndonjenl e beson si birln e zotit. Shume besojne n ’ungjill, bile te gjithe, por thone se priftnit nuk e thone ashtu si asht, d.m.th. semuk a s h te vertete se ai denon qdo sekte tjeter; bile pohojne se. kur m eshtaret thone m undim et, aty kq 1 del K rishtit shpirti dhe ala pushojne, thone {pra turqit] se ata [priftnH] i heshtin ato fjaJ5 qe u thone te krishteneve; bamju turq. Veren e kalueme flitej prej te gjithe turqve dhe zotnive te Shkodres se nje der­ vish (qg asht nje si herem ite ne m es te tyne) kur po e kalonte naten mbi nje vorr te tyne, e zu gjumi dhe pastaj, k u r u zgjue, gieti nje leter te shkrueme, te dei'gueme prej zotit per afa turq. K ur e lexoi ate let£r dervishi, metric here vdiq. Letra i oe dergue sulltanit i cili e lexoi; kishte keto fjale: Une kam nrdhe per t ’i Cue njerzit ne rrugen e qielles, e nuk me kane besuo. bile hobrejt me kane omundue: rishtas kam ardhe prane jush per te ju thane qe t ’i leni veprat e keqija, qe mos to m artoheni ne farefisni; mos t ’ushtroni kam aten, mos t'i shtypni skamnoret, mos te jeni krenare, dhe fjale te tjera, pem dryshej ne pak kohe do te shkaterroheni. Njeni prej nesh pyeti n je tu rk qe po tregonte keto sonde kush e dergonte ate leter mbasi Muhameti k u rr s’kish qene i munduem prej hebrejve, por Krishti? Ai pergjegji se ai per te cilin flet letra asht vete Krishti, dhe se prandej te gjithe zotnite rang per dhe te frigcsuem nga ajo leter, tue thane disa se edhn pak kohe kane per te zotnue etj. Na pastaj rna se miri ua tregojm d te verteten, por nuk duen me na ndegjue. Disa thone: te shkretet ju o te krish'tene, sepse mos te kishin ardhe keta f re ten, do ta kishi humbe ligjen tuej. (Kush nuk u beson ketyne) fl. 94 kush nuk u beson kelyne, s’ka asnje besim. Keta te pafe, nje here ne fillim, na kane besue, ashtu edhe tashti, sepse e kane pa se na nuk kerni inleres ne keie shelcull, n u k m arrim te holla, as ndonie rroge ' • . ter per m undimet Iona, vetem shujten e nevojshme; per ma tepr*r s^> ua nuk jepemi mbas gryksise ose mbas pijes, te kunderten e kelyn > > ' shleneve, por jctojm e mo perkurm eni. Per ma teper na kane kork-m me u shkrue fjalet e ligjes sone m e bekim per sem undjet e tyne, o*e 1..<■ u-» bekue sendet e tyne. Jane pa fryte te qiedha dhe pramlej shume besim kane ne ne dhe ne sendet Iona. Ne fillim nuk e mendonin s*’ do te vinin freten te tjere misionare, veq dy te pareve, keshtuqe kur j a ­ ne pastaj te tjeret, u ka hyme dyshimi, aq ma teper sepse ekleziasliki't tiegoheshin kunder nesh mbasi shihnin se, si tu rq it ashtu edhe te krishtenet, na ndegjonin e na bindeshin dhe i ndreqnin gabimet, bile njerezit qe deri atehere kishin ece neper rruge te gjane (47) dhe nepm padije to madhe, te gjithe deshronin me na ndegjue; [ekleziastikbf tregoheshin kunder nesh| edhe sepse aha dyshonin se nuk do la kishin ma ato besim [prane populit] ose ato lemoshe qe kishin past> deri a te ­ here; osc edhe sepse na detyronim me u ndreqe qofte eklezia diket. qo|i.e shekuM-aret, m e" "these e banim mo shum e dashamiresi, *u"t i dhe moshire, dhe as qe kishte rrezik se ata do t ’i hum benin lernoshet e veta, bile kur t ’ishin bame ma te m ire njena pale edhe tjetra, do te ki iin jetue me nderim e me lemoshe te madhe. Per keto shkaqe p>‘a ose per te tjera, fiiteshin fjale te rrem e, keshtuqe turqvet i u ba d"shim se s’qenkeshim te derguem prej panes. Besim taret sbekullare pastaj. ma shum e se kushdo tjeter, u quen peshe per m brojtjen e fretenve misionare, .dhe deshen t ’u japin te holla nen dore disa zotnive turq qf! m«>s t ’i debonin fretnit. Kjo u m uer vesh prej disa te tjereve, turq. Dhe prandej ky qe shkaku qe na te largoheshim nga misoni i Trushit per deri sa te shihej pka do le ngjiste. Thuhej edhe se ne Shkoder po bahej mendim qe me na kape e m e na m byte te gjitheve m e gaire. Keshtu pra kane qene punet dhe na duket se lash gashtja pothuej asht qetesue plotesisht. Ne kete nderkohe shum e here m islonaret kane shkue te Uratorja e siperthanun per te kryem sherbesat e zakonshme apostolike. Nder male pastaj kemi nxjerre keto fryte: ata te Dibrit nuk vjedhin ma, ose se paku nuk shkojne m e plagkite, as nuk shesin skllave, shkojni5 ne kishe, rrefehen e kungohen, po i lane zakonet e keqija dhe po i m bajne festat e kishes se shenjte. M irdita me Fand, Selite etj. nuk shesin m a skllave; sa per vjedhje pastaj, thone se nuk murid fa lane seosr ianf' skamnore, vend! asht shterp etj. F estat i mbajne keq, me veshtirsl i lane teprite, fl. 94 v kthimi [i gjase se vjedhun] asht pune e veshtire, pothuej asuje nuk kthen; gjithnje vriten, jane shume te vorfen dhe ata qe kane dicka ja­ ne ma te kaperthyem t e te gjitheve sepse kane qene krene kur kan3 shkue me plagkite; dhe jane njeketa qe duhet te na mbajne dhe po nuk ua dhame sakram endet sepse nuk jane te gatshem, as a*a nuk duen tf* na japin mo se me jetue. Keshtu pra nuk po dijme se gka mitnd te bajme. Nga njena ane duket se ata do t'ishin te kenaqun po te largoheshin misionaret. sepse kur i pranuen, m endonin se do t ’ishin bnme te pasim, per po shohin se u del e kunderla: sepse as ata veto nuk po bnhen te pasun. a.s [misionaretl nuk u japin ma le}e te vjedhin dhe i detvrojne ta kthejne [gjane e m arrunl e ne kete m envre thone se fretnit jane rrenim i i tyne. Nuk dihet pra si do te perfundojd kjo gashtje. V??shtirsia jone nuk asht te jetesa, sepse, per hir te zotit tone, kenaq^mi tue hjeke keq e me mungesa, dhe do ta gjenim menyren. For vesh Hrsia jone qendron se ata vijne per t ’u rrefye, dhe na nuk mundemi, se­ pse ata nuk duen te pushojne se vjedhuni e t j . , dhe ata qe perhere ka­ ne qene rrefye prane priftenve te vet, nuk na besojne lehtesisht, dhe rreziqet qe u ngjasin, m endojne se i Icane sepse na ua ndryshojm e zakonet e 'tyne te keqija. Ne kete gashtje, do te bahet gjilhe ajo o mire qe do te jete e xnundun, as nuk kane per t ’u braktise pa qene nje nevoje shume e madhe. Ne Puke kishLm nje uratore. Aty m und te jene rreth posembedhete katunde, dhe asht ma m ire se ne Mirdite. Tek ata slikon nje prift tri o kater here ne vjet i cili ka edhe kujdesin e IbaLles, qe asht prane tyne po me aq katunde por te shperndam e neper male ghume te nalta dhe t’ashpra. Dhe keta t ’lballes jane ashtu si ata ti; Mirdites, por te gjilhe shume te vorfen, qofte nga plagkitjet o pesueme, qofte edhe sepse jane vende shterpe ku s’babet tjeter vrgse thekna mbas shume mundimesh: presin pem et i djegin ato dru, dhe n ate vend te djegun nibjellin nje here ose d.y. Keta gjind, sidomos ata 1.-. Pukes, na ndegjojne me qejf, dhe kishin m e i ndjeke sakram endet. A ta t ’iballes thone se nuk do te shesin ma skllave, e na ndegjojne me qejf, por sa per vjcdhje nuk duen te na prem tojne se do ta lane, se paku vjedhjen nder turq, sepse thone se nuk mund le jetojne. Dhe, m e qene so uratorja e Pukes asht larg nga katundet, sepse jane nje cope rrugft larg njeni tjetril; dhe, ne dbncn bie shuine debore, bake kenti pak, edhe nga se ata te shkretet fl. 95 thone: na nuk mundemi me rnbajte fr°tn it e me i. dhane te dheten edhe p n ttit i c-ii. p'.'zso «s. i»rr»% w'jurja* zvt 2 a«k:.au» y«*r *a> nqprane. Prandei. mbasi na sheroejne ire tn h . na do te m bajm e ata dhe, po deshi prifti me ndeje ne mes tone, edhe atyne edhe atij do t’u japim ate gka do le kemi mundsi. P er keto mosm arrveshje imzoti i Zadrimes ka urdhenue qe derisa mos t ’ia japin te dheten priftit, as prift as frat mos le qendrojne prane tyne as mos t ’u japin sakralmendet. Na pra, per mos me u duke se po duem me shkue kunclra ipeshkvit, dhe qe mos te thuhet se nuk i paguejne te dhetat per shkak tone, jeiru largue nga uratorja, derisa te m aire fund puna. Kv pra qe shkaku i largirnit tone. Gashi asht ma mire se Mirdita, Iballja, P ulti e Kelmendi. Shum e sende [te keqija] kane bame deri tash. For shpresojme se ne t ’ardhmen do te ndreqen mos te shesin sidlave. irios te duen m a m e vjedhe se paku me plagkitje te medha, te nxane uratet, t’i lane doket e keqija; gka veg se u del e veshtire me w m e nc vend sendet. e kalueme. Pulli e Kelmendi jane si M irdita edhe ma te keqij. Ne Pult kemi qene dlie kemi iillue nje uratore, per pastaj e kemi lane, sepse i.shin prishe keq me turqit e Shkodres dhe ishte friga se mos te vuenin per shkak le tyne m isionaret e fushave, dhe keshtu u terhoqem. P ultianet e thanun rrijne nder male shume te thepisuna. dhe bnhen shum e fshate, per le vorfen; kane dy prifti'-n, por dyshoj se rnos jane si ndonjeni prej tyne; vjedhin, vrasin, bajne skllave dhe plackisin turqit. skizm atiket edhe te krishtenet, dhe thone se kiite e bajne per nevraje. mbasi turqit 1 plagkisin. Kelmendasil jane ne kufi, por ne nje malesi ma 1e forte dhe prandej jane te pamposhtem; jane ma te forte se pultianet dlie ma te pasun, por ma t'egjer, sepse rralle here shken prift tek ata. Me emen jane te krishtene, por me vepra as,pak; por mendoj se ai qe i dashunon me gjithe shpirt (?), me ndihm en hyjnore do t'i kthente prej zol.it, Kaq shume u ka dale zani e kaq te medha jane p re timet e tyne dlie dam et qe bajne, saqe shnesir here sulllani lea dergue ushtri kunder tyne e pultianeve, por k u rr s’kn ne bame asgja. Tash sulitani ka dergue nje pashe me 20 m ije ushtare, dhe ka mbledhe edhe te gjithe te krishtenet e m usulmanet e kclyne fushave, dhe kane shkue kunder kelm endasve (48). Keta nuk e diniri se do t ’u shkcnle ushteri sepse nje shtrige i genjeu. Asgjamangut, sapo e moren vesh se po silicon to nje ushtcii c tike kunder tyne — dhe ata nuk ishin vegse 9 qind luftare — m enjehere moren fl. 95 v moren plagkat e veta, sa mujten, me grate e me fem ijet qe i fshehen ne disa shpella te nalta, ku nuk mund te shkohet vegse neper dy o tri shtlgje te ngushtn dhe te veshtira. Dhe aty u ndane. Poshte ra ushtrria dhe dogjen shtepite e tyne; dhe pasta j ata dilnin nga shpella dhe i moi ;;n ushqime atij pashe: buke e gjana te tjera, sa u mjaftoi per dy ]ave; dhe ushtria e turkut u mori atyne shume kafshe. Pastaj u perleshen, dhe atr kelmendasil; kane vrnme kaq turq dhe skizmatike fushtriso se tur kut, sa polhuej nje g jv c m dite ecesho neper kufomot e td vdekunve. dhe prej tyne nuk kane mbete vegse 10 te vdekun e 4 te plagosun. Ve9 — Relacione II tern njeni prej tyne ka vra deri ne 29 me nje te ndeshuh. PaStaj i zhvishnin, dhe u m irrnin ^dogja. Te krishtenet pastaj, qe perdbuni. kisbon shkue n ’ate ushtri, qene lajm ue prej keimendasve qe te jepnin shenj, sepse atyne nuk donin t ’u banin ndonje te keqe, rae qe e dinin se jo nga u rrejtja por nga nevoja e mga dhuna Ids bin shkrie; dhe prej tyne nuk mbeti vepse ndonje qe nuk u vu re (4&). Ky pashe u nis pastaj qb andej dhe ka ardhe m e te gjithe ate ushtri ne Shkoder, dhe i ka shpernda ushtaxet neper fshate e neper shtepi ku kane qendrue deri tashti, dhe shpejt po bahen dy , rtue [s;elle] -.m undim e'.e.perdhunime aq sa te m jeret kane mbete me shtepite lakuriqe, dLm.th. te krishlen§t e mjere. Dhe nuk dihet k u r do te niset apor ne se don perseri te ktheje kunder atyne. Asht e sigurte se sulltani do te b-aje ndonje ushtri te madhe, ne qofte se ata nuk ndreqen per te mos veprue keq e mos me vjedhe; dhe do t ’i shkaterroje, ne se zoti s ’ka per t ’i lirue, sepse shume i asht ngule m endja ne ta dhe s’ka per te dashte qe te thuhet se kater leckamane te mos mund te shtrohen. Dhe prandej njem ije here do t'ishte ma mire me u peru)e. me pague ndopak harag dhe me je tu e krishtenisht sikurse te tjerct nder fusha, perndryshei do te rrenohen ata vete dhe do te jene rreni mi i te gjithe te tjereve. Te gjithe te tjeret te maleve kane bame paq^ me turqit, d.m.th. Gashi, Iballja, M irdita dhe vend-e te xjera, perveg P u ltit dhe K elm endit, Neve i siperthanuni pashe na ka bame nje leter, tire urdhenue te gjithe qe te mos na sjell in trazim, por te na lane tne mesue sendet e besimit tone, sepse keshtu edhe sulltani lejon ne gjithe n. 96 , I zotimin e vet; dhe e bani kete. sepse na porositi zoti i pem dritun kalnmj Bolica (50). Letra asht e shkrueme turqisht dhe italisht don me thane (?)r ' Kndiut dhe dizdarit te Shkodres, Ke­ shtu le ta dini se si disa freten venedikas kane ardhe n ’anet tona per Ik ruejte zbatimin e besimit dhe te ligjes se krishtit nder te krishtenkt ° iigjes se siperthanun, per te pa gashtjet e te krishtenve, [pse] keshtu kane vendose me bame. Disa turq tuej bakeqij nuk u lejojne te bajrv detyren e tyne dhe veg u sjellin trazime. Keshtu kemi m arre vesh. Pra ndej po jap urdhen qe per te gjithe boten dhe jurisdiksionin t» sulltani 1 te shkojne lirisht dhe askush mos t ’u sjelle trazime. Per kkte qellim ui dhni i sulltanit u asht leshue ne dote fretenve. Prandej n’asnjb menyrk ruejuni se i pengoni, por ta shpallin e ta mfeajne ligjen e krishtit dhe pei’ aq sa u takon (?) si freten t ’u mbahen urdhnave te tij Prandej n’as nje m enyre te mos u qitet trazim prej askujt. Vendi i Vules. Besim taret e ketij vendi jetojne vorfenisht, por ai ka digka, ose q a nderton shtepi te bukura. ose mban sende te bukura ne shtepi, nuk i ka te vetat por per turqit, sepse ky asht strehim i i ty n e (51). Paguejne te dheten, por [feudalet] nuk m arrin nje mbe dhete por nje mbe shta -1 te, dhe nje mbe tete per nje tjeter [prodhim ]; m arrin te dheten e gm nit, te venes, te kafsheve, te fryteve etj. Ka pastaj disa zotnij qe shkoj­ ne perhere tue ngrane neper shtepit e te krishteneve, gka te kene ma t <4 mire, e kush nuk u jep, ia m arrin me force dhe e 1 rrafin; p e r . ma 1c voglen gja [turqit] padisin [te krishtenet] prane kadiut te 1 yne dhe pastaj bijns ne m arreveshje [me kacliun?] qe me e rope ate te shkrelin. Dhe kur te krishtenet padisin njeni tjetrin — pune qe e bajne mjaTt shpesh dhe per asgja shpenzojne qe te dy, dhe- te gjithe ua m arrin tut qit. Banojne shume veta ne qdo shtepi, nder disa deri tririhete e dyzH Kane ara e vneshta te m ira nder fusha, aqsa po mos t'ishin k£ta te pafete kishin me m ujte fl. 96 v me, jetue shume mire. Nder male pastaj i bajne arat tue ndezun drujt e aty mbjellm, por vetem nje ose dy here me djerse te rnedha; ne ahume vende kane vneshta te mira, kane kafshe dhe, po te donin me u djersite, me punue e mos me bame keq, por me ndeje ne pune te vet, do t§ mund te mbaheshin, sepse turqit nuk do t ’u qitnin trazim. Atyne nuk u mnrrin te dheten, vegse paguejne pak o aspak harag, dhe nga ky shkak shume bahen turq. Shume m a te vorfen jane shumica nder male, por ka edhe shume m jaft te pasun. Nder fusha, ne disa vende, nuk ka asnje turk, ne te tjera ka shume, dhe ftohen njeni me tjetrin me qe jane farefis, sepse shumica kane qene te krishtene. Keshtu nder male, ne shume vende, nuk ka vepse nje ose dy shtepi furqish, qe bijne ne marreveshje me ta, dhe ne ndonje vend ka sham e pse kane qene disa qe kane shkue ne Kostantinopol, jane bame zotnij dhe kane ardhe pas­ taj dhe i kane shterngue fort te krishtenet me u bame turq; kio asht gjendja. Na misionaret i kemi uratoret tona k u 'v ijn e ne dite feste gjind Zcllet e shume, ashtu edhe nder dite punetore; na predikojme misionareve e * ri~efejme, dhe u mesojme sendet e shenjtes fe, pas­ taj sillemi neper katunde ku ka klshe dhe aty mbledhim popullin me fam ullitarin e vet, predikojme dhe japirrrsakraSnendet. Aty ku nuk ka kishe, pregatisim nje vend sa ma mire qe te jete e mundun, dhe ketu i kryejme punet e besimi-t tone. K atundet jane shume larg njeni prej tjetrit, gjithashlu edhe shtepite njena prej tjetres. Nder male misionaret e shkrete ecin m e shum e m undim e neper male, lugina, pvje, rhkreti e lumej sa qet disa here jane m a fort vdeke se gjalle dhe po te gabojen rruge asht rrezik se tresin dhe mbesin mbrende. Nder krezhnu dhe kohen e agjineses e kalojne m e buke 'ose melakuq.e, os? thekne. me bishtajore te pa voj, dhe me arra, dhe rralle vene (rralle buke te bardhe ) tue ecun, po them neper male. Nder fusha e gojr.e pak ma mire. fl. 97 Na vijne rreth keta te krishtenet e shkrete, si ta kene fuqine. Neper sht?1pite flihet per dhe, ku me pak kashte ku me nje cope zhguni (?) dhe mi­ dis kafsheve. Kush nuk ka kambe te mira dhe nuk asht i forte ne trup, pak mund te vleje nder keto ane. Nder dite feste, gjindja na siellin buken ne shtepi, d.m.th. nder uratoret. Rralle se n a bijne vene, keshtuqe qyshe nga mesi i krezhmive e deri ne gusht. gati perhere pijme uj shu­ me te mire. Per sa u perket fretenve, po te nozulloheshin me vene, tash ma do te kishin qene rrenue. Ma shume ae tridhetem ije ushtare jane shper nda ne vende te ndryshm e per rre th Shkodres, kane kalue lum ejt per te shkue me gjete ushqim. Fshataret kane bame lufte me ata ushtare. Z<">tit dhe zonjes sone i qofshim fale, mbasi, te gjithe e dijne ska min tone, askush nuk ka ardhe me na dhane trazim (52). Edhe nje fugi te vetine m e vene po te kishim pase, te m jeret na, do t'ishim rrenue kryekeput Edhe te krishtenet dhe tu rq it te gjithe e meshirojne skamin tone, e te gjithe na kane me sy te mire. Ne Pedhane kemi ndertue nje uralore te Rruzares se shenjtnueshm e; zotnia i vendit, Moxh zoti (53) tu rk i fuqishem, donte te na jepte qdo vjet 10 thase.m e grune e 10 fugi m e vene. Shume i u vardis ate prefektit qe ’t'i pranonte, per ai ate kurr s’desh me i pranue dhe s’i mori; nxori prej mange rregullen (54), ia lexoi me perkthyes kapitullin qe urdhenon vobegsi fort te shtem guet. Zoti yne dhe zoja jone per m rekulli e m projne kete mision te cilin e kane shpetue prej shume rreziqesh dhe e kane m projte kunder shume salvimeve. Gja e mrekullueshm e! te krishtene e turq qe kane foie ose kane gue dorgn ku­ nder ketij misioni, keta te gjithe kane ra ne travaje ahum? te m^dha. Nje prelat shqiptar, i cili u suell keq kunder nenprefektit ate Kerubinit, m enjehere "5 : ; •’ : ’ • • ■' •.« ' v ' * ' •*. •' fl. 97 v / '/ : r ' 3 H :\ ' ' ' ' ’ ;" • 1 kunder atij prelati u guen te krishtene dhe turq te fuqishem, aqsa ■ gati qe shtem gue ipeshkvi t'ike nga Shqipnia. Nje turk, Sukses ' ' i “cili shetitele' pakgja larg &ltarit ndersa ate Kerui madh bini po thoshte meshen, dhe kercenonte se donte t’i rrihte fretnit, leur shkoi me ngrane, sapo shtini kafshnten e nare. u nxi dhe mbet si i vdekun, tue bertite: «u dogjaN Qe thirre ati i thanun qe ta vizitonte (55), dhe ai turku, porsa m ujt me foie, i premtoi atit se gjithmone kishte per te nderue fretnit, dhe ne se do te sherohej, do t’i kish gue qirij shen Kollit. Nder misionet fretnit bajne ma shum e se dy ore ne dite lutje me­ nd ore; nje ne mengjes e nje ne m bramje. Perveg te dieleve dhe t ’ejteve, gdo m bram je bajne disiplinen per gdo dreke thone punen e pendimit, gdo mbramje, nje ore mbas ngranies me ziliin e altarit jepet shenji i heshtjes. Te gjithe fretnit rrefehen tri here ne jave. Vetem 10 dite mund te qendrojne jashta uratores per shkak te predikimit. Uratoret ose jane prej thuprash te ngjeshuna me dhe te kuq ose, nder male, ja ­ ne prej guresh, ne m ur te thate te shtuposun (?) me dhe. Ne fushe, disa uralore jane te mbuluem e me tjegulla dhe derrasa, kurse nder male jane te mbuluem e me derrasa. Ne krahasim me Itali, shume vuejne fre­ tnit ne Shqipni. Mbas pashkeve rralle se han& mish, dhe rralle hare peshk ne kohe te krezhmive, sepse populli jeton vorfenisht, veg u bijne fretenve buke, bishtajore. rralle vene dhe shume pak nga sendet tjera. Ne disa misione fretnit kane nise te shkojne neper fshate tue bame doktrinen e krishtene, keshtuqe tue mesue dhe tue denue veset dhe shper.dorim et nxjerrin fryt te mrekullueshem; ma fryt nxiret keshtu, sep«o nuk m unden te gjithe me shkue nder kishna. Sa kohe qe etnit do te qendrojne, sikurse shpresohet, ne vobeksine e vertete, do te sjellin fryt nder misione. Amin. fl. 98 .. Relacion per famulline e B arbullushit shkrue prej atij qii e kn fi me ipeshkvine e Zadrimes, nga veriu dhe perendimi ka fshatet e IpephVvise se Shkodres, dhe nga jugu male! e detin. Ka nen vohte pese fshate qe quhen: njeni Barbuliush, i <3yti Kukli, 1 treti Jushi (?), i katerti Rosaj (?) dhe i pc?sti Gramshi(?) (5S), fshati i r>are ka 50 shtepi krishtena prej te cilave vetem tele jane [me njeres] vendas, te tjeret kan? ardhe kendej e andej dhe vijne nder shtepi turqish dhe punojne toket e tyne, dhe m arrin vetem te katerten (57). Shume prej ketvne i ki-shin arat dhe shtepite e veta por, nga shtypjet e randa te turqve, kane shite gdogja dhe jane bame punetore. Ne Kukul ka 30 shtepi te krishtena, 17 prej ketyne kane shtepite dhe arat e veta, e te tjeret jane punetore. Jushi (?) ka dhete shtepi. Rosaj (?) 7 shtepi te krishtena prej te cilave 4 me toke te vet. Gramshi ka 17 shtepi te krishtena ne toke te veta. Sht§,pi turke ka rreth 28. Ne kete m enyre pra jane vetem 42 shtepi qg kane? pronat e veta kurse te tjera jane punetore, te turqve (5a). Keto fshate mund te jene larg ma se dy mil i pari prej te fundit. Prane Drinit, nga veriu, permbi nje kodrine, gjendet kisha e quejtun shen Shtjefen e cila asht e madhe si te tjerat kishe te Shqipnise, bile, perveg tri ose kater, asht nder ma te medhate dhe, sikurse thone pleqte, ka qene e moqme por ka qene dam tue dy o tri here prej turqve dhe se rish rindertue. Kn nje kumbonare, gka nuk e kane te gjitha perveg tri ose kater. Gjithashtu ka vorrezat. Ne porten e vogel ne njene ane ka nje gur te shkruem: d.m.th. nje porosi te nje prifti qe m e u lute per shpirtin e tij. Mund Id mendohet se ky gur nuk ka qen vendose per epitaf por ma fort, km asht bame rindertim i, ka qene vendose per nevoje. Ky fshat ka qene i mogem si gdo tjeter. Imzot arqipeshkvi i Tivarit ka gjete nje shkrim fe vjeter shume vjetesh, ne pergamene me nie vule te madhe t'ipeshkvit te Shkodres; ky shkrim i bame prej ipeshkvit te siperthanun dhe me te gjithe klerin, deshmon e verteton se si nje arqipeshkev i Tivarit kish bame te ndertohej nje kapele e shen Shtjefnit ne Barbuliush per sofren e vet e cila thonte: «Na gpallim dhe vendosim se i perket te thanupit sepse keshtu thone dhe deshmojne pleqte dhe keshtu nje shkrim i gedhenun mbi nje gur te vendosun mbi dere, me te gjitha pasunite e saja fl. 98 v me lemoshet, prodhimet etj. dhe po e bajme qe ne t ’ardlimen inos te ke­ te ma grindje midis nesh dhe te siperthanunit arqipeslikev as pasardhesve te t i j P e r sa u perket pastaj bcneficeve te shpirtit nuk fLet. Task pra, arqipeshkvi qe asht ne zyre tashti, e ka kerkue te drejten e vet, ashtu sikurse bani edhe para-ardhesi (59) i tij, dhe ka shkue te kisha e siperthanun fam ullilare e shen Shtjefnit. Por menjehere i ka kundersh'tu.e ;o:'sh’<vi i L° 7.hes, adm inistrator i Shkodres, tue thane se, po te protendoje ky arqipeshkev ndonje send, ashtu si thote shkrrsa qe ka, nuk kuptohet per ale kishe famullilare, por per nje kapele si thote [shkresaj. Kjo nuk mu.nd te quhet kurr kapele sepse asht prej kisheve te medha te Shqipnise, me kumbonare, aq ma teper sepse nuk shihet as gur i dhenun as shenj tjeter si ceke shkresa, as nuk gjendet ndonje pink qe te dije mbi kete. Shkrimi thote «me pasunite dhe pronat e saja etj «•, por ne vendin ku gjendet kjo kishe nuk ka tjera prona veg Drinit nga njena ane dhe ne tjetren kodrina dhe rruge. Bile duket se shihen sher.jat. e nje kapele o kishe ne nje are te zot.it Homer ages link, zot o^r> spahi i fshatit i cili i ka grabite pasunite e kishes. Gjithashtu edhe [nuk i asht ajo per te cilen han fjale shkresa] sepse nuk ashl 6 besueshme se hji famulli kaq ne za, ma pare se te bahej kushtimi i kesaj kapele, te kele qenb pa kishen e vet. famullitarp; Dhe la zame se ajo shkrese^O te kuptohet per [kishen] famullitare, kjo kishe ka qene djege prej turqve dy o tri heresh, dhe fsb atile ka rindertue perhere me shpenzimet e veta, dhe perhere e kane num rue si kishen e vet, dhe askush nuk u ka kerkue asgja ne kaq vjete, veg tash pak vjete e kendej, dhe ata kanengule kambe perhere se jane nen ipeshkvine e Shkodres. P er kete dhe oer aresjre te tjera kane kundershtue, me bindje se mund ta banin me ndergjegje te drejte sepse, po t ’i hiqet edhe kjo famuili, ipeehkvia q Shko­ dres m betet pak o aspak; sepse, si te hiqet e d h e .kjo, nuk mbesin veqse tete famulli te tjera. tue perfshime edhe Shasin (6()). Arqipeshkvi i siperthane i u drejtue beut. dhe i dha shume te holla qe te vepronte qe ajo kishe t ’i m betej a tij dhe mos ta linte ta posedonte ai tjetri (81), se­ pse keshtu ia kishte dhane papa i shenjle; dhe ky tjetri, me klerin e Slikodres shkuen te beu 'i siperthanun dhe i dhane edhe ata te holla per t ’i iibrue nga grabitja dhe keshtu ai m bajti anen e ipeshkvit te Shko­ dres. Pastaj si njeni si tjetri, e shterngonin pOpullin qg mbs .t’i bindeshin njenit e tjetrit por secili per vehte, dhe m e censura e pezullime, interdikte e gkisherime. Keshtuqe ata gjind te shkrete vuenin sepse shkaktohej skandal i madh nder turq. XI. 99 Diten e festes se shen Shtjefnit, d.m.th. te zbulimit qe bie me 3 gusht, Vehdbseh ipeshkvi i siperthanun dhe arqipeshkvi te piqeshin qe te dy ne kishen e thanun per t ’i rregullue keto mosmarreveshje. Erdhen si njeni edhe tjetri me nje varg priftnish mbas vedit. Ashtu edhe une fra Kerubini qeshe ftue. K ur u gjeteim ne kishen e thanun, imzoti i Lezhes hyni ne kishe, si ai qe e ldshte posedimin, dhe imzot arqipeshkvi mbeti jashte. Ky ma tregoi shkresen e siperthanun; une e lexova e pastaj thashe: --Imzot, shkresa asht e m ire autentike, por ne kete kishe nuk duket ai guri i gdhenun per te1 cilin flet shkresa*-. Me tregoi nje gur te vogel, as nje pellame te gjane e te gjate. Dikur duket se kish pase te gedhenuna dy o tri shkroja, d.m.th. emnip e nje kryeprifti, dhe nuk ashl e m undun qe te mund te m bante gjithe ato fjale si thote ajo shkrese. Ai me tha se kishte ndegjue qe imzoti i Lezhes e kish t.hye me nje hekur. Prap i thashe: «Imzot, edhe te qe puna keshtu, kjo shkrese nuk flet vegse per kishen dhe jo per sherbim in shpirtnor, dhe prandej ndoshla do te jete jus patronato-- (62). Edhe i tregova ne gka permbahej jus patronati, m egjithese pak e. kuptonte. Me pergjegji:. -«E dij, une nuk kerkoj tjeter vegse kishen, dhe prandej do te marv qelsin dhe populli te shkoje ku te doje--. Une shkova ne kishe per t ’ia sjelle ne dijeni imzotil te Lezhes te gjitha keto sende, tue ia tregue shkresen e siperthanun, te "cilen e lexoi; dhe ai tha qe, ne se asht e tija, kishte vetem jus pntronatin, por pastaj i takonte atij m e e vizitue dhe me krye qdo funksion tjeter. U betue se askurr nuk kishte preke ndonje gur per te fshim§ [te shkruem et]. Dhe me qene se po qendronin rhe keto kundershtim'*, d h e shum e popull ishto at.y qe po pritete meshet, edhe ishin gati te nise:shin pa meshe, i u luta per hater te zotit qe mos t ’u jepnin skandal gji­ the atyne gjindve, sidomos zotnijve tui'q dhe te tjereve, por te binin ne 'godi ne ndonje fare menyre. Imzot i Lezhes thonte: -"As une as ai td mos krye j me asnje funkcion, por te presim pergjegjen e atynn letrnvo qe Dom Gjorgo Shestani ka dergue-. Dhe imzot arqipeshkvi thonle t:ty • -A sh t turp qe nje arqlpeshkev te mbese sot pa krye funkcion*. Tek e rmbramja vendosen qe imzot arqipeshkvi te thorite meshen, si mik e jo si zot, dhe imzoti i Lezhes te mblddhte per vehte lemoshet, dhe line te predikoja. Keshtu hyne ne m eshe te madhe. Por k u r qe ora e predikimit, edhe line gjendeshe tue thane irreshe, e prandej nuk pre-dikova une por imzoti i Lezhes. Si u krye gdogja, ishin aty Mema zot dhe Ormer aga, zotnij me shume turq te tjere, te d ie t kishin ardhe, si njeni edhe tjetri, p e r te pa pka po ngjiste dhe per te m bajte krah, sepse u kishin bame dhurata njeni njenit dhe tjetri tjetrit per te qene ndihmue. Por ata turq ishin ; •' *' r " II. 99 v m arre vesh: kap ti se po kapi edhe une, dhe, tue foie me mue ata zotnij thonin: •«Pater, do te duhej qe keta ipeshkvijt I’ishin sikunse ju dhe nuk do te kishte keto grindie». Shkuen keta prelate per te ngrnne dreke te gjithe se bashku me priftnit e tyne, dhe rane ne godi mos me kerkue as njeni as tjetri kurrfare detyrimi, derisa mos te vinte nga Roma pergjegja e letrave te dergueme mbi kete gashtje, as mos me bam e mbledhje, as mos me mbledhe te dheten. Pastaj u nisen. Dhe mbas pak kohe, me qene se imzoti i Lezhes do te nisej, e mori te dheten, pak gja, tue th a ­ ne me vehte: «E vertete se kemi bam e m arreveshje qe mos me bame asgja, por mbasi me duhet me u nise per Rome, asht e drejte qe une se paku te m arr m undin tim qe kam bam e deri tasbti. Por kur e mori vesh kete imzot arqipeshkvi, mbeti i fyem sepse kish qene thye m arreveshja dhe sepse kishin qene shterngue gjindja tue u peehfete nder turq. Por i u luta per hater te zotit qe te kishte durim sepse gdogja do te rregullohej, dhe keshtu u aetsue. K ur imzoti i Lezhes ishte tue u nise, i erdhi nje leter prej Rome qe i urdhenonte ta lente kishen e siperthanun ne doren e arqipeshkvit te thanun, keshtu e la servatis scrvandis (63). Ai imzot arqipeshkvi pastaj vuni per shum e kohe n ’interdiksion (ti4) ke­ te kishe, qe gjindja t ’i shtroheshin atij, pastaj e ka librue dhe tash ki;shtu mbetet. Me 27 Mars 1638 Ne dioqezin £ Shkodres fra Kerubini i Reformuem Misionar Apostolik dhe Nenprefekt. 29 Relacioni i nrqip. te Tivarit, Gjergj B ardhit, mbi vizilen e kryeme ne fam ullite e Shkodres, te Sapes dlie ne kishen e slien Kollit te Lezhes _ (VIS. COLL. , v, 16, fl. 237-238) maj-gusht 1638 Me 1638, ne mojin e m ajit fl. 237 Te dielen e trete pas rreshajve vizitova kishen-kapele te shen Ko­ llit ne fshatin e quejtun Lumes (!). Meshova dhe i bans popullit qoriimet e duhuna ne lidhje me urdhenim et e zotit e te kishes se sh e n jte '’). Kelu ishte nje prift i quejtun Dorn Mark Lumesi, i shuguruem 3) pi ej imzotit te Sapes Dom Frang Bardhit. Prifti i thanun ishte kreitSsisht 141 ti^ 8r.'i'^ciije:'as hukr'diffte me lexue.'as rtnk dinte m e sue meshe, as fififi diritevrft£l£'than& WicShY4) Banorttfrne (fele prane kishes se thanun. Umb, ^’dprovbvk .'he Sidernbs ne rnfeshim (?). AL me thorite set- i kishte: prihhtue £ ' i 'kish •'dhah’fc'-atij SpeShkifi njem ije aspra,s dhe ■pastaj i Jdshdhane u rd h en at(5). D h e se ai kish m arre ate benefit kundrejt aiyne /te holldve ”e pbhdnte ne pr&nirte tone .hder sy t ’imzolit te thanun. T’ardhuhaf b kdsdj k r s h e 'p ^ fahm llitarin found ’te kapen. jie.i25 tolare. .? ’.y 1 hNje p rift'tjM e r 1 '[ishte]--i; qu«?ftUTii Dam Luka, L cili rnbante. ian\u-; ^ lit* Dejbs mo fshafet e saja. Ajo kishe asht msiia-titlHft f/irniitll(Mt,f PMnwhltiVl I i.}w»iiiu banmit«nni» ft, v*‘lln-v ut te vet famlljmdfcht.''Kishte fifnhUHl * filtuttl tH pauie p dhnnltn ka per famulli keto fshate: Spatharin, Sheldtnih I.a<;in, Usc'nen, Zudejen e Mjeden. Ato famulli ma perpara qe te dvja f'3) ishin njesh. F ardhunat e famullise se thanun kapeshin rreth 50 tolaresh. ■ Diten e trete kemi vizitue kishen e shen Merise se G linesf7), kishe famullitare qe.k a tri fshate p£r famulli. d.m.th. Ranozen (S1 Hafrriblin £ Nara^in. Ma pare ishin dy m eshtare' fam ullitare te ketij vehdi, ci.rti.th. Dom P jeter Bdza ’dhe Dom! Pjdter Sojm iri ae m jaftrnin per (e sherbydne te gjitha nevojet shipirtnqre te njbrezve Xeta meshtarc e kishin ndejen, ne qele, ne fshatin e fiajm elit dhb hga imzoti 1 thanun e kishin m arre me bula ate kishe me fshatet e sipeilhanuna per famulli. Ankohoshin per ipeshkvin sepse ua kish heqe atyne nje fshat, d m.th. Rnnezen dhe in kish dhane nje prifti tjeter te quejtun Dom Prend Miriskjau, po prej atij fshati, krejt i padije, i cili pohonte e provonte se i kish dhanh imzotit te thanun njem ije aspra sepse i kish dhane ate fshat, dhe po me urdhnin e atij imzoti u kish dhane turave GOO aspra qe a*a dy m eshtarc mos te mund ankoheshin kunder ipeshkvit. Dhe ky m eshtar i padije s’ishto per asnje dobi shpirtnore n ’ate vend. Dy m eshtaret e thanun thonin se i kishin, dhane ipeshkvit per bulat 800 aspra. T’ardhunat e tyne, te paksuerrm nga meshtari i siperthanun, vlenin rreth 60 tolaresh. Te dielon e katert pas rreshajve vizitova kishen e shen Dhimitrit. ne fshatin e Kryethit, e cila asht e pajisun mire me toke buke. ;r,e viieslr fl. 237 v ta e kopshtije rrie qelen prane kishes famullitare. Fshate te ke'-ni kishe jane: K oterri,-K ryethi e Kodhdli. Fam ullitare te kesaj famuUie kishin qene ma pare dy, d.m.th. Dom Mark Kryeziu dhe Dom Gjon Jubam Tnshti imzoti i thanun u kish ngjite nje te trete. Qe t.e tre ishin me dije tti pnkte; ai i tneti quhej Dom Pal Gjonima, Une u bnna te treve provbnet e duhuna mbi adm inistrim in e sakianiendeve dhe mbl /vrh ' tP tjera kishtare. Ma ne fund sprovova m eshtarin e thanun, Dom Luk&n, i cili pohonte so i kish dhane imzotit te thanun njem ije aspra sepse i kishte dhane pjesen e trete te kesaj famulli. Ma pare ala dy mesh tare mj all on in per sherbimin e shpirtnave. Shpesh here ishin te sliternguem te terhiqeshin ne shtepite e veta dlie e braktisnin qelen dhe vendin >• kishes sepse m ungonte jetesa nga shkaku i m eshtarit te trete qe ipe shkvi kishte shenue n ’ate vend. T ’ardhunat e m eshtareve te thanun ka peshin rreth 110 tolaresh. f - dielen me nje te gushtit (9) vizitova kishen e shen Ran talent o ;5 fshatin e Babes, kishe-nane famullitare', e pajisun me tok^-buke e vnes!*tn | Ka] qelen e kishes ne te cilen banonte nje m eshtar i q u rj'u n Don* Nikolle I.eka, me nje jete dhe me zakone jo gjithaq te mira, i <**Jj p ku • pton gjuhen itaiishte, ,$hume, pak Latinishten Ipeshkvi kishte, shbpue.ed&O nje Drift tjeter te shuguruerp ;Vjetin e kaluern 20 .vje^, „me ,pak njohunl e dije; nuk banonin se bashku. Une e sprw ova ne sendet e nevojshme t ’adm inistrim it te sakramendeve dhe per moshen e shugurim it kete prift te ri, dhe ai pohonte se i kish dhane ipeshkvat 500 aspra per shugurim. T ’ardhunat e kesaj kishe kapeshin ne LOO tolare [nga| tri fshate: Baba, Zoizi e Gramshi. Diten e shenderrim lt te shenjtenueshem te zotit tone (10) vvizitova kishen e shen Shtjefnit te fshatit-te B linishtit dhe te Gjadrit. Kjo kishe asht e pajisun mire me vneshta, me toke-buke e me kbpshtije. Qela me kater dhoma e me kapelen ku tbohet mesha, [gjendet] ne mes te fshatit te Blinishtit, dhe ne te banoine tre m eshtare d.m.th. Dom Pjeter Bardhi, Dom Gjon Mila, Dom Simon Mesi, qe te tr e me njohuni gjysmake, fl. 238 e njohin pak gjuhen italishte dhe jane m e emen te mire. Ata njerezit e E linishtit ishin njerez te pershpirtshem, shkonin ne kishe dhe mbanin festat. N'ate fsliat zoti sherbehej ma shume se nder vendet tjera. Ketu nuk kam gjete m ekate shum e te medha: ai fsh at.k a 140 shtepi. Ketu nuk ka nsnje banues turk dhe banoret jane te gjithe te krishtene. Ne kete vend, lem osharet (13) jane tre m esbtaret te d iet banojne se bashku. T ’ardhunat e m eshtareve kapen gjitheseit ne 300 tolare. Ma pare une, ne mojrn e majit, ne festat kryesore,; kam vizitue kishen e shen Shtjefnit te Barbullushit, d.m.th. per korp te krisht.it, ppr te shelbuem dhe per rreshaje; aty kam meshue dhe kam predikue fjalen e zotit dhe ungjillin e shenjte. Dy herb kam dhane krezmimin, dhe kam krezmue 100 frvme, dhe ate popull e kemi kenaqe m e ate sherbim qe patem mundesi. Ata te gjithe na tregojne bindje me nderim dhe me pervujtni shume to madhe i tregojne bindje pontifeksit ma te naite [papesj (12). Fam ullitar te ketij vendi une gjeta nje m eshtar te quejtun Dom Nikolle Gjonima, sepse, nga m osm arreveshjet qe kane rrjedhe mi­ dis nesh dhe ip. te Lezhes. une nuk kam m ujte me levize as me vendose ketu ndonje m eshtar nga kv shkak. Prifti i thanun huk kishte.emen as jete te mire, me zakone skandalizuese (?). Na mendojme me gjete nje tjeter ma te mire. Ata te krishtene te shkrete ishin te munduem shume prej turqve, spahijte e t.yne, dhe i duhet prelatit te shpenzoje se paku 8 tolare ne vjet per t ’u sjelle dhurata zotnijve te thanun turq. Nuk .kishte mundesi mos me yeprue keshtu sepse ishin te mesuem, nga ipeshkvij te tjere ne kohe te shkueme. Gjithesej kishte ne te gjitha fsha. tet 120 shtepi te krishtenesh. T’ardhunat e m eshtarit mund te jene 100 tolare. fl. 238 v Diten m brapa me 7 te gush tit (13) u nisa nga ky vend per te shkue ne fshatin e Kakarriqit, dhe n ’ate dite zume vend ne qelen e kishes. Pas kesaj [shkuem] ne shen Kollin e diogezit te Lezhes (14) dhe nb mengjes heret u mblodh populli. Qova meshen, predikova me qortim et e duhuna; sepse ketu ne kete vend kishte m ekate shume te medha, dhe ma shume nga shkaku i mungeses se barijve se sa per tjeter. K etu qendronte nje m eshtar i quejtun Dom Kristofan K rythi dhe m bante zyren ,e vikariatit te Lezhes, njeri me pershpirtni te pakte dhe me jete jo te m i­ re; ishte i dcbet dhe i smute, njeri dembel per sherbim te zotit; me veshtiresi i kryente funksionet dhe sherbim in shpirtnor, [ishte] njeri i paqortueshcm. Ai dhe famullia e tij i m bajne keq festat dhe te dielet; 10 — Relnciono II 145 jane njerez me pershpirtni te pakte. T ardhunat e fam uliitarit kapeshin rreth 60 tolare (15). 30 Relacion i ip. te Sapes, Frang Bardhit, drejtue Kongregarionit te Prop. F. — Mbi viziten ne Spas, Iballe e P u lt dhe mbi ekspeditcn g e Vu?o pashes mbi Kelmend, (VIS. COLL., v. 17 II. 153-161v) qershor 1G3R fl. 153 N’emen te zotit, amin. Relacion i vizites se tokes se Spasit, popujve te P ultit dhe popujve t ’lballes, banues ne m alet e Dukagjinit ne Shqipni, i bame prej nesh, Frang Bardhit, ipeshkev i Sapes e i Sardanjes, dhe adm inistrator i Pultit, vjetin 1638, ne mojin e qershorit, dhe prej vete nesh dergue Kongregacionit te shenjte te Propaganda Fide-s. Toka ose popujt e Spasit jane larg prej ipeshkvise sone te Sapes n je dite e gjysem [rrugel me kambe te mira dhe jane ne jurisdiksionin y .. e po kesaj ipeshkvije. Jane 9 katunde te vogela, d.m th. katundi i Shtanes (:) 20 shtepishe dhe 165 fyrmesh. Kisha e tij ishte shen Sebastiani, e rrenuerm*. pa asnje stolije as prone. I dyti ishte katundi i Duka gjinit 15 shtepishe dhe 100 frymesh, i cili kishte per kishe po te sipfbthanunin shen Sebastian. Katundi i trete ishte Kolemarshi (2) 11 shti'pi she dhe 82 frymesh. Katundi i katert ishte Shene K rygja 6 shtepishe dhe 39 frymesh, kisha e se dies ishte shna Krygja (n). Katundi i peste ishte shen ]Vb">ti-i. keshtu e quejtun, 9 shtepish dhe 50 frymesh, kisha e se dies ishte p<> shen Meria e te ngjitunit ne qioll. Katundi i gjashte ishte Megulln n shtepishe dhe 8,0 frymesh. Kisha e tij ishte shna Prendja. Katundi i .'life te ishte Pista 13 shtepishe e 105 frymesh. Kisha ishte shen Elia Kn tundi i tote ishte Spnsi, fjale e perbashket (4), 4 shtepishe dhe 28 frymesh, kisha e te cilit ishte shen Shtjefni. Katundi i nande ishte Spar t if h 7 shtepishe dhe 51 frymesh. Kishet e siperthanuna ishin te gjithn \rrrcnuem e dhe te shkaterruem e pa asnje stolisje as prone, dire me v'' •’ tirsi dukeshin gjurm et ku kishin qene ndertue. Kelo katunde ishin pad larg njeni prej tjetrit e te vendosuna prane lum it te D rinit ne gji te mnleve te medha. Keta popuj jane te shtypun se teperm i prej tu r q v e t«'> quejtun vojvode e sanxhake, dhe prandej ua kane frigen sa s’kn. R he­ me sish jane bame turq per t ’i shpetue shtvpjes dhe haraeit. Tadi 7u vjete, deri sa shkova une, nuk kish qene ipeshkev nder keta popuj i>'; Spasit, dhe keshtu burra e grn, te thim e e me m jekerr deri ne hie/, nuk ishin krezmue. Vetem gjela dy pleq ne shtrat, G 147 II. 153 v shume te vjeter qe i kishin kalue 100 vjetat; n jen it i thonin Gege Mesa nga Katundi i Shtanes se siperthanun, dhe tje tri nga katund! i shea Meiise qe u tha edhe ai ma siper, dhe vetem keta m e thane se kishin qene krezmue prej D. Tozol Bardhit (6), prej te pareve te mij dhe para ardhes, i krijuem ipeshkev i Sapes me Kujtim shume Pa-aflcsia e tyne te lum (7) nga Gregori i XHIte. Ata pleq me pergjigjncvoja per dy nin e me tregonin edhe shum e sende te moqme te deveshje m eshtare nja per t ’u dijte dhe per t ’ua shenue breznive tona t’ardhshme. Nder katundet e siperthanuna krezmoya rreth 400 vete dhe kam meshue e kam predikue ne te gjitha keto kishe. Fei sendet shpirtnore jane shume te pa-afte dhe shume trashamane, kane nevoje te madhe fort per nje pale petka per te thane m eshen e shenjte, dhe per nje fam ullitar te zellshem e me durese. Une do te u a shenoj famullitarin por, si po them, nuk kane petka per le meshue. Nga Spasi, nje mengjes, u rrugova poshte neper breg te lum.it fi? Diinit, i cili pan male shume te nalta dhe, tue rrjedhe me rrembim, e peshtjell ipeshkvine e Sapes ne m enyre te hanesse re, dhe ne m bram je vone m berrijtem te nje katund i Iballes i quejtun Aperipa, per le cilen do te flasim, ku e kalova Drinin dhe hyna nder popuj te Pultit dhe, mbasi prendoi dielli, shkuem ne nje katund te quejtun Krastenigjeja (|!) ku nie i krishtene m jaft i pasun, por pak [i pasun] me zotin, emnit Pa­ pe Gega nuk na la mbrende (une ishe vetem me nje prift e me nje gjnkue) dhe na tha te shporreshim e se s'donte me dijte t.jetcr. Dhe kur e pan kete nje i krishtene i vorfen, fqinj i tij, tue qa per vepren e tij, nn u vu mbrapa e na ftoi te flinim ne shtepi te vet. Keshlu na kthyem, dhe ai na bani zjarr te mire, na dha me ngrane buke, mish, djathe e hudhra dhe uj te fresket sepse nuk kishte vene. E me kaq e kaluem ate nate. T<: nescrm en ne mengjes pastaj i th irra ne kishe aty ne katundin e tyne, por me quen fjale se nuk mund te vinin ne kishe fl. 154 sepse nuk mund te qendronin ne kambe nga mungesa e bukes, e keshfu v f •. . i n u ^ mujt me u bame tj*eter aty veqse bana te numroor enid e ce ij h eshjn shtepite dhe frym et e atij katundi, i cili kishte popu» i. 60 shtepi e 475 fryme. Ky katund ishte ne nje vend te mire, por nuk kishin as uj, veres vraponin per (a m arre ne lumin e thanun te D'rinit 4 mil iarg. Prej ketij katundi shkuem te nje tjeter i quejtun Gash ku qeme prite me kenaqesi. Ky katund as lit shume i madh, 97 shtepishe e 066 frymesh te krishtena. Asht i vencTosiin ne gjiun e nje mali te madh qe ka te gjithe veren bore persipri, dhe pi;r poshe i kalon nje perrue i quejtun Lumi. ne breg te cilit tash pak ko_ he turqit kane ndertue nje qyteze te vogel te thanun Semica. Ky em?n i Gash it. me te cilen fjale quhen te gjitha ato shtepi te siper shenueme, asht edhe mbiemeni i nie konaku 95 frymesh, te gjithe prej 3 vellazui ve qe ishin te tre gjalle dhe njihnin pasardhesit e vet deri ne breznim' e katert. Keta te Gashit ishin te gjithe me tru p te Hdhun. te gjate r t<”> pashem, ishin m jaft te pasun e shume krenare. Kishin nje k rye In' 1;' vet emnit Mengu Kola i cili na doli para dhe na priti ne shtepi te vnl me nderim te madli e me bisede tengrohta. por sa per te pame dhe p<:t vepra ma fort dukej turk se sa i krishtene. Mbasi veshtrova se katundi ishte i madh dhe me frvme shume, vendosa qe aty te qendroia dy dii" per viziie. Nderkaq na u paraqiten dy eteniPminore observante te rel’oi ! lf» muem: Gregori e Bemardi, te cileve nje vjet ma pare u kishe dhani lejen me ndertue ne Gash nje uratore dhe m e ushtrue zyren e tyne apostolike ne te mire I’atyne popujve. Ata vinin me kag gezim tue ndie emnin tone si te shkuekeshin me pa ndonje bashkatdhetar te pa pame tash shurne vjete. Dhe keshtu u kenaqem me a ta eten te m ire ate mbramje. Ne mengj°s pastaj, shkuem te uratorja e tyne qe e kishin ndertue pak larg nga katundi i Gashit ne kullen e te birit te P jeter Spanit, dikur znt i Pultit. Kjo kulle ishte £1. 154 v rrenue, ve;eni dukesbin rrenimet, ne disa vende edhe ne mur te nalt?. Ishte e ndertueme ne nje thepisje te m rekullueshme, e ne te kishle nje kishez te shen Gjergjit absent (?) dhe kete ata etent e thanun e kishin ndertue e bame nje uratore te bukur dhe te sloiisun me kuadro te ndryshme, figure te medha e te vogla dhe te paster si te qenekeshin n ’ltali, ne menyre qe me dhane kenaqesi tem adhe, sepse gdogja ishte mjpt shame i mire per te terheqe ata popuj te thjeshte n ’urate, ne meshg, ne predikim dhe ne pune te pershpirtshme. Me te vertete fryti shpirtnor l ketyne etenve ishte i madh, sepse u mesonin femijve atynen, falemimei ine dhe bcsojmen, ne gjuhen shqipe te cilen ata elen e kishin nxane mjaft ne kaq pak kohe, predikonin, meshonin dita dites, pagezonin dhe rrefenin ne rase nevoje kur s’ishte prane famuLlitari. Te dyten ditg p a­ staj shkuem ne kir.hen fam ullitare ku erdhen disa gra, puna e qikn si edhe i thanuni Mengu me disa te kntundit. Pasi qova meshen e shenjId deri ne <'sanctus'» (s), u solla .per te bame predkun, dhe e bana te ginte lue e gue zanin fort, sepse ata te Gashit jane veyanefisht kusare te nodhaj, vrases, grabites, urryes. te dhanun ne felligshti, krenarn, kamatnxhij, qe nuk u mbahen urdhenimeve as ligjes se zotit, dhe me fare pak pershpirtni dho pak i ndiekir, kishet. K ur pastaj kreva meshen dhe krezmimin, sepse krezmova 44 fryir.p, erdhi kreu Mengu me disa te tjere tue murmurue e tue turfullue e me thane se ajo qe kishem thane r•f** fjalim ishte e pamundun qe ata ta zbatonin me qene se n ’asnje menyie nuk mund te rrinin pa vjedhe, pa vra ate qe u vret farefisin e t ’afermit. pa shpeiblye te keqen me te keqe, pa pimue ne dite feste. Dhe prandej m ’u desht me ambe’ci t'u thoja se nuk mund te shelboheshin ndryshoj no mos iargoheshin nga keto dhe te tjera sende kundra zotit. Keshtu pastaj me fJ. 155 pergjigjeshin se do te banin q'asht e mundun. Me pyeten pastaj ne se ato ska kishin mesue dhe predikue fretnit e siperthanun ishin te verteta e per te miren e tyne. Dhe une ua pohova. „Ne fillim nuk deshen nm i pranue, derisa derguen me me pyete, pse s’kishin pame kurre freim , dhe kujtonin se ata u kishin shkue per t ’i sjelle ne nje sekt tjeter jashta be limit tone qe ata kishin. Une pra per kete, nga njena ane i pergezo’ -t qe nuk ishin aq te lehle sa me u leshue ne cdo doktrine pa dijenine r i p shkvit, dhe nga ana tjeter u tregova se ata freten ishin te derguem pi < j papes se shenjte qe t’u mesojne sendet e shpirtit, dhe prandej per cd" gja qe ata thonin rreth atyne sondeve duhej t ’ua vinin veshin dh<' l i zbatonin etj. Nga Gashi shkuem ne katundin e Biogejes qo asht 7 .mil larg nga Gashi; asht 26 shtbpishe dhe 190 frymesh. Ishin te gjithe U vorfcn, por ma te pervujte dhe ma te bindun ndaj ligjes se zotit se ata te Gas'hit. Fam ullitarin e kane ne katund, dhe ai u sherben edhe aiyne te Gashit. Quhet D. Shtjefen, asht i urte dhe ma te shumten e tyhes e kalon me etent misionare le sipertbanun. Ka pak kohe qe na e kemi vendose atje per kujdes te shpirtnave. ICy katund ka kishen e vet n ’emen te shen Katrines, te mbulueme e m jaft te bukur, pak larg nga katundi, mbi nje kodrine, ku meshova, m bajta fjalim dhe krezmova 19 vete. Ne kete kishe ishte n je kumbone m jaft e madhe se dies i binin kur ishte koha; kjo ishte e bame tash dyqind vjete, m a pare se turku te m errte Shqipnine. Kisha kishte disa pem e te medha keshtjenjash dhe disa prona. Aty, pak larg prej ketij katundi ishte shen Klementi, kishe katedrale e Pultit, ne mes t'ipeshkvise se Pultit, ne vend shume te mi­ re, rhidis malesh te medha e te nalta. Nga njena ane, pak larg ne nje te shtime pushke, kishte lumin e Drinit dhe nga ana tjeter nje perrue qe rridhte nen Biogeje. Nga Biegeja, katundi i Pultit, arritem kendej D rinit per ta vazhdue fi: 155 v viziten ne katiindet e ne popujt e Iballes. N’lballe jane pra 12 katunde, dhe se parit po ia. nisim aty ku ma pare filluem me vizitue, d.m.th. n ’Aperipe t ’epenne. Ky katund asht 33 shtepishe e 295 frymesh. Kisha e tij ishte shen Meria e te ngjitunit ne qiell, e mbulueme me derrbsa, dhe gjendej he katund. Kishin edhe nje tjeter jashta katundit n'enrnn tii shna Prendes. Katundi i dyte quhet Aperipa e poshlme 12 shtepishe dhe 75 fry­ mesh, kisha e se dies ishte shen Jaku e Filipi, e rrenuem e krejt prej turqve. Katundi i trete quhet Asteja 15 shtepishe e 140 frymesh, kisha e s»* oil (is ishte shna Prendja e rreriueme prej turqve. Katundi i katert ishte Gralishta 24 shtepish dhe 1B0 frymesh. Kv katund kishte me vehte 3 kishe d.m.th. shen Gjergjin, shen Kollin e e shna Prenden te gjitha te rrenuem e prej turqve. Koto kish"* kishin disa prona. Katundi i peste quhet Fierza 5 shtepishe dhe 29 frymesh: kisha ishte shen Mehilli, e rrenuem e prej turqve. Katundi gjashte quhet Dodaj 10 shtepishe dhe 55 frymesh. Katundi i shtate quhet Levosha 12 shtepishe dhe 91 frymesh. Katundi i tete quhet Kogjoni 5 shtepish dhe 48 frymesh. Kisha e ketyne tri katundeve te thanuna quhet shen Leka dhe ishte e rrenueme krejt prej turqve, dhe me veshtirsi shiheshin shenjet ku kish qene ndcirtue ne nje lugine shume te bukur midis malesh qe veres jane t* m bushuna me bore, ku nie turk» em nit Hasan shqiptar kishte ndetlur* aty afer edhe nje qyteze te vogel te cilen, nga urrejt.ja per vdekje qe ata t/lballes kane per turqit, e kishin shkaterrue qe ne themel dhe zhgule. Katundi i nande quhet M erturi (10) 19 shtepishe e 130 frymesh. ki sha e te cilit fi. 15f> ishte shen Meria e te ngjitunit ne qiell. * Katundi i dhete quhet Belshina (1J). Katundi i njem bedhete quhet Tebruna 16 shtepishe dhe 115 frymesh Katundi i dym bedhete quhet Alshigjeja 23 shtepishe dhe 188 frymesh: kisha e shen Merise se ngjitunit ne qiell p rrenuem e nga turqil 153 Ne te gjitha kishet e katundet e siperthanuna tTballes kam qene une vete ne vizite dhe. tu e m bledhe fdo katund vegmas, kam meshue e predikue ne te gjitha, dhe kam krezmue ne to rreth 202 frvme. Keto katunde ma te shumten jane Larg njeni prej tjetrit 10, 15 e 20 mil. Te gji­ tha po thuej jane te strukuna e te strehuem e ne venrie e male shume te nalta e shume te forta per vendosje, dhe kjo vendosje ne disa vende asht e tille sa duhet me u ndihm ue shum e kambeve me duer per te m ujte m e kaiue, e ne disa vende nuk asht e mundun qe te kaloje kal ose kafshe e ngarkueme; prandej qeshe detyrue ne disa vende te linja kuajt gjetiu e te hypja e te zdrypja maleve ne kambe, 7 e 8 mil, per te m ujte me hyme ne katundin e fshehun nder rremore, tue u ndihm ue si po them kambeve me duer, me djer.se e mundim te madh. Prandej nuk asht cudi qe, mbasl sulltani e shtroi Serbine. Bosnjen dhe te tjera vende per rreth, o Epirin, keto pak katunde te vogla tTballes k u rr nuk ka m ujte t ’i shtroje nen tiranine e vet, megjith.se pothuej vjet per vjet ka dergue sanxhaket e veziret, e vet. tash me 5. tash me 8, tash me 10 m lje ushtare per te m ujte me ia shtrue furise se vet dhe kurr nuk ka m uite me u bame atyne ndnnje dam, vecse me ua rrenue ato kishet e tyne dhe me Ua ndeze shtepite, qe me aellim ata i kane bame me pak vlefte, d.m.th te mbuluem e me byk. pa m ur, pa pullaz. na asnie stoli. G janat me v k P e dhe te nevoies. i vendrcin nen toke. edhrt i fshehm n erer rhroTa. N'and tieter ata tTballes Jl. 15G v i presin turqit qe shkojne kundra tyne, nder rruget e vendet fort te ngushta, dhe i vrasin e i plagosin. Keshtu turqit, te thyem e te shka llmuem, i mbulon friga e vehen n ’ikje, dhe kundershtari, tue i u vume ne shpine, i zvesh petkash, armesh, kuajsh e gdo gjaje. Menjefjale, deri ne keto kohet tona jane m projte m ire edhe m prohen dhe per jete nuk duen me i u shtrue zgjedhes turke. Vetem si vjet kane bame paqe me zyrtaret e sulltanit qe me m ujte me kaiue njena pale ne tjetren pa frige. Me qer.e se vendet ku banojne keta i kane shume te, fovta e sriume t ’ashpra, keshtu edhe ata jane shum e te forte prej natyre e shu­ me te shpejle, fluturojne neper male e neper shkambij si te qenkeshin kaproj; e durojne urine, etjen, te ftohtit. te nxetit dhe te gjitha vuejtjet. Nen zotnimin e tu rk u t n ’Evrope nuk gjenden as nuk Viera e dukngji- jane gjete gjind si keta qe kaq trazim e Kaq rornim nasvc kunder t’u kene sjelle turqve, sa keta popujt e Dukagjinit. dhe turqve prandej besohet se n ’Evrope nuk gjenden hurra armesh ma te mire se keta kundra turkut. sepse 100 kesish vlejne njemije turq, ose shqiptare te fushes. Dhe jo fshehtas ose se lar gu me zjarr. per balle per balle dhe shpate per shpate, nje i vetem shkre me guxim e futet ne mes 15 e 20-ve, gja e pabesueshme per ata qe nuK e dijne me siguri. Jane krojte te padijtun ne knit in e zotit. nuk riijtfe as alynen. as fnlemirnerine, as besojmen, as kurrnje send t ’urdhenim eve te reja e te mogme, as te bajne krvqin: m rgjithkete tregohen te pershpirtshorn e te bindun; i m bajne festal,, e vegjillet. Nuk e kishin znknn te punonin n ’e prende. dhe ma nare donin te punonin Perkushtia dhe n’e diele se sa n ’e prende, per tash ua kam spjegue se butesia e tyne n ’asnie rnenvre n ’dc dnhei ta m banin te crenden foste dhe [i kam binde] te mos punonin te dieleve. Keta tTballes i nderojne shume personat kishtare, ma fort so n ’asnje vend tjeter te popujvs te Dukagjinit fl. 1 57 dhe, kur kalojne andej, i presin shum e mire. T e gjitha kishet e si per thanuna jane pa asnje petk meshe, ve^se fam ullitari qe u sherben ke­ tyne popujve duhet te m arre me vehte mbi supa petkat e meshes qe ia kemi gjete na ketu ne Zadrime tue zveshe nje altar nevojtar per te veshe nje tjeter shume nevojtar. Veper jashtezakonisht e meshireshme do t’ishte t ’u shenoheshin edhe ketyne popujve nje pale petka. Ne te kaluem en kishte vdtem nje fam ullitar qe sherbente ne Puke si edhe te ke~ ta t ’lbailes; por nga hapesina e maleve, iShte e pam undun qe nje i vetem te m jaftonte per le dyja an et,-e p ra n d ej,-me qellim qe te Sherbehen ma mire, sivjet ne kete'vizite, kam shtue nje tjeter. Ketu rrijne pa qejf ne mes te tyne, sepse kane shume m undime e • m arrin ndihme te pake prej tyne, aqsa mos te ndihmoheshin nga pasunia e vet nuk do te mundnin me e gue jeten atv, dhe pasunine e vet nuk duen ta fchpenzojne tue u m undue kao shume. Dhe ky asht shkaku qe fam ullitaret nuk mund te zane vend n ’ato ane, sepse po te kvishin ndonje ndihme me se te vendcsen aty, do te banin te mire te madhe; se paku tue e ushqye rinine me mesimet e besimit, pa i land me u rrite te padijtun. Fretent. misionare. tue i ndeje rregulles se vet, nuk duen te m bajne ne qele asgja per jetese, dhe ata [vendasit] nuk duen me e dhane lemoshen dita dites por vetem nje here ne vjet, d.m.th. ne vjeshte. Keshtu as keta nuk munden te qendrojne ne mes te tyne. Per veset, virtytet, zaknnet e mira e te keqija, per bestytnite e shekullit e te shpirlit, per m enyren si me krem tue festat me Sofia, per gje 1 ndjen. pasunine dhe venrim et e ketyne popujve 1 ibaZakone etj. lias, gjanesisht kame tregue ne relacionet e vizites se t ’iballasve Pukes, qe bana vjetin e fundit qe ka kalue, dhe qe ua dergo-va Naltesive tueja. dhe aty mund tesh ih en .sepse mbasi. iballasit jane fqinj dhe ne m arredhanie me ata te Pukes e te Spasit, hyjne ne te njejtin pershkrini etj. (13) fl. 157v Ndjekin disa dyshime o gashtje per t’u zgjidhe. E para asht se ata te Gashit e kane zakun me Dyshime per u dhane skllave sanxhakeve turq, per t ’i pajtue ata per te zgidhe grackat dhe paditjet qe u ngrehin qellirnisht ndonje here per te m arre prej tyne .skllave, . as nuk duen tjeter vegse skllave, s’duen plagka as te holla; ata skllave, pastaj i bajne tci pafe. Po nuk ua dhane, shkojne turqit per t ’ua djegun shtejiite per te vram e te m edhajt, e te gjithe te vogjlit i m arrin skllave, me 1e gjithe ato qe gjejne nder shtepite e tyne, d.m.th. te holla, plagka e kafshe. Kf;shtuqe keta, per t ;i ikun se keqes se pergjithshrne, u japin disa guna e gika per skllave. Dhe te krishtenet e pasun e te fuqishem, keta sklla­ ve qe ua japin turqve, ua m arrin te krishteneve te vobeket. Une pra, tue e pame kete gashtje ne vizitcin e thanun, urdhenova famullitarin e Gashit dhe fretnit e misionit qe n ’asnje menyre te mos lrefenin ata qe pranonin me dhane skllave ne kete m enyre, m basi akti ne vet-vehte asht i keq dhe fare i pazgjidhshem sipas theologeve skolastike. N’ane tjeter 'jam me frige te rrenim it cte do te rridhte sikurse e tregova, prandej desha t ’i siilem gjvkimii dhe vendim it te padyshimte (14j. Une. si po them , pala frige ne shpirt mos me ua hjeke atyme rrefim in, megjithso para-ardhsit tane kane shkue ne vizite tek ata te katundit te Gashit dire ua kane lejue a tyne rrefimin pa e peshue kete cashtje. Dhe ata te kri Vihtene prandej donin te ma perplasnin ne fytyre se si ipeshkvijt tjere L dinin punet e tyne por nuk ua mohanin rrefim in etj. E dyta [?ashtje] asht se ata te Gashit e te gjithe popujt banues te' maleve te Dukagjinit, pa nevoje vjedhin njeni tjetrin, here shume e he­ re pak, d.m.th kafshe, arme, veshje etj. fl. 158 e pastaj, me qene se nuk ka drejtesi (15) n'anet e tyne, ata vete e m arrin hakun; dhe nuk m arrin aq sa u ka qene m arre, por aq sa te gjejne e te munden. Dhe po nuk ndeshen n ’ate qe vodhi, m arrin sendet e farefisit te tij, te miqve e te katundit. Kur pastaj na u themi: pse m errni hakun, dhe pse nuk m erm i se paku ate qe u perket jue? na thone se, po nuk e moren hakun, kundershtari s’do te pushonte kurr se trazuemi derisa do t ’i kish qite jashte prej vendit te vet. Dhe kjo asht e vertete nder poptjj te Dukagjinit. E treta asht se vrasin njeni tjetrin, qofte kur shkon ndoshta per te vjedhe, ose kur, tue udhetue se bashku. s’ka si m e ia m arre armen a por petkun per pa e vra, (sepse per vleften e 6 juleve e vrasin njeni tjetrin, gja krejt shnjerzore) ose edhe ndoshta e vret rastesisht. Atehere farefisi i te vram it kurr s’pushojne per t ’ia m arre gjakun (tue mos e m arre aspak parasysh se i afermi i tyne kish shkue me m arre gjang e huej, e qe fike ai vete) dhe [kerkojnej me vra dorasin, ose ndonie farefis te tij, ne qofte veq se nuk pajtohen me kohe me nne t’asprave; dhe nje njeri i vrame vien 20 m ije aspra tek ata. E katerta asht se pothuej te gjithe qka kane ne shtepi jane ginna te m arruna turqve dhe te krishteneve. o perdhuni ose me vjedhje. Dhe kur u them se duhet ta kthejne gjane e huej, qe rrefimi te jete i vlefshem. pergjegjin: nuk m und ta kthejm e sepse qdogia qe krm i ne shte­ pi asht e hueja, ose qe rrjedh e asht, shtue nga ginja e huej, dhe, po te kthenim qdogja, do te na duhej rishtas te shkonim me vjedhe, per te m ujte me e gue jeten dhe me qene si duhet. Sidomos thnne se n'asnje menyre nuk duen t ’ua kthejne turqve, bile duen t ’i ndjekin ne gdo ko­ he e rase, kurse te krishteneve duen t ’u kthejne digka. E pesta. Shume te krishtene ne keto ane* i kane ra mbohit besimit katolik dhe jane bame turq, dhe pastaj jane pendue e fshehtas kerkojne sakram endet per te mos vume ne rrozik pasunite e jeten tue kthye botnisht ne gjendjen e pare, fl. 158 v E gjashta. Ka turq qe edhe kane lindun prej prindesh turq, jane pagezue ne femijni, pastaj jane rrethprem e e u asht vume emen i ri turk, jane m esue e rrite ne sektin muhamedan. K ur pastaj kane kape moshen e pjekunise, dhe nga predikim et tona e kane njohte besimin e vertete, nga friga e ndeshkim it te sipershenuem ne gashljen fill para kesaj, edhe keta fshehtas lypin vetem sakram endet e shenjta. Per keto 0 gashtje po kerkoj pervujtnisht c’zgjidhje e c’pergjegje me duhet t’u jap ketyne personave. Edhe vjetin e kaluem, ne relacionin qe bana per viziten e Pukes, u shtova Naltesive tueja oka do te bahet me disa gra te krishtena qe ka­ ne m arre tu rq it per burra, d.m.th. ato qe kane qene grabile prej tu r­ qve dhe ato qe kane qene dhane qyshe ne. fem ijni nga prindet e tyne. Ka kalue tashma vjeti dhe s’kam m arre nje pergjogje te kesaj pyetje, e cila [gashljc] na nevojilct shum e sepse turqit, burrat e alyne [grave] na kcrcnohen se do te na damtojne shum e rnnde sepse nuk un t japim sakram endet e shenjta grave te tyne te krishtena si u tha, Deri tash na i kemi m bajte tue u thane se nuk keml pushtet me ua dhane sakramendet, por se kete pune ia kemi tregue papes se shenjte tone, dhe te gjithe ate qe ka per ta na urdhenue ai na, edhe me hum bjen e jetes sone, duhet ta zbatojme, -dhe me kaq jan e qetesue. P or n e qofte se nuk do te na vije mbrenda nje fare kohe pergjegja qe me ua dhane sakramendet, te gjitha [grate] duen me i bame bulla. Une nuk kam m jet per t ’i shelbue keta shpirten te shkrete ne se naltesite tueja nuk. do te vendosin e nuk do te na gojne fjale gjithe si duhet te veprojme. Ne kaq ata jane ne duer tueja. Vazhdon nje relacion. fl. 159 Relacion i ardhjes se Pashes se Bosnjes ne Shqipfii me 15 m ije vete per te rrenue e shkaterrue popujt e Kelmendit, ose kelmendasit, ne vjetin e zotit ne vazhdim 1638 ne fillim te m ojit te shkurtit. Kelm endasit banojne nder m ale shume te medha dhe me pozita te forta (?) n d erm jetP o snies dhe Shqipnise. Ata jane me kombesi shqiptare, flasin shqip dhe jane tel'p^ftshlme nder kufi]T e7'Shqipnise; ushtrojne besimin tone te shenjte katolik romak, por nga mungesa e punetor^ve jane shum e trasham ane ne kete besimin e shenjte. Jane afro 250 shtepi dhe 2900 fryme. Jane shum e t ’egjer prej natyre dhe shume te guximshem ne m jeshtrine ushtarake, te pashem dhe trupm edhaj. Keshtuqe, kur sulltani vuni nen zgjedhe te gjithe Shqipnine, Bosnjen, Serbine qe jane krahina per reth ketyne popujve te Kelmendit, k u rr nuk m ujti me ia shtrue vullnetit dhe bindjes se vet keta dhe disa popuj te tjere bdnore to m aleve te Dukagjinit, sikurse shenuem edhe ma siper, megjithese vazhdim isht ka dergue njerez shume per t ’u ra atyne. Keta popujt e Kelm endit jane edhe shume te pasun nga se perhere neper Shqipni, Bosnje e Serbi kane piagkite e grabite tregtaret e ketyne 3 krahinave, tue u m arre gdo vjete, ma shum e o ma pak, 40-50 kuaj te ngarkuem me lesh, gjalp, molla, dyll, oriz, peshk, hekur (?) dhe m allna te tjere te tre^ gtise, tu e vra tregtaret qe duen t ’u qendrojne. Aqesa, nder keto kohet e fundit, i kane m bylle krejtesisht rruget e tregut dhe ma se nje here ja ­ ne shtrim e edhe ne Bosnje per te plagkite fsliatet ne mes te elites, per te m arre skllave, kafshe, orendi argjanti dhe plagke shtepiake. Kjo shkaktoi qe disa veta nga keto 3 krahina, dhe sidomos ata te Bosnjes, vajten ne Stamboll per t ’u ankue dhe per t ’i ra nder kambe sulltanit kunder kelmendasve per kaq fyemje, tue i thane se ne qofte se nuk do te m irrej ndonje mase qe fl. 159 v me i rrenue kelmendasit kryengrites dhe qe na bajne keq, na qS jemi shtetasit tuej dhe ju paguejme kaq shum e harag, dhe ju sjellim kaq shu­ me sherbime, nuk mund t’i durojm e shtypjet e tyne dhe prandej do te detjb'ohemi me ike ne shtetin e lerishtene me te gjithe familjen, me fshat e me mbare krahinen dhe te ju a lame vendin shkret e prandej m endoni m ire per interesat tueja (keto u ndegjuen prej personash te besueshem). Nga keto ankime dhe fjale, sulltani u idhenue m jaft kunder kelmendasve dhe vendosi t ’i trazoje ne m enyre te tille sa dha urdhen t ’i shkruhej pashes se Bosnjes qe sa m a pare te m blidhte sa m a shum§ ushtri qe t ’ishte e m ujtun dhe pa vonese te vinte ne Shqipni dhe me gdo-m enyre te m irrej m e rrenim in e Kelmendit, tue mos fale asnjenen gjini, tue kalue neper zjarr e shpate gdogja. Zbashku m e kete urdhen i dergoi edhe nje litar dhe nje kaftan; litarin. per t ’i kujtue se, nese nuk 1 11 — Relacione II 161 do t ’i rrenonte, me ate litar ai kishte per te qene vanm ; kaftani aaht n je veshje e pur pur te qe shenon ngadhenjim, dhe lavdl p e r fitoren. M basi ky pashe e mori kete urdhen dhe kete 9m m prej zotnise se vet, u m undue ta kryente. Mblodh. nje num er 15 m ije vetesh, d.m.th. dalm atirie tokesore, kroate, serbiane, bullgare e shumicen boshnjake: te gjithe , burra shtatm edhaj, me mjeker, por me vlere te paket n ’artin ushtarak. j Me keta erdh ne Shqipni dhe ngrehu shalorret n e nje fushe m bi liqenin e qytetit te Shkodres ku pushoi 3 dite. Te katerten dite erdhi n ’ate qytetin e Shkodres pa e difte kush, i veshun si fshatar sllav, ku kaloi po 3 dite tevdil. Dhe ne kete m enyre ecte neper varosh. e nep&r pazar, tue shqyrtue zsjtaret dhe tregtaret, ne se kryente secili punen & vet sipas drejtesise dhe sipas peshores, Gjeti n je fu rrta r qe s ’e kishte plotsue bukezen (qe turqisht thuhet somun) sipas (?) kandarit dhe fl. 160 1 keshtu aty per aty urdhenoi ta varnin. Ketu u zbulue pastaj se ai ishte pasha, sepse askush nuk mund t ’i varin fajtoret pa i qite ne gjyq, ptirvegse pasha dhe zyrtaret e m edhaj te tij. Ketu pastaj poi e thirri sanxhakbeun e Shkodres dhe te Dukagjinit, dhe u urdhenoi te mblidhnin afro nje mije shqiplare, myslim ane e te krishtene, per t'u hashkue me ata 15 mije sllavet e vet, ose harvate, sikurse i quen populli shqiptar. Thuhet se pasha kishte me vehte 9 sanxhakbejlere dhe dy pashaliare ma t ’ulte se vehten, njeri i quejtun Halil pasha dhe tjetri Nahun pasha, kurse vete pasha i Bosnjes qe ishte ma i madhi dhe kryetari i gjithe ushtrise, quhej Vupi Pasha. Ky, si e rregulloi ushtrine^ zgodhi kohiin dHe u ba gati dhe u vu per rruge per te shkue ftunder Kelmendit. Dhe, si arriti te n je m a li nalte prej nga shiheshin kelm endasit poshte, shume poshte, ne *gji te maleve shum e te nalta. e futi m brende te gjithe ushtrine aty poshte ne Kelmend, dhe m bajti me vehte vetem 2 m ije ushtare ne m aje t ’atij mali, sepse ai vete nga frika nuk hyni ne Kelmend. Si hyni e gjithe ushtria nder fshatet e Kelmendit, ne fillim te shkurtit te vjetit ne vazhdim. kelm endasit m enjehere shkuen per te m bylle rruget nga kishte hyme anmiku; dhe i mbyllen me gure dhe m e lande te medha, aqesa anmiku nuk mund te dilte jashte. pa kerdi te rriadhe, sepse dy rruge e s’ka tjeter prej nga mund te hyhet ne Kelmend, edhe keto te dyja jane shume te ngushta dhe gjithe rrem ore per t ’u kalue. Mbasi ushtria qendronte e ngujuem e ne kete menyre, nuk mund t ’i sillte tjeter te keqe katundeve te Kelmendit, vepse u dha zjarrin disa shtepive dhe mori vetem disa kafshe, sepse familjet. me seksin fem nordhe m e pasunite e tyne e me gjane e gjalle, te gjithe kishin gjete shpdtim neper shpella dhe vende shume te sigurta te maleve. B urrat e armes rrinin tue prite kthimin e anm ikut nder rruget e m bylluna qe thame pa i shkaktue trazim tjeter. fh 160 v verse here pas here bertisnin kelmendasit dhe i thonin ushtrise sem e gaz e me shend kishte hyme aty mbrende, por kishte bame gabim qe s’mendoi mire g’te keqe mund te sillte, dhe si do t ’ia bante me dalh. Dhe me qene se ashtu mendoi me veprue, ushtria sigurisht u gjet e genjyem e dhe ne gabim per shum e aresye. E para, sepse qe fati i kelmendasve qe ia nisi bora, dhe ra kaq shume neper rruge dhe n£per male nga i duhej ushtrise me kalue, sa qe bora u rrit afro 3 hapa nalt., dim n ’asnje menyre s’kishte mundesi kalimi. Me qene se nuk kishin marrg buke vegse per 8 dite kur u kryen 8 ditet, u detyruen te rrinin edhe R dite te tjera, e ne kete kohe jetuerl Vetem me mish. por pa krype. Ng kete m enyre ushterise kaq i hyni friga, sa qe asnjeni n u k mendoi se do t 8 dilte i gjalle prej andej, si nga te ftohtit si nga uria dhe si nga mbyllja e rru geve. Menjefjale, u gjet kaq ngusht sa u m uer vendimi ose me dale ose me vdeke ndryshej por jo nga uria e nga te ftohtit. Si e m oren vesh pastaj kel­ m endasit vendimin e anmikut, u shternguen nder rruget e siperthanuna, per ta prite anm ikun dhe per t ’u kacafyte me te ne m enyre qe, ose m e fitue, ose me vdeke. Porsa arriti pra ushtria p e r te kalue nje vend te ngushte, kaq i madh qe guximi i kelmendasve, sa qe ne sulm in e pare thuhet se vrane njem ije harvate. Dhe, mbasi ushtria turke kerkonte vetem te mund tS shpetonte jeten, kelm endasit shtine n e dore arme, veshje, kuaj dhe gjana to tjera te panumer. Keshtu shume sanxhakbejlere te veshun e te mbathun si fshatare, iknin per te shpetue. K ur i shkoi fjala Vugo Pashes pSr thyem jen dhe rrenim in e ushtrise se tij dhe te gjanave qe i u moren, kaq u idhenue, sa thuhet se e humbi fare dhe u vu n ’ikje ve?se e ndali sanxhakbeu i Dukagjinit tue i thane qe te priste m e u bashkue me m beturinat qe kishin teprue, pem dryshej do t ’i vihet mbe shpine kaurri, d.m.th. kelmendasit, dhe do te harrohej lajmi i pare aq i keq (17). Keshtu qendroi per t ’u bashkue me ushtrine £1. 161 dhe u kthye ne Shkoder. Aty qendroi qe nga e m erkurja e pgrhime deri t ’ejten e madhe dhe u nis pastaj ne Bosnje. P er ate kohe qe ndei ne Shkoder, bani dame shum e te m edha dhe u solli te keqija te krishteneve tane te shkrete, mbasi na u ka dashte m e e m bajte me te gjithe ushtrine e tij per aq kohe sa qendroi ne Shkoder. Vetem diogezi im pesoi prej tij e prej sanxhakbeut te D ukagjinit nje dam. me vleften e 3 mije skudeve. Nuk llogaritet pastaj dami i te krishteneve te shkrete te diogezit te Shkodres, m jaft me thane se qene shterngue te dilnin nga shtepite e veta ne mes te dimnit, cang lakuriq, tue ia lane gjithe g’kishin ushterise se pashes. Ky Vugo Pasha nuk e ushtroi aspak drejtesine, m a te shum ten rrin te i dehun. Thuhet se asht i biri i nje prifti skizmatik prej Osiekut, vend i Bosnjes. Pashe don me thane kryetar i shume krnhinave dhe sanxhaqeve. Kelmendasit thirrnin dhe i 'thonin pashes dhe ushte­ rise se papa i shenjte na ka dergue bekimin e vet per t ’iu qendrue jue turqve, dhe sa te zgjase ai bekim me kot mundoheni te na sillni ndonje? te keqe. Kelo gjana te ndodhuna nder jurisdikcionet tona, ne kohe tona, desha t ’i shenoj per te ju a dergue zolnive tueja shume te nalta dhe te pernderueshme, qe ta dini qenien, vepren dhe fuqino e kelmendasve dhe te popujve te tjere te Shqipnise kunder anm iqve te besiniit tone shume te shenjte. Dhe ta dini edhe se jo m a pak ne gashtjet politike se sa nder sendet kishtare na perpiqemi ta kryejm e detyren tone dhe t ’i sjellinT dobl Selise se shenjte apostolike, te cilen zoti, se bashku me zotnite tue­ ja shume t§ nalta e te pernderueshme, i naltofte dhe i pernaltofte. Prej selise sone ne Zadrime te Shqipnise, vjetin dhe mojin e sif>9rshenuem. I zotnive tueja shume te nalta e te pernderueshme. Shumi i pervujti dhe shume i ponishmi shei-btor Frang Bardhl ifx1shkev i Sapes dhe nxanes i Kolegjit te Prop. Fide, fl. 161 v Kongregacionit te shenjte te Propaganda Fide. RnmP. i 165 dite te tjera, e ne kete kohe jetuert 'Vetem me mish. pf>r pa kryp£. K# kete m enyre ushterise kaq i hyni friga, sa qe asnjeni n u k mendoi se do t§ dilte i gjalle prej andej, si r>ga te fto h titsi nga u ria dhesi nga m byllja e rru geve. Menjefjale, u gjet kaq ngusht sa u m uer vendimi ose me dale ose me vdeke ndryshej por jo nga uria e nga te ftohtit. Si e m oren vesh pasta] ke]m endasit vendimin e anmikut, u shternguen nder rruget e siperthanunajper ta prite anm ikun dhe per t ru kacafyte me te ne m enyre qe, ose me fitue, ose me vdeke. Porsa arriti pra ushtria per te kalue nje vend te ngushte, -kaq i madh qe guximi i kelmendasve, sa qe ne sulmin e pare thuhet se vrane njem ije harvate. Dhe, mbasi ushtria turke kerkonte vetem te mund t$ shpetonte jeten, kelmendasit shtine ne dore arme, veshje, knaj dhe gjana te tjera te panumer. Keshtu shum e sanxhakbejlere te veshun e mbathun si fshatare, iknin per te shpetue. Kur i shkoi fjala Vugo Pash§s p?r thyem jen dhe rrenim in e ushtrise se tij dhe te gjanave qe i u moren, kaq u idhenue, sa thuhet se e humbi fare dhe u vu n ’ikje veqse e ndali sanxhakbeu i Dukagjinit tue i thane qe te priste m e u bashkue me m beturinat qe kishin teprue, pem dryshej do t ’i vihet mbe shpine kaurri, d.m.th. kelmendasit, dhe do te harrohej lajmi i pare aq i keq (17). Keshtu qendroi per t ’u bashkue m e ushtrine £1. 161 dhe u kthye ne Shkoder. Aty qendroi qe nga e m erkurja e perhim e deri t’ejten e madhe dhe u nis pastaj ne Bosnje. P er ate kohe qe ndei ne Shkoder, bani dame shum e te m edha dhe u solli te keqija te krishteneve tane te shkrete, mbasi na u ka dashte m e e m bajte me t$ gJithS ushtrine e tij per aq kohe sa qendroi ne Shkoder. Vetem diogezi im pesoi prej tij e prej sanxhakbeut te Dukagjinit nje dam me vleften e 3 mije skudeve. Nuk llogaritet pastaj dami i te krishteneve te shkrete te diogezit te Shkodres, m jaft me thane se qene shtem gue te dibiin nga shiepite e veta ne mes te dimnit, cang lakuriq, tue ia lane gjithe g’kishin ushterise se pashes. Ky Vugo Pasha nuk e ushtroi aspak drejtesine, ma td shum ten rrin te i dehun. Thuhet se asht i biri i nje prifti skizmatik prej Osiekut, vend i Bosnjes. Pashe don me thane kryetar i shum e krahina­ ve dhe sanxhaqeve. Kelmendasit thirrnin dhe i ‘thonin pashes dhe ushte­ rise se papa i shenjte na ka dergue bekimin e vet per t ’iu qendrue jue turqve, dhe sa te zgjase ai bekim me kot mundoheni te na sillni ndonjt5 te keqe. Keto gjana te ndodhuna nder jurisdikeionet tona, ne kohe tona, desha t ’i shenoj per te ju a dergue zotnive tueja shume te nalta dhe te pernderueshm e, qe ta dini qenien, vepren dhe fuqine e kelmendasve dhe te popujve te tjere te Shqipnise kunder anm iqve te besimit tone shume te shenjte. Dhe ta dini edhe se jo m a pak ne gashtjet politike se sa nder sendet kishtare na perpiqemi ta kryejm e detyren tone dhe t’i sjellinT dobi Selise se shenjte apostolike, te cilen zoti, se bashku me zotnite tue­ ja shume tS nalta e te pernderueshme, i naltofte dhe i pernaltofte. Prej selise sone ne Zadrime te Shqipnise, vjetin dhe mojin e sip9rshenuem. I zotnive tueja shume te nalta e te pernderueshme. Shumi i pervujti dhe shume i ponishmi sherbtor Frang Bardhl ipeshkev i Snpes dhe nxanes i Kolegjit te Prop. Fide, a i 6i v Kongregacionit te shenjte te Propaganda Fide. l, RomP. 31 Leter e ipeshkvit te Sapes, Frang Bardhifc, drcjtue papes, me tS cilen i kerkon subsid mcqe t’ardlranat e diocezit nuk i m jsftojne. (VIS. COLL., v. 17, £L 162) [qershor 1638] Shumg i lumi ate. Frang Bardhi, ip. i Sapes se Shqipnise ne rurqi, lutes shumS i pervujte, i parashtron lumniae suej skatnin shum e te madh, sikurse ka bame dhe asht lute here te tjera, aq ma shumg tash me rasen e m isionit t§ vizites dhe te relacioneve te dlsa popujve besimtarg te Dukagfinit n§ m alet e Shqipnise, tash. shume vjete te pavizituem prej ipeshkvit. [P arnshtron pra] se nga t ’ardhunat e dioqezit te vet as nga ndonje vend tjeter nuk mund te n x jerre aq te holla qe te m und te mbaje e te vesh vehten, jo vep si e lype shkalla dhe digniteti ipeshkvnor, por as sa nje prift fam ullitar i thjeshte, Dhe keshtu i leckosun asht i detyruem te kryejg zyren e vet ipeshkvnore neper te gjithe diopezin me qudi tg m adhe te te gjithe besim tareve dhe te paieve. Prandej asht i detyruem t ’i lutet me shume pervujtni shenjtenise suej qe, pashe zemren. e Jezu krishtit te kini dhembje per nje nevoje kaq te m adhe dhe te denjoheni me u kujdese per lutesin e siperthanun, tue i caktue vjet per vjet aq te holla sa te mund te veshet me ndopak dekor, [te pajise] shtratin e vet ku Hen, si edhe [te veshe] dy sherbtore qe duhen ne shtepine ipeshkvnore per sherbim te dioqezit. Dhe per qdogja shenjtenia juej do te gjeje shperblim vetem te zoti, dhe une perhere do te jeme kreatyra juej shum e e detyrueme dhe do t ’i lutem zotit per lum nine e shenjtenise suej, se ciles m e per­ vujtni te madhe po i puth kambet e shenj tenueshme. Nga ipeslikvija e Sapes T Sh.S. etj. Frang Bardhi ip. i Sapes. 32 Relacione t’nrqip. te Tivarit mbi vizi ten e kryeme neper dhx;o7 te Tivarit e te Serbise. (Vis. COLL., v. 18, fl. 231-23G v) 1638-1039 (i) £1. 231 Me 1639 diten e 21 janarit. Dhe ja qfare qe (2) ne viziten e fundit. (J nisem nga Shqipnia per te shkue ne viziten e Serbisg. Udhgtuem tri dite nder malet e Dukagjinit neper shi e bore dhe tg ftoft.e, ashtu sikurse ne keto vende perhere ngjet nder keto stine. Te treten ditg ka~ luem lumin e Drinit dhe udhetuem deri m bram je vone. Diten e fundit te ketij moji (3) arritem ne nje fshat te quejtun Dobrush dhe ketu zu167 me vend nS shtepite e nje turku. Ne keto shtepi gjetem dy familje tci krishtena. Ne fshatin e siperthanun te gjithe ishin tu rq perveg atyne dy familjeve qe ishin nise dhe ike prej m aieve te D ukagjinit nga shkaku i gjaqeve. Ne nje shtepi ishin 14 frym e te krishtena dhe ne nje tjeter 19 fryme; keta jetonin me ritin latin, gjlthesejt ishin 36 (4) fryme. Ishin 8 mil larg nga Prizrendi dhe kishin kalue dy v jete qe se nuk u kishin qene dhane sakram endet. [Lshin] te pa krezmuem, perveg pleqve. Ketu krezmuem 31 fryme, pagezuem nje foshnje dhe m artuem 4 veta me grate e tyne (5) sepse, kohen kur ishin m artue, nuk kishin pase meshtar. K etu ne kete vend hangerme dreken dhe pas m esdite udhetuem d re jt Prizrendit ku arritem vane me nje or§ te nates. Ketu zume vend ne qelen e kishes ku banuem per 10 dite. Ne kete vend u kemi drejtue fjalen atyne te krishteneve 3 her£ n£ 3 dit&, ua kemi ndreqe veset dhe u kemi dhane gdo kenaqesi shpirtnore dhe funksion baritor. Ketu nuk qe e nevojshm e te jepnim krezmimin, sepse i kemi krezmue vjetin qe shkoi. Kemi gjete keto plagka te kishes se .shen Merise ne Prizrend: Pala altari te m endafshta — 3. P janeta ngjyrash t? ndryshm e — 6. Kemisha (?) — 2. Kelqe argjanti — 3. Patene argjanti — 4. Kryqa argjanti, nje te madh e n je te vogel, gjithesejt — 2. Stoie — 3. Manipole — 8. Mape — 6. Shandane — 6 Poet,ha argjanti qe sherbenin per meshe — 2 . Nje figure te Zojes k rejt te qepun dhe te punueme n ’ar nf? m enyre shume te bukur. Fogtha per vojnat e shenjte prej argjanti si* praruem. Tabernakull — 0 (6) Piside argjanti se praruem e te bukur — nj*. fl. 231 v Nje tjeter piside argjanti— nje. Meshare — 2. Evangelistary n£ gjuhen ilirike — nje. Nje cope pelhure te qepun e te punueme n ’ar me fytyren e Zojes. Breza te m endafshet — 4. Form a t ’ostes — 2. Kandile (?) te punue­ me ne m endafsh — 2. Turibula argjanti —■2. Qylyma te vjeter — 2. Jasteke qe sherbejne permbi altar per m eshar — 2. Te zot. Gjon Gega jan§ 4 m ije aspra te kishes. Te zot Ziuliani aspra 1400. Dom Ndre Kolesiko i detyron kishes 400 aspra, nje pare vathe qe ka lane nje grue fisnike me vlefte 200 asprash. Dhe keto jane orendite per sherbim in e qeles: lepsia bakri 14. Sahana — 8. Legen nje. Tenxhere — 4. Hell hekuri — nje i madh dhe nje i v(*~ gel. Kazan — nje. Shandan — nje prej bakri. Vargoj per voter — nje pale. Dy cope vneshta te kishes. Te Dom Ndreu i vdekun gjenden 10 cebra (?) me vene. Te M artin Koka jane 10 cebra me vene. Me 10 te shkurtit u nisem nga Prizrendi dhe udhetuem drejt Ma~ lit te Zi. Te dyten dite arritem ne Mai te Zi. Ketu zume vend ne qelen "t kishes ku qendruem 15 dite vazhdim isht tue meshue, tue predikue, tue ua ndreqe veset atyne popujve jo pa nje fryt shpirtnor. Por n# Prizrend dhe ne Mai te Zi nuk ishte e nevojshme te bahej krezmlmi sepse i kemi krezmue na vjetin e kaluem . Ne Mai te Zi mund te jene 87 shtepi te krishtenesh. Frym e te krishtena, te njenes dhe tjetres gjini, 560. Kisha e shen G jergjit dhe qela jane ne nje toko ne fshatin e Letnices qe ka 35 shtepi. Ka disa cope livadhe, nje mulli qe qet 4 barre 'ne vjet nga gdo drith (7). Kisha 1 asht e mbuluem e mire, ashtu edhe qe­ la. Fam ullitar i ketij vendi, Dom M ate Matiqi m e dijtuni t£ miry dhe me jete te m ire (fi) T’ardhunat e il. 232 fam ullitarit, me gjithe lem oshet dhe me rental, nuk kapen ma shum5 se 2.500 aspra, sepse ata njerez jane skamnore dhe pdo v jet i paguejn 40 mije aspra harap sulltanit. Plaqkat e kishes: dy pala altari dhe dv pale veshje. kelq argjanti me patenen. Turibul argjanti — nje, QeLa asht e vobeke e pa nozullueme me sendet e nerojshm e. Me 16 te shkurtif u nisem nga Mali i (Zi dhe ne m bram je vone arritem. ne Mai te Ri [Novobrdo]. Me qene se ketu e kishim bame viziten ma pare, te treten dite, me 33 te m ojit te thanun, u rrugnem per te shkue n§ viziten e nj§ fshati te quejtun Glas. Ky fshat nuk krih qene vizitue prej paraardhesit tone. Ketu ne kete vend fjetem ate m bramje. Te nesermen n£ me te krishtena, Kujdesin e kefyne frymeve e kishte prlfti i Mai it te lueme, i kryem funksionet e zakonshme baritore. Meshuem, predikuem dhe krezmuem 20 fryme. Tshin gjashte shtepi te krishtenesh dhe 55 frymeneies. ne kishin e shen Pjefrit, te rrenuem e, te rrezuem e e te zbuRi. Dom Gjon Lili. Diten m brapa u ngriteim prej atii vendi dbe ecem te gjithe diten ne drejtim te Treppes neper pyie, male t’ashpra te mbushuna me bore, vende shume te' frigeshme (9). Ne prendim te diellit arritem me Treppe-. Ketu qendruem 4 dite tue m eshue vazhdimishl ne qele, e cila ishte e ndam e ne dy pjese dhe aty e kishin zakon te meshonin fam ullitaret, se­ pse ishte dimen i madh dhe nuk mund te shkohej ne shen Pjeter, qe asht kishe fam ullitare dhe nje mil e gjysem larg nga fsh a ti Kisha asht e mbuluem e me derrasa pishe se thate. por kishin kalue 40 vjete q<? nuk kishin qene nderrue, sepse ata te krishtene jane skamnue. Ne se ajo kishe nuk do te meremetohet, per pak kohe do te rrezohet dhe ai vend da te m betet pa fam ullitar me qe ata te krishtene te vorfen nuk kane II. 232 v me pka ta m bajne nga shkaku se kishin shterre m inierat me te cilat je~ tonin ma pare. Ata nuk kishin tjeter pica t’i j^pnin fam ullitarit vepse nje m ije e 200 aspra dhe me kaq nuk kishte kush t ’u sherbente (10). Dhe, ne qofte se ne ndonje menvre nuk do te m endohet per nje fam ullitar n ’ate vend, asht friga se ata te krishtene per pak koh£ do te kthehen ne ritin skizmatik. Aty mund te jene 350 fryme te krishtena me 25 shtepi. Skism atike 80 shtepi, turke 20. Plapkat e kishes se thanun te shen P je­ trit ishin te vjetra dhe te ndryshme. Kisha e thanun nuk kishte as pajisje as prona toke. Krezmova 15 fryme. Me 20 te shkurtit u nisem nga vendi i thanun i Treppes dhe ecem te gjithe diten drejte fshatit te Janjeves. A rritem n ’ore te vona ne Janjeve dhe ketu zume vend ne qelen e kishes fam ullitare te shen Kollit. K etu qendruem 6 dite tue ba­ me viziten e duhun; ndreqem veset dhe disa shperdorim e qe ishin fute n'ata te krishtene ne m enyren e skizmes. Pastaj kryem funksione te tjera, dhame edhe krezmimin: krezmuem 22 fryme. Kisha ishte e mbu­ lueme m ire me qemer, [kishtej edhe toke; ka kumbonaren megjithese nuk mund t ’u bihet kumboneve sepse turqit e ndalojne m e qe ne shtetin e tyne k u rr nuk lejohet t ’u bihet kumboneve. Ajo kishe kishte plapka te m ira: kryqa, turibula, patene, te gjitiia prej argjanti. Qela e kishes, e m buluem e mire, me kater dhoma. Fam ullitar i ketij vendi: Dom Nikoll Mirlepiqi po prej ketij vendi, me dituni gjysmake. T'ardhunat e fa171 • m ullitarit mund te kapen gjithesejt ne 50 tolare. Shtepi te krishtenesh m und te jene 85, frym e te krishtena 650. Shtepi skizmatikesh ishin 140, shtepi turqish 120. ' • » Me 21 te shkurtit u nisem prej Janjeves dhe ne mesdite arritem ne Mai te Ri. Ketu u gjetem te dielen e pare te krezhmive. Qova meshen e m adhe ne kishen e shen Kollit dhe predikova. Krezmova 11 frymi*. Kishte plagka te ndryshm e te kish§s, te reja e te vjetra. [KLshte] 4 kelqe t ’argjanta, njenin fl. 233 ia kish lane asaj kishe Jankol Vojvoda (11), dhe ketu ishte flam uri i tij. ru rib u la argjanti — 2. Tabernakull — aje, plagka te mira. Kisha e m buluem e m ire me derrasa druni. T jeter kishe poshte nen qytet — shen Meria, ku ma perpara kishin qene kanonike. Kisha e madhe e gjate 12 hapa, e gjane 5 hapa; kishte sakrestine, kishte toke, ishte e gjitha e mbulueme m ire me tjegulla. Rektor dhe fam ullitar i kisheve te thanuna dhe i famullise, tashti asht Dom Gjon Lili, njeri i m ire dhe I zoti ne letrature e ne shkenca, me talent te mire. T ’ardhunat e fam ullitarit kapeshrn rreth 100 (po them njeqind) skude ne vjet. Qela e kishes, e mbulueme mire dhe e rregullueme me pese dhoma. Dy cope vneshte qe qesin fry t per 50 tolare ne vjet. Shtepi katolikesh jane 35 per rreth varoshit te qytetit. Frym^ til krishtena mund te jene 350. Ne disa fshate, larg nja 10 mil prej qy­ tetit. [kal ne njenin fshat 3 shtepi, ne te tjera 6 shtepi dhe ne nje tje­ ter 5 shtepi, dhe gjithesejt mund te jene 80 frym e te krishtena. Keta bano]ne te gjith midis skizmatikesh por nen kujdesin shpirtnor te fa­ m u llitarit te Malit te Ri. Ky qyteti i Malit te Ri asht i vendosun permbi majen e nje mali te nalte dhe, tue u ngjite perpjete, mund te shihen shum e vende. K etu prehen paret e sulltanit sepse ma pare ketu kishte shum e mini era argjanti dhe ari, por ne keto kohet t-ona pothuej te gji­ tha kishin shterre. Shtepi skizmatikesh ne kete vend kishte 80, dhe turqish, perm brenda dhe jashte keshtjellit, mund te jene rreth 120. Keso radhe qendruem 4 dite ne Mai te Ri, sepse e kishim vizitue ma per­ para. Me 3 te m arsit (12) u nisem nga Mali i'R i dhe ecem te gjithe ate dite dhe ne m bram je vone arritem perseri ne Mai te Zi ku ma perpara e kishim bame viziten. Me 20 te m arsit u ngritem nga Mali i Zi per te slikue drejt Kratovos. Pasi udhetuem te gjithe ate dite neper male e pyje, dhe vende te dyshimta. fl. 233 v ne m bram je vone arritem ne nje varosh te quejtun Kumanovo. Ketu nuk gjendej asnje shtepi katolikesh, veg per ate nate hyme ne token e n je tu rku ku, ne nje shtepize me madhesi 2 hapash banonte nje argjantar i cili jetonte me ate zanat, nga katundi i Malit te Zi, katolik i quejtun me emen: P jetri argjantar. Ate m bram je fjetem n ’ate shtalle. Tri ore pasi kaloi mesnata, u ngritem nga vendi i thanun i Kumanovos dhe ecem te gjithe ate dite. N’ore te vone arritem ne varoshin e Kratoves ku qendruem 8 dite dhe zume vend ne qelen e kishes te shtin Merise; kisha dhe qela jane ne nje truell. U dham e atyne katolikve te shkrete gdo kenaqesi te m undshm e shpirtnore, tue m eshue gdo dit^?, tue predikue dhe tue ua mesue doktrinen e krishtit atyne te krishteneve, sepse te gjithe ishin shqiptare, m egjithate e dinin gjuhen ilirike. Dhe keta kishin ardhe nga Dibri (13), d.m.th nga Shqipnia e eper. Kisha ish­ te e mogme. Kishte vneshta te m ira dhe 4 dyqane qg ia kishin lan$ to 173 • krishtenet e atij vendi. Shtepi te krishtenesh ishin 33, frym e — 358. Frm ullitar i vendit te thanun ishte nje fare prifti shqiptar, plak 60 vjeg, i dobet ne dituni dhe me shkoILa te pakte. Nuk e dinte as gjuhen ifcrlishte as latine, aq ma pak iliriken. Ai prift quhej Dom Nikolle KotesiT’ardhunat e m eshtarit. bashke me ren.tat e vneshtave, kapeshin gjithesejt ne 65 tolare ne vjet. Ushqimi, atij dhe nje gjakoni, u m jaftonte. Ne kete vend kishte 40 shtepi hebrejsh. skizmatikesh ishin 100 shtepi dhe turqish 300. Me 27 te m arsit \i nisem prej Kratoves drejt Shkupit. Ecem te gji­ the diten. Prej Kratoves. e ne Shknp jane dy dite-udhe dhe na per nje dite, ne m bram je vone. arritem ne Shkup dhe zume vend fl. 234 ne qelen e kishes; kisha dhe qela jane ne nje truell. K etu ne Shkup i kaluem te gjithe krezhm ite (14), tue meshue vazhdimisht. Fam ullitar i ketij vendi ishte Dom Stefani prej £iprovcit (15), i vendosun kelu nen kujdestarine tone (16). Me qene se nje m eshtar i pafytyre ishte largue prej Trepges dhe ajo famulli kish mbete ne kohe te krezhmive pa asn jf adm inistrim te sakramendeve, m ’u desk te dergoja fam ulhtarin e tha­ nun te Shkupit, Dom Stefanin. per tri dite-udhe me shpenzimet e mija, qe me i kenaqe ne punet shpirtnore atn te krishtene deri te m errkurren e javes se pashkeve, dhe une sherbeja ne Shkup, si t ’ishem nje m eshtar [i thjeshte], tue e rrefye e tue e kungue fam ulline e Shkupit deri ne nje jave mbas pashkesh. K elu ne Shkup, nga relacionet e banoreve t ’atij vendi, thuhet se gjenden njezet mij frym e (17) dhe 3 mije shtepi te turqve, te hebrejve 120 shtepi, te skizmatikeve e te grekeve Nr. 328. te krishteneve — 8 shtepi qe kanc 51 fryme. Nuk mungojne pastaj te krishtene te jashtem qe gjenden ne kete vend ne dite festash dhe ndjekin kishen here 30, here 40 [vcte], ku ma shume ku ma pak. Fortesa e Shkupit gjendet m'anesh. ne bregun e perronit te quejtun Vardar, permbi nje mal te vogel ku ka nje rrepine qe zbret n ’atg. perrue; dhe ai perrue rrjedh me vale ujnash (?) aq sa pa ure nuk mund te kalohet, dhe ka nje ure te gjate 150 hapash dhe ka 15 harqe te medha, nga. kalon perroni i thanun. dhe e ndan (1B) prej Shkupit nga ana tjeter. Shte­ pi te turqve rreth 100 (19). Ai vendi i Shkupit ka kopshte te bukura pemishte, livadhe te bukura, fusha te bukura dhe toke-buke te b u k u ra 1 e te majme, aq sa nuk e ka shoqin ne Turqi deri n£ StarhboU' pervec Edrenes. j 11. 234 v Te hanen pas te dieles se te ngjallunit (20), ne mengjes heret u n i­ sem prej Shkupit ne drejtim te Malit te Zi per L’u pregatite m e bekue vojnat e shenjte (2l) ne Mal te Zi, ashtu sikurse ia kishin njoftue gjithe klerit te Serbise qe me u gjete ne kete vend te shtunden e bard h e (22). Dhe ketu ne Mal te Zi u mblodhen te gjithe m eshtaret e Serbi­ se si edhe popull shume qe nga gdo ane e Serbise vinte per perkushti ndaj atij funksioni te shenjte, dhe te dielen e bardhe kelu shuguruem vojnat e shenjte. Te hanen qe ndoq bainr* sino din diogezan, ashtu sikurse ludhenojne kanunet e shenjtenueshm e dhe me pelqimin e klerit e te popullit, bana vikar Dom Gjon Lilin, fam ullitarin e Malit te Ri, njeri i mire dhe i mendshem qe s ’e ka shoqin ne Serbi. Dhe klerin e popullin e lame ne paqe me gdo kenaqesi shpirtnore qe qe e m undur. Te m erkurren u nisem ne drejtim te Prizrendit. Ketu nwk ishte e nevojshme me u ndale per te bame viziten e k atert mbasl e kishe Wme tue shkue ne Serbi. m fl. 235 Me 5 te nandorit (25) u nisem prej Shqipnie neper rru g e te Shko­ dres per t ’u lype lejen zotnijve te Shkodres dhe beut t ’atij vendi. Pasi e nxora [lejen] me letra te tyne, n rrdgova bregut t e liqenit te Shkodres, tue ece neper m ale shume t’ashpra ma shume kambe se ne kal. Te treten dite arrita ne keshtjellin e Pastroviqit. Ketu qendruem 4 dite dhe ua bana viziten atyne te krishteneve. Krezmova 10 fryme. Prej ketij vendi shkuem ne Budue dhe ketu qend ruein 20 dite, pak nga koha e keqe dhe rak sepse ketu bame viziten baritore, u dhame urdhenat e vogjel 3 gjakojve. Krezmova 54 fryme. P rej kendej u drejtuem per Raguze dhe keshtu me 5 te dhetorit i hypem anijes per Ankone. Relacion i vizites se Tivarit me fshate qe bame vjetin e kaluem (&) — me 23 te nandorit. Erdhem se pari ne Tivar dhe m a pare u guem dhurate zotnijve turq. Pastnj, diten mbrapa, dita e fesles se shen Katrines, ne kishen e shen Elise gova meshen e madhe dhe bana ndreqjet e nevojshme trie qortue veset qe kishte ketu. Krezm ova 13 fryme. Si u keshilluem me te krisiitenet e atjeshem per te hollat e shitjes s ’ullijve, te vneshtave e te tokeve te kisheve, vendosem qe me ato te holla te ndertohej nje kishe jhshte qytetit permbi them elet e vjetra, qe te kene se ku te vorrosin te vdekunit, sepse ne kishen e shen Elise, m brenda ne qytet, nuk i lane te vorrosen,.dhe shume keq kane mundesi te kryejne funksionet tjera; fl. 235 v dhe mbrenda ne qytet nuk kishte ma shume se 7 shtepi t§ krishtenesh, te gjithe te tjeret i kishin bame banesat jashta qytetit. Jashte e m brenda ishin gjithesejt 35 shtepi te krishtenesh. Ketu ne Tivar qendruem — (25) dite tu i krye punet shpirtnore t ’atyne te krishteneve qytetare. IT nisem [pa’s taj] p e r t e vizitue rrethin e Tivarit. Se pari shkuem ne fshatin e Shushanit dhe diten, mbrapa, ishte festa e shna Ndreut, ne kapelen e sTmaTPrendesRd rg jtrf q § ishte nd mesin e fshatit, gova meshen e madhe dhe predikova. Krezmova 21 fryme. Ketu qendruem tri dite per te ndreqe veset. Fam uliitar i ketij ve­ ndi tashti asht Dom P jeter Lugiqi. T’ardhunat e tija kapen 40 skude. Me kete fshat kishte 80 shtepi dhe ketu nuk kishte asnje skizmatik. Ne kete fshat kishte 680 frym e te krishtena te njenes gjini dhe tjetres. Diten qe ndoq u nisem prej'v en d it te thanun dhe n ’ore te vone arritem ne fshatin e Tuxhemilit. Ketu na pengoi nje kohe shum§ e keqe me bore e me shi e me te ftohte qe kishte n ’ato male aq sa na mbyllen m bjende per dy dite. Te treten dite u nisem prej atij vendi dhe u rrugueni neper ato m ale te m bushuna me bore dhe me vende shume t ’ash­ pra qe per afro 6 mil nuk mund te shkohet ne kal. Ne kohe te mbramjes arritem ne fshatin e Shestanit dhe te nesermen ne mengjes shkuem ne kishen e shen Palit, ku meshova, predikova dhe krezmova 31 frytni?. Fam uliitar i kesaj kishe dhe i fshateve te saja (26) ishte Dom Gjergj Vuskoviqi. Kisha ishte e mbulueme mire, kishte plagka pak; [ishte] pa toko-buke. 12 — Relaclone II 177 » II. 23G Ne kete famulli kishte 82 shtepi te krishtertesJi. Ishin 750 iryine te krishtena. Diten m brapa sKfeuem ne fshatin e M uriqit, n e kishen e shen Sergjit gova meshen, predikova dhe krezmova 28 fryme. Kujdesin e ketfj vendi e kishte i thanuni Dom Gjergj. Ne kete vend kishte 12 shtepi te krishtenesh dhe 105 fryme (27). Diten m brapa shkuem ne fshatin e Pinzanjit (28). Diten e festes se shen (Kollit, me 6 dhetor (dhe ketu ishte kisha e tij) gova m eshen e madhe dhe predikova. Te dyten dite bame krezmimin dhe u krezmuen 35 frvme. Fam ullitar Lijetij vendi ishte nje p rift i quejtun me emen Dom Gjon, m e sjellje te m ira por me dijtuni te pakte, T'ardhunat e fam uilita rit ishin me vlefte te 25 skudeve. Ne kete fshat kishte 38 shtepi; 130 fryme te krishtena. Diten m brapa qe qe me 17 D hetor (29) u nisem prej atij vendi dhe ne m bram je vone arritem ne fshatin e -quejtun Brisk.(3Qh Ketu. te neserm en, ne kishen e shen Deanedrit go-va meshe, predTkTvEf dhe krezmova 14 fryme, Ne kete fshat kishte 15 shtepi dhe 120 fryme. T e nesermhn shkuem ne fshatin e M uriqanit (S1) dhe ne kishen e shen D em etrit go­ va meshe, predikova dhe krezmova 25 fryme. Ishin 16, shtepi te krish­ tena dhe 140 fryme. Te nesermen shkuem ne fshatin e quejtun Livari; ne kishen e sh£n P ietrit gova meshe, predikova, ndreqa veset dhe krezmova 12 fryme. Ne kete fshat kishte 18 shtepi dhe 160 fryme. Te nesermen u ngritem •nga ky vend dhe shkuem ne fshatin e Heliqit (?) dhe n e kishen e shen P jetrit gova FI. 23G v • t r ,• *.Ir* - - * ‘ meshen, predikova dhe 'krezmova 12 fryme. 'Ishin 8 shtepi,1 75 frym e. Keto kishe dhe famulli ishin nen kujdesin shpirtnor te siperthanunit Dom Gjergj Vuskoviqit -dhe te siperthanunit Dom Gjon. Kish<‘d ishin te mbulueme por pa* pajisje dhe me pak plagka. K.ur kryem viziten e fshateve te thanuna qeme detyrue tg kthenim rishtas per te kalue malet e Tivarit (32) te gjitha n§ kambe, hyp e zdryp neper ato male fa sh p ra dhe n ’ore te vone arritem. ne fshatin e Tuxhem ilit dhe ketu ne kete vend, ne kishen e shen Kollit gova m eshen e ma‘dhe, predikova dhe krezmova 12 fryme. Ne kete fshat kishte 16 6htepi dhe 125 frym e. Te nesermen u ngritem nga ai vend dhe shkuem ne fshatin e quejtun Zubc dhe ketu, n e kishen e shen Kollit, mblodhem te gjithe klerin e T ivarit si edhe ala te pertej maleve dhe ne kishen e - thanun bame sinodin diogezan me ceremonile e zakonshme sipas kanuneve te shenjtnueshm e dhe sipas menyres qe perm bahet ne pontifikal, me fryt e shije shpirtnore t ’atij populli. Kishet e siperthanuna ishin te m bu­ lueme me qrm er, kishin pak plagka te leckcsuna me t£ cilat meshonin m eshlaret, vritnin svnin me i pa dhe me pershpirtni te pakte. 170 33 Pjese nga relacioni i m tsionaril, Frangesk Leonardit, rabi Serbine dhe Shqipnine {*), (CORDTGNANO, Geog. Ec. Alb., Vjctl 1638 fq. 267/43 - 282/58) 2G7/43 ,t * f Relacion i Frangesk Leonardit mbi Serbine dhe Shqipninb, misionar apostolik n ’ato ane. [omissis] fq. 275/5 Ne Zete ka disa katolike te ritit latin si Kelmendi dhe Grtida, per jane pa meshtare, dhe nder ta jane gjete burra te rritun pa qene pagezue. Tri vjete ma pare shkoi ne Kelmend nje m eshtar prej Lezhje, dhe bani vepren e mire tue i pagezue. K eta jane shume te perkushtuem ndaj pontifeksit ma te nalte [papes], dhe u asht mbush^ m endja se bekimi i tii i ruen nga pushteti otoman te cilit nuk i tregojne asnje bi~ ndje (2). Ne Grude e kishte zakon te shkonte nje here ne vjete P. Gjon Shestana, fam ullitar i Shestanit, per t ’adm inistrue sakramendet; Dor, me qene se qysh ne tetorin e kaluem ai kaloi ne jeten ma te m ire (3), kane mbete edhe pa kete ndihme, keshtuqe do te jete e nevojshrne me via gjete [nje tje ter] per te mos i lane me humbe mbasi gjenden fe rrethuem prej turqve e skizmatikeve. Dhe, me qene se per zbatimin e disa porosive te Kongregacionit shenjte kam pa diopezin e Tivarit dhe nje pjese te m ire edhe te Shqip nise, dhe kam vrejte veganti te ndryshm e, do te referoj pra gjifhnshtu edhe per ciiesite dhe per nevojet shpirtnore t ’atyne vendeve. N'arqipf'shkvine e Tivarit, e cila permbahet ne varoshin e qytetit, ne fshatet e Zubgit, Shushanit, Shpigit, Sozines, Tuxhem ilit dhe ne komunet e Shestanit qe perfshijne ma shume se dhete fshate, nuk ka vepse peso m eshtare: P jeter Samueli vikar, Anton Tomazi, P jeter Gjorga fam ulli­ tar i Shushanit, Gjergj Vuskoviqi m isionar apostolik dhe fam ullitar i Shestanit, Ate Donati prej Shpigit gjithashtu misionar apostolik dhe fa­ m ullitar i Shpigit e Sozines. Ky diogez m und te kete pese m ije katolike; dhe ka nevoje shume te m adhe per punetore (4); sepse ata dy m eshtare qe banojne ne qytet nuk mund t ’i perm bushin nevojet e Zubgit e te Tu­ xhem ilit ku ushtrojne kujdesin e shpirtnave. Gjergj Vuskoviqi i vetem nuk mund t ’u vije ne ndihme kaq shume fshateve qe jane larg ndermjefc tyne nga nje gjysem dite-udhe. Ate Donati prej Shpigit nuk mund teg jen det shpesh ne Sozine qe asht larg 10 mil nga Shpigi. Nga kjo rrjedh se nga ndonje here ata besimtare vdesin pa sakramende. Dhe aq ma shuinh ky diogez ka nevoje per m inistra (5), sepse nga te gjitha a re t asht i rrethuem prej skizmatikesh qe pak nga pak shkojne tue hyme mbrende, sikurse shihet ne Shpig ku nuk ka shume kohe qe shumica asht banm skizmatike. Arqipeshkvi nuk qendron aty sepse nuk ka cak, dhe qSndrirni i tij aty do t ’ishte me fryt shum e te madh sepse, po te futej nje mision etenve te reformuem ose ne Tuxhemilb, vend i rehatshem dhe i vegueni, ose ne Shestan nder male, do te dilte shum e i vlefshem, fq. 276/52 , . qofte per ruejtjen e katolikeve qofte per kthim in e skizmatikeve. yl> thashtu do t’i paksohej shpenzimi Kongregacionit te shenjte sepse, " r 181 ' te sherbenin ata eten nuk do te kishte m nevoje per misionare te. tjere as ne Shea tan as ne Shpip clhe ata famuli itare, tu e lavrue kujriestapite e veta> do te mund te jetonin mire nga lemoshet e 2akonshme t'atyne besim tareve qe jane shum e te dhembeshun. G jithashtu qendrimi i arq_ipeshkvit do t ’ishte i nevojshcm per te shtime prap ne dare pasunite kishtare tue i n x jerre nga d u ert e shekullareve, m e t ’ardhunat e te cllave do te mbaheshin mjaJfc m ire dy m eshtare. Dhe sidomos per te mbajte ne paqe e te bashkuem ata besimtare, te d ie t me grindjet e tyne, pale nga pak po hane vehten. Dhe, me qene se, qofte Mali i Zi dhe Pastroviqi me ritin grek, qofte di-opezi i Tivarit jane per rreth Budues, ku dita dites shkojne njerez nga ato ane; me qene edhe se aty ka disa vele te pasun dhe qe deshrojne t'u jepet mesim femijeve ne leterature dhe ne landen kishtare, kurdo qe te kete mundesi per mesues t ’afte, po ia kujtoj: me nderim Kongregacionit te shenjte se une e gmoj per sherbim te Zotit ne se dergohet ne Budue nje prej atyne nxanesve i cili, i bindun ndai atij vikari apo6tolik, te shtihej n e pune per te m bajte nje shkolle. Ne kete m enyre per pak kohe ato ane me kaq nevoje do te pasunoheshin me m eshtare, dhe1 Kongregacioni i shenjte nuk do te merzitej ma per shenim in e vendeve ne keto kolegje per ata puna. Sbkodra, perve? varosh.it te m bushun me te krishtene per rreth qytetit, mund te kete nja 20 fshate ose ma shume, ma te popullzuemet qe kn ne Shqipni. Kryesoret jane: dy Trushat, Shakulli, Barbullushi, KuIdi. Shiroka, Kishaj, Shirqi, Mushani, Dajgi, Samrishi, Belaj, Pentari, Krroqi, Luarzi, Mund te jene nja 20 m ije besimtare per mos me thang m a shume. Ky diopez vuen shum e per ndihma shpirtnore sepse nuk ka ipeshkev te vet, dhe n ’ane te lindjes, neper bregoren e Markoviqit fshate te tana kane mohue besimin. Dhe, ne qofte se ka ndoarje diopez qe ka nevoje per'ipeshkev, ky e ka nevojen m a te madhen nga se ka gjithe ati5 shunned besim taresh dhe nga se disa vende ne kohe te tashme i jane bashkue asaj ipeshkvije. Sepse i asht ngjitun diopezi i Shasit, ne q j’tetin e te c ilit mund te jene 50 shtepi te krishtenesh. Ka nen vehte FrashkanjelLn, sh ’Tofr in, Klleznen dhe fshate te tjera per rreth liqenit te Shasit, qe kapen ne 3 m ije te krishtene. Edhe ne kete diopez gjithashtu( me qe­ ne se nuk punohet prej ekleziastikeve, fshate te tana kane mohue fq. 277/53 j / besimin me qe ata te fundit nuk munden t’u qendrojne randimeve din1 taksave, sepse nder m jete te tjera qe ka turku per te terheqs te krish­ tenet n<? sekten e vet, i ljron fe-leshuesit nga te gjitha randlm et djie ban qe ato taksa qe paguenin ata, f i paguejne te krishtenet tjere t ’atij vendi. Ka vetem d3r fam ulljtare, njeni shume i m jaftueshem, tjetri i ri e shume i dobet. Diopezi i Ulqinit asht edhe ai i bashkuem me ate te Sjikoclres. Ne qy-tet e ne varo.sh jane te gjithe turq, as nuk ka as nje shtepi te kris^ter\esh. Por prej vendeve aty per rre th shkojne te krishtenet per f u sherbye turqve; por kjo [pune] asht nje sem inar fe-leshupsish, sepse pqk nga pak te gjithe ata qe sherbejne aty, mohojne fene. Ne se do te kis.ftte m inistra te zeflshem. do ta ncjalonin kete te keqe, ashtu sikurse ne nje pjese te mire jane tue e ndalue etnit e reform uem ne vendet tjera te Shqipnise, tue i binde me dije ata besim tare qe mos t ’u sherbejne te pafeve. Ne token [e Ulqinit] m und te jene m a shume se pese m ije besim­ tare. Ne fshatet e Karugjit, te G jurojt dhe te Kiranes (6) nuk ka m65^1" tar dhe u duhet atyne te krishteneve m e i q drejtup Klleznes per sakra1B3 mendet, Pulaj, Regi, Gjinji (?) dhe Slmjergji, fshate ne breg le Bun&s shume te popullzueme, kane vetem nje famulLLtar, dhe ky snume i du~ bet, aq sa, me qe nuk dinte me lexue, i qe vu detyre prej ipeshkvit fe Lezhes (7) qe mos te thonte m eshe tjeter ve^ ate te te vdekunve. K jo padije shum e e trashe m bretnon pothuej n e te gjithe ata famullitare, por sidomos n ’ate te Sam rishit qe n u k din as me lexue. We se do te krijohej ipeshkev i Shkodres Franqesk Krytha, vikar apcstolik i Budues, njeri me zell shum e te m adh (sikurse ia kam kujtue ma pare shume te naltit Kornaro), Kongregacioni i shenjte do te mund t ’i porositete futjen e se paku nje misioni, t ’etenve te reformuem, dhe me i shenue per uratore kishen e Shasit, vend i larget nga rruga, ku nuk ka priften dhe ala pak turq qe gjenden aty, jane shume te trajtu rshem dhe miq te te krishteneve, Po te futeshin etnit, vete ipeshkvi, ne viziten qe do te banle, do t’i lejonte te rrefenin dhe per disa di?.e kremte mund t ’ua shenonte ato fshate qe ata besim tare ta kishin te lehte me m arre si duhet e me fryt sakramendet. Sepse, pa kete rruge ose nje tje­ ter, ka shume dyshim, nder njerezil e dijtun dhe ne frige te zotit, per vjeftesine sidomos te sakram endit te pendim it (8) qe e japin ata fam u­ llitare krejtesisht te padijtun, fl. 278/54 • Per dioqezin e Zadrimes, te Lezhes e te K urbinit nuk po shtoj tjeter, sepse kane ipeshkvijt e tyne m e seli (9), dhe besoj se japin relacion he­ re pas here. i Do te prek vetem disa te m et’a Le disa prelateve, si te damshme per besimin, qe kane shum e nevoje te m erren masa. Po ia1 nis prej kesaj: Ate qe m unaet papa ne te gjithe boten, m undet gjithashtu ipeshkvi n<5 diogezin e vet. Ata kete e kuptojne keq por shpesh, si ta kene pushtue (10), nxjerrin perfundime ne praktike, jo vetem te gabueme dhe skandaloze, por disa here edhe kundra besimit. Dhe prandej, pa pas& fakultete te veqanta (n ), ia lejojne vehtes m e lirue, nga nje here edhe nder pengesa per anulim te martesave, dhe lejojne edhe nje m artese te re nder njerez te martuem ma pare, tue e zgidhe m artesen e kryeme e te plote.sucme (12). Pranojne ne m eshtari njerez qe nuk i kapin as 22 vjetat. Ne caktimin e famullive pretendojne dhete talare per te leshue pafentet dhe, nder disa, in rezervojne vehtes nje pjese t£ t’ardhUnave. Per ma teper, caktojne dy ose tre priften ne nje [kishe] famullitare. P er vojnat e shenjte duen nje zekin florini nga secili famullitar. As krezmimet, ns shugurim i i altareve, as bekimi ose pajtimi i kishes nuk bahen pa shperblini (?) Dhe ne te gjitha funksionet, edhe n ’ato thjesht shpirtnoret, karkojne shperblim te domosdoshem dhe te caktuem me marreveshje, kunder urdhnit hyjnor: Gratis e m uert, gratis ta jepni. Nga keto te meta t ’eproreve lindin punet e liga te meshtareve, Pa­ dije e pamase dhe e pabesueshme. Hiq nxanesit e ketyne kolegjeve (n ), te tjeret sapo dijne te lexojne. Bajne gabime te medha n ’administrimin e sakramendeve. Vihen te ndegjojne rrefim et te shtunden e madhe ose edhe vote ne m eng'^dn e oashkeve, dhe me pvetje te +hieshte ne se i pe­ nd uemi ka krye m ekate te tjera nga ato te vjetit te kaluom, pa tregue kujdes tjeter, e zgidhin dhe, per t ’u lirue krejt prej mundimeve, djteti £ pashkeve. sj ° thene meshen ne mesdite, vazhdoine te rrefeine e te kungojne njerezit deri sa ferret. Tue recitue oficen dhe tue celebrue meshen, kaq fort i kaperdijne fialet sa nuk u kuptohet asgja. N’ekzorcizmat p 1P5 fem nave te djallezuem e C14) k ry ejn e p une te p ahieshm e te cilat, m e q§ kane ere te keqe, n u k e qmoj t ’udhes t ’i shpreh. I lane fam u llite e veta edhe n d er k re m te t kryesore, dhe shkojne nder k ish et ku k rem to h en ato festa, d h e k esh tu shum e rralle kryejne funksio n e no k ish e t e veta. [Kjo asht} pune e dam eshine. fq. 279/55 sh u m e e ran d e ne vetvehte, por m a e ran d e [bahetl nga k u n dershtim et qe rrje d h in prej saj, sepse n ga ajo rra n je lind [fakti] se n jerezit e fam ullise se tyne, tu e i pam e ashike (15), i d ashunojne p ak d he i nderojne ma pak. V ele kishet, m basi n u k jane te ndjek u n a, m besin pothuej te sh k reta, pa orendi e veshje te sh ugurueshm e, dhe a to p ak qe gjenden, lane pise dhe te leckosuna. K e lq e t m a te sh u m ten [jane] p re j kallaji V argjantosun, pa piside, pa [v en d et] e rojes edhe pa filta re dhe perdorin ne vend te k ety n e disa kun g u j te vegjel dhe b ardake te vogjel kaq pise sa ne keto ana cilid.o n jeri i vorfen do te tu rpnohej t ’i perd o rte ne so­ ldi' te zakonshm e. As nuk niund te sh p reh et sa e m adhe ash t h um nerja n ’ate gjini (?). Sepse, po t ’i kultiv o n in fa m u llita ret fam ullite e veta tue m eshue n e k ish e t e veta se paku n der solem nitete e n d er festa, at:a besim tare do Vi kish in per zem er d h e do te perp iq esh in me m endue per ta e per kishet; pse, m egjithese kom bi sh q ip ta r e m aqedon ash t i vorfen dhe i sh ty p u n pro] tu rk u t, asgjam angut ne dhem beshuni e ne p ersh p irtn i nuk i je t pas asnje kom bi tjeter. Dhe per k ete m und te m b u rre t m e ddshm ine e fam eshm e qe i ban apostulli ad Cor. 2, c. 8 (1R). -P o ju sjell ni; d ijeni o vellazen h irin e zotit qe u a sh t dhane kisheve te M aqedonise: se si, ne m esin e provave e te trazim eve te shum eta, h a re ja e tyne qe shum e e m adhe, dhe skam i i thelfe i ty n e u m bush m e pas uni te thjeshtesise se tyne: sepse, sipas aftesise se vet (line po u dal deshm itar) dhe perm bi m u n d esite e veta. v u lln e ta rish t qene librue, tue na u perbetue qe na ta pran o n im kete bam iidsi dhe te kishim hise ne sherbim qe u bahet sh en jenv e; dhe jo [vetem veonien] aq sa shpresonim , por vetvehen ma se pari ia d h u ru e n zotit e pastaj neve p e r v ullnese te zotit. P er keto veqanti qe une i kam pa m e sy te e m ij dh e qe sapo i <;ekp vetem p e r dhem beshuni, ne m en y re qe K ongregacioni i shenjte te m arr m asa, m u n d te m e rre t siguri e plote dhe in form ate e hollesislune ng e tn it e refo n n u em . Dhe m asat jane aq te nevojshm e sa ash t e nevojshm te ru h en a ta besim tare te d ie t, sik u r K ongregacioni i sh en jte mos t kish dengue e tn it e refonnuem . do te kishin shkue k re jt dam. N uk m und te besohet sa dam sh p irtn o r asht t ’u jepen te rijv e zyi kryesore. P erv o ja ash t m esuese e m jaftueshm e. Vete tu rq it jane guditr ■kane foie fjale gudije, se si pontifeksi m a i n alte [p ap a], qe edhe at qm ojne si n je riu n m a te sh en jte e m a t ’urte qe ka bota, t ’u jape r ma te n a lta ip eshkvnore te rijv e fq. 280/56 to pa-p erv o je dhe qe, si thone ata [tu rq it], s’d ijne te qeverisin veh se jo ma kaq m ija shp irtn ash . P ran d ej po ia kujtoj me n d erim atij K gregacioni te sh e n jte se m a m ire u n e besoj do t ’ish te te dergoheshin fillim keta n x an es (17) prune ipeshkvijve te vet, qe t ’u binden atynr m e m esim e d re jtim te ty n e te shtiheshin ne pune a ty ku m a e ma a s h t nev o ja shpirtnore. K eshtu, n e se do te silleshin m ire d he te J sonin k u sh te t e zakonet e popujve, do te m und te naltoheshin nder < nitete. » a fro 70 mil ne fushen perb alle |u m it te tJrin it, d h e sh trih e t n d erm jet S hkodres e Lezhes, q y te te kry eso re te Shqipnise. G jenden ne te n ande kishe fam u llitare d h e tete sakrosti ose kapela ipeshkvnore, si i quejne epirotet, d h e qe jan e g jy m ty re te fam ullive, te n d ertu e tn e per lehtesine m a te m adhe te besim tareve, ma e a fe rta e fa ­ m uli ive n u k a sh t la rg m a fihume se n je m il n ga k ated ralja, kurse ma e largela deri ne pese mil. Deri sot ja n e n u m eru e se ishin n en m etropoline e D urrdsit, por tashti shkojn e m e ate te Tivarit. fl. 150 v T itu lli i kishes k ated rale ash t shen M ehilli A rkan gjei perm bi nje m al s-hum e te nalte, ne te cilin bashkebanuen zo tn ijt D ukagjinet me ipeshkvin e Zadrim es p erp ara push tim it te tu rq v e (3). Por n d er kohe tona ipeshkvijt, per kujdesin m a te m adh te besim ­ tarev e zadrimore,. e kane zakon te banojne p rane kishes fam u llitare te shen G iergiit, ne q v te fin e Sanes, te cilen e kane p erd o re p er katedrale ash tu si e -p e r dor ipeshkvi i sotem . Nandii kishnt e n altp erm en d u n a fam u llitare jan e te pajisuna m e orendi m jn flu echem nga r o n u jt n Ivne dh^ nea persona to perr.hr'M'tshm0' t ;' a y te tit te Pom es. Te g i’lha iane pagezim ore dhe ne to [bahet] pagezim i dhe adm inistrohen sak ram cn d et tiera slpas ritu a lit Tomsk. g iilh ash tu edbe mesh a tb ^h ct ne rilin latin dhe ne giuhon Inline. N uk ka d ig n itare si arqidiakon, ai’q ip rift, prim ocer dhe kanonike, por ka vetem 25 m esh tare fam u llitare n d e r keto kishe, qe ush lro jn e sh erb im in e shpirtnave, meshc-jne lcrejte' ne g ju h en latin e d he jane te p ad ijtu n scpse m ungon shkolla dhe sem inari, p e r aresy e se nuk m und te ’bahen nga kercnim i i tu rq v e dhe nga vorfnia e dioqezit. F ry fe t e tryez.es ipeshfcvncre jan e .'hum ? te paka. K onsistojne ne k o n trib u te g fu n i e lem oshe te tje r a te te vorfenve Zadrimore, te cilat fry te te g fu m b u llim it gjithm one d ety ro h et vote ipeshkvi te dale per’sonalisht e t ’i m bledhe fsh at p e r fsh a t edhe n u k arrijn e. . . [veqse deri] ne 120 [skude] (?) nga te cilat nje te tre te n ua je p tu rq v e so pern d ry sh e B’do te m und ta k ry en te d ety ren e v et rre th 'b e s im ta re v e dhe do te keq’perdore j pro) tyne. Edhe nga fry te t e kisheve fam u llitate, ma e m adhja e a ty n e kisheve n d o n je h e re n u k e kalon’ v leften e 200 [skudeve] (?) dhe :kjo asht kisha fam u llitare e B lin ish tit fl. 151 ■ dhe ky fry t del nga te d h etat [q e u jepen] fam u llitarev e m e 1 vn esh tat dhe m e p ro n at e fam ullive. S ak tam en d i i k rezm im it je p e t prej ip eshkvit si zakonisht krve lid 'vjetsh (?) n d er k ishet e n a ltp e rm e n d u n a fam u llitare, gjithm one ma leper m e predikim in e ipeshkvit ne g ju h en ep iro te a ty prane popullit, ku shpesh m e rr pjese nje tu rm e e m ad h e turqish. T ashti para tri vjetesh s h k o i.ipeshkvi ne vendin e Spasit nder m ale t e D ukagjinit, k u n d e rm je t 800 frym eve te pagezuem e, vetem dy ishin te krezm uem e dhe vote ipeshkvi i sotem ua dha k ete sakram end te g jith v e dhe te gjith e i vizitoi p er lavdi te zotit me rnundim e te m edha, scpse knloi nep er Truge te v e sh tira m alore e tokesore. Afa shpirtna per 70 vjete nuk U vizituen asfare prej kun'nje ipesh'kvi. Ntlm ri i te krezrnuefnve asht Shkrue ne librin e ipeshkvit te sotem. Ne Z adrim e duhet qe vizita prej ipeshkvit t8 ’bahet slhurne here gja- te' v jetit bile jave per jave nga shkaku i sulnieve te tu rq v e k u n d er te k rishtenev e dhe nga shkaku i n g rin d jev e n d e rm jet sh ekullareve dhe m eshtareve te d ie t ai i pajton tu e i qortue, tu e i skjarue, tu e u leshue be, tue u b ertite aty n e sh ek u llarev e d he m e sh tarev e p e r te veprue m ire. Po ky ipeshkev ash t i zane v?.zhdim isht tu e ndegjue rrefim et, tue p redikue fjalen e zotit per gdo te diele e sidom os n der festa e krem te te m edha d h e n u k u n d ah et te g jith e b u rrav e m e qellim qe besim taret te mos bien ne fene e sh tre m b e t te m uham edaneve. K rezm inii i sh en jte v je t p er v je t p e rse rite t ne secilen fam ulli, dhe jepet n d e r fam ulli ne d iten e d y te m bas pashkeve. N um ri i besim tareve zadrim ore te rilit latin a sh t m a te p e r se 14 m ije frym e, bashke me tu rq it dhe falem inderes zotit n u m ri i tu rq v e a s h t shum e ma i paket. To g jith e keta b esim tare jane shum e te p ersh p irtshem dhe k rejt te b a­ rb kuem me kete seli apostolike rom ake. fl. 151 v Pervcg n u m rit te n altp erm en d u n g jen d et ed h e n d er m alet e dukagiinasve ne fjale n ie n u m er b esim taresh m bi 6.000 frym e te dicx^zit te Sapes, prej nga a sh t larg 30 (?) mil. V en d et e dukagjineve te naltp en n endun, te q u ejtu n Spas. P uke e Iballe n u k iane nen zgjedhen e turqve nga shkaku i pozites shum e td forte t ’ aty n e vendeve. K u jd e sta re t e sh p irtn av e n u k rrijn e gjil.hmone prane atyne m alsoreve qe nuk u p aguejne as te d h etat, pi-andej rrje d h kjo e keqe (ne asht. p er t ’u vajtue) se shum e prej a ty n e sh p irtn av e vdesin pa pagezim e pa rrefim e dhe n u k i d in e g ja n a t m a j fillestare fese. K ishet e tyne gadi te' g jith a jan e djege e rren u e prej tu rq v e edhe u m ungojne fare sen d et e nevojshm e per te thane m erhen, e n e fund u m ungon qdo m jet n jerezo r p er te fitu e m bretnine e qiellit. < * Pervep sinodit diopezan, [qe bahet] v jet per v jet sipas dekreteve te kishes se sh en jte rom ake te g jith e m e sh ta re t e _ naltperm endun e kane zakon te m blidhen vetem tri here ne v ie t te shtepia e ipeshk\dt, d.m.th. pas dites se dy te te pashkeve, pas festes se g jith e sh en jten v e dhe m bas epifanise dhe a ty m bahen konferenca ne g ju h en ep iro te mbi rastet e rd erg jeg jes dhe m bi qashtie te riera p e r te m iren e besim tareve. pjesa ma e m adhe e ketyne m eshtareve g jen d et larg shtepise se naltp erm endun. sip u tha, pese mil. N uk ka relike te sh en jten v e ne kishen k a te d rale as n d er k ish et e diccezit. Disa njerez te p ersh p irtsh em dhe te dijshm e thone se gjenden ne Z adrim e tru p a t e fem ijeve hebre: A nania A caria dhe M isaeli (4), por nuk e- dine vrendin se ku gjenden. Nuk ka m anastire iT egulltaresh as m esh k u jsh as fem nash, perve? u ia in ie s non pajtim in e shen M erise T rium fuese ne k atu n d in e T roshai-.it te tie fretenve te reform uem te shen F ran cesk u t te m isionit te Shqipnise qe K ongregacioni i sh e n jte s ’k a shum e v je te qe e them eloi nder a to vise, fl. 152 D oktrina e krishtene ne Z adrim e p er gdo feste m esohet n e gjuhen epirote prej m esh tarev e te n alp erm en d u n dhe prej etenve te misionit. Procesionet shum e shpesh bahen rre th kishes. here per te kerkue shi, here m ot te m ire dhe sipas nevojave. 13 — Relncione II 103 35 Relacion i Frang B ard h it d re jtu e K ongregacionit te P r. F. nibi Z adrim en. (SRCG, v. 264, fl. 156-168 10 prill 1041 f1) BULETINI per Shk. Shoq. 1956, Nr. 2) 1 fl. 156 N ’em en te zotit. Am in P ersh k rim dhe inform acion p e r gjen d jen e ipeshkvise dhe te kisheve fa m u llita re te diopezit te Sapes, qe i ja n e n e n sh tru e tiranise se turqve, bam e nga F ran g B ardhi ipeshkev i atyne kisheve, K ongrega­ cionit te sh en jte te P ropaganda Fide-s. Edhepse ai K ongregacion i shen jte. ne kohet e kaluem e, ka pase inform acion dhe relacion p er kishen e Sapes, nga disa p araardhes ipeshkvij, m isionare e v izitato re apostolike, m eg jith ate ipeshkvi [i sotshem ], per ta krye d cty ren e vet, tu e m a rre parasyshe se atij Kongregacioni te sh e n jte i pelqen te k ete relacione te n d ryshm e edhe ngst .shUme per­ sona, po e ban ne kohe te soim e [relacionin] e m brendashkrtiem , me te g jith e ku jd esin qe te jete e m u jtu n . n e te cilin perfshihen sende te shcnueshm e si edhe t ’im ta. X isha e Sapes (qe popullorpe sh q ip ta re t i thone Zadrim e) asht pra me n je rre th 60 milesh, n e k rahinen e Shqipnise, nen zotnim in shum e m izor te tu rk u t: nga ana e p eren d im it a sh t n e kufi m e diogezin e q y tetit sh u m e te fo rtifik u em te Shkodres; nga jugu, m e dy m ale te nalt^ e te g jata, tek te cilat ndeshen valet e d etit Jon, ose A driatik, dhe ne n je nin prej ty n e g jen d et n je lim an shum e i bukur, qe quhet Shen Gjon i M educs (2), ne te cilin m p ro h en udobisht barke, g alere dhe an ije te m edha; nga lindja m e diopezin e q y te tit te Lezhes n e p e r uren Plakegjon (:!) nen k atu n d in e m adh te B lin ish tit d he m alet e n alta e te m edha te VeIjes, ne te cilat do te m u n d te n x ire j sasi e m adhe arg janti, dhe q ’andej, n ep er kufij te popujve te D ibrit, deri te m ali i Ruen. . .(4) qe qendron perm bi token e S pasit dhe nep er lum in e Lumes deri te lum i i m adli i D'rinit (5). . . m alin e G alijes (6) dhe, tue shkue poshte n ep er lum in e thanun te D'rinit, nga veriu ka ne kufi po p u jt e P u ltit dhe p o p u jt e Postripes. K eta jan e k u fijt e ipeshkvise se Z adrim es, e cila asht e perbam e prej 5 gjym tvreve. d.m .th.: prej Zadrim es, prej S ardanjes, prej P u ­ kes. prej Iballes dhe prej tokes se Soasit. keto tri pieset e fundit. ose g jym tyre. banojne ne m alet e dukagjineve; p er te cilat fl. 156 v ipeshkvi i ka dhane relacion te kujdesshem atij K ongregacioni te sh en j­ te. m basi i ka vizitu e ne v je te t qe sapo kane kalue, dhe, po te nevojitet, m und te rishik o h et m e qe ne te g ic n d e t n u m ri i shtepive i frym evo etj. (7) S ard an ja (8) asht q y te t i rren u em nga gallogi’eket ne te ram e fe rom akeve, sikurse e poke M arin B arleti ne jeten e te pathyeshm it zot. S karnderb eg u t; m e g jith a te shihen m u re t e saja 3 hapa nalt, them elue le n je koder e n alte ne buze te D rinit, dhe a ty sh ih et se kane qene ma sh u m e se 80 kishe. por ta sh ti ka vetem nje, te rin d ertu em e ne kohe tona 107 dhe te m bulucm e m e tjeg u lla prej besim tareve qe a ty rra jn e p er te m arru n sak ram en d et e sh en jta: [K isha asht] nen p ajtim in e Zojes se N gjitun ne Qiell dhe a s h t fam ullitare. M endohet se, aty ku shum e i nalti kardinal B aronio (9), flet n d e r an alet e veta ekleziastike si ne vjelen e K rish tit 347 u k rem tu e koncili Sardicens m e p je sem arrjen e 370 ipeshkvijve, paskesh qene ky q y tet i Sardanjes. Ja n e tr i k atu n d e te vogla qe rra jn e p e r te m arre sak ram en d et e sh en jta ne kishen fam u llitare te lhanun. nga fa m u llitari qe qu h et D. G jergj Sopi, d.m .th.: k atu n d i i V jerdhes 10 shtepishe. kendej D rin it, dhe te tje ra t — k atu n d i i M azrekut, i S h llak u t d he i G ushtes (10) e tje ra 6-7 sh tepishe — jane m ’ate ane [te D rin it] ; dhe i kane kishet e ty n e te g jith a te rren u em e as nuk k a­ ne asgja cka n ev o jitet p e r te m eshue. G jith esejt k atu n d et e sip erth anuna kane 360 frym e besim taresh p er te d ie t ka kujdes fam u llitari So­ pi i thanun. K eto k atu n d e te vogla, m e nje fjale te pergjithshm e, quhen Postribe, dhe m a shkoqun popuj te q y te tit te D rishtit. G jith e n je m ’ate ane te D rin it afer S ardanjes te sip erth an u n asht nje katund i vogel 5 shtepishe, i q u e jtu n S hpo ran jite (n ). Aty, n e m ojin e q ershorit te v je tit qe kaloi, shkoi ipeshkvi per te k ry e d ety ren e vet, per te vizitue p o p u jt e D rishtit, k u r ja, nje tu rk i eger; b rav (12) i nje zotnise tu rk te Shkodres, perveg fjaleve fyese dhe te k eqija qe i bani ipeshkvit, pa a sn je faj veqse sepse i th a m e g’qellim kishte ardlie n ’ate katund, goi doren li. 157 me sh p a te te x h v esh u n p er t ’i ra ne krah(?) dhe per ta g jy m tu e ipeshkvin. T ue e p a ra p a i sh k reti ipeshkev ate goditje te kcqe e barb are, fa re i tro n d itu n , u m p ro jt m e nje petk. m eg jith ate s’m beti pa u plagose disi n e doren e m ajte; d he kur po i th e rriste ndihm c, hyne ne m es n je p rift i tij dhe shutne g ra e bulra qe i lu tcsh in tu rk u t te heqe dori* prej at\m e goditjeve. P or ai i egri, sa ma sh u m e i luteshin, aq m a tep er m e rrte m eni, dhe iku prej ducrve te ty n e e p erseri u lcishue ne shpine te sh k re tit ipeshkev; me shpaten e xhvesh u n ne dore qe e kish gue per ta godite p er vdekje. N’ate ndcrkohe ipeshkvi k ishte qene nd ry m e ne nje shtepi te ligesht e ti; keqe, d y e rt e se ciles ai b a rb a r i th ei m enjehere, dhe goi doren per t’i ra m e shpate shum e te m p reh te kokes s ’ipeshkvit, i cili tue e pa rrezikun shum e te m ad h u m p ro jt nga g oditja me n je stol e perseri, m enjehere, hyne ne m es g jin d ja qe kishin m bete shtange nga gudija. Qe d ety ru e i sh k reti ipeshkev m e u dhane kam beve dhe iku sa m ujli neper nje g rem ine m alo re dhe gurishte, deri te bregu i D rinit ku, lavdi zotit, gjetl nje te krish ten e qe m en jeh ere e vendosi mbi nje tra p dhe e hodhi ke­ ndej D rinit, gjysem te vdekun nga persek u tim et m izore t ’atij barbari t ’eger, dl:e te n d y m e e te shkvem m basi iku kam be neper g ure e ferra. D'he, tue mos u kenaqe m e kaq, e ndoq deri te D rini, dhe. mbasi nuk e gjetr ipeshkvin m ’ate ane, shprazi njt; arkibugj (13) te cilin e priti zoti p er m eshire te vet. P er ateh ere qe sh tern g u e ta linte viziten e filluem e. sepse tu rk u i thanun, m bas kaq te k eqijash qe i bani, i mori kalin, dhe te gjitha rob at e m eshes e te nevojshm e per viziten edhe in theu shalen e kalit, te cilin i sh k reti Ipeshkev qe sh tern g u e ta sh p erb len te me te holla ashtu edhe plagkat e tjera; ja h allet e ipeshkvijve te sh k rete te Shqipnise. Ti; vijm e ne fjale tone, Mbasi q y te ti \ S ard an jes pra ka qene rren u e dhe judisdikcinni i tlj ka qene n g u sh tu e XI, 157 v ne kaq pak frym e, qysh m otit ka qene bashkue m e kishen e Sapes. G jy m ty ra e peste, qe asht p esh tetja kryesore e kishes se Sapes, asht Zadrim a, ku e kane pase seline dhe e kane g jith en je ipeshkvijt e saj: kisha kathed rale, m e em nin e shen M ehillit A rk angjel gjen d et mbi nje mal te m adh e te n alte (I4), ku, m a p are se s u llta n M ehm eti perandori i tu rq v e te push to n te m e te p a d re jte Shqipnine, b an onin \— sepse vendi asht shum e i forte — zo tnijt D ukagjinas, d.m .th. plaku zotni Pal D ukagiini, dhe b iit e t i i . Nikolle D ukagiini, Leke D ukagiini, Progen Dukagjini dhe S tefan D ukagjini, aso kohe zotnij te ligjeshem e te n aty rshem te Z adrim es dhe te m aleve te sip erth an u n a te Pukes, t ’lballes e te Spasit. I p a ra fu n d it qe bam e tu rk , dhe qe bam e Pashe D ukagjini. Me ata zotnij D ukagjine qe perveq P rogenit, ishin katolike te mire, banonte, ne dhom at e veta, perb ri kath ed rales se th an u n , ipeshkvi dhe ip esh k v ijt e Zadrim es ash tu sikurse a sh t m endim i i qergjitheshem i Z adrim oreve; dhe m basandej, sim bas po a tij m endim i, banuen p er disa ko­ he ne n ie fshat te keq ne m es te Zadrim es: tash. p e r nevoje m a te m adhe te sh k retev e besim tare te k rish ten e Qe p ersekutohen nga te pafete, ioeshkviive te Zadrim es tash 80 v jete e kendej u ka sh erbye si kathedrale kisha fam u llitare e shen G je rg jit m brencla rre th it te q y tetit te Sapes (ir>). E dhe ky q y te t asht k re jt i rrenuem , ndoshta prej rom akeve, sik u r­ se nacndohet, ne lu fta t qe bane m e P irro n m b retin e epiroteve, shqiptare (16). A snje shtepi (?) n u k g jen d et m b renda rre th it te tije vetem, ne majiin e ki;diines, kisha e th an u n e sh en G jergjit, dhe rnbas saj, pak ma poshte n 'ane te v eriu t (?) dy shtep iza ipeshkevnore te ndertuem e per seline e Ipeshkvijve nga G jergj B ardhi, p ara-ard h es i ipeshkvit te sotshem te Zadrim es. por m e ndihm iin e shpenzim eve e te naundit te popullit te Zadrim es; g jen d et nje mil larg nga k a th ed ralja e motshme. Sapa ka rre th vedit n je katund te m adh me 80 sh tep i besim taresh d he 20 te pafeshe. K y fl, 158 •" katund, nci g ju h en epirotike, q u h et N deneshati, d.m .th. nen Shat [Z apaj (17) prej n ga irje d h em ni i ipeslikvijve dhe i ipeshkvit Zapatens. D ihet m e siguri se nga ky k atu n d kane dale 4 ipeshkvij d.m .th. G jergj Sum a, lo zo l Baixlhi, Nikolle B ardhi, dhe i th an u n i G jergj Bardhi, tash arqipesh k ev i T ivarit. T re te fu n d it kane h eq e m undim te m adh per te sundue e p e r te m b ajtu n b esim taret e k rish ten e qe jane nen m izorine m uham endane (18), tash 90 v jete e deri te ipeshkvi i tashem , Frang B ardhi, i g ja k u t te tyne d h e pasardhes i tyne. F am ilja dhe fara e B ard h ajv e ash t b u jare ne Shqipni. S h tep ite besim tare te th an u n a te katu n d it te N deneshatit, qe u bie m e qene 1800 frym e te krishtena, i japin te dheta P re ’ (19) S h tje fn it (njeri m e jete shem bullore dhe tash 26 vjete fa m u llita r i a ty n e sh p irten v e ne kishen e th a n u n fam u llitare te shen G jergjit) vleften e 70 realeve grune, mel, vene, lem oshe te perditshm e, dhe fry te nga p ro n at e p ak ta t ’asaj kishe. M basi ai fam u llitar asht i ve­ tem m ’ate sherbim dhe m basi n u k kane m e se te jeto jn e dy fam ullitare, i vjen ne ndihm e ipeshkvi p e r t ’u dhane sak ram en d et e sh en jta atyne shpirtenve. Edhepse ky relacion do te zgjatet ndopak, m egjithate u duk pune e m ire m a pare se te n u m ro h en fam u llite e veganta dhe kishet e Zadrim es. te p e rsh k m h e t kjo Zadrim e, m basi asht shum e e hapte. Gati p ra (V). 201 . Zadrim a ka nje rre lh 20 m ilsh, me njonvij sh te p i; 700 besim tare e te tie ra t turke. K eto njernij shtepi fidahcn ne 30 ish ate o kalunde, di.sa te m edha e disa te vogla. S h tepite e k rish ten ev e jane te perziem e m e tu rk et; ka edhe disa sh tep i skizm atikesh: p o r shum e pake, dhe, p e r h ir te zotit. shkojne tue u sjelle n e fe, e m a shum e g rate se b u rra t; prej tyne, deii sot, ipeshkvi ka sjelle ne fe dhe ka p a jtu e [m e kishen] kater, dhe shpreson qe m e kohe do t*i sjelle te g jith a n en pu sh tetin e kishes se shenjte rom ake. S h trih e t Z adrim a n e Shqipni, n. 158 v si nje k rah in e m e vehte, n d e rm je t dy qy tetev e te Shkodres e te I zhes, ne n je fushe shum e te b ukur, m a te sh u m ten ne breg te D rinit, me ara shum e te plleshm e dhe te begatshm e m e <;do f r y t e sidomos grune. m el e vene, fiq, dardha, kum bulla, shega, pjepna e sh arq ij; sallata, kore, rrepa, hudhra, qepe. e zarzavate te tje ra m e gdo lloj b ishlajoresh qe fale zoti: qe, lope, dele, derra, ku aj e kafshe te tjera m e shumice. P astaj ka k ro je shum e te fto h ta per gdo m il, rran x e m aleve te nalta qe i b ajne kunore per b u k u ri nga jugu, lin d ja e veriu. A sht e pajisun m e kodra sa te duesh. dhe m ale te vogla shum e te kenaqeshm e. mbi te cilat, m a te shum ten, jan e n d e rtu e kishet. te g jitha m e nltarin nga h'ndja dhe m e d y e rt krv eso re nga perendim i (21). G jithashtu ka lum ej te m edhaj dhe shum e te kandeshem : D rini, G om esiqja e G jadri, plot me* qdo lloj peshqish te m ajm , te m ed h aj e te vogiel; ka edhe te tjera p ;irro je te vogla plot m e m ullij p e r te b lu e cfaredo gruni. A jrin pastaj e ka shum e te shendoshe. e ma no fund, ash t k re jt e ganishm e me cdo send qe i n ev o jitet jeteses njerezore. V jesh tet e dim nit asht e rra h u n prej m u rra n it dhe v e re t prej eres freskuese jugore qe sh q ip ta re t e quejne fresqija. (22) Por, heu! kush e gezon g jith e kete? E gezon pangopsia aq m izore e turqve, te cilet shfrytezojne te k rish ten et e sh k rete e te m jere m e trib u te (23), m e te d h eta e m e perbuzje te vazhdueshm e. D hete ose pesem bedhete turq, ku ma shum e ku ma pak (24), bnshkohen dhe kalojne n ep er sh tep ite e te k rish len v e qe e dijne se kane digka. dhe hane e p ijn e sa ku m unden te g jith dilen e te g jithe naten pa pague asgja; dhe ai i sh k reti i k rish ten e n u k m und te th o te se nuk kam ma buke, vend m ish e tagji per k u a jt e tyne, sepse ia sh p artallo jn e te gjith e shtepine edhe e rra h in n. iso egersisht mbi sh p u la t e kam beve, dhe pka gudit, hyp u n kalu er grues se tij; dhe po n u k pati gjellen qe i kerkojne, i du het te slikoje domosdo Ui g jeje n d er te k rish te n e te tje re t ’aferm ; dhe po nuk pati tje te r ne shtepi, i d u h et te veje peng p e tk a t e sh ta tit per t ’i ngope ata te m brapesht. A ka kush dhim be per ta ( 2:j). Dhe ai te cilit ia m esyjne shteoine, m en jeh ere du h et te fshehe g rate e v ajzat e rritu n a nga shikim et e flliqta ti? tyne. Q dohere qe tu rq it kane nevoje p er p u n etore qe te korrin, te vjelin, te lav ro jn e token, te m bjellin, te n d erto jn e shtepi e kulln (2fi). te barin dru, uj e gdo tje te r sherbim . d ety ro jn e te k rish te n e t t ’i krvejne keto pune ne gdo kohe edhe po te b jere bore, dhe pa u pague asgja, me mezi u japin m a te sh u m ten buke m eli m e pak d ja th e p er te ngrane; dhe k esh tu te k rish te n e t e m jere e hum basin kohen e te korrave dhe pun et e veto; e d ijn e se ne dite fesle te k rish ten et n uk punojne, m egjithate a sk u rr n u k i lane n e pushim perveg diten e pashkiive dhe per krish tlindie. 203 T u rq it e th an u n m a rrin per g ra p e rd h u n ish t g ra te e Jcrishtena edhe vashal; veganerisht sepse k u r m besin jetim e m a rrin trash eg im et e tyne dhe per sherbim m a te m adh ne shtepi; dhe u le jo jn e te qendrojne te krishtena, bile, m e kercnim e te m edha, sh tem g o jn e fa m u llita re t dh e ipeshkvin t ’i kungoje, gja qe a sh t e ndaluem e m e u rd h en tb pontifeksit m a le nalte. Shum e dame, m undim e dhe sh p ifje peson ipeshkvi sepse e ndalon kete pune, as n u k do te m und te b arin m a gjate, n e se nuk do te m e rre t ndonje m ase. S h tem gojne edhe m e L p agzue b ijt e tyne, jo p er te qene te k rishtene, por per te mos u qelbe. d h e p er te mos qene knfshUe nga bishet; bile thone se do t ’i b a in e bulla [grate] po te mos i kungoine pran d ej le te gjen d et n d o n je rru g ed alje (27). N je zotni tu rk i q u ejtu n pashe D ukagjini (qe don m e th an e k ry e ta r i shum e krahinave) kohen e su lltan S u lejm an it p erandor i turpve, kaloi n e p e r Z adrim e dh'e e scditi kaa te kenaqeshm e saqe, k n r u k th y e ne Stam boll, i u lu t p eran d o rit te th an u n ri. 159 V qe t ’ia b an te nderen t ’ia falte Z adrim en e m e e lane p er shp irtin e vet (ne tu rq is h t don me thane V aakuf), m e d etv rim qe te n d req te 30 ura pprm bi lu m eit e Zadrim es ne m en y re ae, k u r te vdiste. t ’u she,'b '’n:~ u d h etarev e p er sh p irtin e tij por m e u rd h en t ;atij p eran d o ri qe mos t ’u nenshtroh ej spahijve, ashtu sikurse jan e te g jith e te k rish ten et e IVIaqedonise dhe te viseve te tje ra te n en sh tru em e tu rq v e, por [te jete] d rejtp erd re jte e n en sh tru em e peran d o rit m e ane te xhabi.se— q e e e m n o n v jet per vjet, m a te sh u m ten pothuej ate qe d u e n z a d rim o ret — dhe te paguenin shum e m e nak trib u t se ate qe paguajne viset. e th an u n a(28). P er te ru e jte e per te1 m b ajte kete. n evojitet qe Z adrim a te d ergoje shpesh h^re pleq ne Stam boll per te • p erserite u rdhenesa nga perandore t tu rq , si p e r te mos ram e nen .spahijt, ne Limar. si edhe p er te mos qene shtype (29) nga san x h n k b eileret (30) xhabijt, kadileret, voivodiit d h e tiu'^H tie re t»5 k^nii. k u n d ra te rileve 7adrinior-el, kane m a shum e se 500 u rd h en a m e n enshkrim e te vete dores se perandoreve tu rq d.m .th. se pari te th a n u n it su lltan S u lejm anit, pastaj te pasardhesve te tij, Selim it, B ajazitit, M u ratit te trete, O sm anit qe qe vram e ne i’oloni. M ustafajt, M u ratit te k a te rt dhe su llta n it te sotshem Ib;ahihim it (31). Qeveadset k rah in a e Z adrim es si n je republike, m basi shpesh here ne v je t m blidhen te g jith e shtepi p er shtepi, dh e veganerisht pleqt dhe te p a re t e saj, p er te m erem etue u ra t e th an u n a, p ern d ry sh e nuk do t ’ishte m a vaakuf, dhe k ren ev e do t ’u shkonte koka po tu gjetk e ndo­ nje u re e p rish u n qe mos te m und te kalohej nga san x h ak b ejleret dhe te pengohej x h ab ija dhe tu rq it e tje re te keqij te cilet, tu e u ku n d ersh lu e urd h n av e te lh an u n , kerkojne m e sh ty p e vendin, tu e e hanger, tue e rren u e [dhe tue e bam e| zhele-zhele (?), sik u rse u th a m a siper; ashtu edhcf per x h ab in e e kadine do te th u h e t m a poshte. fl. 160 K ry e ta r i kesaj m bledhje (32) te Z adrim es, a sh t ipeshkvi, por duhet te je te origjine d h e i lindun zadrim or, i cili kerkon t'i ike kesaj eperslje sepse n ’a te m b led h je shoshiten gjithiim one in te re sat e tu rq v e dhe te krish ten ev e zadrim ore, dhe po te flite t k u n d e r in teresav e te turqve, e m arrin n e m eni, aq sa m e p ersek u tim et e ty n e e debojne prej aty n e vendeve, ose duhen shum e asp ra e d h u ra ta p er t ’u paqesue me ta; [po te flitet] keq p er in teresin e vendit, a sh t friga e sh p irtit (33) dhe e keqdashjes se popullit, m e njem ije m allkim e; te mos shkoje, nuk ka se si. se- psc kuvendi n ’ato an e veganerisht flct keq per ate qe n u k asht i pranishem , kesh tu qe d u h e t vep ru e sa m a m e sh k ath tesi qe te jete e m ujtun, dhe ash t provue so, po te qendroje ipcshkvi i bashkuem rnc vendin, u qendron m a fort ndeshjeve te pafeve. Lumi i Di'init, jo ma pak se turk u , veganerisht (?) u shkakton te keqe popujve e arav e te Z adrim es sepse, tu e u n isun qe n ga k u fijt e Serbise, vjen e gan m alet e n a lta te D uk ag jin it e te P u ltit, ne Shqipnine m alore dhe, tu e u vershue n ga n d o n jeh ere ne dim en prej shinave te m edhaj e ne pran ev ere prej shkrim jes se b o rnave te sh u m ta dhe t ’a k u jve, sh perth en m e fu ri e m e shum e tu rr ne fu sh en e n ’a ra t e Zadrim es, dhe i m bulon k rejtesish t; dhe, mbasi rrje d h m e sh p ejti n ep er ate fushe shkon tu e preke m u re t e q y te tit te v je te r te Lezhes dhe hyn ne detin A driatik. dy m il larg nga ai qytet, tue m a rre m e v eh te pjellorine dhe syp rin en e arave; dhe ne kohe te tashm e e ka lane rrugen e vet te vjeter nga fusha e As. . . (34), ne diogezin e Shkcdres, m ’an e te perendim it, dhe ka hype mbi toke te Zadrim es, ku ka rre n u e m a shum e se 150 shtepi besim taresh e te pafeshe, qe quhen M jeda e e p e r dhe e poshtme. non V aun e Dejes, [q e asht] q y te t i fl. 100 v rrenuem . (per te cilin do te flitet m a poshte) dhe ka prishe ma shum e se 20 m ije elite qe f33) loke'-h f3rh te pagm ueshm e, sense v jet per v iet ieonin rdo f rv t qe m und te m e rre t m e m end, nga cfaredo pome dhe fare. T ashti soditen te m buluem e m e rane dhe rrenoje. m e gjam e te m adhe te zotdve dhe la v n ie sv e (37) te tvne. Lavdi zotit, to vilm e ne fjalen tone, num rim in dhe pershlcrim in e kisheve fa m u llita re te Zadrim es. (33) Ja n e .J2r.a..iiande kishe fam ullitare. E p a ra asht fam u llitarja dhe k ath o d ralja e sip h rth an u n en JGIltu iiL'" m' N deneshat. pdr t§“uHen u th a sip ri k u r u gek q y teti i f S apes/ /1 E clyta asht e shen M em e se N giitu n [no qiell] ne katundin e \T r o - N sh an it ?0 s m epishe bashke m e Fishten (39) edhe kjo katund, te cilat b'Jrp^ n e 700 fry m e te k rishtena. Ja n e dy fa m u llita re qe kane kujdes per keta sh pirten, njem m e em en B. P ren d Sinci, plak tash 40 v jete ne sherbim , tje tri D. P je te r M anesi bashkendihm es i atij plaku. 70 shtepite e th an u n a bashke m e disa v n esh ta te vogla d he toke te kishes u qesin aty n e fam u llilarev e v leften e 70 realeve v je t p er vjet. Kjo kishe ka nje k ry q arg jan ti dhe sende te tje ra p er te m eshue vorfenisht n e dy altare. T h u h et prej zadrim oreve se kjo kishe ka qene n d ertu e prej P aleologut p e ra n d o rit te grekeve. A sht e vogel, por sh ih et se ash t e mogme, e n d ertu em e ne m es te k a tu n d it te T ro shanit te thanim , ne gji te nje m ali te nalte, qe q u h e t kreshte, ne vend te fshehun. F am u llitaret e th an u n te saj bano jn e n je m il larg, ne qelen e k a tu n d it te n d ertuem e per fam u llitare, larg edhe nga sh tep ite e shekullareve. E ten t e reform uem te shen F rangeskut, m isionare, lea 6 v jete e kendej, nje m il larg nga kish a e th a n u n e se N gjitunes, kane n d ertu e nje u rato re d h e n je shtepize, ku banon p re fe k ti i m isionit bashke m e dy freten te tje re t, dhe ne v jetin 1639, zevendes fl. 161 p refek ti bani te ngrihej nje u rato re e m ad henueshm e, e n alte dhe e bukur; por, sapo u ndegjue gdogja p er kete ndertese, tu e pam e zo tn ijt turq se ajo u ra to re ishte n d e rtu e jash ta zakonit te ketjm e vendeve, te slitym e nga dyshim e te kota. u m blodhen n ’ipeshkvine e Zadrim es te gjithe zo tn ijt e pare tu rq te q y te tit te Shkodres, T ivarit, U lqinit, Lezhes dhe K ru jes — dhe kjo pune i bani m e u dridhe te g jith e b esim taret e shkrete, pse d resh ten persek u tim e te m edha — dhe aty p er a ty bane te rre nohej u ra to rja e t.hanun, qe nga them eli, dhe me tm e rr te m adh bane to kapej zev. p refekti i thanun, ate K erubino, bashke m e dy te tjere freten shoke te tij, dhe i kercnuen me vdekje t ’apshra te g jith e te paret te krish ten e te S hqipnise. A ta [tu rq it] pastaj qene zbutun disi m e sh k ath tesi te ndryshm e n e p e rm je t m onetes dhe te dhuratave. Dhe ete n t e th a ­ nun, m basi te sh k re te t m beten p er 5 m uej n d er m undim e dhe naten me veriga n c qafe, qcnc shp erb ly e pastaj nga b esim taret e sh k rete te Zadrimes m e 15 m ije asp ra [d h e u nxoren] nga d u n rt sak rileg e e shtazore te turqve. K eta, nder shum e te keqija e dam e qe i bane ipeshkvit te Zadrim es i <kli m bante anen e freten v e te sh k rete qe ishin nder veriga, i u kercnuen aso here me koke, qe asnje prift, as fra t. as ipeshkev mos te vinte (40) ne Rome sepse te gjith e n u m roheshin sp ijune dhe tra th ta re te zotnise se m adh tu rk (41) d h e qe asn je k atu n d s ’do te ngrehte ma u ratore as kapeld. as s ’do te m erem etonte nd o n je kishe: dhe keto, me ndeshkim e shum e te randa. E para d.m .th. qe m e ard h e ne Rome, qe terheqe, por tue ia kerk u e M ehm et b e u t te Shkodres dhe me lejen e qeveritareve te q y tetev e (42), m und te m e rre t m e m end sa te holla dhe d h u rata duhen p ran e tu rq v e per te pase kete leje. E dyta, d.m .th. qe m e ngrehe e me m erem etu e kish et e rrexuem e, vazhdon pa u heqe dore nga ajo, m e g jame shum e te m edha e dam e per sh p irte n t besim tare; dhe ne keto kohe nuk m und te bahen m arrev esh ie qe m e e terh eq e, d erisa pleqt e Z adrimes si edhe ipeshkvi vete te shkojne n e Stam boll, dhe pth kete do te jete nevoja p er ndihm e dhe porosi p ran e am basadoreve katolike. fl. lfil v s ' —K-isba e t rete—fam u llitare a sh t shen S h tiefn i pro to m artir n d erm jet f i n ish til? dhe G jadrit, qe te dyja k atu n d e te m edha, e ndertuem e, sik u rse e 'm e n d o jn e zadrim oret, nga i sip erth an u n i zotni N ikolle D ukagjini, ne breg te D rinit ne n je a re shum e te b u k u r e sh u m e te frytslim e veganerisht m e g ru n e e m e mel, larg nje gjysem m ili nga k atu n d et e sip erthanuna te cilat rra jn e m e shum ice p er te pa m eshen, per te ndie predkun e per te m aine sak ram en d et e sh e n jta (43). K jo ash t fam ullija m a e m adhe e tna e begatshm e (sipas vendit) qd g jen d et jo vetem ne Zadrim e por ne te g jith e S h qipnine sepse katundi, ose te thuesh keshtjelli i B linishtit perm ban 150 shtepi^ te krishtena, d he sh tep ija ma skam nore qe te jete ka se paku 3 fry mb dhe te p asu n at kan e deri ne 40 fr^mae m e k u sh rin i ne shkalle te 2-te e te 3-te m e bij, nipa e stem ip a. Ja n e perm bi 1800 fry me te k rishtena, asn je shtepi tu'.'ke n u k g jen det ne B linisht, as nuk lejojne k u rr ata te k rish ten e qe tu rq it te n d erto jn e shtepi ne mes te tyne. K atundi i G ja d rit asht g jy m ty re e fam uliise se B linishtit, ka 70 shtepi te k rish te n a qe b ajn e 500 frvrme. Ky k atu n d asht shum i pasun, i shtrinTe ne breg te D rinit, sik u r edhe B lin ish tit qe sh trih e t per ma se n je m il n e p e r ate b re g o re (44). K jo kisha e shen S h tje fn it ash t e vogel, zen 100 vete e jo m a shu­ me, k a h a ja te p e r rre th , pullaz te n altu em e te m buluem m e tjegulla, ka stolisje te bukura, per te m eshue (45) ne 3 a ltare te blem e nga blinishtasit; ka n je k ry q te b u k u r e te m ad h prej a rg jan ti te praruem , ve­ tem nje kelq arg jan ti, dhe pastaj dy te vogjel prej kallaji. A sht e pajisu n m ire m e trashegim e t aty n e qe vdesin, m e ara, e veneshta, qe quhen perivole (4(5) prej shqiptareve. P ro n at e th an una, apor ara, u qesin fam u liitarev e be kiisaj kishe, v jet p e r vjet, 80 k arte (47) grune, mel. dhe 14 — Relncione II 2 00 ' sorgo (48). N je kal i forte n u k m u n d te bari m a shum e se 3 keso kartesh. Edhe perivolet qesin disa h eresh 150 k arte vene e nga ndonjehere ma shum e o ma pak, sipas n d ry sh im it te stines. G jith ash tu edhe nga k artet e venes, n je kal, sado i fuqishem te jete, n u k m und te poje m a shum e se 3 karte. a iG2 Tre fam u llitare jan e vendose per kujdesin e a ty n e sh p irten v e te Blin ish tit e G jadrit, njeni per em en D. P je te r B ardhi, n jeri i randesishem , i cili dy here shkoi ne Stam boll, v je tin qe kaloi, me porosi t ’ipeshkvit e 'te popujve zadrim ore, per nevoja tep er te ng u tshm e te kisheve e te popujve te Zadrim es; tje te r: D. G jon M illa dhe D. Sim on Mesi. A ta m bajne edhe 3 gjakoj p e r sherbim te k ishes e te qeles. K ane kujdes te mjaJtlueshem p er s h p irte n t qe u ja n e porosite. B anojne ne mes te B linishtit, ne qelen e n d ertu em e per p erd o rim te fam ullitareve, m e kapelen perbri ne te cilen pothuej pdo dite m eshohet; dhe a ty jane dy kum bone m ja ft te m edha qe b ijn e pdo m b ram je ne m uzg dhe n d er krem te. K jo qele asht shum e e p ersh tatsh m e ka n je kopesht te b u k u r per rreth. Tre p rifle n t e th an u n . pervep ren tav e te th an u n a te pronave, m bledhin 200 k arte te d heta d rith i, d.m .lh. g ru n e e m el e sorgo, qe po te shiteshin te g jith a nuk do te banin m a shum e se 200 reale. Mbasi keta fam ullitare jane k re jt ne rru g e nga kalojne v eqanerisht tu rqit, pesojnd ngranie shu­ m e te m edha, saqe as gjysm en e t ’ai'dhunave te than u n a nuk i gezojne ata vete. K eshtu edhe g jith e B lin ish ti v eganerisht g jen d et ne m eshiren e ngranieve te tu rq v e saqe m e v esh tirsi u m beten atyne e tre ta pjese e fry lev e te tyne. Shpesh here, ne dimcin e ne p ran v ere, D rini, si u tha ma nalt, i fryme nga slhnat. d e rd h e t e m err sh tep ite e blinishtasve dhe, tue hvm e perm brenda, i shuen z ja rre t e lyne; k esh tu n je rz ia per te shpetue d u h et te hypin perm bi slitreten d he tren e te shtepise, dhe d u h et m e ndeje gati qe te dergohen n d er kodra fam ilja, k afsh et dhe g jan at e tjera te jeteses; dhe sa p er ate h e re pushojne n g a te ng ran em et turke, sepse jane te m projtu n prej D rinit, i cili i mb.yll rru g e t m e sasi te m adhe uji per dhete d i­ te, m a shum e o m a pak. fl. 162 v K isha e k a te rt fam u llitare a sh t shen Dem etri ne katundin e K fy «o thes, festa e te cilit lutet, m e popull te shum te besim tar dhe te pafe, di..ten e 26 te tetorit. Ka 30 v jete qe ka qene m erem etue nga popujt e v rt, m e anen e D. G jergj B ardhit, V ik ar i Z a d rim e s,.. . (49). G jendet kjo kishe ne mes te Zadrim es, m e n je n d ertese m ja ft te m adhe e te nalte, pak gja ma shum e se n je m il larg nga k a te d ra lja e Sapes. Sa hedh gutin nga jugu, jane m u re t e kishes se sh en jtes K atrine, qe prej besim tareve ka qene lane te rre z o h e t sepse n je tu rk kish te k ry e m b re rd e n je ad ulter; dhe, si u rre x u e kisha, ra dhe tu rk u i th a n u n me te gjithe fam iijen e vet me breznine aqesa p er pudi, m e te sh p ejte u pane ne rrenim te plote e ne m jerim te m adh. J a ne, kal dr k a tu n d ejq e rra jn e p er te m arre sakram endet e -shenj.lA_niL[Iqshen] fa m u llita re fe~"~sh. D em etr i t, d.m .th.,' katunch.i,.iCr.yifies 20 s h t e p is he, k a i u ncfi i D ajpit 20 shtepisHe, katuncli" i Khiei,'i'iL - llu^sTjTpTT?tr^'d~iie k a tu Pi e l t t -23'slTtepiShe. Dy te fundit «jane n je mil larg" riga~fidslTa] fam u llitare, d h e -te tje r a tr te sh trim e aty per rreth . K eto 4 k atu n d e b ajn e g jith e se jt ^M T ^ y m e besim taresh. K jo fam ulli ka prona te m ira qe u q csfra-Jtm n tlita rrv ^~ d isn— 4-iere 40 k arte grune o mel. A ta m bledhin edhe n ep er sh tep ite e than u n a 80 211 karte te dheta, po grune e mel. [K ishal ka dy kelqe arg jan ti, dhe te tje ra sende te nevojshm e p er te m eshue ne m enyre te denje n der dy allare; nuk ka k ry q arg jan ti ve^se te d ru jte dhe b esim taret e saj k erkojne ta blejne po ta gjenin ne keto ana. (50). .Jane 3 fam u llitare qe kane k ujdes p er 800 sh p irte n t e th a n u n njeni m e em en D. M ark K ryeziu tash 36 v jete n ’ate sherbim , i cili asht edhe v ik ar i ip eshkvit te Zadrim es; tje tri D. G jcn Ju bani, dhe tje tri D. Pal G jonim a, te d ie t ushqejne p erh ere dy sherbyes te qeles e te meshes. Qelen e kane larg prei kishes fa m u llita re sa hjedhe gurin. V ikari i th a­ nun ka vum e nje vn esh te te vogel ne token e fl. 163 sh. D em etrit, qe u qet fam u llitarev e 9 k a rte vene ne vjet, m a shum e o ma pak sipas stines. Ai ka n d ertu e edhe qelen e thanun, m e ndihm en e k a te r (?) k atundeve te sip erth an u n a, dhe ai vikar ka qene gjithem one qe i ka sh tu e sendet e fam ullise (?) N der rre th e dhe katu n d e te kesaj fam u liije jan e shum e shtepi te tu rq v e dhe banojne z y rta re t e tu rk u t te m adh (51), d.m .th. xhabija, i cili n x je rr trib u tin e te d h e ta t e drith n ave, te venave, e te fry tev e te tje ra te Zadrim es, dhe ai, m bi 7 karte grune m e rr nje, dhe mbi 7 ose 6 k a rte vene m e rr po n je per tu rk u n e m adh, edhe fry te t e tjera, ne m en y re qe m bi 14 k arte m e n 1 dy, dhe nga ai qe ban 28, m e rr 4, dhe m bi 56 m e rr 8, edhe m a n alt deri ne pam barim mbi te gjithe, fry te t e m undeshm e, por p er privilegj perandorak, jo mbi te gjitha fry te t ne Zadrim e, vetem m bi vene e m bi ate d rith qe m und te ballet buke, m basi asht vakuf sikurse u tha. A ty bnnon edhe kadiu, g jy q ta ri i tu rq v e dhe i te k rishteneve i cili qdo 18 m uej n d e rro h et prej tu rk u t te m adh, d he zbaton dreitesin e si p er te k rish te n e t ashtu p e r tu rq it, por ai qe i jep te holla m a shum e, dhe ai qe i ban m a shum e d h u rata, atij i ban d rejtesi m a te m ire. Edhe xh a­ bija nd erro h et pothuej gdo v je t dhe, tue qene se disa jane skam nore, e disa te pangopun per te holla, sh ty p in e rren o jn e keta te k rish ten e te shkrete. I blejn e tu r k u t te m adh k eto zyre per te m bledhe trib u te dhe p er te d h etu e Z adrim en, p er shem bull 6 m ije skude, dhe nuk kenaqen k u r te kene n x je rre 6 m iie skudet e te kene fitu e 'n d o n je h e re edhe 3 e 4 m i­ je ma shum e, por g jithm one shkojne tu e fajose e tue shpife b esim taret e sh krete per vrasje, p er v jed h je p er flligshti e vese te tjera, dhe p randej m e te ngranm e, m e te rrahm e, m e veriga dhe me m undim e te n d ry shm e i sh tern g o jn e te b lejn e shpetim in m e aspra keshtuqe per 6 m ije skude qe p er shem bull do t ’i k ete d h an e tu rk u t te m adh, ka per te nxje­ rre, tu e shype k esh tu te k rish te n e t e shkrete, disa her£ 12 dhe 15 m ije skude. A ka kush dhim be! fl. 163 v Nre kishen e sip erth an u n te sh. D em etrit, thone fa m u llitaret e saj e sh u ­ me vete te tje re te p ershpirtshem , se pdo vjet afer keshndellave te zotit Jezu krisht, m egjithese d v e rt e sai jan e te m b v lluna m ire e me shula. bijne se vedi kum b o n et dhe, sig th u h et, aty besohet se asht e fshehun ndon je mrekyjdi. Fam ullia e ^ e s ! ¥ 'a s h t shen P an taleu i Babes m bi n je kodrine ne luginen e Babesx_e_ndertuem e m ire; ne m u rin I F saj^shThet shkrue se ka qene sh u g fh u e prej A nton B ru n it (52), arq ip esh k v it te Tivarit. Jan e 5 k atu n d e qe rra jn e per te m arre sak ram en d et e sh en jta ne kete kishe, d.m .th. katundi i Babes _30 shtepishe, katundi i Z ojzit 20 shtepish, katundi i G ram shit 20 shtepishe. k atu n d i i D ragushes 8 shtepishe, katundi i 213 P ag ram it 7 shtepishe. Ma i larg ii asht Zojzi, dhe Pagram i afro n je m il e gjysem . K eto k atu n d e kapen ne m a shum e se n jem ije frym e te krishtena. K jo kishe ka 50 d ite-q e toke qe u qesin lam ullitareve gdo v jet 40 k a rte grune, m el dhe d rith n a te tjere, h ere m a shum e here ma pak. Nje odaxhi i M ehm et beut, sanxhakbeut. te Shkodres, ka n d ertu e disa shtepi afer n jej prone te sh. P an taleu t, dhe i ka delyrue te krishten ct dhe ordinarin (53) me ia bam e tram te; dhe, tu e pa 5e kisha nuk kishte asnje te m ire nga ajo prone, te cilen ai odaxhi me qellim e sh k retonte m e shtazet e veta, u ndie nevoja m e ia bam e tram te. me pelqim in e k atun d ev e te thanuna. K jo fam ulli ka dy fam u llitare, n je n it i thone em nit D. N ikclle Leka, shqiptar, i shen P alit n d er m alet e D ukagjinit (54), n jeri i paoendrueshem dhe i dalun rruge, sik u rse disa here a sh t shkrue [p er te ], i cili, pa asnje ndiirgjegje, ka vum e d ore n ’ate fam ulli m e ndihm en e m uham edaneve dhe e m ban k u n d ra m endim it fl. 164 t'ip csh k v it dhe kanuneve te sh en jta. R ralle here m eshon dlie rralle h e­ re e thote oficen e s h e n jte (55). I padite b esim taret shekullare si edhe m e sh ta re t p rane turq v e, clhe p ra n e g jy k ato rev e te tyne. N uk banon ne qelen e vet, n u k ka aspak kujdes p er fam ulline qe e gezon me te paclrejte, m e n je fjale, te g jith a v ep rat e tija jan e tu rk e dhe jo vepra te krishtenesh. Ipeshkvi niik m und t ’i jap e as gjysm en (?) e ndeshkim it, sepse m enjeh ere vrapon p ran e zotnive tu rq dhe i shpifet per sonde qe te hane kohen; m a se n je here ash t sh k ru e per v ep rat e tija ma gjate, ed h e me deshm itare te vepraye te tija shkandullore, d he po s ’u m uer n je here nje m ase krm dra tij, ka pert te vdekun n d er m ekalet e veta. tu e b jerre edhe t ’aferm it. T jetri, me em en D. P rend M elici, d jale i ri dhe i zcti,’ ka dy v je te qe u vu ndihm es m e kerkesen e te th a n u n it P re ’Nikolles. ,Keta fam u1lit are m bledhin afro njeqind e 80 k a rte m el e grune, tu e perfshim e 40 k a rte t e pronave te sip erth an u n a. K a rti i g ru n it vlen sivjet ne Zad rim e 8 jule, ne m enyre qe, — k alit te grrm it i bjen m e qene 24 jule, d he k alit te m elit 120 aspra, d.m .th. 12 jule. K jo kishe e ka qelen e vet n je te hedhm e shigjete larg vedit, nuk banojne m brende fa m u llitaret, nga frig a e turqve, qe e kane zakon t'i hane shpesh here, si edhe nga ku jd esi i keq i te th a n u n it P re ’ NikoTJes abat, per te eilin b ahet lu tja qe te m erren m asa per te rniren e kaq shum e shpirten v e qe m besin te sh k an d u llu em nga veprat e tija. Ka nje kry q arg jan ti, dy kelqe, 4 p jan eta, kem isha m e shum ice dhe gdogja te nevojshm e per te m eshue n d er dy altare. F am u llija e g jashte ash t shen G ion ICrvepremi ne katundin e zit e nd ertuem e perhTbi n je kodrine n i^b re g ^ tF 'D rin it. Shihet ne nje fl. 164 v gur te ngulun ne m u r te saj, sh k ru e m e shk ro ja te mogme latine, se ka qene n d e rtu e nga U roshi, m b reti i shenjtg i Serbise, i thanun M ilutin, dhe pastaj p at ra dhe u n d e rtu e nga p o p u jt e Shkjezit. (56). N uk ka as­ n je prone, m basi i kane qene g ra b ite dhe sh ite nga n je turk, i cili, ko­ hen e Tozol B ardhit, ip esh k v it te Zadrim es, qe dergue prej tu rk u t te m adh (sulltanit) p er te sh itu n te g jith a pro n at e kisheve te Zadrim es e te g jith e Shqipnise, p er te n x je rre te holla, dhe te g jithe popujt tjere t^ Zadrim es i sh perblyen p ronat e kisheve, m e gjysm en e vleftes se ty215 ne (57), por keta sepse iJionln se e priftit, mbasi these ishte ritit te gjitha turqve qe ia kane lane te Shkjezit nuk deshen te japin asgja per t’i shperblye, nuk donin te shperblejne prona per gruen dhe femijt aso kohe fam ullitari i tyne gjendej i m artuem , m egjilatin (58), dhe keshtu zyrtari i tu rk u t te madh ua S i i i t i te tjere, dhe tash gjendet vetem me dy dite-qe prone, besim taret me nxitjet e ipeshkvit. K jo kishe ka d y fam u lltare, n je n i m e em en D. G jek K abashi plak, tash 30 vjete n ’ate sherbim , d he g jith em o n e n ’ato 30 v jete k a shkue tue h an g er e tu e pie prej sh tep ije n e sh tep i n e p e r k atundin e th an u n te Slikjezit, m basi kjo fam ulli n u k ka qele te vet per fam u llitare sepse jane tep er ne shteg per te n g ran m et turke; d he tje tri [fam u llitar asht] D. M erti Gama. Ne te g jith e Z adrim en nuk ka fam ulli ma skamnone [se kete] m basi, si u tba, n u k ka prona dhe m basi nen jurisdikcionin e saj ka vetem 20 shtepi (te cilat bajne„25J3L_£rym e besim tares.h): keto shtepi u qcsin fam u llitarev e te th a n u n 40 k a rte grune. D .'M artm i i th a ­ nun ash t pasanik te sh tep ia atnore, nga e cila m err ndihm e; ne keto kohe ai ka qe«ae vendose aty si bashkendihm es, sepse e lypte pleqesia e D. G jekes te thanun. fl. 165 A fer kesaj kishe te shen G jonit, tue qene ne m es vetem Drini, ja n e kullat dhe sh te p ite ku banon hen i .Shkodi-es, nieri shum e i fuqishem , [qe rrjed h ] p iej se paresh te modern e perhere shum e te fu qishcm ne S hqipni, shum e i pasun; deri ne 200 frym e vetem tu rk e jetojne vazhdim isht ne sofren e tij (59), te g jith e p e r sherbim in e tij. A sht bam ires dhe bakeq i te k rishteneve; ipeshkvi asht i d ety ru em me slikue, zbashku m e p leq t e v e t te Zadrim es, p er t ’i bam e d h u rata se paku k rv e 20 ditesh m e buke, m e kaposha, m e pata, m e qingja, me fry le e me sende te shijshm e, pern d ry sh ej n u k do te m u jte m e je tu e as m e e u sh tru e zyren ipeshkvnore n e p e r diogezin e vet nga sh ty p je t e tu rq v e te tje re k e rc n u e s ^ ^ p \ F am ullia e m ta te a sh t kisha e te L em it te shen M erise nen Deje, e nd ertu em e n e lugrfien e m alit te Dejes, n je te gju ejtm e shigjete larg prej D'rinit. (Deja ka qene q y tet u rre n u e ne kohen e p rincit S kanderbeg). Ajo kisha e te Lem it ash t e vogel por m e n d ertim shum e te bukur, e g jith e ne g u r k atro r te latuem , m e dyshem e e m e tavan prej derrasash (co) dhe ash t e m buluem e m e tjegulla; m endohet se, n ’ate nienyre si soditet [sot] ka qene n d e rtu e prej H elenes frenge, grues se m b retit S tefan te Serbise (61). Ne Z adrim e nuk ka kishe te b u k u r si kete. Ka pak prona sepse ia ka rrem b y e Drini. Ja n d 6 k atunde qe rra jn e per te m arre sak ram en d et e sh en jta nci kete kishe, d.m .th. katu n d i i M jedes s ’cper, k atu n d i i S p ath arit, Zadeja, Sheldia, Lisna dhe Lagi. Ma i largeti asht dv mil p re 1' kishes. G iith esejt jan e 100 shtepi. m e 700 frym e besim taresh. Te g jith e keta sh p irten kane nje fam ulli ta r'p e l' em erTTir Lu­ ka, i cili n u k ka qele, dhe ipeshkvi e ka d e ty ru e ta baje, sepse g jith en je m e rre t m e m erem etim in e shtepise vellaznore ne te cilen banon, n je m il e gjysm e larg prej fam ullise se vet. fl. 165 v Ne katu n d in e th an u n te M jedes s ’eper, gjenden shum e zojtnij turq, dhe a ty asht edhe m esxhidi (62), d.m .th. vendi ku m blidhen tu rq it e Zadrim es gdo te p rem te per te n d egjue ligjen e M uham etit prej hoxhes se tyne, d.m .th. prej predikuesit. N ’ate vend shum e te krishtene e k an e zakon te bahen tu rq v eganerisht diten e bajramit., d.m .th. te pa217 shkes s’agjineses se keqe te tyne. M egjithate, ne kohe te sotme, lavcli zotil, nga n x itje t e vazhdueshm e dhe predikim et e besim it e te ligjes se vertat* te kdshtcjnqt po ru h en e s ’e m ohojne. Fam ullia e tele ash t shen M eria e G alines e se N gjitunes ne qiell, e ndtirtuem c ne nje lugine n d e rm je t lu m ejv e te G jad ril e te Galines (63). J a n e tri katunde te vogla qe rra jn e p er te m a rre aty sakram endet e sh cnjta, d.m .th. k atundi i H ajm elit 30 shtepishe, katundi i Ranezes (64) I 20 shtepishe, k atundi i N aragit JJ3 shtepishe, qe zbashku m und te "jene \ 400 frym e besim taresh. Ne keto 3 k atu n d e m und te jen e deri ne 20 sh tep i turqish, c'h'e 3 skizm atikesh. Pak prona ka kjo fam ulli, por ka n je v n esh te te b u k u r e te m adhe qe u qet fam ulli tareve te vet nga n je here 30 karte vene. E ka qelen pran e vneshtes, te n d ertu em e n g a nje k rish ten e i vdekun tashm a, p e r emen M erlin Buza, i cili ka m erem etu e edhe shum e kishe [te tjera] ne Zadrim e, m e shpenzim e te veta m basi qe shum e i pasun e pa bij. K jo qele asht n je m il larg nga e sip e rth a n u n a Zoja e Galines. Ne te banojne dy fam u llitare te 3 k atu n d ev e te th an u na, njen i m e em en D. P je te r Buza, tash 20 v je te fa m u llita r aty, e tashti i pa-afte nd er kam be e ne sy m e te cilet pak here sheh m e th an e m eshb e ofice, p randej qe detyime prej ipeshkvit te m e rrte bashkendihm es D. G jergj J u banin, p rift i m ire ne jete, qe ia k ry en gdo nevoje populllit te vet, me kenaqesi te vegante t ’ipeshkvit te vet. E trazon nje fare D. P je te r Sojm iri qe don m e u fu te a ty si fa m u llita r me [ndihm en] e turqve, mbasi ka qene largue q ’andej per m b ra p sh tite e veta. Perveg venes se sip erth an u n , kjo fam ulli u qet fam ullitareve te thanun, ne te d h eta e ne lem oshe te tje ra grune, m el e vene — vleften e 80 realeve. n. iG6 Ma so m iri sh erb eh et kjo kishe prej J u b a n it te th an u n ; ka kryqin argjnnti, dv kelqe dhe sende te tje ra te nevoishm e p er te me~hue ne dy altare; a sh t e mogme e nuk ka m u jte te d ih e t nga kush ka qene nd ertu e. **) Famullia e(ViandejZ asht s_hen Mori a n se Ngjitunes ne qiell, sepse ma te shumten KTshtli ne S^cnpni i J ane-kusb tu e Nanes se zotjtT'ner kete [kishe] u tha ma nalt kur folem per qvtetin e SardanjesT'" 1 S tolisjet e kisheve te sip erth an u n a jan e te blem e nga popujt e ty ­ ne. por sidom os p ja n e ta t dhe kelqet u jan e dh an e ne Rome si lemoshe, nga personat e p erkushtueshm e, p riftenve, freten v e d he ipeshkvijve te cilet i kane sh pernda n der v en d et nev o jtare me porosi te luten per bam i resit. Pei'veg 9 kisheye^farp u llita re te sip erth an u n a, ne Zadrim e ka edhe 8^1oslieeft--te tjera, ose sagela, qe quhen kapela t ’ipeshkvit ne te cilat pak here ne vjeT !nesFo he t s epse nui< jane [kishe] fam ullitare, sepse nuk kane stolisje dhe sepse rra lle here vorrosen te vdekun nder^to. P rej ketyne kapelave e para ash t shena P ren d ja qe k rem to h et ne k atu n d in e Z q jzjJ^d iten e sh en jtes Ane, ne m ojin e k o rrikut, me popull shum e besim tar dhe te pafe. h dy ta ash t shen M arku u n g jillta r perm bi m alin e Dejes, festohet m e popull te shum te d iten e vet te p rillit. A sht e m adhe, e m erem eluem e prej M erti Buzes te th an u n e prej popujve te vet. N uk ka asnje pro­ ne as stolisje; disa here n e v jet m eshon a ty fam u llitari i shen M erise te D ejes m e v eshje te b a rtu n a aty. 219 1 E tre ta ash t sh ’E ngjulli, qe krem to h et g jith ash tu m e popull te m adh d iten e rresh ajv e ne k atu n d in e N denshatit, ne m aje te njej m ali te n alte; nuk ka asnje stolisje. E k aterta asht shen Kolli i L um esit ne k a­ tu n d in e M jedes se poshtm e te cilen p arardhesi e ka sjelle e bam e kishe fam u llitare nga kapele e ipeshkvit [q e is h te ]. G jendet ne vend te m ire ne nje lugine n . 166 v por D rini ia ka rrem b y e p ro n at p er rre th . 30 shtepi, qe kapen ne 300 fry me, rra jn e p er te m arre aty saki’am en d et e shenjta; ash t fam u llitar i kesaj fam uili D. M ark Lum esi, injo ran t, pa asnje ndergjegje, pa as­ n je bindje ndaj o rd in a rit te cilit ia g rab iti fam ulline me dhunen e tu rq v e e te shekullareve, dhe e harroi d etyren e v et qe u ba m eshtar, tue u lirue nga nje vrasje, m e k u sh t qe m e shkue te sherpente ne P u lt ,[ku jane] sa popuj pa fam ullitar. K jo fam uili ka qelen e vet ne nje pro­ n e jo te m ire m e digka v neshte e kopesht, por gdogja shkon tu e ra, te g jith e per k ujdesin e p ak et te th a n u n it P re ’Lum esit, as n u k m undet ipeshkvi m e e ndeshkue, sepse, m basi a sh t bam e ndjekes i te th a n u n it a b a t Nikolles, vrap o n m e te prane tu rq v e, per t ’i u shpife, dhe nga kjo, i sh k ie ti ipeshkev, p er padina te sh trem ta, tra jto h e t keq. Bahet lutje, p ash zem ren e Jezu k rish tit, te m e rre t nje m ase p er k e ta dy p riften qe e p rishin dhe e rren o jn e kete diopez. K jo fam uili e vogel ka stolisje m e sa ta re p er te m eshue ne n je altar; fam u llitari m bledh 30 k a rte grun e e mel, m e mezi m und te jetoje aty. E pesta asht shen Pali ne H ajm el, e m erem etuem e tash 10 vjete po nga i sip erth an u n i M artij (6S). K etu m eshohet shum e here ne v je t sepse ash t e p ersh tatesh m e p er katundin e H ajm elit n der d ite shiu e te keqija. A snjeri nuk vorroset n ’ate, [as?] pagezohen fem ijet. N uk ka asnje stolisje as prone, p erf shin afro 30 vete. E g jash ta ash t shen G jergji te R renoja (?) perm bi n je kodrine; rra lle here meishohet aty vetem nga fa m u llitari i Lum esit; nuk ka asnje stolisje. E sh tata ash t shna P ren d ja perm bi Suke, e dhunuem e prej tu rq ­ ve, e hapun, pa k u rm je te m ire, n u k m eshohet aty asnjehere. F teta asht shen G jon K ryeprem i ne K allm et; m eshojne aty fam ullita re t e T roshanit 6 e 7 here ne vjet; k a te r sh tep i B ard h ajsh varrosen aty , lea disa prona, 11. 167 nuk ka asnje stolisje per te meshue. Edhe keto kapela e ka zakon ipe­ shkvi disa here ne vjet t ’i vizitoje e te meshoje ne to. E nanda asht shen Ja k u ne Suke, ne te rrito rin e k atu n d it te B linishtit, te th an u n m a pare, prane sukes se p erro n it te Luzhise (®®) fare e rrenuem e. A sht e nevojshm e te m erem eteh et sepse b lin ish tasit nuk kane ^ u- ^ i vorrosin te v d ek u n it vepanerisht ne kohen e v ershim it te D rinit. K ishet fa m u llita re dhe^ k apelat e s ip ersh en u eme jan e te g jith a te n d erm em e m e flijen ngaMmHja'LrTnie d y er k ryesore nga perendim i (f’7). P p l—;m a e -Riadhja cu_ty ne n u k i p erfshin 400 vete p erm b ren da. J a ne te g jitha te m buluem e me tje g u lla_,jane n d e rtu e t ’ulta, pa dyshem e (C8), pa k um bonare, por n ’l m e t kane vorreza; jand pa shanddfi'e, vetem te'H rujle, dhe oa tabern ak u ll; p er flitare n d e r altare perd o rin kunguj te vogjei. _• Te g jith a ja n e t e pikturuem .e m e p ik tu ra greke; por ma te shum ten V irgjina me ferriijeh ne prehen. apostujf. d h e e te n t greke,’ Bazili. A thanazi, K rizostom i ,p te t]>r? ( 0 . \ ' .. 1 " :------ -"TTasnjenen nuk sh ih et vjeti, as nuk dihet m e siguri per ato te mop221 ,m e t, nga kush kane qene ndertue. P e r kohc te tashm e clihet se mbasinga tu rq it qene rre n u e shum e dhe [disa] te tje ra rane nga te vjetruem it. kane qene nd req e e sh tu e nga besim taret zadrim ore, m e urdhen te tu rk u t te m adh (sulltanit). V orrezat ja n e te shpern d am e n ep er ato k ishe nga besim taret, secila shtepi ka n je vend te shenjte (?) ne kishe, dhe kush ka m a shum e, kush ka m a pak, sipas punes qe ka bam e ndgr n evojet e aty n e kisheve. P eim b i ato vorreza vendosin gure te m edhaj, te g jate 7 pellam e, sa me v eshtirsi m und t ’ecet pa t ’u ndeshe kam ba (70). K eta sh q ip tare i qajne me gjith e zem er n je rz it e g jak u t te vet k u r te kaloje gasti i vdekjes, dhe sidom os k u r i gojne per t ’i vorrose, ne nje m en y re te tilde sa te gjithe fl. 167 v shkyhen rrobesh; b u rra t gervishtin fy ty re n m e thonj deri sa te shpertheje rrje d h a gjaku, edhe e presin m jek ren e n u k rru h en te g jith e vjetin ne shenj trish tim i te m adh; dhe g ra te sh k u rto jn e floket dhe rrahin gjokset, k eshtuqe disa here m e vesh tiresi lejojne te bahen funksionet nga b ritm e t e perloteshm e. K u r e gojne te vd ek unin ne kishe, ndersa afrohen, b ertasin sa ku te m unden! K yrieleison, K ristelesion (71); dhe pastaj, si te vorroset i vdekuni snicojne te g jith e per te n g rane ne sh tepine e te vdekunit, dhe, n e qofte se ai n u k ka pase asgja, m oledhin nderm je t vedit. Nga n donjehere, sipas sh tep iv e e fam iljeve pasanike, i kalojne 100 v etat b u rra e gra, qe shk o jn e p er drek e ne shtenine e te vde­ k u n it dhe po nuic shkuen, t ’aferm it qe m besin do ta kishin p er te fyem e te m adhe. Me n x itje n e ipeshkvit e te p riften v e gdo vjet, ata qe jane tue vdeke. shkojne tu e u lane diqka kisheve; kush v neshta, kush ara, kush moshe, dhe g rate sofrabeza e kem isha, m eg jith ese prej p elh u re te punuem e trash e dhe te qepuna trasham anqe. Te gjallet, fto jn e p rifte n t e vet m e th a n e m eshe vjet per y jet per te v d ek u n it e vet e i qesin dreke, poth u aj gdo shtepi. Ne cilcindo n d e r [kish etj fam u llitare te th a n u n a ka ndjese prej 7 dhe 10 vjetesh, si te jete. Ne kishiin k a th e d ra le te shen M ehillit asht ndjesa e p erh eresh m e e d h an e prej k u jtim it te lum te G regorit te X H I-te, qe, cilido m esh tar i zgjedbun prej ip esh k v it te Sapes, k u r te m eshoje n ’ate k ath ed rale per ndonje sh p irt qe m b a h e t ne burgator, ai sh p irt le fitoje ndjese, falje e lirim , ashtu sikurse te kishte m eshue ai m eshtar n ’altarm e shen G regorit ne Rome. A sh t i d ety ru em ipeshkvi, gati gdo tete elite, te shkoje n ep er fam u llite e th a n u n a p e r k u jdeset (?) e shekullareve dhe per te m etat e fa je t qe e kar.e zakon te bajne fl. 168 p rifte n t qe jan e ne sherbim te sh p irten v e nga padija e m adhe qe kane. B esim taret zadrim ore tash ti i n d jek in sh u m e k ish et dhe lu tjet; jane te g jith e ritit latin, por te perziem m e sh u m e tu rq nga t q rilet jane Id slil.ypun sh ume. sik u rse u th a . B esim taret e Z adrim es gojne jete plot me p a n e ’ e shum e fa s h p e r, sepse te g jith e kohen e veres flejne ne fushe, tu e n x je rre jetesen nder ara, dhe q en d ro jn e ne diell, pa m bulojii ne krye, kush m e shat n ep er vneshta, ku sh m e qe n d e r ara dhe grate m e drapna tue korre grune, m el, elb e sorgo; shurnica n u k kane vene per te pie, vetem bake m eli dhe uj, disa here m e pak barish te, pa vaj; cfnem egjithekete agjinojne n der krezhm ije, ne v eg jillet dhe ne d itet e lu tjev e tci tyne, dhe keshtu i kalojne vjetet. V eganerisht g rate shum e rralle pijne pak vene g jate v jetit; ato m a te shumtein ecin zbathe pa kepuce ne223 * per Horn, gilte, akuj e bor£, d he Vere n£ vap e te diellit, M enjdfjale, heqin shum e te keqija, d h e rodi i &hpirtareve asht m undqar sa s’thuhet. N uk ka ne S hqipni g ra publike dhe, po te d ik tohet farefisi mertjbhere e vret. Shum e sem undje zotojne ne Shqipni; eth e t e r c a n e l72) rte vere. nga qelbosim i (?) i shum e g ro p a v e .. . (73) nga ftohje; n u k ka p o d a g e rp 4) ne Shqipni. S h q ip faret rrijn e p er nje kohe te gjate n e tryeze, qe nga hies-* dita deri ne m bram je, ose qe prej m bram jes deri ne m esnate; jo 60 hane v a/hd im ish t, por £1. 168 v tue pie e tue kuvendue. K ane a rsy e tim e t e g jy k im et e ty n e te natyrshm e, sa i japin p ergjegje gfaredo filozofi. Shum ica jan e shum e skam nore, nga s h ty p je t e turqve, por k a edhe disa shum e te pasun, jo m e te holla, por me prona te b u k u ra e te m edha. P asan ik e e skam nore te g jlthe bartojne tie fushe dhe ne k atu n d e Cdo v iet knsm tojne sh en jtin e kishes se vet fantullitare, m e shpenzim e te m edha, tu e b am e gosta m e m iqte, vogatierisht m e nta qe jane te m artuem (75) per dy o tri dite. G rate jan e m a te pei'Shplrtshm e dhe i n djekin k ishet m a shum e. Edhe ne dasm a bajne shpenzim e te m edha, e pastaj rrijn e tu e heqe keq. Edhe 10 vellazen po te jene, te gjithe m artohen d he pastaj, m basi te shtohen m e pinj"*j . ja nisin g rin d je t m idis tyne, e k e sh tu ndahen secili ne tra te Vet. S h q ip tare t padisin n jen i tje trin p ra n e tu rq v e p er h ak m arrje dhe kjo asht rren im i i aty n e vendeve. P e r Zakortet e m ira 0 te keqija, per virty tet e veset e sh q ip tarev e ash t foie m a g jate ne rOlacione te tje ra te derguem e prej ipeshkvi te sotshem te Zad rim es ketij Kongnegaemm te sh en jte m e 1638 dhe m b rap a (76). K eshtu asht F ran g B ardhi ipeshkev i SapeS m e dore te Vet. 36 Jtelaclon i M ark Skures d rc jtu e lCongr. Prop. F. rnbi viziten kryem e ttepef diogezet e Shqipnise se Mesrhe. e 20 dhetor 1641 (VIS. COLL., v. 21, fl. 34-48) fl. 34 Shum e te n a ltit e te p e m d e ru e sh m it zotnij. F ra M ark S k u ra p re j ftru je , arq ip e sh k e v i D urresit, lutes shum e i bindun ndaj Z.T. , n e v en d et e pafeve, m basi e kreu viziten e didgezit te vet te D urresit, qe lash se voni i u besue, si edhe n e te gjithe provigen e tij ne te cilen ka k o rre f r y t te m ad h p er zolin, ka kthye shum e skizm atike d h e te pale, dhe m e shum e zell e m e shpenzim e te bam e ka kerkue te dije kish et k ath e d ra le dhe fa m u llitare si edhe num rin e b esim tareve te k rish ten e qe i p erkasin kishes se v et m etropolitane. ash tu sik u rse asht d e ty ra e tij. 1. K isha m etro p o litan e e D u rre sit a sh t n en titu llin dhe nen p ajti15 — Relacione II 225 m in e shen M erise, e rren u em e qe ne them el prej te pafeve turq. N eper diopezin e th a n u n , qe ai deshi te vizitoje, i u d esh te qetesonte tu rq it me ane te d h u ra ta v e , sepse '[tu rq it) n ’ato vende jane shum e te tm ershem , dhe n u k ia lejonin lu te s itf 1; hym jen n e q y te t p a shpenzim e te m edha, dhe m e anen e k ety re ka n x je rre nderen. Q yteti i D u rresit asht ne M a q ed o n i(2), m o tit q y te t shum e i fam eshem , tash ti ash t si nje k esh tjeli ne breg te d e tit A d riatik . Ne kete kishe m etropo litan e, v ete tu rq it kane rre fy e se kane pa shum e d rita te ndezuna disa here te ndry sh m e te v je tit, dhe kane n degjue tin gullin e kum bones, e cila nuk m und te g jen d et se ne g’v en d asht fshehe. N uk ka dig n itete as pasuni te patundeshm e, as kanonike, as priften qe te kene kujdesin 11. 34 v. e sh p irtn av e. M brende ne q y te t n u k ka te k rish ten e por jashte, prane q y te tit ka 70 fry m e te k rish ten a p o r tu e k u p tu e [se jan e perfshim e] ne k ete nuin er te g jith e ata qe kane m a rre pagezim in e shenjte. K isha e th a n u n m etropolitane ka pase ne to ke te ndryshm e shum e kishe fam ullitare, tash pjesa m a e m ad h e e tv n e jane pothuej te rre ­ nuem e, p jeserish t nga vjetersia, e p je se rish t prej te pafeve turq, [jane] pa te krish ten e e pa priften. Dhe .ne k ohe te tashm e gjejm e se ka fam ullite e poshteshenuem e: 2. Ka k ishen fam u llitare m e titu ll te shen G jon Pagezuesit, te vendosun ne fshatin e B la jitf3) t ’eper, k re jt te plote (4) ne g u r te gjalle; ajo ka a ra per te m bjelle dhe v n esh ta qe qesin g jashtedhete skude vjetore m e te cilet m b ah et nje p rift qe i sherben asaj. F ry m e te krishtena — 133. 3. Ka kishen e shen Elise. te vendosun ne fshatin e B lajit te po­ sh tem, te plote, ne g u r te gjalle, e cila ka ara p er t ’u m bjelle dhe vne­ shta qe qesin n ja pesedhete skude v jeto re m e te d ie t, dhe m e n d ih m a te tjera te k rish te n e t m b ajn e 2 p rifte n qe i sh erb ejn e asaj. F rym e te krishtfina — 170. 4. K a kishen e shen Elise ne fsh atin e Shporaj, k re jt te plote ne g u r te gjalle, m e 3 altare. M otit [ishte] abaci. Ka 40 skude vjetore re n ­ te, m e te d ie t, dhe m e ndih m a te tjera, m b ahen dy priften. F rym e te krish ten a — 238. T eprica turq. 5. K a kishen e shen B arbaras te M allekupit, k rejte te plote ne gur te gjalle. K jo ka re n te 30 skudesh v jeto re m e te cilet m bahet nje p rift qe i sherben asaj. F ry m e te k rish ten a — 335. 6. Ka sh n a V lashin te vendosun m bi M azhaj, k re jte te plote ne g u r te gjalle. fl. 35 pa rente, dhe te k rish te n e t m b ajn e n je prift. F ry m e te krishtena 1017. K a kishen fam u llitare te sh en M erise te vendosun ne fshatin e Ivalvagit, k re jte ne g u r te gjalle, pa rente, dhe te k rish ten et m bajne n je prift. F ry m e — 250. 0. Ka shen D em etrin te vendosun n e fsh atin e Lalesit te plote, ne g u r te gjalle, pa rente, dhe te k rish te n e t m b ajne n je prift. I '1) 1” ' te krish ten a — 170. .. 9. Ka. . . shen K ollin te vendosun ne fsh atin e Q ullezit te P otc.f lie g u r te gjalle dhe tulla. Ajo ka re n te 20 sk udesh v jeto re me te cilet, dhe m e ndihm a te tjera, te k rish te n e t m bajne n je p rift. F rym e te k n sh tena — 100. T)7 10. Ka kishen e shna Vlashit te D enagit, ku shum e vjete [ma pa­ re?] pushonte trupi i shenjtit te thanun. Por asht pa rente dhe ka ki­ shen e shen K ryqit ne Muzhel prane vehtes, qe te dyja te plota ne gur te gjalle; ka rente 30 skude vjetore me te diet, dhe me ndihm a te tje­ ra, te krishtenet m bajne nje prift, qe i sherben asaj; kane frym e te krishtena — 202. nje e treta jane turq. 11. Ka shna Prenden te vendosun mbi fshatin e Erzenit pothuej te rrenuem e, pa rente, dhe te krishtenet m bajne shume mire nje prift qe sherben aty. Pjesa ma e madhe [jane] turq. Frym e te krishtena — 330. 12. Ka kishen e shen Stefanit nen fshatin e Lapsit (?), te plote, ne gur te gjalle, pa rente, nen priftin e shna Prendes. Pjesa ma e m a­ dhe [jane] turq. Fiym e te krishtena — 96. 13. Ka kishen e shen Merise te vendosun ne Ndijshte (?) pothuej te rrenueme, pa rente, pa te krishtene e pa prift. Te gjithe turq. fl. 35 v 14. Ka kishen e shna Prendes, te vendosun ne token e quejtun te Shijakut, pothuej te rrenueme, pa rente, pa te krishtene. Te gjithe turq. 15. Ka shen Merine ne fshatin e Bujtulles prane qytetit te Prezes, pothuej te rrenueme, pa rente, pa te krishtene, te gjithe turq. 10. Ka shna Prenden te vendosun nen fshatin e Bubeqit (?), pa ren­ te, pa prift, dhe asht pothuej e rrenuem e; per kete deri turqit kane nderim te madh; te nenshtruem it e saj te gjithe turq: frvme te krish­ tena — 10, 17. Ka kishen e shen Gjonit le vendosun ne fshatin e quejtun shen Theodor, k reit te plote, ne gur te gjalle: ajo ka vneshta dhe ullij qd qesin ne vjet 35 skude me te d iet, dhe me ndihm a te tjera mbahet nje prift qe i sherben asaj. Te nenshtruem it e saj, te gjithe turq: frym e te krishtena — 40. 13. Ka shen Marine e SotePf. (?) pothuej te rrenueme, pa rentO. pa prift e pa te krishtene: te gjithe turq. 19. Ka shna Prenden e f shat it te Kuesit(5l. pothuei te rrenueme, e cila ka 20 skude vjetore rente, m e te cildt, dhe me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe i sherben asaj. Te gjithe turq: frym e te krish­ tena — 30. 20. Ka shna Prenden te vendosun ne fshatin e Lalemit, te plo­ te, ne gur te gjalle. e d la ka vneshta dhe disa peme ullit qe qesin ne vjet 35 skude me te diet, dhe m e ndihm a te tjera, m bahen 2 priften qe i sherbejne asaj. Te gjithe turq; frym e te krishtena — 25. 21. Ka kishen e shen Mauricit, te vendosun ne token e Piiskes se madhe. te plote. ne gur te gjalle; m otit abaci, sot pa rente e pa prift Te gjithe turq; fryme te krishtena — 10. fl. 30 22. Ka shen Gjergjin ne token e Tunjanit, te plote, ne gur te gja­ lle, e cila [kishe] ka vneshte dhe disa peme ullij qe qesin ne vjet nja 35 skude me te d iet, dhe me ndihm a te tjera. m bahet nje prift qe i sherben asaj. Pjesa ma e m adhe turq; frym e te krishtena — 110. 23. Ka shen Ilarionin ne token e Skunem init (?), krejt te plote, ne gur, e cila [kishe] kishte rente te madhe, lash ia kane pushtue tu r­ qit e atij vendi. Frym e te krishtena — 20. 24. Ka shen Merine te vendosun permbi fshatin e Beiarit. Motit qe kishe shume e permendun per pershpirtni dhe m rekulli si edhe per argctim t ’arqipeshkvit te Durresit. E gjitha ne gur te gjalle. Dyshemeja 229 e saj ne m erm er shume te zgjedhun, kum bonarja £ saj prej guri se lem uet dhe prej bote se pjekun. Pasunite e saja [jane] te pushtueme prej te pafeve turq. Te nenshtruem it e saj te gjithe turq feleshues; fiym e te krishtena — 5. 25. Kishte edhe fam ullite e m brendashkruem e, nje pjese e te cilave tashti jane pothuej te rrenuem e e nje pjese te plota, pa priften, pa rente e pa te krishtene, por te gijthe turq feleshues, d.m.th. njerez te krishtene te diet, nga dhuna e turqve, kane m ohue fene e vertete te krishtit. Kishte shen Mhillin e s'hen Kollin te fshatit te 'Jatesit, shen Atanasin, shen M artinin dhe shen Eline te Bem utes (?), shna Prenden e Pajenges; shen Aleksandrin e Terbagit; shen Kollin e Riomalit; shen Eline e Kuesit, shen Merine e Plangarices; shen Salvatorin e Jarzaberzes (?) shen Kollin e Shenkollasit, shen Demetrin e Garunjes (?), shen Kollin e Galushit; shen M erine e Vrapit; shna Prenden. 11. 36 v e Veskegjit (?); shna Prenden e M ihajnit; shen Kollin e Luganjit(?); shen Merine e Barkinasit (?); shen Gjergjin e Todarinjit (?) shna Vlashin dhe shen Merine e Bishkjemit (?); shna Ndrene e Pajoves; shen Gjergjin e Vidosit (?); shen G jergjin e M urresit; shen [Kollin] e Katesit(?); shen Gjergjin e Berzhites; shna Prenden e Cirmes; shen Ko­ llin e Mushqetes; shen Merine e Sketerres; shen Stefanin e Bibit (?); shen Merine e Pllum asit; shen Salvatorin e Kryezezit; shen Salvato­ rin e Hekalit; shen Salvatorin e Percelleshit; shen Kollin e Perskjopit; shen Barbaran e Barbasit dhe shen M erine e Broshkes e d la tashti ka frym e te krishtena — 91. Te gjitha kishet e siperthanuna i kishin t ’ardhunat e tyne dhe priftnit dhe voirezat prane vehtes, dhe m egjitheqe te nenshtruem it e tyne jane turq feleshues, asgjam angut nder kremtet e shenjtenve te thanun bajne feste e gostisin popullin qe shkon per t ’i vizitue. Dhe kjo asht ajo qe i perket kishes metropolitane te Durresit. Po i njejti arqipeshkev ka pastaj n ’adm inistrim kishet e Kanovise, t ’Arbenise, te Bendes, te Krujes dhe te Lisit, qe jane sufragane te saja, tashti [jane] pa ipeshkvij dhe pa kanonike disa edhe pa pasuni. 1. Kisha e Kanovise ka per titull e per pajtor shen Gjon Pagezuesin: ajo ka vneshta, peme ullijsh dhe ara per te mbjelle qe qesin nja 250 skude vjetore; tashti pjesen ma te madhe te rentes se thanun e gezojne turqit, me ate qe m betet m bahet nje prift qe sherben ne te; te nenshtruem it e saj jane turq fl. 37 feleshues; dhe po them feleshues sepse kane qene te krishtene dhe ka­ ne qene bame turq, disa per force, disa per interese, e disa per gopsi. Frym e te krishtena ka vetem — 40. 2. K atedralja ka kishen fam ullitare te shen Merise te quejtun Shume e nalta (6), e cila m otit ka qene abaci m itrale (7) e tatuem e me tetedhete florij qe i vinin nga Roma perveg t ’ardhunave te veta. Te nenshtruem it e saj tashti jane te gjithe turq. 3. Ka shen Merine e Bores (8) prane Kanovjes, krejt te rrenueme, pa rente, pa prift e pa te krishtene. Te gjithe turq feleshues. 4. Ka shen P jetrin nder pranga (9), pothuej te rrenueme, e cila ka ara per te m bjelle qe qesin ndonje here 40 cope reale vjetore. Te gji­ the turq feleshues. Frym e te krishtena — 25. 231 5. Ka shen Kollin e tokes se Bekaqit (?), te plote, ne gur te gjalle, e cila ka ara per te m bjellun dhe disa vneshta qe qesin n ja 40 reale vjetore me te d iet, dbe me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe sherben aty. Te gjithe turq; frym e te krishtena — 40. 6. Ka shen Kollin e Selites, pothuej te rrenuem e, e cila ka disa peme ullijsh qe qesin nja 60 cope reale. Te gjithe turq; fryme te krishtena — 16. 7. Ka shen Merine e te Falunit (10) te Karpenit (?) pothuej te rrenueme; pasunite e saja jane grabite prej turqve. Te gjithe turq; fry­ me — 20. 8. Ka shen P jetrin e Baderosit (?), te plote, prej guri, pa pasuni, pa prift. Te gjithe turq feleshues; frym e te krishtena — 25. 9. Ka shen Kollin e thanun te shna Ndreut, pothuej te rrenueme, e cila (H) ka ara odr t ’u m bjelle qe qesin 20 reale vjetore Te gjithe turq; frym e — 15. fl. 37 v 10. Ka shen Aleksandrin e Shenlleshasit (12) pa rente. Te gjithd turq; Byrne te krishtena 6. 11. Ka shen Atanasin ne token e Luzit (?) ku banon D. Stefan Gaspari, nxanes i kolegjit te Prop. Fide, me ungiin e vet D. Niknlle Gasparin. vikar i atyne aneve. ["Kjo kishe] nuk ka ara as vneshta. Te nenshtruem it e saj te giithe turq: frym e — 60. 12. Ka shen M argeriten e Bletesit (?). nen priftnit e siperthanun te shen Atanasit. [Kjo kishe) ka ara per t’u m bielle qe qesin disa he­ re 60 cope reale me te d ie t mahen 2 priftnit e shen Atanasit te sipertbanun qe sherbejne aty. Te gjithe turq; fryme te krishtena — 4. 13. Ka shen Demetrin e Zabjaqit (?) e cila asht pa rente, dhe qeyeriset prej 2 priftenve te siperthanun te shen Atanasit. Te gjithe turq; frym e te krishtena — 35. 14. Ka shen M artinin e K ukanjit (?) pa pasuni e pa te krishtene. Turq. 15. K;i shen Stefanin e G lides pothuej te rrenuem e, pa ara, pa vneshta e pa rente, nen ata 2 priftnit e siperthanun te shen Atanasit. Pjesa ma e m adhe turq; fryme te krishtena — 120. 16. Ka shen Kollin e Lav ones (?) pothuej te rrenueme, pa rente, te nenshtruem it e saj te gjithe turq. 17. Ka shen Atanasin e Germanit, pothuej te n'enueme, ka ara per te m bjelle dhe vneshta qe qPsin 200 skude vjetore m e te cilet mbidiet. nje p rift qe i sherben asaj. Te gjithe turq. Fi-vme 90 (?). fl. 38 18. Ka shen Stefanin e Okshtunit pothuej te rrenueme, pa rente, te nenshtruem it e saj te gjithe turq: fi'jone te krishtena — 30. 19. Ka shen Kollin e Sanebises (?) pothuej te rrenuem e pa rente, e d la ka vetem disa peine ullijsh qe qesin 4 reale vjetore. Te gjithe turq; frym e te krishtena — 40. 20. Ka shna Prenden e Thagit (?), pothuej te rrenueme, pa rente. Te gjithe turq; fryme te krishtena j— 10. ■ 21. Ka shna Prenden e B abunjit pa rente; te nenshtruem it e saj ne pjesen ma te madhe turq e skizmatike greke: fr\Tne te krishtena — 50. 22. Ka shna Prenden e Sterbegajt (?) pa rente, pothuej te rrenuemo. Te gjithe turq: frjnne te krishtena — 20. 23. Ka shen iKollin e shen Eline te Sarestikit (?) pothuej te rrenuem>?, pa rente. Te gjithe turq; fry:me te knshtena — 15(7) Dhe kjo asht ajo qe i takon kishes se Kano vise. E Arbenise. Qyteti i Albanit (13) asht i vendosun ne fushe nderm jel Qytezes so Re (14) prane lum it te Shkumbinit. K atedralja e tij nuk dihet me c’titull ka qene, sepse ajo, me te gjitha kishet e ketij qyteti, ka qene, rrenue nga te pafete turq kur qe m arre m bretnia e Shqipnise. Ne qytetin e thanun jane te gjithe turq dhe skizmatike greke. Iprshkvijt e Albanit te thanun, pasi qe m arre m bretnia e Shqipnise dhe qyteti. banonin ne vende te ndryshm e si ma mire te kishin mundesi. Katedralja, nga sa th u h et dhe nga pervoja, dihet fi. 38 v se ka pase nen vehte famullite e poshteshenueme: 1. Ka kishen e shen P je trit te vendosun prane fshatit te Mamelit ku e kishte seline imzot fra Nikolle Mekajshi, rreth 6 mil larg nga Albani, e cila asht krejt e plote, ne gur. Ka ara per te mbjelle, vneshta dhe ullij qe qesin nja tetedhete reale vjetore me te cilet m bahet nje prift qe i shiirben asaj [kishe], Pjesa ma e m adhe jane turq; fryme te krishtena — 100. 2. Ka shen Eline te vendosun ne Fravesh, te plote, ne gur, pa ren­ te; te ncinshtruemit e saj te gjithe turq; fryme te krishtena — 41. 3. Ka shen Kollin dhe shna Prenden te vendosun ne Mollagjesh, te plota, prej guri, te cilat kane rente nja 10 reale vjetore; fryme te krish­ tena — 250. 4. Ka shen Stefanin e Kllojkes, te plote, ne gur, ku banonin ipeshkvi.it e Arbenise (15), 12 mil larg nga Albani i thanun. Motit me rente te madhe, tashti te zaptuem e prej turqve. Te gjithe turq feleshues; fr\TTie te krishtena 20. 5. Ka shen Salvatorin e Kores; te plote, ne gur, pa rente, Te gjithe turq; fryme te krishtena — 30. 6. Ka shen Kollin e Jagodines pothuej te ri-enueme, pa rente. Pjesa ma e madhe turq; fryme te krishtena-0. (16) 7. Ka shen Salvatorin te vendosun prane fshatit te Krrabes, manastir i fretenve minore observante, e cila asht e pl'ot° ka kundoonare me kum bonet e veta, ka ara per t ’u mbjelle, vneshta dlk? disa peme ullij, q£ qesin nja 60 skude vjetore. fl. 39 Dhe et-nit e m anastirit te thanun, e kane kujdesin e shpirtenve te krishtene te [kishve] te siperthanuna. 8. Ka shen Mehillin te vendosun ne Krrabe, te plote, ne gur e cila ka disa peme ullijsh, qe qesin nja 10 reale vjetore, e nenshtrucm e etenve te shen Salvatorit te siperthanun; pjesa ma e madhe turq; fryme te krishtena — 100. 9. Ka shen Atanasin e Shushices, te plote, ne gur, pa rente, dhe te krishtenet m bajne nje prift qe i sherben asaj [kishe] Te gjithe turq; frym e te krishtena — 202. 10. Ka shen Gjergjin dhe shna Prenden ne token e Polisit, [kishe] e cila ka ara per t ’u m bjelle e vneshta qe qesin nja 20 skude vjetore; 235 jane te plota, ne gur, dhe te krishtenet, pjesSrisht me lemoshe dhe pjeserisht me pasunine e v e t( 17), m bajne 3 priften qe u sherbejne, Te gji­ the te krishtene dhe jane — 2035. 11. Ka shen Atanasin e Mirakit, td plote, ne gur, m e rente te pakte dlie te pasakte, e cila ka fryme te krishtena — 311. 12. Ka shna Prenden dhe shen Kollin ne token e Shmilit te plota, ne gur, pa rentd, dhe te krishtenet mbajnh nje prift; fryme — 075. 13. Ka shen Marin&n e Ceruses, td plote, ne gur, pa rente, te nenshtruem e etenve te shen Salvatorit; pjesa ma e m adhe turq; frym& te krishtena — 50. 14. Ka shen Kollirt e fshatit te K uterm anit (?), te plot<* ne gur, pa rente, dhe te krishtenet m bajne nje prift qe i sherben. Pjesa ma e m a­ dhe turq; frym e te krishtena — 300. 35. Ka shen Ziten (18) e Lunikut, gjysa e saj asht e katolikeve dhe gjysa e grekeve (19), pa rente, dhe te krishtenet m bajne nje prift qe i sherben [kishes]. Pjesa ma e madhe jane skizmatike greke dhe turq; frym e te krishtena — 100 (?) fl. 39 v 16. Ka shna Prenden te vertdosun ne Berzhezde, te plote, ne gur, pa rente, dhe te krishtenet e saj m bajne nje prift, qe i sherben. Ka fry­ me te krishtena — 600. 17. Ka shen Kollin e Sapsunit dhe t ’Okshtunit, te plota, ne gur, IS nenshtruem e prift.it te shen Zites te siperthanun. Te nenshtruem it e saj pjesa ma e m adhe turq e skizmatike greke. Frvm e te krishtena — 320. Dhe kaq asht ajo qe 1 perket kishes s’Arbenise. Kisha e Bendes. 1. Kisha e Bendes asht me titull te shen Gjon Pagezuesit, e vendosun ne token e Moisitit (?) nder male, e plote, ne gur. Motit [qe] kishe shume ne za, me nderim te tnadh dhp me rente, tash asht pa rente, pa prift, te nenshtruem it e saj te gjithe turq. Kisha o thanun ka neh vehte fam ullite q§ ndiekln: 2. Ka shen Gjergjin, te vettdosun ne token e thanim t£ Shnibrgjit, te plote, ne gur; ka ara p&r til m bjelle dhe vneshta de qesin nia 150 re­ ale vjetore te d ie t i gezojne turqlt e vendit, dhe te dhetat la japin priftit ae i sherben asaj [kishe], Td gjlthg turq; frym e te krishtena vetOm — 90. 3. Ka shen Gjonin e Shenglinasit, te ptot&, ne gur, pa rent£. Pjesa ma e m adhe turq; frym e te krishtena — 104. 4. Ka shen Salvatorin e Javagesit (?), te plote, ne gur, e cila ka ara per t ’u m bjelle e vneshta qe qesin nja 20 reale vjetore, fl. 40 te nenshtruem it e saj, ne pjesen ma te madhe, turq; fryme te krishte­ na — 101. 5. Ka shen Merine ne token e thanun Shemeri, te plote, ne gur, e cila ka ara per t'u mbjelle, qe qesin nja 10 reale vjetore, me te cilet, dhe me te tjeret te siperthanun, m bahet nje prift qe u sherben famuliive te thanuna. Te nenshtruem it e saj, ne pjesen ma te madhe, turq feleshuos; fryme te krishtena — 95. 6. Ka shen Kollin ne Qafe te Mulles, pothuej te rrenueme, pa ren­ te. pa prift. pa te krishtene. te gjithe turq. 237 7. Ka shna Prenden e D em jes (?) po ashtu si e siperthanuna. 8. Ka shna Prenden e thanun te Snpaiit, si te siperthanunat. 9. Ka shen Merine e Kumardhes (7j, po ashtu si te siperthanunat10. Ka shen JKuiricin e Pjegat (?) te plote, ne gur, per pa rente, pa prift e pa te krishtene; te gjithe turq. 11. Ka shna Vlashin dhe shen Mehillin e M enerit, te plota, ne gur, pa rente, te nenshtruem it e saj turq; frym e te krishtena 20 (?) 12. Ka shen Eline dhe shen Gjonin e Brusjes, te plote, ne gur, pa rente, pa prift dhe te nenshtruem it e tyne turq feleshues. 13. Ka shen Barbaren e Bastarit, te plote, ne gur; ka nja 25 reale vjetore rente me te cilet, dhe me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe i sherben asaj; te nenshtruem it e saj pjesa ma e m adhe turq; fryme te krishtena — 387. 14. Ka shen Kollin e Guritbardhe, te plote, ne gur, pa rente, dhe te krishtenet m bajne 3 priften qe i sherbejne asaj, Te nenshtruem it e saj pjesa ma e madhe turq; frym e te krishtena 500. fl. 40 v 15. Ka shen M artinin ne token e quejtun Shmertin. Motit [qe] aba­ ci me rente te madhe, [asht] e plote, ne gur; e cila ka 2 kumbone, disa vneshta dhe ara per t ’u mbjelle, qe qesin nja 25 reale vjetore, me te ci­ let, dhe me ndihma te tjera, tashti mbahet nje frat m inor observant i shen Frangeskut; ka fryme te krishtena i— 1050. 16. Ka shen Kollin e Ziburit (?) pothuej te rrenuem e; nenshtetasit e saj turq. 17. Ka shen Kollin e Baderres (?), te plote, ne gur, pa rente dhe te krishtenet mbajne nje prift qe i sherben asaj. Pjesa ma e madhe turq: frym e te krishtena — 130. Te gjitha kishet e dioqezit te siperthanun i kane vorrezat e vela pru­ ne vehtes. [Diogezi] i Krujes. K ruja asht qytet shume i famshem dhe-shum e i forte mbi te gjitha qytetet e Shqipnise, e ndertuem e permbi nje mal 1e vogel ne shknmb hi gjalle, 12 mil larg prej detit Adriatik. K atedralja e sa j'n u k dihel nen cfare titulli dhe pajtim i te kete qene. sepse te gjithe librat dhe shknpiet e vjetra qene djege prej turqve te pafe kur qe m arre qyteti i tha­ nun. Dhe, pasi qe m arre Shqipnia, krijohej nje ipeshkev i vetem, titulli i te cilit ishte «Albanense» (20), sepse Shqipnia asht nje, province e vetme dhe pjese e m bretnise s’Epirit. Ai ipeshkev banonte tash ne nje vend, tash ne nje tjeter, sikursd asht thane ma pare, dhe i ndyeri ipizot Gjon Kolesi, ipeshkvi i fundit i (Albanit). fl. 41 Albanit, e kishte seline ne token e Kurbinit, dhe po ashtu imzot fia M ark Skura, pasardhes i tij, i cili pastaj ne vjetrn 1640 qe ngarkue me detyren e kishes m etropolitane te Duircsit. K urbini qendron midis dv maleve, njeni prej te cileve gjendet n’ane te Matjes, apo nga lindja, dhe quhet Trodhena; tjetri, qe gjendet n ’ane te detit Adriatik, quhet ne g’juhen shqipe Bjerra, qe n ’italishten don me thane mali^ Argjeo, ku qe kape shna Vlashi nrej njerezve t ’AgrikoIaut; dhe Kurbini i thanun asht tele mil larg nga Kruja, 12 nga deti Adriatik dhe 30 nga Durresi. Kisha katedrale, qe sot me breve apostolik gjendet ne Kurbin, asht nen titullm dhe ne pajtim in e shna Prendes. M otit ka qene abaci e mitruem e (21), e cila [kishe] asht e gjitha ne gur te gjalle. Prane kishes ja­ ne vorrezat e saja. [Kisha] ka 3 altare. N’altarin e madh, arqipeshkvi i siperthanun ka vendose me 1640 nje tabernakull te bukur prej bakri krejt te praruem dhe te stolisun me gure te ndryshem kristali; permbi tabem akull ka bame te vendosej nje kuader i madh e shum e i bukur me suaza te praruem e dhe me fytyren e te shenjtenueshmes Virgjin nanes se zotit. N 'altarin e dyte, n ’ane t ’epistulles (22), nj£ kuader tjetev te ngjashem me te siperthanunin me fytyren II. 41 v e shna Prendes. Ne te tret in, nje kryq dhe prane tij faldistorin e vet. Qe le tre altaret ka bame qe te kyqen n ’ate m enyre si disa kishe Vita­ lise. Ka kumbonaren me nje kumbone te madhe. Kisha nuk ka sakresti as relike veQSe ato t ’altareve te levif.eshem (*3), dhe veshjet' mbalien ne dhomen e arqipeshkvit. Ka nje shkolle me 12 gjakoj qe arqipesbkvi i1 ushqen me m jetet e veta per te rrite subjekte qe te shugurohen m eshtare pastaj kur te jete koha. Ka ara per te mbjelle qe qesin nja 10 rube (?) drithna. Ka vneshta qe qesin 4 fuqi vene, megjithese arqipeshkvit i nevojiten 12. Dhe per renten e thanun u paguen turqve 30 ccpe reale vjetore. Ka 150 dele e dhi qe i sherbejne vendit dlie 15 kafshe te trasha. K atedralja e thanun ne Kurbin ka nen vehte 6 fshate, por pjesa ma e m adhe jane turq; ka fryme te krishtena vetem — 540. Ka pastaj keto kishe famullitare; d.m.th. : Ka s.hen Kollin te vendosun ne Prisken e vogel, te plote, ne gur, e cila ka nja 20 skude vjetore rente, me te cilet, dhe me lemoshe te tjera, m bahet nje frat minor qbservat i shiin Franqeskut qe sherben aty. Ka kum bonare dhe nje kumbo­ ne te vogel; [ka] vorrezat prane vehtes. Te nenshtnjem it e saj pjesa ma e madhe turq feleshues; frvme te krishtena —■ „ 106. Ka shen Merine e Bubilese (?) te plote, ne gur, prane kishes jane vorrezat e saja. [Kisha] ka disa rranje ullij qe qesin nja 5 barre voj, me te cilat, dhe me ndihma te tjera, fl. 42 m bahet nje p rift qe i sherben asaj. Te nenshtruem it e saj pjesa ma e madhe turq feleshues; fryme te krishtena (— 135. Ka shen M artinin e Bogmesit, krejt ne gur, dhe asht e plote, me vorrezat e veta prane, e cila ka disa tande dhe disa rranje ullij qe qesin nja 25 skude vjetore me te cilet, dhe me ndihm a te tjera, m bahet nje prift qe sherben aty. Te nenshtruem it e saj pjesa ma e madhe turq; fry­ me te krishtena — 131. Ka shen Gjergjin e Golemasit (?) pa rente, pa priften; te neshtruemit e saj turq feleshues; fryme te krishtena — 7. Ka shen Gjon Pagezuesin te B uranit (24), m otit abaci e m itruem e (25) dhe me rente te madhe; tashti asht e plote, ne gur, me vorrezat prane vehtes. Ajo ka disa tande hardhi, disa rranje ullij dhe ara per t'u m bje­ lle -qe qesin nja 40 skude vjetore m e le cilet, dhe m e lemoshe te tjera, m bahen 2 priften qe sherbejne aty. Te nenshtruem it e saj, pjesa ma e madhe turq; fryme — 56. Ka shna Ndrene po ne Buran, te plote, ne gur, te n^nshtruem e dy priftenve te shen Gjonit te siperthanun; pa rente. IG Ilclncione II 241 ' . Ka.shen Merine e K u rte c a j,te plote, ne gur, p a rente, te nenshtruerrie dy priftenve te shen G jonit te siperthanun. Te nenshtruem it e saj pjesa ma e m adhe turq; fryme te krishtena — 12. Ka shen Gjonin e Verionit (?) te plote, ne gur, me vorrezat prane vehtes. Ajo [kishe] ka disa rran je ullij qe qesin nja 10 (?) skude vjetore* dhe asht e nenshtruem e dy priftenve te shen Gjonit te siperthanun. ■* . ; ■l — \i n - j M t f * « II. 42 V ’ Y'J' V,} ,• < . . ,L i Te nenshtruem it e saj pjesa ma e m adhe turq; fryme te krishtena •— 130. Ka shen M artinin e Zgiirdheshit, te plote, ne gur, mo vorrezat ptane vehtes. Ka disa rranje ullij. qe qesin nja G cope reale me te diet., dhe me pasunine atnore e me ndihm a te tjera, te krishtenet m bajne nje prift q e .i sherben asaj. Te nenshtruem it e saj ne pjesen m a th madhe turq; frym e te krishtena — 97. ' • ' , ' . Ka shen Kjaren P Hasanasit (2f3), te plote, ne gur, me vorrezat pra­ ne vehtes, pa rente, te nenshtruem e 2 priftenve te shen Gjonit te siper­ thanun. Te nenshtruem it e saj pjesa m a e madhe te krishtene dhe shume te bindun ndaj papes se shenjte te d ie t jane — 165. ^ Ka shen Kollin e Cedhinit, te plote, ne gur, me vorrezat prane vehtes; ka kumbonarcn me nje kumbone, ka vneshta e ara per t ’u mbjelle qe qesin 30 skude vjetore, me te cilet, dhe m e ndihma te tjera, mbahet nje prift qe i sherben. Te nenshtruem it e saj, pjesa ma e madhe jane turq;. frym e te krishtena — 384. Ka shen Marinen e Nuajes, te plote, ne gur te gjalle me vorrezat e saja prane vehtes. Ajo ka vneshta, kopshtije dhe ara per te m bjelle qe qesin nja 30 skude vjetore me te cilet m bahet nje prift qe i sherben asaj. Te nenshtruem it’ e saj pjesa ma e madhe [janej turq; fryme te krishtena — 230. Ka shen Merine e B retit krejte te plole, ne gur te gjalle, e cila ka qene argetim (27) i ipeshkvit te Krujes; m otit [ishte] me rente te madhe tashti ka pak qe me veshtirsi arrin ne 25 slcude vjetore me te d ie t mbahet nje prift qe •, y . r. •. II. 43 1 : ' ’• •' *'• 1 "... o i sherben asaj. Te nenshtruem it e saj pjesa ma e madhe [jane] turq; fryme te krishtena, ne tri katunde qe sherbehen he te, ka i— 240. Ka shen Gjon Pagezuesin te fshatit te Vilezes (?), te plote, ne gur, e cila ka disa rran je ullij dhe vneshta ne fshatin e Zhejes dhe pjese te nje mullini qe qesin nja 30 skude vjetore me te cilet, dhs me lemoshe te tjera, m bahet nje prift qe i sherben asaj. Te nenshtruem it e saj, ne pjesen ma te madhe [janel te krishtene, teprica turq; fryme te krishtena gjithesejt jane — 250 (?) Ka shen Kollin e Shkjezit te plote, ne gui', me vorrezat prane veh­ tes; ajo ka ara per te m bjelle qe qesin nja 10 skude vjetore. Te nenshtruem it e saj [pjesa] ma e m adhe te krishtene, teprica turq; fryme te krishtena — 122. Ka shen Lukeri e JCukjanit pothuej te rrenuem e, pa rente. Te nen­ shtruem it e saj shumica [jane] turq; fryme te k rishtena;— 42. Ka shen Merine e Sebastes. kuvend i fretenve minore observante te shen Franqeskut, te plote, ne gur te gjalle me 3 altare dhe me vori'ezat prane vehtes. Ajo ka vneshta ,qe qesin ngandonjehere 50 skude vjetore. Atv asht shpella e shna Vlashit ku qe kape prej njerezve te Agrikolaut, lai'g nje te trete mili nga qyteti i thanu.n i Sebastes. 243 Ka shen Kollirn e Gjonmit, te plote, ne gur, dhe shna Vlashin po n'ate fshat, pothuej te rrenueme, te cilat kane disa rranje ullij qe qesin ndonjehere nja 20 skude 11. 43 v dhe u jane nenshtrue etenve te Sebastes. Te nenshtruem it e tyne [jane] ne pjesen ma te madhe turq feleshues; fryme te krishtena — 180. Ka shen Theodorin e Delbinishtit pothuej te rrenueme, te nenshtrueme etenve te Sebastes, e cila ka vorrezat prane vehtes dhe nje vneshte qe qet nja 17 reale vjetore. Te nenshtruem it e saj ne pjesen ma te m a­ dhe [jane] turq; fryme te krishtena — 190. Ka shen Mehillip e Shelasit (?) pothuej te rrenueme, pa rente dhe shen Kollin e Milotit te plote, por te pa rente. Qe te dyja [jane] te nonshtruem e etenve te thanun te Sebastes, me vorrezat e tyne prane vehtes. Te nenshtruem it e tyne, ne pjesen ma te madhe, [jane] turq; fryme te krishtena — 380. Ka shen Gjergjin e Kukulles. pothuej te rrenueme, e cila ka vo­ rrezat prane vehtes; asht pa rente, e nenshtrum e criftit te Bulgerit. Te nenshtruem it e saj, pjesa ma e m adhe [jane] te krishtene, teprica turq; frym e te krishtena gjithesejt jane — 71. Ka shen Gjon Pagezuesin e Bulgerit, te plote, ne gur te gjalle; ka vorrezat prane vehtes, ka nje kumbonez, ka vneshta dhe ara per te m bjelle qe qesin 60 skude vjetore, me te d ie t m bahet nje prift qe i sherben asaj. Te nenshtruem it e saj te gjithe te krishtene; fryme jane — 360. Ka paslaj shen Barbaren e Pedhanes, shen Kollin e Zojmenit, shen Leken e Bokjanit, shen Demetrin e Dardhes, te plota, ne gur, me vorre­ zat e tyne prane vehtes. Ato kane shume renta dhe num er [te madh] te krishtenesh. Keto famulli i ka fl. 44 v zaptue imzot fra Benedikt Orsini i shtetit te Raguzes, ipeshkev i Lezhes, ne vjetin 1635 kur vdin imzot Gjon Kolesi ipeshkvi i Arbenise, ose i Krujes (2f!). Dhe imzot fra Mark Skura, arqipeshkev i Durresit, per te shmangd skandalet dhe m osm arreveshjet qe ishin tue mbijte, ia ka pnemtue ipeshkvit te thanun (29). Ka shen Salvatorin e Rubikut, te plote, ne gur; m otit abaci epastaj kuvend i fretenve minore obsei'vante te shen Franpeskut, tash vakante Ajo ika ara per te m bjelle dhe i asht nenshtrue priftit te Bulgerit. Dhe kaq per sa i perket kishes se Krujes. [Diopezi] i Lisit Ivisha e Lisit asht nen titullin dhe pajtimin e shen Merise, pothuej e rrenueme, pa rente, pa ipeshkev, pa kanonike, pa priften e pa te krish­ tene. Lisja gjendet nderm jet m aleve te K m jes e te Dukagjinit. Motit ka qene qvtet dhe i shifen them elet e tija edhe ne dite te sodit. dhe perhere vendasit bajne panajir pdo dite te diele. Ajo [Lisja] asht ne kufi te Ma.tes e te Dukagjinit. M atja asht nje lugine e m adhe nderm jet dy maleve t§ slperthnnuna. e gjate 30 mil e ma shume, e gjane 16 mil, jo ma shume, asht lnrg 20 mil nga Kruja, dhe 60 nga Lezhja. Tashti populli i saj jane te gjithe turq. Dhe dukagjinasit jane njerez te lire nga harapi tui'k. fl. 44 v dhe nuk i tregojne bindje sulltanit; jane njerez shume te g je r dho nje pjese e tyne jeton m e grabitje qe i bajne nder turq dhe disa here nder te krishtenet qe jane nenshtetas te sulltanit; edhe ma keq: pjesa ma e madhe e tyne ua shesin turqve gikat dhe grate e krishtena. Ne qytctin e thanun ka ma shume se 40 kishe katolikesh pothuej te rrenueme, pa rente dhe pa prift, sikurse u tha m a si per. Kisha e Lisit ka kishe te ndryshm e fam ullitare ne vende te ndryshme. Ka shen Demetrin e Shebjes (?), te plote, ne gur, e cila ka ara per te m bjelle dhe vneshta qe qesin nja 40 cope reale me te cilet m bahet nje prift qe i sherben; te nenshtruem it e saj pjesa ma e madhe [jane] turq; frym e te krishtena — 150. Ka shen Eufemine e Prellit, te plote, ne gur, e cila ka ara per te mbjelle, vneshta e livadhe qe qesin nja 50 reale vjetore me te cilet; m ba­ h et nie Drift oe i sherben; pjesa ma e madhe e te nenshtruem eve te saj [jane] te krishtene, teprica turq; fryme te krishtena gjithesejt ja­ ne — 700. Ka shen Theodorin e Arbes, te plote, ne gur pa rente. Fam ullitari qe i sherben pjeserisht jeton me pasunite atenore, e pjeserisht [me ate qe] i japin te krishtenet e saj. Te nenshtruem it e saj ne pjesen ma te m adhe [jane] turq; fryme te krishtena )— 80. Ka shen Leken ne koder te D ukagjinit (30), e cila ka qene abaci dhe asht shume e mogme dhe kryesore n ’ato ane. [Asht] e plote, ne gur, e m adhe me 3 altare; ka livadhe, ara per te mbjelle dhe vneshta qe qesin nja 40 cope reale vjetore me te cilet, dhe me lemoshe te tjera, mbahen 2 priften. Te nenshtruem it fl. 45 e saj, ne pjesen ma te madhe, [jane] turq; fryme te krishtena — 100. Ka shen Ziten (31) e shen Kollin, shen Merine dhe shen Gjergjin ne token e Macukullit, te plota, ne gur, me rente te pakte e te pasigurte, dhe te kcshtenet m bajne shumd mire 2 priften qe u sherbejne [kisheve]; te nenshtruem it e tyne, ne pjesen ma te madhe, jane te krishtene, dhe teprica turq; fr}Tne te krishtena gjithesejt jane — 900. Ka shen Leken ne token e Selites, te plote, ne gur, e cila ka ara per te mbjelle, livadhe e vneshta qe qesin nja 30 skude vjetore me te cilet mbahen 2 priften qe i sherbejne. Te nenshtruem it e tyne jane nje­ rez te lire nga bindja dhe nga haragi turk; frynie te k rish ten a— 1423. Ka shen Salvatorin e Skujes (?) (32), po ne Selite ne m alet e Duka­ gjinit, te plote, ne gur, dhe m otit [qe] abaci me rente te madhe, sot e nenshtruem e 2 piiftenve te shen Lekes. Ka shen Kollin e Berugit (?) (33) dhe shen Merine e Lagigjegit (?) po­ thuej te rrenuem e, pa rente, te nenshtruem e priftit te shen Lekes t<; siperthanun; te nenshtruem it e tyne pjeserisht turq e pjeserisht tej krishtene; fryme — 350. Ka shna Vlashin, shen Markun e shna Prenden te Thekelles po­ thuej te rrenueme, te cilat kane ara per te mbjelle, vnesnta e livadhe qe qesin nja 60 skude vjetore me te cilet, dhe m e lemoshe te tjera, te krishtenet m bajne 3 priften qe u sherbejne. Te nenshtruem it e tyne jane te gjithe te krishtene dhe njerez te lire nga haraqi turk, sikume u tha 1 sipri; fryme jane >— 248 (34), 247 Ka shen Merine e Pregjcs, te plote, ne gur; ka ara per te m bjelle dhe livadhe qe japin 15 (?) skude vjetore. Ajo, ne tri katunde te Dukagjinit, ka te nenshtruem qe jane njerez te lire nga bindja dhe nga hara­ gi lurk; frym e te krishtena — 500. Ka shen Eline e Bares (3f5j, pothuej le rrenuem e, e cila ka disa ara per te m bjelle dhe livadhe qe qesin nja 15 skude vjetore me te diet, dhe me ndihma te tjera, mbahet nje prift qe i sherben dhe qeverise [edhe] shcn Merine e Pregjes dhe fam ullite e mbrendashkruem e. Te nenshtruem it e saj te gjithe te krishtene dhe njerez te lire nga bindja dhe haragi turk; fryme te krishtena. gjithesejt ka — 143. Ka shen Barbaren, shna Prenden dhe shen Kollin e fshatit t'Arnit, te gjitha te plota, ne gur, pa rente, te nenshtruem e priftit te shen Elise te siperthanun. Te nenshtruem it e saj te gjithe te krishtene dhe njerez te lire nga haragi turk dhe nga bindja ndaj tij (7): fryme te krishtena — 326. Ka shen Merine te vendosun ne Sere (3e), pothuej te iTenueme nga te pafete turq, e cila ka ara per te mbjelle, vneshta e livadhe qe qesin nja 20 reale vjetore. nje pjese te cileve i gezon prifti i shen Elise te si­ perthanun qe i sherben, dhe nje pjese [e gezojne] shekullaret e vendit te cilet jane njerez te lire nga bindja dhe nga haragi turk. Te nenshtrue­ m it e saj, pjesa m a e m adhe [jane] te krishtene, dhe teprica turq; fry­ me te krishtena gjithesejt — 260. Ka shen Kuiricin dhe shna Ndrene e Ujmishtit, te plota; ne gur fl. 40 te cilat kishin rente te madhe; tash e kane zaptue turqit feleshues po t ’atij vendi; te nenshtruem it e tyne; pjesa ma e madhe [jane] turq: fry­ me te krishtena — 154 dhe jane te lire nga haraqi turk me qene se ja ­ ne ndiir m alet e siperthanuna. Ka shen Leken e Gurres (37) te plote, ne gur, pa rente, te nenshtrue­ me p riftit te shen Elise te siperthanun. Ka fryme te krishtena — H4 Dhe jane te lire(38) nga haraqi turk. Turq asnje. Ka shen Merin$ e Ndei*shenes pothuej -te rrenueme, pa rente, te nen­ shtruem e priftit te shen Elise te siperthanun; te nenshtruem it e saj jam"’ te lire nga haragi turk me qene se jane nder malet e Dukagjinit. To g ji­ the te krishtene. Frym e — 120. Ka shen Gjergjin e Rogit pothuej tet rrenuem e prej te pafeve turq e rila ka ara per te m bjelle dhe vneshta qe qesin nja 30 cope reale vje­ tore; nje pjese te tyne ia japin priftit qe i sherben asaj, dhe nje pjese i m bajne shekullaret qe i qeverlsin at.o m eshta dhe ara; te nenshtruemit e saj jane njerez te lire nga haragi turk. Te gjithe te krishtene. Jane frym e 600. Ka shen M erine e Lures te plote, ne gur, pa rente dhe te krishtcnet m bajne nje prift qe i sherben asaj; te nenshtruem it c saj u pnguejne turqve harag, por aq s.a ata e shohin t'udHes. Te gjithe te krishtene; fryme jane — nr, 1007. Ka ’-hen Eem etrin dhe shen Merine te Qidhneu, te plota, ne gur, te cilat kane ara per te mbjelle dhe disa livadhe qe qesin fl. 46 v nja 20 cope reale vjetore qe i jepen priftit, i cili shkcn per t'u sherbye dire te nenshtruem it e tyne jane te gjithe te krishtene dhe nen harag te turkut, te cilet jane ne nr. 940. 249 Ka shen KoUin e Sinjes (?) pothuej te rrenuem e, pa rente, pa prift. Te nenshtruem it e saj pjesa m a e m adhe turq. Frym e te krishtena — 160. • Ka shen Salvalorin e Bulagit (?) te plote, prej guri, pa rente dhe le krishtenet e shen Dhimitrit, shen Merise dhe shen Kollit e shen Salvatorit te siperthanun m bajne n je p rift qe u sherben. Shen salvatori ka frym e te k n sh ten a — 164. Ka shen Gjergjin e M ohurit te plote, ne gur. Pasunite, e saja te zaptuem e prej turqish, dhe e ka ne dore prifti i shen Salvatoiit te sipertha­ nun. Te nenshtruem it e saj ne pjesen ma te madhe turq. Fryme te krishtena '— 100. Ka shen Merine e K urtaj (?) pothuej te rrenuem e. Pasunite e saja te zaptuem e prej turqish, dhe te nenshtruem it e saj ne pjesen ma te m adhe turq. Frym e i— 30. Ka shen Merine e Malit pothuej te rrenuem e dhe pa rente siktfrse asht thane m a sipri, te nenshtruem e priftit te shen Salvatorit. Te gjiihe turq. Frym e te krishtena — 30. • Ka shen Kollin e Gurasit pothuej te rrenueme, te nenshtruem e pri­ ftit te siperthanun. Pasunite e saja te zaptueme prej turqish; te nen­ shtruem it e saj ne pjesen ma te madhe turq. Frym e te krishtena — 120. Te gjitha kishet fam ullitare te siperthanuna te diogezeve te siperthanuna i kane vorrezat e veta prane vehtes dhe ne kohen e te lavdishm it princ Skanderbeut ishin kishe shume te permenduna dhe me pasuni te shumta. Tashti nje pjese e tyne po trazohen dhe po shkretohen nga te pafete turq. II. 47 Ka pastaj shen Leken te vendosun permbi Malet e Mirdites e cila asht abaci e mitrueme, dhe asht. kishe shum e ne za nder ato ane, dhe me rente te madhe, dhe me nderim [te m adh]. Tashti [asht] pothuej e rrenueme. Ne kishen e thanun asht trupi (39) i te thanunit Leke ne nje arke argjanti shume te paster dhe te stolisun me shume xhevahire te pmueshme. K jo abaci u ka qene leshue ne dore pergjithen]e fretenve ininore observante te shen Franpeskut nga papa Klement, dhe pastaj pa­ pa Pal ia ka leshue imzot Gion Kolesit ipeshkvit t ’Albanit (40), dhe bula gjendet ne Rome ne dore te zot. Verusio, kujdestar i Kongregacionit te shenjte te Prop. Fide. Ka shen M arkun e Fandit te Vogel (41), te plote, prej guri, e cila ka a ra per te m bjelle; vneshta e livadhe qe qesin nja 50 skude vjetore; te nenshtruem it e saj jane njerez te lire nga haragi turk. Frym e nja dym ije e ma shume. Ka shen M erine e Pelanes (42) ku banonte ipeshkvi i Lisit pasi [qe] m arre qyteti i Lisit dhe Mati. Ajo [kishe] asht e plote; ne gur pa ren­ te, e nenshtruem e priftit te Thkelles se siperthanun. Ka shen Merine e Nderfandes, te plote, ne gur; e cila ka ara per t ’u mbjelle vneshta e livadhe qe qesin nja 40 reale vjetore me te d ie t m ballet nje prift qe i sherben asaj. Frym e te krishtena iija 500 e ma shume. | Ka shen Demetrin dhe shen Mehillin e Tum enishtit (43). Ka shen S htjefnin e Blinishtit. Ka shen Palin e Peshtjesliit dhe shen Merine e ahen Kollin e Mirdites, te plote. Te nenshtruem it e saj jane njerez te lire, II. 47 v prej haragit turk dhe [jane] num er i madh. te krishtenesh qe jane nja 3 m ije e m a shum e fryme. Dhe tete kishet e siperthanuna i ka zaptue imzol fra Bendedikt Orsini, ipeshkev i Lezhes, ne vjetin 1635 kur vdiq imzot Gjoni, ipeshkvi i Arbenise. Perm bledhje e dioeezit metropolitan te Durresit: kishet e saja famullitare dhe nr. i besimtareve te krishtene. Dhe te gjitha kishet tjera katedrale dhe fam ullitare te provinges se saj, dhe nr. i frymeve te krishtena, qe imzot fra' M ark Skura arqipeshkev i Durresit, i familjes kruetane, ka n ’adm inistrim me breve apostolik. Te cilat me zell te madh dhe me shpenzime [te medha] qe bani ne viziten e vet te pergjitheshme, qe ai e kreu ne vjetin 1641, ka gjete se i kane te vertete titu jt e kisheve katedrale dhe fam ullitare te siperthanuna dhe num rin e frymeve te krishtena dhe bile (me deshm itare te denje per besim) ka sprovue gdogja qe asht shlm ie ma sipri. as nuk mund te shtohet ose te hiqet asgja. Kisha m etropolitane e D urresit ne kohe te tashm e ka 25 kishe fa­ mullitare. Frym e te krishtena 2520. Kisha e Kanovise ka 23 famulli, fryme — 600 Kisha e Arbenise, 17 famulli, fryme — 3610 Kisha e Bendes, 17 famulli; fryme — 2988 Kisha e Krujes, 23 famulli, fryme — 3863 ri. 48 Kisha e Lisit nder Male (vec atyne 8 k sh ev e fam ullitare te siper­ thanuna te zaptueme me gjithe te neshtruem it e tyne) ka 28 famulli, fryme — 116006 (44). Ne se shenjtenise se tij zotit tone [papes] d o t’id u k ej [eu d h es] ta bashkoje diog^zin e thariun me ndonje dio<;ez tje te r dhe ta shuej titullin e Lisit, i perket kishes se Krujes, sepse m e te asht m a afer ma rehat (4S), dhe i ka qene nenshtrue gjithemone atij ipeshkvi. Dhane ne Kurbin. 20 D hetor 1641. (vula) Te krishtenet e siperthanun jane te mire, te pershpirtshem dhe m e nderim ndaj Selise apostolike dhe papers se shenjte. Fra Mark Skura i familjes kruetane arqipeshkev i Durresit, me doren e vet. 37 Relacion i arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, mbi vizitat e tija neper Kosove e Serbi. 1641-1642 (VIS. COLL., v. 21, fl. 49-54) fl. 49 Me 10 te tetorit 1641 U nisem prej shtepie dhe te treten dite arritem ne Prizrend dhe hetu filluem te banim viziten e Serbise. Nga shkaku i m otit te keq kiitu [ne Prizrend] qendruem nje muej, dhe kryem g^do funksion te duhun bari253 tor; kemi shpal'le ndjesen qe m ’u dha nga shenjtenia e tij [papa] dhe te gjithe katoliket e atjeshem e kane m arre me shume pershpirtni me pertritje te m adhe dhe m e fryt per shpirtnat e tyne. Me shum e predikime dhe fjalim e aty kemi qortue [ njerezit] e keqij dhe u kemi ahane shprese te madhe te mireve. Kemi kontrollue prokuroret (1), shum e sish i kemi m bajte prap dhe shume kemi bame te rij. Im tesisht i kemi shikue pla?k at kishtare, qofte t ’argjantat (2) qofte veshjet dhe gdogja edhe ma te vogel qe i perket kishes, dhe te gjitha sendet i gjetem ashtu sikurse i lame ne viziten e kalueme te fundit. [Aty asht] kisha e shen Merise, shume e mopme, e m buluem e dhe e qeverisun mire. Ka per rreth toke shume te m ire dhe ne kete toke asht banesa per priftin, banese e mire me dy dhoma dhe para-dhoma, podrum, shtalle per kuaj. Rektor n'ate kishe kemi lane prap te ndertin z. (?) Dcm Jul Marinin vikarin tone te pergjitheshem, njeri m e emen te mire e me cilesi te mire, ne frige te zotit me ndergjegje e me dituni te mire. Renta dhe t ’ardhunat qe mund t ’i vijne fam ullitarit, mund te jene njeqind skude ne vjet, por i gezon me idhenim nga shkaku i fyemjeve, keqperdorimeve dhe perdhunim eve shu­ me te medha qe peson nsa turciit e k^oij dhe nuk i mjafton giysma e atyne t ’ardhunave per t ’i shpenzue nder tu rq it e thanun; aq sa, po te tregoheshin im tesisht keqperdorimet, fyem jet dhe perdbunim et qe pesohen ne kete vend, do t ’ishte pune shum e e giate. Shtepi te katolikeve ne vendin e thanun jane nr. 40. Frvm e te krishtena. nga njena dhe tietra giini. mund te jene nr. 400. Frvm e te krezmueme Tprej neshj nr. 40. N ekete vend gjenden nr. 80 shtepi skizmatike. Si jemi informue nga pleqto, shte­ pi te turqve ka rreth nr. 3000, dhe [Prizrendi] nuk asht qvtet por varosh (3) dhe per mes te ketij vendi kalon nje perrue i quejtun Bushtrica. Per rreth dhe m brenda ketij vendi ka shume burim e te rrjedheshme, ne te gjithe Serbine nuk gjendet nje vend tjeter i tille. Dhe permbi varoshin e thanun ne m aje te nje kodrine asht nje keshtjell i forte, larg iTeth nje te shtim e pushke, dhe rrethas, qyteti qe ishte [aty] asht i rrenuem; dhe thuhet se ne kohe te vjeter ka qene seli e perandorit Stefan, dhe se ka qene ipeshkvije e pasun. ! Me 14 te nandorit Shkuem ne nje fshat te quejtun Suho Reka qe n ’italishten (4) don me thane lum i thate, dhe ketu gjetem disa katolike te shpem gulun nga m alet e Dukagjinit; shtepi nr. 20, gjind te vorfen, me gjuhe sliqipe. Dhe keta katolike nuk kane as kishe as uratore sepse tash vone k:me zane vend ketu. Na ketu tham e meshen ne nje vend te mbuluem dhe te veguem, m bajtem fjalim dhe krezmuem nr. 36. Rrefyem dhe kunguem fryme nr. 34. Ne vendin e thanun, frvme te krishtena te njenes dhe tjetres giini, mund te jene nr. 140. K eta jane nje gjvsem -dite larg prej Prizrendit dhe kujdesin e shpirtnave te tyne e ka fam ullitari i Prizrendit fl. 49 v Me 23 Si u nisem nga ai vend, shkuem ne fshatin e G urit (5) ku qendruem per dym bedhete dite ne qelen e kishes, vazhdimisht tue meshue. tue predikuc dhe tue ki*ye qdo funksion baritor ne kishen fam ullilate te shcr7 Merise sepse ketu m blidheshin te gjithb katollket qe jane ne kujdesin e famullise se thanun. Dhe ne kete vend kemi gpalle ndjesen keshtuqe me shum e pershpirtni dhe pervujtni te gjithe ata te krishtene jane rrefye e kungue pershpirtnisht me ngushellim te m adh shpirtnor. Kur na baniin fjalim dhe funksione te tjera kishtare, rranin te pafete qe [dikur] kishin qene te krishtene dhe kishin mohue besimin nga shkaku i harageve shu­ me te randa qe u kishin qene vume prej turqve. Dhe, tue e ndegjue fjalen e zotit, largoheshin me shume keqardhje e te trazuem sepse kishin mohue besimin katolik. Ne kete vend bame per dy dite krezmimin dhe krezmuem nr. 70 fryme. Fam ullitar i vendit te thanun asht D. Ndre Bogdani njeri i mire dhe me ,'ete shembullore, m e dituni mesatare, Kisha kishte disa prona, plaqka pak dhe te vorfna e te leckosuna. Kisha [asht] e mbulueme, dlie m eshtarit te thanun i shkaktonin merzi te madhe dhe persekulim e turqit qe kishin gra te krishtena. [A ta turq] pak kohe ma pare e kishin mohue besimin katolik, dhe. e detyronin [priftin] te rrbfente grate e tyne dhe t ’u jepte sakram endet e shenjta, si edhe te pagezonte fbmijet e tjTie. I shkreti m eshtar u qendronte shume dhe me dam te madh te vetin. Banonte ne qelen e kishes dhe m bante dy gjakoj. Ketu ne kete famulli jane nr. 5 fshate dhe ne le gjitha keto fshate ka nr, HO shtepi katolikesh, dhe ne keto shtepi, te rraLla jang ato ne to cilat mos te jene te perziem turq e te krishtene, dhe ne pjesen ma te madhe turq se sa te krishtene. M eshtaii i ketij vendi asht shume i vorfen as nuk ka me se te mbahet sa me i m jaftue; dhe ne se ky m eshtar co te largohet., sikurse ai don, ne nje kohe te shkurte te gjithe kane per te m ohue besimin e s’do te mbese asnje ne besimin katolik, prandej ne qofte se nuk do te ndihmohet, m eshtari i thanun do te jete i shternguem te niset e te braktise ata shpiiina qe kane nevoje te ndihmohen, sepse [ai] nuk ka asnje 't'ardhun te sakte. Ne te gjithe ate famulli gjenden fryme te krishtena nr. 550. Me 4 te dhetorit U nisem nga vendi i siperthanun dhe shkuem ne fshatin e quejtun Jakove dhe ketu kemi qendrue dym bedhete ditd. K^tu, nga dyshim et e turqve dhe nga moti i keq qe kishte n ’ato vise, nuk ishte e m undun te shkonim m e meshue ne kishe dhe isliim te detyruem te meshonim e t ’u predikonim besimtareve nder podnim et nen dhe, tue u dhane sakrame­ ndet e shenjtnueshm e. Ne kete vend krezmuem frym e nr. 65. Ne vendln .e thanun [ka] nr. 26 shtepi katolikesh. Kisha e shen Kollit, e vorfen me nje pare veshje, nje kelq e patene prej argjanti. Nje cope vneshte qe qet tri barre vene. Ne kete vend asht fam ullitar Dom Prend Bardhi, me jete te mire, me dijtuni mesatare. Banesa e m eshtarit asht e mbulueme me kashte shume m jerisht. T 'ardhunat shume te pakta, d.m.th. tolare nr. 20, dhe keshtu shume vorfnisht mund te m bahet fl. 50 nje fam ullitar me njd gjakue. Ne kete vend gjenden shume gra te krish­ tena me burrat e vet turq, dhe ne fshatin e Zogaj dhe te Shegjegit ki­ shin mohue besimin katolik shtepi nr. 6. Frym e te katolikeve nr. 165 (6). Ne vendin e thanun te gjithe katoliket jane me gjuhe shqipe as nuk dijne gjuhe tjeter perveg atenores. Jane njerez shume te vorfen. Ky vend asht nje varosh m esatar ku ka dy xhami te turqve dhe shtepi te 17 — Relacione II 257 turqve nr. 250. Shtepi skizmatike nr. 16. Ne mesin e ketij varoshi kalon nje perrue i quejtun Reunik (7). ,. , ; Me 16 dhetor 1 U nisa prej varoshit te siperthanim per t ’u rrugue drejt Serbise; por tue m arre vesh se e gjithe Serbia ishte infektue prej m urtajes, u strehova ne Prizrend deri sa te pushonte sem undja e thanun. Dhe aty qendrova deri pas krishtlindjeve. Dhe te dyten dite, qe qe dita e shen Shtjefnit u nisem drejt Prokopjes, mbasi morem vesh se ne kete vend nuk ndegjohej asnje semundje. Keshtu udhetuem per tri dite vazhdimisht. Ne krye te tretes dite, arritem ne Prokopje me tri ore nate (8), dhe u kapem te qela ku qeme prite dashunisht dhe me gdo dashamiresi. Ne kete vend qendruem per nje muej rresht, dhe aty kryem funksionet e zakonshme baritore me predikim e ei fjalime. Dhame krezm im in e krezmuem frym e katolikesh nr. 11. Ne kete vend ka shtepi katoiike nr. 20. Fryme te krishtena nr. 80 dhe te gjithe pothuej (?) jane tregtare me kcmb raguzian qe banojne ne vendin e thanun, dhe kane vetem nje uratore ne shtepine e n je tregtari, dhe nje banese per priftin ku asht ndertue se rish nje uratore nen pullazin e asaj banese ose qele. Ne vendin e thanun asht fam uliitar Dom P jeter Lekiqithi bullgar, nxanes i shtepise se sh e n jte (9); asht m e jete te mire, ^i ndershem dhe i ditun si nje m eshtar i vertete. Tregtaret e thanun i paguejne fam ullitarit te vet gjashte m ije aspra per gdo vjet qe bajne gjashtedhete skude. Vendi i thanun i Prokopjes asht nje varosh i^ bukur ku jane gjashte xhami te turqve; shtepi turqish nr. 300; shtepi skizm atikesh nr. 30. Perbri ketij varoshi rrjedh nje lum i quejtun Toplica ku kalohet neper ure. Dhe permbi kete varosh asht nje qytet i rrenuem pennbi nje kodrine larg afro nje gjysem mili nga varoshi i thanun, ku thohet se m otit ishte nje kapedan i quejtun Janko vojvoda (10) p e r . urdhen .te perandorit te krishtene. Ka'pelen e tyne e gjetem te stolisun mire, me veshje te pasurfa dlie me sende te tjera qe i perkasin zyres hyjnore. Dhe ne vendin e siperthanun shpallem ndjesen dlie ata e pranuen me shume nderim e poni, me pervujtni e pershpirtni, per kenaqesi te madhe te shpirtenve te tyne. fl. 50 v Zgjedhje midis M erit per rrefyes te njeni tjetrit, qe secili zgcdhi me vullnetin e plote te vet ne sinodin diogezan (N). . Une don Ju l Marini vikar i pergjitheshem dhe fam uliitar i Prizrendii po zgjedh rrefyes tim te ligjeshem te nderueshm in Dom Ndre Bogdanin. Une Ndre Bogdani po zgjedh per rrefyes tim te ligjeshem te pernderueshm in zot Dom Ju l Marinin. Une P jeter Lekiqithi kapelan i Prokopjes po zgjedh per rrefyes tim te ligjeshem te nderueshm in Dom Gregorin e Krushevacit. Une Dom Nikola Koleshi me u-rrefyem (12) Dom Gje<;in. Une Gjohan (13) i M arinit fam uliitar i Shkupit po zgjedh per rre­ fyes tim te ligjeshem te nderueshm in Dom Mate Matiqin. Une Gjergj Belaci po zgjedh per rrefyes tim Dom Mate :Matiqin. Une Mate Matiqi po zgjedh per rrefyes tim te ligjeshem zotin Dom Stefan Soiqin. Une Stefan Soiqi po zgjedh per rrefyes tim te ligjeshem zotin Dom Mate Matiqin. Une Luka Andriasheviq po zgjedh per rrefyes tim zotin Dom Mate Matiqin. Une Stefan Matiqi po zgjedh per rrefyes tim te ligjeshem Dom Gjohanin e M arinit fam ullitar te Shkupit. Une Dom Prend Pali po zgjedh per rrefyes tim Dom Ndre Bogdanin fl. 51 Me 16 shkurt 1642 U nisem nga varoslhi i siperthanun i Prokopjes dhe, tue udhetue dy dite, arritem ne fshatin e Trepges ku arritem ne qelen e ketij fshall ne m bram je vone. dhe aty pushuem. Edhe ne kete fshat e shpallern ndjesen e plote. dhe te gjith ai popull u rrefye dhe u kungue pershpirt.nisht me kenaqesi te madhe te shpirtnave te tyne. K etu m bajtem shume fjalime me fryt te madh per shpirtnat e tyne, dhe dhame krezmimin me meshe te medha dhe me funksione te tjera barifcore ne kishen e shen Pjetrit. Kisha e thanun asht shume e lashte dhe per tash asht shume keq e qeverisun, dhe [asht] e shrregulluem e. Ma pare, fshati 1 thanun ishte ne gjendje shume te mire nga shkaku i m inierave ne te cilat nxirei argjanti; por tashti. me qe kane shterre m inierat dhe me qe jane vcrtetue haraget e medha te tu rk u t (14). gjenden ne nevoje e ne vorfni shu­ me te madhe. [Fshati] ka qene ma i pasuni dhe tashti asht ma i vorfni i te gjitha [fshateve] te tiera te Serbise. Nga nevojet e medha nuk mund te mbaine nje m eshtar per shpirtnat e vet. Ketu asht fam ullitar Dom Stefan M atio i.m en je dituni shume gjvsmake, dhe qendron ne ke­ te kuidestari kundeh* vullnetit te vet sepse nuk ka me se ta goje jeten nga shkaku i nevoieve dhe mieri'meve te medha qe gjenden ne kete vend, e pra ne keto anet e Serbise kjo kishe asht ma e mogmja dhe ma e m ira, e do te m eritonte me qene ndihmue. Ne kete fshat krezmucm fi-yme nr. 17. Shtepi katolikesh nr. 30. Frym e nr. 200. Shtepi skizmatikesh nr. 40. Shtepi turqish nr. ldO. .M e 2 1 *.shkurt U nisem nga fshati i siperthanun dhe udhetuem tri dite per t ’arrtjte ne Shkup ku, ne krye te tri diteve arritem te qela dhe ne kete vend pushuem disa dite. Pasi pushuem e shpallern ndjesen qe na u dha per hir te zotit tone, dhe ai popull u rrefye e u kungue me shume ngushellim dhe rritje te shpirtnave te t>me. Ne kete vend qendrova nja gjashte'1m bedhete dite tue predikue, tue bisedue, tue qortue te keqijt dhe tue u dhame guxim te mireve, tue kendue shume meshe te medha; dhame krezmimin dhe kryem te gjithai funlcsionet baritore qe na perkasin, keshtu ne kete vend krezmuem frym e nr. 5. Ne famulline e thanun gjen­ den shtepi katolikesh nr. 9. Frym e, me num er te vertete — .51. Dhe ne kete vend ka nje varosh shum e te madh 261 fl. 51 v l dhe mbronda tij gjenden tridheteshtate xhami te turqve. Shtepi te turqve num er i vertete rreth 2200 (15). Shtepi te grekeve e te skizmatikeve (1R), nr. 200. Shtepi hebrejsh nr. rreth 150. Dhe prane ketij varoshi ka nje keshtjell shume te forte te bame m otit nga greket. Perbri keshtjellit asht nje lum shume i m adh i quejtun Vardar. K etu gjetem fam ullitar Dom Gjohan te Marin Vasilit, me dituni te mesme. Te krishtenet e thanun kane nje kishe prane baneses se m eshtarit me plaglca te m ira qe i perkasin kishes, dhe te gjitha i gjetem ne rregull sikurse i kemi lane ne viziten e fundit te kalueme. Me urdhnin tone perforcuem atv prokuroret dhe e lame ate vend ma se miri. T’ardhunat e m eshtarit dhp te prona­ ve te venes (17),- tue i bame tok, m und te qesin ne vjet tetedhete skude. Qela e thanun, ose banesa e m eshtarit, asht prane keshtjelht te si­ perthanun; dera qet ne rruge publike d.m.th ne pazar ku shiten drith n at e gdo lloji. , Me 10 mars U nisem nga varoshi i siperthanun, dhe udhetu.em dy elite per t'arrijte ne Mai te Ri [Novobrdo] ku, te dyten dite ne mbramje, arritem ne qelen e ketij vendi dhe aty qendruem per disa dite per te pushue nga shkaku i moteve te keqija qe kishte n ’ate vend. Dhp pas disa dilesh, shpallem ndjesen e plote, dhe i gjithe ai pcpull u rrefve e u kungue me shume pershpirtni e pendim, m e dobi te madhe per shp:rtnat e tyne. Ke­ tu ne kete vend dhame krezmimin dhe kryem ie gjitha funksionet baritore sipas urdhnit te kishes. se shenjte, me predikime, me fjalimo, tue i qortue e tue i largue nga rruga e keqe e nga mekatet, tue u dhane ngushllim e tue i vu per rruge te mire te pendim it e te pendeses. Aty krezmuem fryme nr. 10 — Shtepi te krishtena nr. 80. Fryme, num ri i vertete 540, dhe keta se bashku me tri fshate qe jane rrethas ketij vendi. Dhe ne kete vend ka katcir xhami te turqve. Shtepi te turqve, numri i vertete 120 . Shtepi te skizmatikeve, nr. 50. Vendi i thanun qendron mbi nj5 mal shume te nalte, dhe permbi kete mal asht i ndertuem nje ke­ shtjell shume i forte me nje hendek per .rreth. Ne kohe te lashte [keshtjelli] ka qene i grekeve. Nen kete keshtjell ka qene kisha e shen Kollit, qe sot asht xhami e turqve. . . fl. 52 kJhe ka qene kishe katedrale; edhe nje kishe tjeter, larg nje te treten e m ilit nga ky vend, qe quhet shen Meri ka qene kishe kanonikale, dhe sot asht no doren e te krishteneve. Ne kete kishe jane vorrezat ku vorirosen katoliket. Ata kane edhe nje kishe tjeter m brenda varoshit, prane keshtjellit te siperthanun, [kishe] qe quhet shen Kolle, ku meshtari i tvne ieP ■sakramendet e shenjtenueshm e. Kjo famulli ka shume plaqka: kelqe, veshje dhe sende te tjera qe i perkasin kultit hyjnor. Kbtu gjetem fa­ m ullitar Dom Stefan Soiqin prej Qiprovcit. Qela e m eshtarit asht shu­ me e rehatshm e dhe e pajisun me gdogja. K y vend ka prona te venes [vneshta] aq sa m eshtari m und te kete gjithesejt tetedhete skude t’ardhuna ne vjet. Banesa e thanun [qela] asht dhume e vegueme nga shtepite e turqve. 263 Me 22 te marsit. Na u nisem prej varoshit te siperthanun dhe shkuem ne fshatin e Janjeves ku, si arritem ne qele, pushuem disa dite dhe pastaj lajmuem ndjesen qe na ka qene dhane n e nga shenjtenia e tij. Dhe ai popull, me shum e pershpirtni dhe ngushellim, te gjithe u rrefyen e u kunguen, m e shum e ndihm e per shpirtnat e vet. Dhe ne kete vend kryem funksionet tona baritore, dham e krezmimin, m bajtem bisede te shum ta me shume dobi, si edhe shume sherbime te tjera shpirtnore qe na perkasin ne. Ne kete vend ka nje kishe te mo?me te ndertuem e me kunge, shen Kolli m e toke te m ire per rreth. Ne kete toke asht ndertue banesa e m eshtarit shume e rahatshm e. Ajo kishe asht e stolisun mire me veshje e me sende te tjera te nevojshme per sherbimin kishtar, dhe na, gdogja qe e kishim lane n ’inventar ne viziten e fundit tone, te gjitha i kemi gjete ne rregull, dhe bile te shtueme per ma teper. Vendosa prokuratoret me shume kujdes, burra me ndergjegje te mire, ne frige te zotit. Ne kete vend qdogja e lame te rregulluem e ma se miri. Ketu krezmuem frym e nr. 25. Gjenden shtepi te krishtenesh katolike ane jete shume te mire dhe ne frige te zotit nr. 85. Frym e te krishtena, num er i vertete 530. Dhe ne kete vend ka dy xhami te turqve. Shtepi te turqve, num er i vertete 120. Kishe te skizmatikeve nr. 2, shtepi te skizmatikeve, num er i vertete 180. Dhe ne kete vend gjendet famuliitar Dcm Mate Matiqi, nxanes i kolegjit lauretan (18), m eshtar i afle, me jete te mire. T’ardhunat qe i shkojne ne vjet m eshtarit jane gjithesejt gjashtedhete skude. Gjakojt qe nxenin doktrinen nga meshlari i thanun ishin nr. 5. fl. 52 v Ne kete vend ma pare shfrytezoheshin m iniera te pasuna argjanti dhe f lor ini; tash pak kohe jane zvoglue e kane shterre. [Keshtuj jane bam e skamnore qofte katoliket qoftd skizm atiket sepse kane shterre minierat e thanuna sepse tashti nuk ka tjeter vepse dy m iniera shum3 te keqija. Me 4 tS prillit D nisem prej fshatit te thanun dhe shkuem p^r te vizitue nje fshat katolikesh nen kujdestarine e Malit te Ri. te quejtun Bra^saljica. Ketu ne kete fshat i kryem zyret tona shpirtnore tue dhane krezmimin. tue meshue pontifikalisht, tue rrefye e tue kungue ata te krishtene. tue u m bajte fjalim. tue i lajmue e tue i aortue per sendet qe urdhenon kisha e shenite. Ketu na qendruem shum e pak nga shkaku i skam it dhe i nevojes qe kishin ata te krishtene, sepse ishin ne nje mal gurishte dhe shume t ’ashper, e nuk kishin ku te na strehonin as ne as kuajt tane. Ne kete fshat gjenden nr. 16 shtepi k re jt me ka­ tolike. Fryme, nr. i vertete 120. Krezmuem frym e nr. 40. Me 6 prill. - U nisem prej fshatit te thanun dhe shkuem ne katundin e K ratoves dhe kryem. . . z.yren shpirtnore me predikime, bisede e meshime pontifikale. Ne kete fshat ata pak te krishtene qe gjenden aty jane2R5> shum e te vorfen nga taksat e medha dhe haraget qe i paguejne sulltanit gdo v je t.. [G jendet aty] nje kishe e zojes (19) me banesen e meshtarit, e qeverisun shume keq. Ne kete vend gjenden shtepi te katolikcive nr. 35. Fryme, num ri i vertete 200. Shtepi te turqve gjenden nr. 120. Shtepi Febrejve 40. Ne kete vend asht fam ullitar Dom Nikolle Koleshi ms dituni gjysmake e te pakte. Kisha e thanun ka nje vneshte te rnjere per ushqim te m eshtarit, dhe t ’ardhunat e m eshtarit ja n e ... (20> sa mund te kete, mund te jene skude nr. 40. Keta katolike te gjithe jane transferue e kane ardhe prej [maleve] te Shqipnise, e te gjithe flasin ne gjuhen epirote [shqipe] dhe fam ullitari i tyne asht shqiptar as nuk din gjuhe tjeler vegse sllavisht e shqip, edhe shume nga keta katolike kane nxane edhe gjuhen sllave dhe e dijne mire gjuhen turke. fl. 53 v Me 12 te prillit Si u nisem nga fshati i siperthanun, shkuem ne fshatin e Malit t§ giithe ato frym e e t,” e i kun<?ue m e ndihm e t.e m adhe ner shnirtnat e tvne. Ne kete fa'mvilM* gjenden Der rreth gjashte katnnde katolikesh, per katim di fam ullitar ku asht them elue kisha e shen Gjergjit auhet Letnica. Ne kefp fshat Tianel te pu'the te kn sh ten e D;in'ec dy shteni skizmatikesh. Me oene se vendi i thanun ishte ma i vecuem n?a turqit. e zgr>dhem per te bame vojnat e shenjte ne kishen e thanun te shen Giergjit, mbasi asht kishe e rehatshm e dhe e qete. Mblodha te njem bedhete m eshtaret d.m.th. te gjithe klerin e Serbise per te m ujte me krve ate funksion te shenjte. dhe me shum e pershpirtni e kryem te dielen e bardhe (21), Pasi e kryem ate sakram end te shenjte, bame sinodin diogezan me shume solemnitet (?) ashtu sikurse urdlienojhe kanunet e shenjta te Koncilit te shenjte tridentin, dhe te gjitil mbeten te ngushelluem dhe te nderueshm it m eshtare shume te kenaqun sepse i lame ne rregull, ne qetesi e dashamiresi si bij te vertete tane; dhe aty kishin ardhe, per te pa ate funksion te shenjte, shum e te jashtem nga vende te largta; te g jith e m beten te gezuem dhe me pershpirtni te m adhe ne shpirtnat e vet. Ne kete fshat gjendet fam ullitar Dom Gjek Belagi, m eshtar I mire, me frige te zotit, me dijtuni m esatare. Por, nga nevojet e me­ dha t ’atyne popujve dhe nga haraget e m edha te vendosuna permbi ato familje te shkreta, nuk kane m e se ta m bajne m eshtarin e vet, dhe m eshtari i thanun, me qe nuk ka m e se ta goje jeten, do te jete i detjTuem te largohet, dhe nq se ajo kishe nuk do te ndihm ohet ne ndon je menyre, nuk do te mund te gjendet ne t ’ardhm en nje m eshtar per ndihm en e atyne shpirtnave. T 'ardhunat m a te shum ta qe m und te ke­ te fam ullitar! ne vjet n ’ate vend m und te jene rreth njezetepese sku­ de, dhe nje t ’ardhun i tilde nuk do t ’i m jaftonte per te m hajte nje gjakue. Ne kete famulli krezmuem frym e nr. 50. Gjenden shtepi te krishle n a nr. 80., gjithesejt frym e me num er te vertete — 540. Dhe per 7A ku krvem te gjitha funksionet baritore tue i rrefye te 267 rre th fshateve te siperthanuna jane shume fshate te tjera te skizmatikeve dhe, ne se nuik do te mendohet me m bajte nje m eshtar nder keta katolike, do te jete rrezik se per pak kohe te gjithe do te kthehen me ritin skizmatik. 11. 53 v tShuma dhe num ri i shtepive dhe i frymeve te katolikeve te njenes dhe tjetres gjini ne m bretnine e Serbise se poshtme e t ’eper ja n e shtepi nf. 521 "Fryme tS krishtena te njenes dhe tjetres gjini — nr. 3522 Te krezmuem ne kete vizite te tashme frym e — nr. 369 Ata tb Serbise se poshtme, d.m.th. Prizrendi me krahine te Ha■sit, Jakova, famullia e shen Merise se Shegjegit, keta te gjithe flasin •gjuhen eoirotike d.m.th. shqipe, dhe duen qe te kene m eshtare dhe fatn u llitare me gjuhen e tyne shqipe, dhe tash aty gjenden tre me kete ^ ju h e ne sherbim te shpirtnave. Dhe ne se rastise qe te mungoje ndonjeni prej ketyne tre meshtar^ve, do t ’ishte rrezik se te gjithe ata ■shpirtna do te hum bisnin tue mos pase prift ne gjuhe te tyne, ose do te baheshin turq ose skizmatike. Tash pra, mbasi gjendet nje suTajekt i m ire dhe i zellshem, qe deshron m e i sherbyq zotit dhe kishes ■se shenjte, nga vendi i vet i Prizrendit, shqiptar me gjuhe te vet, i -cili ka nise ta nxaje doktrinen e krishtene, dhe shihet se do te jape i r j d ne dituni, te cilin na e kemi sprovue, do te qe e nevojshme qe te kishte nje vend ne ndonje sem inar ose kolegj ne krishtenim , dhe p e r t ’ardhm en do t’ishte per dobi te madhe te ketyne katolikeve, sepse m eshtaret e huej ne kete vend te Prisrendit asht zakon te qendrojne p e r pale kohe. Serbia e eper flet e gjitha ne gjuhen ilirike dhe i duen prifbiit qe .ta dijne po ate gjuhe. Une Vincent Lupi kancelar, sipas kgrkeses e kam shkrue kete relacion per urdhen te perndritslim it imzot arqipeshkvit te Tivarit (i!2). i l 54 S hum e i pervujti e shume i binduni sherbtor Gjergj Bardhi arqip. i T ivaiit dhe prim al i m bretnise se Serbise, me te vertete i pa denje p e r kete shkalle. Ne keto provinga te Serbise kam shtune ne pune me ata popuj gjuhen epirote, italishte, ilirike, latine e turke, nder rreiim e, bisede, ndreqje, vrejtje, e qortime si edhe ne te gjithe shem bujt e fry te t shpirtnore e pasaportat, ne gdo rase e nevoje. Dhe kur do te ndodhe kalim i im prej kesaj [jete] ne jeten ma te mire, do t ’ishte e ne­ vojshm e qe m undesisht te gjendej nje pasardhes i yne qe te dije keto gjuhe ose se paku qe te dije gjuhen epirote e ilirike, sepse do t ’ish­ te per dobi te m adhe t ’atyne shpirtenve. (vula) Arqipeshkvi si ma nalt. 269 38 Leter e arqip. te Durresit* Mark Skurcs, drejtue imzot Ingolit ne Rome. Per gashtjs te subsidit etj. (SRCG, v, 179, fl. 280 k u rb in , 12 janar 1643 : I pem dritshm i etj. Jam k rejt i sigurte se Z.J. e perndr. do te kujtohet per mue dhe se ne gdo rase te volitshme. . . me ate zyre shume te dashun si e keni zakon te veproni per cilindo qe e doni me gjithe zerner... dhe kete pane aq ma teper e shpresoj sa [ma shume] kam besim se ju [do t.§ me ndihmoni] pasi po ju la nder juve qe me keni propozue per kete [vend] atij Kongregacioni te shenjte te Propagandas, i cili besoj se [per premtimet?] ne me bani kur qeshe atje ne Rome, do te kete m arre deri tash n je vendim te mire. Dhe sidomos per 50 skudet qe flutem] t ’i m arr nga ai. Me gjithese [kane kalue] pose afate te pensionit tim deri tash, prej tyne nuk kam m arre asgia. Me 2 prej tyne [afateve] C1) e dij se do te kenaqet zoti Sturani. Por [te tjerat] mbesin te zot Verusio prokuror i im, per te cilat me poni [po e lus Z. T.j te perndr. te denjoheni me i dhane urdhen qe te m ’i dergoje sa ma pare per. . . dhe prej andej ne Raguze ose ne Kotor te zoti kalores Frangesk Bolica. .. i pres me deshire te madhe me qcne se katcdralja ime asht r.e nevoje [te m ad h e]. Ma ne fund tue U perule po ju pernderoj dhe i lutem madhenise hyjnore [zotit] per gdo lumni tuej dhe jete g ja te ,.. . diie smadhim te hireve. Kurbin, 12 janar 1643. 1 1 I. Z. S. te perndr. etj Fra Mark Skura etj. 39 Leter e arqip. te Durresit, Mark Skures, drejtue nje prelati ne Rome. Kerkon t’emnobet nje ipcsbkev ndihmes dhe propozon fra Simeonin (Suma). (SRCG, v. 179, fl. 282-282v) Kurbin, 2 shkurt 1643 fl. 282 Shume i nalti etj. Ne m ucit e kaluem, me rasen e ardhjes s'ate fra Simeonit. ish provingjal i minoreve observante ne Shqipni, dhashe llo p ari.. . per shkarkim te ndergjegjes sime, se per [shkak] t’udhetim it te gjate [dhe per1 shpenzimetl e medha qe lypen per- te bame viziten [e dicgezrt te Kanovise] sufragan te Durresit, dhe per irezikun e madh [qe kalohet. 271 pea'] t ’U ardhe ne ndihme shpirtnore atyne njerezve qe kane shume nevoje per nje bari te zellshem dhe ndihmes, i lutesha Kongregacionit [te shenjte] te ngarkonte po ate atin Simeon. Tashti po e lus N. T. te denjoheni me me shkarkue nga [nje peshe kaq e madhe] sepse me te vertete nuk mund te m errem me kujdesin e [kaq shume] deleve, dhe t ’ia ngarkoni atit te«thanun i cili, jo vetem se ka nje jete shembuliore, por ka shkolle te mire, asht njohes i m ire i [vendit dhe mej predikimin e vet e besoj me siguri se do t ’u vleje shum e [ketyne popujve]. Aq m a teper sepse ai ka farefis te pasim nga te cilet mund te [ndihmohet] sa i m jafton vjet per vjet per nevojet qe i dalin; [edhe] sepse diogeri m undet me e m bajte ipeshkvin sipas zak o n it... P er gdo gja po i goj llogari N. S., qofte per [njohjen] e vendit, qofte per pervojen qe kam per ate atin [bashkatdhetar im dhe] i urdhenit tim (1), sepse gjithemonii asht sjelle m ire nder [detyret] qe i kane qene ngarkue, as nuk ka dhane asnje skandal, por me gdo [perplotesi]. fl. 282v te jetes. ka jotue n ’urdhenin e vet e me gdo zell asht m arre m e kujde­ sin e shpirtnave. Ma ne fund tue i u perule N-. S. po ju puth petkat e shenjtnueshm e. Kurbin, 2 shkurt 1643. i. Z. S. te pernderueshm e etj. fra Mark Skura etj. 40 Leter e arqip. te Durresit, Mark Skures, drejtue imzot Ingolit ne Rome. Mbi vcshtiresite q« ka per adm inistraten nder dioQeze dhe mbi nevojiin t ’emnohet ipeshkcv i Kanovise Simeon Suma. (SRCG, v. 179, fl. 287-287v) Kurbin, 2 shkurt 1643 fl. 287 I perndritshm i etj. Po dergoj nergut(1), deri ne Raguze, nje nendjakon tim te quejtun Nikolle. . . Gargiq. Me pei^vujtni i lutem Z. S. te pernder. [te denjoheni] me bame qe te me nisen te hollat qe duhet te me paguhen per dy afate tashma te kalueme te pensionit tim. .. [nga?] zoti Sturani n’atg qytet. Ju lutem, zoti im dhe padron, qe me zellin e me autoritetin tuej te me irveni [tue m ’i pague?] sepse katedralja ime asht tue u shkime ..krejtesisht. Kisha e Kanovise, me te gjitha pasunite e saja asht bame [prone e tu rq v e ], dhe populli i atij diogezi pjesa ma e m adhe ka kalue ne sekten muhamedane; e se bashku me te edhe ai i Albanit sepse kane qene shtvpe nga disa [zyrtare] te sulltanit. Dhe ne qofte se ate fra Simeon Suma [do te kufizohet?] te banoje ne diogezin e vet, une kenaqem qe t i ngarkohet atij ai [diogez]; por nuk do te lejohet te banojne ne diogezin .tim as n ’ato qe une kam n ’adm inistrim , ose te vije ne Sebaste prane selise sime . . .sepse te gjitha diogezet e siperthanuna nuk mjaftojne t ’ushqejne nje ipeshkev te vetem. Me nje fjale: besoj se e kuptoni(2) Z. J. do te denjoheni te mos ia tregoni(3) zotit Gjon Domeniko. . . sepse mund ta m arre per te keq si m a geke ne letrat e veta. Po ju puth me 10 — Relacione II 273 perulje duert e shenjtnuem e tue i u lute zotit per nje jete shume te gjate tuej dhe per ngritjen ma te madhe [ne zy re]. Kurbin 2 shkurt 1643 Fra Mark Skura etj. Po ne kete dite mora disa letra te Z. S. ne pergjegje te mijave. Leler e arqip. te Durresit, Mark Skures, drejtue Kongregacionit te Pro­ paganda Fide-s. — Mbi veshliresite per viziten e diogezit te Kanovise; kerkon ipeshkev ndihmes dhe propozon Simeon Sumcn. (SRCG, v. 179, £1. 281-281v) Kurbin, 4 shkurt 1G43 fl. 281 Shume te naltit e ti. Ne m uejt e kaluem, me rasen e ai'dhjes atje Fate fra [Simeon] Sumes, ish provincial i minoreve observante ne Shqipni [dhashe llogari] per shkarkim te ndergjegjes sime, se per [shkak] t ’udhetim it te [gjate] dhe per shpenzimet e medha qe lypen per te bamh viziten e [dioqezil] te Kanovise prane maleve, sufragan te [D urresit] dhe per rrezic;ef e randa nuk ka mundesi t ’u vij [ne ndihm e] atyne shpirtnave qe kane shume nevoje per nje bari te zellshem dhe ndihmes, u lutesha nallecive tueja qe te ngarkonit po ate atin Simeon. Tasnti perseri ju lutem [te kini miresine] te me lehtesoni nga nje barre kaq e madho, sepse e shoh [se me te vertcie] nuk mundem me u marri? me kujdesin e atyne [shpirtenvej to shkrete [dhe t ’ia jep n i]atit te thanun i cili jo vetem asht njeri me jete shembullore, m e shkolle Lte m ire] por edhe njohes i miri* i vendit dhe me [prcdikimin] e vet jam i sigurte se ka per Fu vlefte shum e atyne popujve, aq ma teper [sepse ai ka] farefis te pasun nga te d ie t mund te ndihm ohet sa i m jafton vjet p£r vjet per nevojet qe i dalin, pervep se [diogezi] m undet me e m bajte ipeshkvin, sipas zakonit t ’atvne [popullsive]. P er gdogja: po ju goj llogari N.T. per [njohjen] e vendit si edhe per pervojen qe kam per atin p thanun, bashkatdhetar im dhe i urdhenit tim, sepse gji'thmone [asht sjelle] n. 28i mire nder detyre qe i kane qene ngarkue, as nuk ka dhane kurrnje skandal, por me gdo perploresi te .je te s ka jetue n!urdhniu e vet, dhe asht tregue shume i zellshem ne kujdesin e shpirtnave. Ma ne fund me perulje N.T. u baj pernderim. Kurbin 4 shkurt 1643. IN . T. etj. etj. Fra Mark Skura etj 275. 42 Lctcr e arqip. te Durresit, M ark Skures, drejtue nje prelati n'6 Rome, £ ashtje te subsidit dhe te nevojeg per nje ipeshkev ne Kanovi. (SRCG, v. 179, fl. 279-279v) Kurbin, 10 qcrshor 1643 fl. 279 I perndritshm i zot etj. Nuk do te doja te vija te trazoj Z.T. te pem dr, m e letrat e mija kaq shpesh (?), mbasi shpirti im deshron m a pare te ju sherbej se sa te ju jap asnje merzi. Asgjamangut nevoja po me shterngon dhe [miresia] jucj ma lejon qe te ju lutem e te ju perlutem te denjoheni me bame qe te me paguhen 25 skude te holla dhe te keni miresine me ia dhane z. Gjon Verusio; per dy afate. .. dhe arrijne gjithesejt ndandedhete e giashte skude te holla nga te diet. . . ketu ne Rome per me i lan§ p e r . . . . tueja.. Ata 6 skude qe teprojne nga te nandedhetet (?) kam qene; pague per gdcgja vetem per 65 skude dhe nuk e dij nga se vjen kjo pengese. O zoti im, disa vete qe ma sh u m e... ne keto ane se sa me veprue ndryshej, nxjerrin gdogja qe deshrojne nga ai Kongregacinn i shenjte, dhe pse mue me mohohen. . . shpenzim et qe jam tue bame me te pafete per vizitat e diogezeve qe me jane ngarkue! Ajo fndihme) ishte zakoni t ’u jepej me te holla te m ira para-ardhesve te m ij... dhe per ate qe m undohet per nderin e selise [se shenjte] nuk gahet kr>*et aspak, dhe veg per genjeshtaret, zaptues te pasunive kishtare. Imzoti i LezhesC1), m egjithese ne fillim u [mundue] te blente disa ara e vneshta, tashti po vepron te kunderten, dhe te hollat e Kongregacionit te shenjte po ua jep t ’afermve, dhe kete po e them per ta shkarkue ndergjegjen time [dhe prandej] po deshmoj sa ma nalt. fl. 279 v Rreth gashtjes t ’ipeshkvit te Kanovise, Z. J. e pem dr. te denjoheni, per hatrin tim, te propozoni te ndertin ate Simon Sumen, ish minister i provinges se Shqipnise dhe, sikurse radhet tjera, keshtu tashti po i shkruej Kongregacionit te shenjte te cilit, pa asnje kundershtim po ia kihej e ia dorezoj [diogezin e Kanovise] jo i shtem guem por me vullnet te plote dhe vetem tue ruejte te ruejtunen(2). Kjo asht qe perm bahet ne deshmine time. Ndd-kaq i lutem qiellit per jeten tuej shume te gjate e shume te lume. Kurbin, 10 qershor 1643. 1. Z. S. etj. etj. Fra Mark S'kura etj. Ati i siperthanun po vjen nergut ne Venedik dhe ne Rome dhe po jua porosis me shpirt. 277 43 K opje e urdhenescs s’arqlp. te Tivarit etj., Gjcrgj Bardhit. I ven pcngcsci (intcrdilct) kishes se shen Marise te Dejes sepse nuk e lane te tneshoje dhe i mohojne pengesen e detyrim eve ndaj ipeshkvit. <SRCG, v. 127, fl. 242) Sap<i, 14 gusht 1643 kopje Nga G.jerei Bardhi, per m eshriren hyjnore dhe per hir te selise se shenjte apostolike arqipeshkev i Tivarit, prim at i Serbise, ndjekes dhe adm inistrator i kishes dhe diogezit te Sapes. Nga barra e dctyres sime dhe per zyren baritore ne sherbim te zotit dhe per nevoje te ketij diogezi te Sapes, kemi shkue diten e festes se shen Lorencit(!), qofte per ta krem tue kete feste, qofte per te pa nevojet dhe m ungesat shpirtnore te kishes e te famullise se shen Merise te Dejes. Nga mungesa dhe nga shkaku i semundjes qe i erdhi bariut te kiisaj kishe, te ndyerit Frang Bardhit, qe kaloi nga kjo jete, kisha e th an u n dhe famullia [e Dejes] nuk kishin qene vizitue tash ma shume se nje vjet e gjysem. Sa po arri,tem te kjo kishe, e gjetem kishen te kvgun nga shkaku i disa te krishteneve te keqij e te goroditun qe kishin bame mbledhje(?) djallezore dhe kishin fute ne rrje t edhe te tie re t edhe fam ullitaret e kishes se thanun, tue ngiite gashtjen se nuk donin t ’i jepnin regaliet e zakonshme, ashtu sikurse asht zakoni me ia dhane gdo vjet ipeshkvit, dhe me kane lane qofte pa krem tue fasten e thanun, qofte pa meshe e pa vizite e pa ngushellime te tjera qe na kishim pregatite t'u banim katolikeve t ’asaj famulli te shen Merise se Dejes. Dhe per shkaqet e siperthanuna qe na jane bame kunder nesh e kunder kanuneve te shenjta, na po e veme n ’interdikt(^) kishen e thanun, po ju lajmojme me te madhe, jue, i nderti D. Luke dhe i nderti D. Gjergj Teodori, fam ullitare t ’ asaj kishe, qe per hir te bindjes se shenjte dhe me kercnim te ndeshkim it te pezullimit(3), qe mos te guxon.i me e hape deren e asaj kishe n ’asnje menyre. dhe nuk duhet te m eshoni ne te, as m brcnde as jashte, deri sa mos te gjenden perdhunuesit qe e kane shentue dhe zbatue kete krim; dhe ne se ju do 'te veproni kunder kesaj urdhenese sone, atyperaty te m betni te pezulluem dhe pa mundesine e adm inistrim it te gjitha sakram endeve ta shenjta. Per deshmi te kesaj. Dhane ne Sape, prej selise ipeshkvnore, diten e 14 g u sh tit 1643. Gjergji arqipeshkev dhe adm inistrator i Sapes. Vendi — i vules Po deshmoj une i nenshkruem i Prend Jonima prej Lisene. .. 44 Leter e nrqip. te Tivari etj., Gjergj Bardhit, drejtue nje prelati ne prclati ne Rome. Kerkon te shenohet ne seline e Sapes pasi ka vdeke titullari i saj, Frang Bardlii. (SRCG, v. 127. fl. 248-248 v) 29 gusht 1643, , , ,. ' *! Shume i nalti etj. Ne te gjithe kohen qe une jam ule e jam largue prej vizites se Serbise, nuk e kam shpenzue kohen ne pertaci, por kam vizitue Djoklene(1) stifragane t ’arqipeshkvise se Tivarit, ku nuk dihej se kish qene vizitue prej asnje ipeshkvit, tash 100 vjete e kendej. Sidomos kam vi­ zitue te gjithe diogezin dhe malet e Tivarit, ku une kam shugurue vojnat e shenjte, kam bame sinodin diogezan dhe igdo funksion baritor, dhe une shpresoj se ka qene me shume fry t shpirtnor per ata popuj, ashtu sikurse per gdogia i kam dhane relacion atij oborri te shenjte, dhe besoj se naltesia juej do ta keni m arre vesh e do ta keni pa. Tashti, me qene se, me vdekjen e ipeshkvit te Sapes, ky diogez ka mbete pa titulluar. me ndryhym jet dhe me lu tjet qe m ’u bane pvej klerit e prej pomillit te ketij diogezi, jam barte e kam ardhe ne kete diogez, tue i ardhe ne ndihme, tue e m brojte prej dameve qofte shpirtnore qofte shektillore qe me lehtesi mund t !i ngjasin. Dhe, me qene se une kam shpernda dhe shpenzue shume djerse e mundime ne kete diogez (kam shpenzue per seline e re tue i shenue vneshta, kopshtije, livadhe e gdogja qe i perket selise, te cilat m a pare nuk ishin) (2) dhe m e qene se gjendem tashti ne pleqnine time, 74 vjegar, tue i pase sherbye zotit dhe kesaj kishe per 40 vjete, mbasi une nuk mundem ma me ece neper kaq shume vende, me pervujteni po i lutem naltesise suej qe, per m iresine tuej 11. 248v dhe per dhembeshuni ndaj meje. te me propozoni qe te kthej rishtas per t ’i sherbye kesaj kishe te Sapes qe te mundem! me e* sielle ne gjendje m a te m ire se sa asht sot. Prap po e perseris tue ju lute naltesise suej mos te ma bani keq me ndonje menyre tjeter(3) dhe ne se do te ma bani kete nder, une do te jem shume i detyruem te lus' zotin pi;r jeten e gjate e tg lume te naltesise suej. . . Nga Shqipnia, me 29 gusht 1643. I naltesise suej etj. Gjergj Bardhi etj. • 2nr 45 Udhencse c arqip. te Tivarit etj., dhane popullit te Zadrimcs qe secili to pagucj detyrim in e drithit ndaj ipeshkvit (SUCG, v. 127, fl. 243) Sape, 1 shtator 1G43 Gjergj F.ardhi per m eshriren hyjnore dhe per1 hir te selise shenjte apostolike arqipeshkev i Tivarit, dhe prim at i Serbise. Me qene se ka kalue ne jete m a te mire i perndrit. dhe i pem der. imzot Frang Bardhi, i ndyeri ipeshkev i Sapes, dhe me qene se ky dioqez u gjet Pa prelatin e vet, na kthyem prej selise sone te Pastroviqit, jurisdiksion i arqipeshkvise sone te Tivarit, tek e cila gjendej sufragan ipeshkvi i siperthanun, dhe kleri e kapitulli i ketij diogezi (mbasi nuk kish qene zgjedhe vikar kapitullar ne menyren e paracaktueme prej kanuheve te shenjtnueshime) pelqyen te mblidheshin ne prani tone se bashku me pleqte e vendit, dhe te gjithe bashke u kenaqen [te jem i] na, si prelali ma plak i Shqipnise dhe si pjesetar i ketij dioqezi]1), q£ te kishim kujdesin per sa do t ’i nevojitet ketij diogezi, derisa te kishte amarre vendim selia e shenjte apostolike dhe [derisa] te caktohej pasardhesi ne diocezin e Sapes. Dhe, me qene se, sikurse e din secili, asht zakon me i u dhane ipeshkvit te ketij diogezi nga qdo shtepi e te krishteneve nje kopel(:i) grune per lemoshe, me qene se nuk ka qt-n-j nnicrre prej te thanunit imzot Frangut sepse ai vdiq perpara kohes te te korrave, dh e me qene se sipas m arreveshjes se thanun, qene te kenaqun jo vetem kleri por edhe pleqte e vendit te na japin ne kujdesin per nevojet e dioqezit, na do te rrijm e gati qe lemoshet e zakonshme mos te hum basin e mos te zaptohen prej te tjereve. Prandaj me kete Jshkrese] po urdhnojm e qe te gjithe te krishtenet e ketij jdicjq'ezi qe e kane zakon me ia pague ipeshkvit ate kopel me grune, le ta japin, si asht zakoni, dhe, qe mos te ngjallet asnje dyshim n ’asnjeri te ketij diopezi se gruni i thanun po m blidhct per ta m aire e per t ’ia dhane vehtes sone dhe per perdorim in tone,'ai le te i*uhet per ipeshkvin pasardhes qe do te zgjedhe selia e shenjte apostolike. P er kete aresye me kete [shkrese] po shpallim qe per secilen famulli te ngarkohen dy pleq [qe jane] ne frig te zotit(?), te cilet se bashku me fam ullitaret d h e me kapelanin tone te m bledhin grunin e thanun dhe ta vendosin ne vend te sigurte qe mos te shkoje dam. Dhe, ne qojte se pas nie vjeti nuk ka per t ’u zgjedhe prelat pasardhes ne kete dioqez, atehere ky grune i m bledhun te shkoje per sherbim te kisheve fam ullitare ku ka per te qene mbledhe. Dhe, pasi te kete qene mbledhe, ata fam ullitare te nderueshem dhe pleqte e ngarkuem, te kene kujdes te m ire qe ky grune mos te shkoje dam, sepse do te jene ata te detyruem me dhane llogari. Dhe per deshmi etj. kjo [shkrese] ka per t ’u nenshkrue e per t ’u vulose me vulen tone te zakonshme, dhe do te shpallet neper te Xfjitha fam ullite e do te nenshkruhet edhe prej te gjithe fam ullitareve te ketij diogezi. Dhane ne Sape ne kete dite te 1 shtatorit 1643. Gjergj Bardhi arqipeshkev i Tivarit pohoj sa ma siper (vula) Une Doan Shtjefen Kryeziu, fam ullitar i shen Gjergjit, pohoj sa ma siper. 283 46 iLeter e arqip. (e Tivarit e tj., Gjergj Bardhit, drejtue irazot Ingolit. Lutct te shenohet ipeshkev ne Sape dhe ta leshoje arqipeshvine e Tivarit. {SRCG, v. 127, £1. 246) 15 shtator 1643 I perndritshm i etj. Me 15 te shtatorit mora letren shume te pelqyeme te Z. S te pem dr. te shkrueme me nje te gushtit, te cilen e lexova dhe e kuptova krejt. Une, pasi shkrova lajmin e vdekjes s’ipeshkvit te Sapes, shkrova edhe dy zarfa me letra te gjitha per gashtjen e kesaj ipeshkvije te Sapes e cila tashti gjendet pa titullar. Pas vdekjes s’ipeshkvit te thanun, une qesh thirre ketu prej klerit e prej popullit. Tashti, mbasi une jam barte e 'kam ardhe ne kete diogez te pa titullar, po qendroj ne seline qe kam bame(1), dhe kerkoj e kam shprese ne Z. T. te pem dr. dhe n ’Oborrin e shenjte, se nuk do te me mohohet lutja ime e drejte, per te mire e dobi te kesaj kishe e cila gjendet e ngaterrueme, e mbrapshtueme dhe e damtueme qofte ne sendet shpirtnore qofte ne iokesoret, sikurse e din gjithekush. Mbasi une tashti gjendem ne pleqnine time dhe i raskapitun, me qe nuk mund t ’udhetoj ma neper kaq shume vende, asht e aresyerhme dhe e udhes qe selia e shenjte te ma baje kete nder tue me shenue te kthej rishtas ne qeverisjen e kesaj kishe ku une kam shpenzue mundimet, te hollat dhe djerset e mija. Dhe, ne se perndryshej do te ma bani keq dhe do te ma mohoni kete nder, nuk do te nxiret dobi vegse zhurme, skandale e murmurime, per asgjasimin e kesaj kishe(2). Ne se Z.J. nuk do te me kishi shkrue ma pare qe une nuk duhej te vija ne Rome personalisht. sepse gashtja do te perfundonte sipas deshires sime, une do te kishe ardhe personalisht ne Rome dhe do te kishe dhane doreheqjen nga arqipeshkvia dhe do te kishe kthye rishtas n ’atdheun tim. Dhe ne se keshtu do te m 'urdhnoje Oborri i shenjte, une do ta baj me giithe qejf. Une do te qendroj sy-hapun dhe ne m projtje kunder damtimeve dhe m brapshtive qe mund t ’i ngjasin lehtesisht kesaj kishe derisa te m arr ndonje urdhen prej Oborrit te shenjte, dhe, po te jete nevoja qe une vete te vij ne Rome, Z. J. e pem dr. te me shkrueni qe duhet te vij. Ma ne fund, Z. S. te perndr. e te pernder. po ju dhurohem e po ju porositem. Prej Shqipnie, diten e 15 shtatorit 1643. Sherbetor shume i lidhun me jue Gjergj Bardhi, arqipeshkcv etj. I 285 47 Leter e arqip. te Durresit, Mark Skures, drejtue imzot Ingolit. Turqit kercnohen se do ta bajne fortese katedralen e Durresit, prandej t ’i dergohen te holla per ta largue rrezikun. Mbi emnimin e Simeon Sumiis ipeshkev. (SRCG, v. 127 fl. 358-358v) Kurbin, 16 te tor 1643 fl. 358 I perndritshini etj. Gjendem i ndrydhun shume rande nga nje trazim qe ne kohe te tashm e me japin m uhamedanet qe duen m e e shkrim e kishen dhe seline time dhe me e shnderrue ne keshtjell per vehten e vet (sikurse edhe he­ re te tjera ka linde ky shestim diellezor). As nuk mund t ’u Kundershtohet atyne ndrvshej vegse tue i qetesue une me ndonje shume te hoi lash. Dhe, mbasi une e dij se sa m undet me m e vlefte hija e Z. S. te pernder., po vij me ju lute qe, per lavdi te zotit dhe per te me dhane ndonje shperblim, te denjoheni me e shkoqite gashtjen me zotin tim Gjon Domeniko(l), ne m enyre te tille qe te mund nxise te nxiret ndonje shum e te hollash nga pensioni im, qe me ane te tyne te mund ta shuej qellimin e anm iqve kunder katedrales sime te shkrete .1 Dhe, ne se Z. J. e pernder. m undeni me me kenaqe me ata 50 skude(?) qe here te tjera ia kerkova Kongregacionit te shenjte, po ju siguroj se ky favor i ri do 'te mci baje te detyrohem me e lute zotin tone [perendine] per ju e per ameshim, dhe do te zgjoje ne daslumine time deshire te lc ja qe me u m undue per sherbim te zotit. As nuk do te lodhcm kiur tue ia kujtue vchtes ato detyrim e qe me bajne detyres te pakushte, dhe tue ua shpalle ketyne popujve ato nderna me te cilat Z. J. e per­ nder. i pasunon gjanesisht sherbetoret e vet, Dhe ketu, tue perfundue, me nderim ju puth duert, tue prite pcrgjegjen e miresishme tuej, Kurbin, me 16 tetor 1643. I. Z. S. te perndr. etj. etj. Fra Mark Skura etj. (sielle) fl. 358 v Ne se ati fr. Simeon do te mund te nxjerre titullin e kishes se Kanr.vise, ju lutcm te mos e lejoni qe te mund te zaje vend pa lejen time jashta diopezit te vet. sepse me siguri bile me siguri te plote do te ngjasin pel ora te modha per dam tim te ketyne popujve. 287 48 Leter e arqip. te Tivarit etj. drejtue fmzot Ingolit. Mbi pashtjen e emnim it te vet ne diopezin e Sapes tlhe mbi dy priften qe jane largue nga famullite e veta. (SRCG, v. 127, fl. 245) 25 tetor 1643 I perndritshm i etj. Ditet e kalueme u nis prej kendej Dom Franpesk de Leonardis per t ’u drejtue nga Roma dhe shpresoj se ne pak kohe do t ’arrije. Une shpresoj se Oborri l shenjte nuk 'do ta laje pa u ardhe kerkesave t£ mija, sepse [qysh] para vdekjes s’imzotit te Sapes kemi bisedue me to thanunin zot Leonardis mbi kete gashtje. Dhe mbasi vendimi im i undit ka qene n ’ate menyre, une shpresoj se Z.J. e perndritshm e keni per t ’u vu me gdo dashunim per ta perkrahe kete veper qe do1 te ju paraqitet prej te thanunit zot Leonardis. Ne lidhje me ata 300 skude qe i qene dhane prej atij fisniku(1) Dom Gjon Lilit [puna asht keshtu:| Ai qe vikar i im per dy vjete ne Serbi, fam ullitar ne Mai te Ri "Novobrdo] ku i ngjau nje 1 persekutim prej turqve, dhe qe detyrue te nisej e Id shkonte nga atdheu i vet. Dhe kane kaiue gjashte muej qe une i kam shkrue atij dhe imzot fra P jeter Diodatit, ipeshkvit te Sofjes, nga te d ie t deri tashti nuk kam. m arre pergjegje. Dyshoj se i thanuni Dom Gjon Lili mos te kete shkue n ’ane te Hungarise, sepse keshtu kam m arre vesh prej disa veteve. Tashti, tue m arre rasen qe po dergoj njeri nergut ne Raguze per te terheqe 90 skudet e provizionit tim qe po man,’ vesh se zot Dom Anton Diodati ka urdhenue te me paguhen, [po shpreh se] nuk po mund ta dij nga vjen veshtiresia qe deri tashti nuk me ka dergue dy provizionet qe tashma e kane kaiue afatin; njeni ne krishtlindjet e kaluem e dhe tje tri ne shen Gjonin e kaluemf2). Prej kesaj une jam tue vuejte zije as nuk kam te holla qe te mundem me shkue ne iSerbi. Une jam tue banue ne kete diopez te Sapes tue u kujdese per m projtjen e kesaj kishe dire per shelbimin e shpirtnave deri sa te kem ndonje urdhen prej Kongregacionit te shenjte dhe ashtu si te m ’urdhenoje Oborri i shenjte, ashtu do te baj. Dhe me kete rase po i dergo'j disa gift putarka. . . Zoti Diodatit, te cilit i kam dhan§ urdhen te ju jape Z. S. te perndr. dhete gif te, dhe ju lutem t ’i pranoni per haterin tim. Tue perfundue, Z. S. te peradr, e te pernder. po ju dhurohem e po ju porositem, prej Shqipnie, diten e 25 Tetorit 1643. E. Z. S. e tj etj. Gjergj Bardhi arqip. etj. Dom Nikolle Leka, fam ullitar i shen P antaleut ne Babe ka ?ue krye ndaj rregulles kishtare dhe asht bame ushtar i shen M arkut(3) dhe ka mbledhe ushtare dhe anie t'aim atosuna si te qenkesh nje shekuLlar. 19 — Rolncione II 260 49 Leter e arqip. te Durresit, Mark Skures, drcjlue papes. Kerkon lejen to shuguroje meshtar nje frangeskan iajko. (SRCG, v. 127, fl. 356) Kurbin, 16 nandor 1643 Shume i Lumtuni ate. Fra Mark Skura, arqipeshkev i Durresit ne Maqedoni, me pervujtni i lutet shenjtenise suej te denjoheni me i lejue fakultet fra Paskal dali Orzi Novi, i urdhenit te minoreve observante te shen Frangeskut, i provinces se Dalmacjes n ’anet e te pafeve, qe nga gjendja lajkale te mund te kaloje n ’ate klerikalen, me klauzolet e zakonshme qe jane te nevojshme per kete, sepse ka mungese meshtaresh. Ai asht i edtikuem mire dhe i denje per te qene gradue. . . Kurbin ne Shqipni, 16 nandor 1643. Fra Mark Skura arqipeshkev si ma sipri me doren e vet. 50 Leter c arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejlue Kongr. Prop. F. — Asht njoftue se po i lihet atij selia e Sapes dhe se ne Tivar po emnohet Leonardis. (SRCG, v. 127, fl. 371-371v) 18 dhetor 1643 I lumnueshmi ate etj. fl. 371 Prej zot.it kalores Frangesk Bolices po me njoftohet dekreti i atij Kcngregacioni te shenjte i dates 28 shtator te kaluem, me gjithe pelqimin e dhane prej shenjtenise se tij; se bashku [me njoftohet] edhe perm bajtja e letrave qe i kane qene shkrue atij prej naltesive tueja. Une, i randuem prej vjeteve, tue e m arre parasyshe peshen e rande te barres se arqipeshkvnore e cila, per mundimet dhe udhetim et e vazhdueshme. kerkon moshe te qendrueshme e te shendoshe, po bashkohem nte vendimin e naltesive tueja dhe, tue e dorezue vullnetin tirn n ’ate pune qe vete zoti e ka frymezue, plotesisht po pranoj dekretin ne fjale vullnctarisht e lirisht: [prandej] po dorezoj, po heq dore, po leshoj dhe krejtesisht po e la arqipeshkvine e thanun te Tivarit. Dhe aq ma me shume qejf sepse une e dij se, ne zbatim te ketij dekreti, aty do te vije zoti arqidiakon Leonardis, i gmuem prej meje per virtytin e tij, sepse asht burre nje cope, inteligent, i urte dhe ka te gjitha eilesite e-kushlet qe mund te deshrohen, te zbatueme me nje pervoje te gjate; njeri krejte i mjaftueshem per kete detyre. Njekohesisht po u drejtoj falenderjet e duhuna miresise se lumnise se tij [papes] dhe naltesivo tueja, qe tue pelqye te me transferoni n’ipeshkvine e Sapes, keni 291 . » gjete mcnyren me e qetesue ndergjegjen tim e dhe me keni dhane edhe rasen qe, me nje jete m a te qete e te pershtatm e mashes sime, t ’i sherbej zotit dhe kishes se shenjte. Une vetem po i paraqes atij Kongregacionit te shenjte nje kerkese shume te pervujte: ipeshkvia e thanun e Sapes, per mungosat e saja teper te medha, aaht e pam jaftueshm e per m bajtjen time, prandej pervujtenisht i lutem shenjtenise se tij dhe naltesive tueja te pelqeni me me ndenie me provizionin v jeto r te pesedhete skudeve qe kishte i ndyeri Dom Frang Bardhi, ipeshkvi i Sapes, me shtesen e 50 [skudeve] te tjere fl. 371 v tue m arre parasysh kaq shume m undim e te bame ne te gjlthe jeten time per sherbim ndaj asaj selie se shenjte, dhe njekohesisht iqe te mundem me e ruejte, me nderin qe i takon dignitetin qe me ka qene dhane ma pare. Keshtu ^ine me zell edhe 'ma shume do fa shti n? pune kete teprice jete per sherbim te zotit dhe te shenjtenise s5 tij e te Kongregacionit te shenjte. Me pervujtni i perulun, tue i puth kambet e lum rise se tij dhe petkat e naltesive tueja, po i porositem hirit tuej. Kga Shqipnia. me 10 dhetor 1643. I lumnise suej etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. i Tivarit. . 51 Lcter c arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue imzot Ingolit (?). Mbi kalimin c vet ngn sclia e Tivarit n ’ate te Sanes. Kerkon subsit sepse nil vend ka zije tash tri vjete. Mbi disa priften rebele etj. (.SItCG, v. 127, fl. 253-253v) 31 janar 1044 fl. 253 I perndritshm i etj. Si arriti clekreti. edhe letrat e Kongregacionit te shenjte dhe te Z. S. te perndr. nga Roma ne Kotorr, ne duert e zotit kalores Bolica. ne pak kohe me qene sjelle prej zotit arqidiakon Leonardis, te cilat i lexova me vemendje dhe i peshova me kujdes. Mora vesh plotesLsht [cili] ishte vullrteti i shume te n altw e padrone dhe i Z. S. te perndr., prandej e cfhnshe pelqimi]-) e plote dhe doreheqjen nga arqipeshkvia ne favor te thanunit zot arqidiakon Leonardis, dhe e nisa m e Qdo kenaqesi te te dvve. Por ai [Leonardisi], per shume aresye, ma pare se te shkonte ne Home, deshi te kalonte ne Venedik i perciellun prej Dom Nikolle N erit(1).njeri i im, te cilit i kam dhane urdhen si edhe doren e dy provizioneve te kalueme, te cilat nuk e dij per g’aresye deri tash nuk i kam marre. [Kete e banajqe me perkrahjen e Z. S. te perndr. dhe me anen e prokurorit tim, te me paguhen e t ’i jepen ose zotit Leonardis ose te siperthanunit Dom Nikolles. Dhe, po te ma bani kete nder. do ta m arr si nje perkrahje te veqante te Z. S. te perndr. sepse, te me besoni, se 203 » tash kaq shume muej qe po qendroj ne kete diogezin e Sapes (sikurse jam i bindun se Z. J. e perndr. keni njohuni te plote) kam gjete gabime te pambarim, qe, po t’i numeroja, kam frige se do te ju sillja merzi. Dhe une, me m undim e te vazhdueshme dhe me shpenzim e te shumta, me veshtiresi mund t ’i sheroj [gabim et] pjeserisht, tue u dhane [shperblim e] vazhdimisht zotnijve turq qe jane m esue ne te kaluemen te shtypin dhe te nderhyjne ne punet e kisheve. Por, ne qofte se ndokush do te referoje se une ne kete vjet i kam m bledhe t ’ardhunat e zakonshme vjetore, te me besoje Z. J. e pendr. se nuk kam mbledhe pothuej asgja sipas zakonit, sepse ne keto ane asht zije e m adhe tash tri vjete vazhdimisht dhe sepse disa priften e kane b in d e.p er se m brapshti popullin, [dhe jane asi priftnish] qe e kishin zakon m e bame jete te gthurun dhe jane bame priften me simoni(2), dhe kane hyme nder famullite me perkrahjen e shekullareve dhe me kraliun e turqve. fl. 253 v Te d ie t [priften] per t ’i sjelle ne bindje, asht e nevojshme te shkrihet mund shum e e shpenzime, mbasi ata jane peshtete ne krahun e ne pushtetin e idhujvef3) turq. Dhe gjithenje, derisa te kryhet gashtja e arqipeshkvi.se se Tivarit, nuk do te pushoj per gdo nevoje te sjell sherim dhe te m an' masat per gdo gashtje e pune qe do te ngjase, qofte ne Serbi, qofte edhe ne Tivar. Ma ne fund, tue ju urue prej qiellit gdo lumni, po ju dhurohemi Shqipni, me 31 Janax 1644(4). I Z. S. te perndr. etj. etj Gjergj Bai'dhi Arqipeshkev i Tivarit dhe administratoi- i. Sapes. 52 Lcler e arqip. te Durresit, Mark Skures, drejtue imzot Ingolit. Propozon t ’cmnohet ipeshkev ne P ult frangeskani Leke Lugi (SRCG, v. 127, fl. 357) K urbin, 2 shkurt 1G44 Me qene se ka [shum e] vjete qe kisha e P ultit asht pa titullar, dhe me qene so ata shpirtna te shkrete kane nevoje per nje b an t§ zellshem qe t'u vije ne ndihme i1), ne qofte se Kongregadoni i shenjte i Propagandas e sheh t ’udhes me vendose, po vij me i u lute Z. S. te perndr. me gdo dashunim pem derues te pelqeni me ngarkue te Nd. ate Leke Lugin, sot m inister Provingjal i Shqipnise. Ky, jo vetem se asht njeri me jete shembullore, me slxkolle te mire, por edhe e njeh shume m ire vendin, dhe me predikim et e veta kam bindjen se ka per t ’u vlefte shume atyne popujve, sikurse ka veprue ne disa vende te S hqip­ nise. N’urdhnin e vet gjithm one asht sjelle mire nder detyre qe i jane ngarkue as nuk ka dhane fare skandali, por me gdo plotesi te jetes ka 'jetue m ire n ’nte, dhe m e gdo zell asht sjelle mire ne kujdesin .? shpirtnave, as nuk mund te gjendet ne Shqipni nje njeri tjeter qe t'i ngjaje ketij ati [t’aftejp er kete zyre. Prandej te denjoheni me me dhane 295 injohtim mbi kete gashtje. Nderkaq me perkushti ju puth duert. Kurbinr 2 shkurt 1644. I. Z. S. te perndr. etj. etj. Fra Mark Skura arqip. i Durresit. 55 Letcr e arnip. Gjergj Bardhit drejtue \ik n rit te diogezit te Shkodres, Per nje rregulliin te gashtjes se jurisdiksionit te dy diogezeve. (SRCG, v. 127 fl. 250-250v) Zadrime, 29 mars 1044 fl. 250 I perndritshm i etj. Ditet e kalueme pata nje leter shume te pelqyeme nga Z. J. e perndr, perm bajtja e se riles ishte per gashtjen e M artin Games, ose edhe per priftn it tjere qe jane fute me te padrejte ne jurisdiksionet tueia. Dom M artini i thanun ka qene fute n ’ate kishen e shen G jergjit te Buzegjarpnit ma pare se te kthehesha une n ’adm inistrim in e ketij diogezi te Sapes, ne kohen e kujdesit te para-ardhesit tim. Ne na duket se Dnm Prend Miriskjau juridikisht asht fute keq ne kishen dhe famulline e shna Prendes ne Ganjolle, apor ne Gavog. prandej ju lutem e due te ju bind qe Z. J. e penadr. mos te perziheni n ’ate kishe te shna Prendes sepse e g j it he kjo krahine edhe i'amullia e thanun — sikurse shume vete e dijne per kete kishe —< ne kohe te lashta e te reja ka qene ne doi-en dhe ne qevei-ine e kujdestnrise s'ipeshkvijve te ketij diogezi te Sapes. Prandej Z. J. e perndr, te keni m iresine te mos perziheni deri sa na dhe ju me gdo mundesi te mrmd te gjendemi bashke ne kishen e thanun te shna Prendes. Dhe duhet te thirren pleqte e Jubanit dhe ata te Ganjolles, sepse ata edhe na do ta dijme se ku jane kufijt e ketij [diogezi te Sapes] dhe atij diogezi te Shkodres. Prandej Z. J. te me shkrueni dhe te me caktoni diten qe ju mund te gjendeni n ’ate kishen e shna Prendes, qe mos te na dalin interesa, grindje e skandale midis nesh; sikurse na ndodhi ndeim jet m eje dhe ipeshkvit te Lezhes kur ai ishte adm inistrator i atij diogezi te Shkodres. Prandej Z. J. e perndr. do te baje m ire qe, pa keto vendim et e siperthanuna. mos te perziheni n ’ale kishe, ne qofte se duem te jetojm e ne miqesi sikurse fl. 250 v kemi qene perhere. sepse po te ngjase ndryshej nuk do te jete Pastaj, ne lidhje me Dom M artinin, une nuk do ta la pa e detyren time per ta heqe prej famullise se Shen Gjergjit. por jete fjala se do te duhet me e rahatue ne ndonje m enyre true i mire. bame do te dhane 297 * ndonje gja per mundimin e tij bse shperblini sepse ka sherbye n ’ate famulli; perndrvshej me veshtiresi mund ta hjek. Dhe ne lidhje me keqperdorimin dhe shperdorimin qe Dorn. Marku ka pesue prej atij turku: une e kam thirre Dom M artinin dhe e kam m arre ne pyejtje gjithesesi: ai betohet se nuk e ka padite Dom M arkun as te ai turku dhe as te ndonje tjeter. Prandej nga ana ime do te baj gmos qe te qetesoi te dyja anet. S’po kam tjeter, dhe tue perfundue ju jap gdo shendet dhe ju uroj prej zotit gdo te mire; [te kaloni] m ire festat(1). Nga Zadrima, diten e 29 m arsit 1644. T. Z. S. te perndr. etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. dhe adm inistrator i Sapes 54 Leter e arqin. te Tivarit, Gjorg* Bardhit, dreitue Kongrcgncionit te Prop. F. — Kerkon te lihet i qete ne Seline c Sapes pasi ka hcqe dore nga arqipeshkvia e Tivarit. (SRCG, v. 127 fl. 244) 15 prill 1044 Shume te naltit etj. Si pas dekretit te pare te naltesive tueja qe m ’u paraqit nga shume i ndcrti don Frangesk Leonardis. dhe sipas m arreveshies qe po baj me te. une po heq dore ne favor te tij nga arqipeshkvia e Tivarit. me kusht qe une rishtas te transierohem n ’ipeshkvine e Sapes. Prandej ■me gdo mundesi jam perpjeke to ve rregull te m ire ne ket^ diogez, i cili kishte shkue dam nga semundja e gjate si edhe nga zelli i pak& qe pat bariu i tij edhe sa qe gjalle(1), dhe me ndihmen e zotit pothuej ne gdogja asht permiresue. Por etnit e refonnuem (2) po shkojne tue shpalle nie tjeter dekret, d.m.th. se shume i nderti zot'Leonardisi i thanun qeniikn krijue vikar apostolik per kete diogezin e Sapes derisa mos te shenohet per te nje la ri i pershtatshem . Dhe me kete, gdogja perseri asht m'bropshlue dhe ka ra ne peshtjellim ma te madh se perpara. Mue [kjo punej me ka sjelle nijaft pikllim sepse po me shkon mundi bosh edhe shpenzimet qe kam bame per zotnijt turq. Per ma teper [jam pikllue| sepse tashm a jam i pa-atte nga mosha e vjeter dhe nga sem undjet p vazhdueshme, me qe qeneka e vertete thania: vete pleqnia asht semundje: prandej nuk mund te bari ma m undim et as udhetim et e gjata qe lvpte qeverisja e arqipeshkvise sp Tivarit. Nga ana tjeter, sikur naltesite tueja te ma kishi gue mue ne dore ate dekret, do ta kishe ndie m a pak. Por tash, perseri i perulun per toke, m e te gjithe nenshtrim in tins, po ju lutem te mos e ndryshoni mendim in por te me lini te vdes ne pane ne kete dioges. Ma ne fund, me pervujtni i puth petkat e naltesive tueja, tue lute zotin per jeten e gjate e te lump te naltesive tueja. Nga Shqipnia. diten e 15 prillit 1644. I naltesive tueja etj. Gjergj Bardhi arqipeshkev i Tivarit. dhe prim at i Serbise(3) 55 Lctcr e arqip. le Tivarit ctj., Gjergj Bardhit, drejtuc Kongregacionil te Prop. F. — Mbi nevojet e sherbim it fctar neper malet e Dukagjinit. (SRCG, v. 127. fl. 247) prill 1044 Shume te naltit etj. Me pervujtni po vij te referoj dhe te ju baj te dijtun naltesive tueja se si, ne Le kaluemen, Kongregacioni i shenjte i Prop. Fides pat shenue dy m eshtare, kujdestare te shpirtnave, per katoliket e maleve te Dukagjinit; keta quhen: njeni don Gjon Laloshi dhe tjetri don Ndre Jubani, [dhe u qene shenue] nga 15 skude per secilin. Ata, deri ne krezhm ite e kaluem e u kane dhane atyne katolikeve gdo te diele kenaqesine shpirtnore; por tash i si pert han uni Dom Ndreu ka heqe dore nga ajo kujdestari dhe ka m arre famulli gjetiu. Ne vend te tij na kemi caktue nje tjeter m eshtar te mire te quejtun Dom Luke Kabashi, i lindun po n ’ato m ale te Dukagjinit. Keta m eshtare te siperthanun vazhdimisht do te sherbejne nder ato m alet e Dukagjinit dhe do te nxjerrin shume fryt shpirtnor. Por, ne se nuk do te ptjrkrahen me ate lemoshe ose provizion qe Kongregacioni i shenjte i Pr. F. u ka dhane ma pare, per nje kohe prej tri vjetesh, ne se pra fam ullitaret e thanun nuk do te ndihmohen n ’ate m enyre sikurse kane qene ne te kaluemen. nuk do te koni; me sc te m bahen dhe do te jene te detyruem me i braktise ata shpirtna te ngashruem dhe pa sherbim shpirtnor e pa dhanien e sakram ende\re. Prandej po u luitemi pervujtnidht naltesive tueja qe, per hir te zellit te dhembshunise suej, te denjoheni me e bame kete lider sikurse asht bame ma pare: qe me i ndihm ue keta fam ullitare e me u dhane atyne 15 skude setcilit, si ua keni dhane ne te kaluemen, qe ata fam ullitare te m und te sherbejne n ’ato male pei- shelbim in e atyne shpirtnave, dhe zoti te sherbehet e populli te kenaqet. Keshtu ata edhe na nuk do ta lame pa lute zotin per jeten e gjate e te lume te naltesive tueja. Ma no fund me pervujtni puth petkat e naltesive tueja. Prej Shqipnie, diterg1) prill 1644. Sherbtor shume i pei-vujt.e G je rg j B a rd h i a rq ip e s h k e v i T iv a rit d h e p rim a t i S erb ise :io: 56 Leter e Gjergj Bardhit drcjtue imzot Ingolit. Mbi adm inistrim qe ushtron ne diogez te Sapes dhe neper dio<;ez te Serbise. Ne Zadrime ka zije buke. Kerkon snbsidet. (SRCG, v. 127, fl. 257) Prill 1G44 I perndritshm i etj. Ne q end rim in tim ne keto ane te Shqipnise, ose ma m ire te them! ne kete diogez 1,e Sapes, jeta ime kalon m e shume m undim e e shqeterim e nga shkaku se ky diogez gjendet ne mes te shume shperdorimeve dhe gabimeve, rrokopuje, pothuej i dalun jashta caqeve kishtare, repse jane shumczue m eshtaret qe jane fute keq nder beneficet e nder fam ullite: disa me simoni, drsa me krahun e turqve e te shekullareve, kaq sa me shume m undim, shpenzime e djerse mund te rregullohen. Per, per hir te zotit, deri tash pjesa ma e m adhe asht shtrue. me ndeshkime e me censura kishtare qe une kam zbatue kunder gabimeve te tilla. Me t ’ardhm en shpresoj ne zotin se Oborri i shenjte nuk do te kete ma trazime per keto gabime qe kane ngjajte ne te kaluem en ne kete diogez Sidomos nuk kam pushue tue e vizitue me letra e me gka duhet m bretnine e Serbise. Dhe tashti une kam dergue me agjentin tim vojnat e shenjte, mbasi une veto nuk mundem me e braktise ,kete diogez te Sapes per shume aresye, dhe pa ndonje urdhen te ri nga Roma. Une e kam pa dhe lexue dekretin e Kongregacionit te shenjte te Pr. F. qe na ka dhane lirine sipas qelqim it tone qe te kenaqemi te vijme ne qeverisjen e dingezit te Sapes, mbas vdekjes se kujtim it te mire te Frang Bardhit paraardhes, Dhe keshtu une u rrij urdhnave dhe vendimeve te Kongrega­ cionit te shenjte ne pershtatje te dekretit te siperthanunl1). Shume jain tue vuejte prej zijes qe ka ngjajte, po bahen tri vjete, ne keto ane te Shqipnise, sidomos per shkakun e provinzioneve te m ija qe me dergohen keqas, dhe une s’po mund ta diej shkakun nga vjen kjo. I lutem Z.S. te pem dr. te kini miresine me me bame nderin t ’i bindni ato vende nga te cilat m und te dihet se nga vjen shkaku qe s’me dergohen provizionet, qe tash shum e kohe e kane m bushe afatin. I kam shkrue disa letra prokurorit tim Dom Anton Diodatit, por per asnjenen nuk me ka dhane p’ergjegje. Tue perfundue, une u rrij urdhnave te Z. S. te perndr. dhe lus zotin per jue e ju uroj gdo te m ire dhe jete te gjate. Nga Shqipnia, diten. prill 1644(2). 303 57 Leter e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue imzot Ingolit. Mbi transfcrim in e vet nga selia e Tivarit n’ate te Sapes. (SRCG1, v. 127 fI. 252) 2 maj 1644 I perndritshm i etj. Kam mbete shum e i kenaqun dhe i ngushlluem prej lajmeve te Z. S. te perndritshm e e te p>emder. ne lidhje me sa po zbatohet n£ favorin tim, dhe te jeni te bindun se gdogja nga ana ime do te shtihet ne pune per sherbim te zotit. Ne letren tuej shume te pelqyeshme te shkrueme me 26 prill, mora vesh prirjen dhe zemer-miresine tuej ndaj meje, pa nje m eritim tim. P er shume aresye une desha t ’ia leshoj ne dore shenjtenis se tij [papes] kete arqipeshkvine e Tivarit dhe te transferohemi ne nje shkalle ma poshte t ’ipeshkvise se Sapes. Jo se e bana kete pune per te shtue e per te grum bullue ma shume pasuni ose ndonje nder tjeter te kesaj bote, por sepse pata dhembie te madhe per zhbimjen dhe rrenim in qe per 7 vjete kane ngiajte ne kete diogez te Sapes nga shkaku dhe pangopsia e qeverisjes se keqe(1) dhe nga lakmia e tepert qe kane zbatue ose deshirue. Tue m arre une parasvsh se do te gjykohem prej gjyqtarit te drejte, sepse nga shkaku i kujdesit te tepruem une e pata braktise kete diogez, tashti p 0 mendoj qe, deshiren time dhe zellin qe kam, t ’i shpenzoj ne sherbim te zotit dhe ne ndreqjen e ketij diogezi te Sapes. Dhe, tue dhane une doreheqjen ne fa­ vor te z. Leonardisit arqidiakon, kam mendue se ai asht ma i ditun e ma i dijshem se une, dhe keshtu te dyja palet do te mbesin te kenaqun me ndihme te zotit. Ma ne fund, me qe nuk po kam tjeter, po i dhurohem Z. S. te perndr. e te pernder. dhe po ju porositem. Nga Shqipnia, diten e 2 m ajit 1644. I. Z. S. te pem dr. etj. Gjergj Bardhi arqip. -i Tivarit e piim at i Serbise. , 58 Leter e Gjergj Bardhit drejtue Kongregacionit te Prop. F. — Falenderon se e kane shenue ne seline e Sapes. (SRCG, v. 127, fl, 251) 2 maj 1644 Shume te naltit etj. Prej dekretit t ’atij Kongregacioni te shenjte te 29 shkui'tit te kaluem, po i njoh rrjedhim et e hirit dhe te dhembeshuris£ se naltesive-tueja qe me keni shperngule nga arqipeshkvia e Tivarit n ’ipeshkvine e Sapes, tue me shenue 50 skude provizion per keto pak vjete jete qe me kane mbete. te cilat (per te falendei*ue per nje te tille miresi dhe 20 — Relacione II 505 I nder te naltesive tueja) do te perpiqem t’i shtij ne pune per sherbim te zotit dhe per te m iren e ketyne besimtareve si edhe per sherbim ndaj atij Kongregacioni te shenjte. Me nderim e me perpikni do te zbatoj porosite e atij [Kongregacioni] dhe per ma teper do ta lus vazhdim isht zotin per gdo lum ni ma te madhe te naltesive tueja te pem der. te dlave, i perulun pervujtnisht, u puthi petkat. Nga Shqipnia, diten e 2 m ajit 1644. I naltesive tueja etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. i Tivarit. 59 Leter e Gjergj Bardliit drejtue imzot Ingolit Mbi kusihtet me te cilat asht gati t ’ia leshoje seline e Tivarit Lconardisit. (SRCG, v. 127, fl. 254) 2 maj 1644 I perndritshm i etj. ' ' I Me 1 te m ajit e mora lety'en shume te pelqyeme te Z. S. te perndr. te shkruem e me 4 prill, se bashku me zarfin me letra te zot. arqidiakonit Leonardis dhe nje zarf tjeter drejtue te nder. ate Gregor Romano, te cilin e kam nise me njeri te sigurte. Mora vesh dhe pash qdogja qe i thanuni zot Leonardis me shkruen ne lidhje me gashtjet qe se bashku me te e me Z. T. te perndr. kemi trajtue dhe perfundue. Mue, tue i u peim bajte asaj qe kam thane e premtue me zot. Leonardi dhe me Z. T. te perndr. •—• me qene se ju kam besue jue dhe atij imzot arqidiakoni — perhere keni per te me gjete gati e besnik ne te gjitha veprim et per gashtjen e thanun, m jaftqe te ndreqem e te kenaqem me ate qe kemi perfundue me letra e shkresa me ate imzot ai-qidiakon; d.m.th". te kenaqem me 50 skude qe te bahen plot 100 skude me ata 50 qe me premton Kongregacioni i shenjte i Prop. Fides, sepse une perndryshej nuk do te kem me se te mbahem gjalle. Por, me qene se Z. J. e perndr. gjendeni i perziem ne kete pune, [po ju them se] une kam frige per ndonje kundershtim tjeter nga i siperthanuni zot arqidiakon, m egjithcse as prej tij nuk kam ndonje dyshim. Pardje i shkrova Z. S. te perndr. nje pergjegje te letrave te para qe mora, dhe jau dergova neper rruge te Shkodres neper dore t ’atyne. . .(l) te Shirokes qe kane prem tue t ’i nisin. Une po ju bashkanjes letrat me vulat fluturuese(2) dhe po ia drejtoj Z. S. te perndr. qe t ’i shikoni dhe t ’ia dorezoni zot. arqidiakon. l\Ta ne fund Z. S. te perndr. po ju dhurohem tue lute zotin per jue, dhe ju uroj gdo te mire. Prej Shqipnie, diten e 2 m ajit 1644. I. Z. S. te perndr. etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. i Tivarit dhe prim at i Serbise. 307 60 Lctcr e arqip. tc Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue imz. Ingolit. Ilreth adm inistrates ne diogezin e Serbise dhe n ’ate te Sapes. <SRCG, v. 127, fl. 255) 10 qershor 1644 I perndritshm i etj. Per shume aresye dhe nevoje te nguteshme e te m edha qe ngjasin dhe qe kane ngjajte ne te kaluemen tie kete diogez te Sapes, i cili ka m bete pa titulLar, nuk kam pase mundesi te mos e ndihmoj dhe te mos qendroj ne kete diogez, ku gjendetm tue prite urdhna prej zotnijve te mij shume te nnUe Kardinajve te Kongregacionit te shenjte te Prop. Fides. Por megjithese jam larg nga diogezet tjera, d.m.th. nga Tivari e Serbia, une nuk e kam lane pa i vizitue me letra dhe me dergim kujdestaresh ne kohe te duhun, tue ua shpernda te gjitheve vojnat e shenjte dhe tue dhane urdhna te tjere, porosi, qortime, gjykime kirnder abuzimeve e gabimeve qe e kane zakon te bajne fam ullitaret e keqij e te pabindun. [Kete e baj] per dobine, pertritjen dhe shelbimin e shpirtnave te tyne dhe te popujve qe atyne u jane besue. Ne kete diogezin e Sapes kam gjete shum e shperdorime e gabime. Sikurse Z. J. e perndr. mund te kuitoheni, ne kohen kr\r jetonte i ndyeri Frang Bardhi, shume e shume padi jane paraqite nga persona te ndryshme n ’ate Oborr te shenjte. Tashti, me ndihmen e madhenise se ti.i hyjnore fzotit] kam zhbime dhe shrranjose shume gabime qe kam gjete n ’ate diogez. Nder sa gabime te tjera qe gjendeshin, m a e keqja ishte se shuguroheshin priften m e krahun e turqve, me simoni; me kete m enyre futeshin me te padrejte nder fam ullite e nder beneficet, per dam te madh te kishcive dhe skandal ne popujt. Dhe m egjithate, une po ndegjoj se disn kundcrshtare te padrejte dhe te pabindun po bajne padi mbi mue, dhe dulcet se Z.J. e perndr, la vcn veshln secilit: t^ gjitha janS genjeshtra te keqia e te padenja, sepse nuk duen te shkoJnS pas arilsyeve te drejta dhe pas zakoneve te mira, dhe bile nuk duen me qene qortue ose t'u hiqet vrejtja per gabimet e veta. Ne t ’ardhmen Oborri i shenjte, sa te jem une gjalle, nuk do te jete ma i trazuem prej gabimesh te tilla si kane ngjajte ne te kaluemen, ashtu sikurse do ta tregoje puna. Ma ne fund po i dhurohem e po i porositem Z. S. te perndr. e te pem der. Nga Shqipnia diten e 10 qershorit 1644. I Z.S. te perndr. etj. etj. G je rg j B a rd h i, arq ip . i T iv a rit d h e p r im a t i S erbise. 300 i 61 I/CUir e arqip. te Tivarit, Gjergj Bardhit, drejtue Kongregacionit te Pr. F. — Mbi punen qe ka bame n’adm inistrim in e dio^ezit te Sapes dhe mbi lidhjet qe mban ende me diogezin e Serbise. (SUGG, v. 127, fl. 256) 10 qershor 1644 Shume te naltit etj. Une nuk kam m ujte ta braktis kete diogez te Sapes, te m betun pa titullar me vdekjen e te ndyerit Frang Bardhit, per shum e shkaqe dhe nevoje te ingutshme e tem edha qe kishte ne kete kishe. [K jo ngjiste] nga shkaku se bariu i saj qe i semute nje vjet e kater muej dhe sidomos sepse atij bariu i kishin qene paraqite shum e shqetsime dhe kunders-htime te ndryshm e dhe kishte krye, pjeserisht edhe nga ligeshtia e vet, shume gabime dhe mungesane zyren baritore, ashtu sikurse besoi se Kongregacioni i shenjte dhe Oborri i shenjte kane ndegjue ne te kaluemen. Prandej i kishin ndodhe dame te m edha kesaj kishe dhe famullitareve. Tashti, me ndihmen e m adhenise se tij hyjnore me ato fuqite e mija te dobeta me te cilat kam veprue kunder shperdorimeve dhe gabimeve qe u gjeten se kishin qene bame n ’ate diogez, g^endet ne caqe ma te m ira dhe ne qetesi; dhe ne se do t ’i pelqeje zotit do te ndreqet ne m enyren ma te mire. Por, ne qofte se une po sherbej ne kete diogez, tue prite urdhnin e naltesive tueja, nuk e kam lane pa vizitue me letra, me urdhnn dhe me njerez t<1 derguem, Tivarin e Serbine, tue u shpernda edhe vojnat e shenjte. Per sa i perket diocezit te Sapes, une ne t ’ardhmen nuk do ta la nga ana ime, me fuqite e dobta te mija, pa i keshillue me pertrim je shpirtnore, dhe do te kem kujdes e zell permbi kete grigje te zotit. Dhe, ne qofte se disa priften kundershtare, qe jane keqbase, do te me kene padite me letra te padenja, u lutem naltesive tueja t ’mos ua veni veshin e mos u besoni, derisa t ’ua spjegoj naltesive tueja. Ma ne fund me pervujtni puth petkat e naltesive tueja tue lute zotin tone per jeten tuej te gjate e te lume. Prej Shqipnie, c'iten e 10 qershorit 1644. I naltesive tueja etj. etj. G je rg j B a rd h i arqip. i T iv a rit d h e p rim a t i S erbise. 311 62 Leter e arqip. te Tivarit elj., Gjcrgj Bardhit, drcjtue imzoi Ingolit. — Mbi ngushticcn e vet ekonomike dlie mbi adm inistrimin e vet ne Sape. £ashtje te misionareve, t ’ipeshkvit te Lezhes dhe t'adm inistratcs qe ai vete vazhdon t ’ushtroje ne Serbi. (SIICG, v. 127, £1. 249-249v) 15 korrik 1044 fl. 249 I perndritshm i etj. Keto dilet e shkueme, ne mojin e qershorit, mora nje leter shumh te pelqyeshme te Z. S. te perndr. te shkrueme me 20 mai. ne te eilen mora vesh gdogja qe Z. J. e perndr. me shkrueni, tue me thane ne lidhje me pensionet e miia se zoti arqiprift i kanxierre. Menjefiale, ai ma ka shkrue ne nje leter te vet se u ka dhane urdhen te nderueshemve priften te konfraternites se Raguzes qe me me pague mue 93 skude, sepse dy ia paska dhane atij shkollari qe une kam vendose ne kolegjin e neofiteve. Dhe m ’urdhenonte zot. Diodali(1) qe une duhej te dergoja njeri ne Raguze per te terheqe provizionin e thanun. Une, sipas urdhnit te tii dhe tue u pe.shtete ne letren e tij nuk e lash pa nise kom erin, njeri nergut, per Raguze tue i pague pese reale. Korrieri kthei pa asgja. vepse korrespondentet e mij dhe vete priftnit e ndenjeshem te •konfraternites me shkruen se nuk kishin asnje urdhen prej zotit ai'qiprift per te dhane gja. Keshtu pra. nga dy provizionet qe ta<shma jane plotesue [n’afat] nuk kam m arre deri tash asgja. Dhe ne qofte se ndokush do te mendoje se une kam m arre ndonje gja nga regaliet e zakonshme nga diogezi i Sapes, [po deshmoj] se une as pak as shume nuk kam m arre asgja: se pari nga sixkaku se tash tri vjet asht tue qene zije e madhe drithnash sa nuk mund te thuhet gka asht vuejte per buke ne kete toke te Shqipnise dhe veg ilcane qene tnozullue nga jashte; shkaku tjeter ka qene sepse emnimet tona dhe t ’imzot arqidiakonit(2) kane shicue shume gjate sikurse e din Z. J. e perndr. Per qeverisjen shpirtnore dhe tokesore(,}) te ketyne aneve, qofte nder njerezit e kishes, qofte nder popujt, per sa t ’ia dal me fuqite e mija, nuk do ta la nga ana ime pa ndreqe ate qe ka qene prishe dhe' pa zhbime zakonet e keqija. Do te kem kujdes qe Kongregacioni i shenjte mos te trazohet ma .prej klerikeve si ne te kaluemen, sepse ne t ’ardhmen nuk do te bahen priften pa aresye tedrejta dhe kundra kanuneve te shenjta. I lutem Z. S. te perndr. te denjoheni me mendembushe zotin Dom Anton Diodatin qe provizionet e mija qe tashma jane plotesue [n’afat] t ’ia jape te gjitha ne dore imzot Dom Frangesk Leonardisit, sepse do te jene ne duer te sigurta. Pamase po falenderoj Z. T. te perndr. e te pernder. fl. 249 v se bashku me oborrin dhe me rrethin tuej, per ate qe keni veprue ndaj m eje pa m eritim in tim, sikume kam ndegjue. Ma ne fund, une do t ’u rrij utxihnave te Z. S. te perndr. Une do te pei*piqem ta m proj misionin !" ■ 1' 1 ' , 31 :r € Troshanit, sikurse e kam m projte gjate gjithe kohes. Por do t ’ishte e aresyeshm e edhe qe ata te kishin ndopak nderim per mue, sepse as une nuk jam pa ndonje keqardhje ndaj tyne, sidomos ndaj te pem der. ate Kerubino sepse futet ne disa gashtje qe ataj nuk i perkasin dhe pa asnje fryt. Prandej, ne se Z. J. e pem dr. do t ’i shkrueni, geknia ndopak, qe mos te ngjasin m osm arreveshje midis ekleziastikeve(4) dhe ketyne priftenve te Zadrimes. Imzoti i Lezhes asht terheqe dhe ka ndertue shtepite nder male(5) dhe e ka braktise seline qe pat bame ne Mergije. Imzot K rytha(6), ipeshkev i ShkodreS, banon vazhdim isht n e Budue dhe kleri i Shkodres po bahet ma i keq me mungesa e me shum e gabime ne ligjet kishtare. Me qene se une jam i zanun ne kete diogez te Sapes, pata dergue perfaqesues tim ne Serbi Dom Palin m e vojnat e shenjte, dhe ai i ka vizitue te gjitha ato anet e Serbise s’eper e te poshtme. Relacionin, te cilin ai ma solli pas vizites, do t ’ia dergoi Z.S. te pem dr. nje here tjeter; dhe kopjen e asaj vizite do ta ruej per t ’ia dhane atij qe do te me zaje vending), te cilit kane per t ’iu dhane te gjitha Lnformatat e nevojshme per shelbimin e atyne katolikeve te Serbise. Ma ne fund po i dhurohem Z. S. te pem dr. e te pem der. dhe po ju porositem. Nga Shqipnia, diten e 15 korrikut 1644. I. Z.S. te pem dr. etj. etj. Gjergj Bardhi arqip. dhe adm inistrator i Sapes. 63 Relation i Mark Skures drejtue Kongregncionit te Prop. F. mbi viziten e kryeme neper dio<;ezet e Shqipnise se Mesme. (SRCG, v. 2GG, fl. 4-13) pas 1644 (!) fl. 4 Shume te naltit, te pem derueshm it etj. Fra Mark Slcura prej Kruje, arqip. i Durresit ne Maqedoni, i derguem shume i bindun 1 naltesive tueja ne vendet e te pafeve. Mbasi e ka krye viziten, jo vetem ne dioqezin e vet te Durresit. i cili i qe dhane ne vjetin 1640, por edhe neper te gjithe provingen e vet, pese here rregullisht sikurse asht detyra e tij, dhe jashtezakonisht edhe tri here te tjera per urdhen te shprehun t’atij Kongregaeioni te shenjte te Prop. F., te cilit i perket jo vetem te rueje por edhe ta perhape e ta propagandoje besimin e shenjte katolik, dhe ne te cilen (vizitej i derguemi i ka nxjerre zotit dobi dhe fry t te madh me predikimet e veta e me qortim e atenore, oerseri me shpejti e me zelL te madh, ne keto kohe te turbullta te luftes, ka; kerkue te dije gjendjen ne te cilen jane kishet fam ullitare, dhe niunrin e besim tareve te krishtene qe i perkasin kishes se tij m etropolitane dhe kisheve te tjera katedrale qe ai i ka n ’administrim. Kisha metropolitane e Durresit, m egjithese ka shume mendime(2), ash t nen titullin dhe nen pajtim in e shen Merise. Asht e rrenuem e qe ne themel prej te pafeve turq. Dhe neper diogezin e thanun, qe ai deshi te vizitoie, i u desh perhere te qetesonte ata turq me dhurata, sepse fturqit] ’ato vende jane shume te tmershem dhe nuk ia lejonin lutesit, pa ihuratal e thanuna, as hymjen as lirine kishtare ne diogez e ne provin;e te vet; gjithemone pastaj me anen e tyne (dhuratave] ka nxjerre iderin. Qyteti i Durresit asht ne Maqedoni (3); motit qe qytet shume i fame;hem dhe koloni e romakeve, tashti asht si nje keshtjell, ne breg te detit \driatik. Ne kete kishe metropolitane vete turqit rrefejne se kane - pa shpesh here drita te ndezuna dhe kane ndegjue tingullin e kumbones, 2 cila nuk mund te gjendet se ku asht e fshehun. Nuk ka dignitete as pasuni te patundeshme, as kanonike, as priften qe te kene kujdesin e shpirtnave. Mbrende ne qytet nuk ka te krishtene, por jashte prane qytetit jane GO fryme te krishtena. Kisha e thanun m etropolitane ka pase ne vende te ndryshme shume kishe famullitare, tash pjesa m a e madhe e tyne jane te rrenueme, pjeserisht nga vjetersia e pjeserisht nga turqit e pafe; fjanel pa te krishtene e pa priften. Dhe ne koh? fl. 4 v te tashme gjejme se ka famullite e posht-shenueme: kishen famullitare me titull te shen Gjon Pagezuesit, te vendosun ne token e Blaiit(4) t ’eper, krejte te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla e cila ka disa ara per te mbjello dhe vneshta qe qesin 30 skude vjetore(5) me te cilet m bahet nje prift qe i sherben. Ka fryme te krishtena — 132. Ka kishen famullitare te shen Elise te vendosun ne fshatin e Blah te poshtem, te plote, ne gur te gjalle, te mbulueme si e siperthanuna. e cila ka ara per te mbjelie qe qesin 20 skude vjetore me te cilet, dhe me ndihma te tjcra, te krishtenet m bajne nje prift qe i sherben. Fryme to krishtena nja — 150. Ka kishen famullitare, po nen titullin e shen Elise, te vendosun nil fshatin e Shporaj, krejte te plote, ne gur te gjalle, te mbulueme si te siperthanunat, e cila ka 3 altare dhe ka qene abaci. Ka 34 skude vjetore me te diet., dhe me lemoshe te tjera te krishtenet mbajne nje prift. Fryme te krishtena — 200. Ka kishen fam ullitare te shen Barbaras te vendosun ne fshatin e Mallekugit, te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme si te siperthanunat. Ka rente 30 skude vjetore me te cilet, dhe me lemoshe te tjera mbahet nje prift qe i sherben. Fryme te krishtena — 229 (?) Ka kishen fam ullitare nen titullin e shna Vlashit te vendosun mbi fshatin e Mazhaj krejte te plote, ne gur te gjalle, gati te zbulueme, pa rente, pa prift; ajo sherbehet nga prifti i Mallekuqit. Fryme te krishtena — 00, Ka shen Merine te vendosun ne token e Kalvagit, krejte ne gui’ te gjalle dhe te mbulueme si te siperthanunat, pa rente dhe te krishtenet mbajne nje prift qe i sherben. Frym e te krishtena — 234. Ka shen Dcmetrin te vendosun ne fshatin e Lalesit, te plote, ne guite gjalle, por puthuej »te zbulueme e te pa rente; dhe te krishtenet mbajne nje prift qe i sherben. K a frym e te krishtena — 154. Ka shen Kollin te vendosun ne fshatin e Qullezit ki'ejte te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla, e cila ka rente 15 skude vjetore; ajo ka fryme te krishtena — 11. ri. 5 Ka kishen e shna Vlashit te vendosun ne fshatin e Derragit ku shume vjete [ma pare] pushonte trupi i shenjtit te thanun. [K isha asht] pa rente e pa prift dhe pothuej e rrenueme. Ka kishen fam ullitare te shna Krygjes te vendosun ne fshatin e Muzhlit, te plote, ne gure te gjalle dhe tulla, e cila ka vneshta dhe disa ara qe qesin 16 skude vjetore me te d ie t dhe me lemoshe te tjera tekrishtenet m bajne nje prift e nje frat te shen Frangeskut te d ie t sherbejne edhe te kisha e thanun e shen Kollit dhe shna Vlashit. Ka fryme te krishtena — 210 . Ka shen M erine e Rodonit te vendosun ne breg te detit Adriatik. kuvend i fretenve m inore te shen Frangeskut; tashti asht pa freten, pa rente, pa veshje sepse ne m jerim et e tashme te luftes fustet e Ulqinit e kane damtue. Ka disa vneshta qe qesin dy fugi te vogla vene. dhe i gezon nje frat qe rrin jashte kuvendit prane fshatit te quejtun Muzhel. Ka disc* ara per te mbjelle, por pa asnje dobi. Ka kishen fam ullitare te shna Prendes te vendosun mbi token e Erzenit, te quejtun edhe fshati i shna Prendes, pothuej te rrenuem e, pa re r'e , pa vneshta, vetem te krishtenet m bajne nje prift qe u sherben. Ka frym e — 350. Ka kishen e shen Stefanit, nen fshatin e Lapsit (?) krejte te plote, ne gur te gjalle dhe te mbuluenre me tjegulla, te nePshtruem e priftit te [kishes] se thanun te shna Prendes; ajo asht pa rente. Ka fryme te krishtena — 85. Ka kishen e shen Merise te vendosun n ’Adijshte(6) pothuej te rre­ nueme, pa rente, pa te krishtene, te gjithe turq. Ka shna Prenden te vendosun ne token e Shijakut, po ashtu. Ka shen M erine te vendosun ne token e Butulles, po ashtu. Ka shna Prenden te vendosun nen token e Bubecit(?), po ashtu. Ka kishen e shen Gjonit te vendosun ne fshatin e shen Theodorit, pothuej te rrenuem e, e cila ka rente nja 17 skude vjetore, me te d ie t dhe me lemoshe te tjera m bahet nje prift qe i sherben; ka frym e 27(?) Ka shen Merine e Sotelit (?) pothuej te rrenueme, pa rente, pa prift e pa te krishtene. fl. 5v Ka shna Prenden te vendosun ne fshatin e Kusit, pothuej te rre­ nueme, ka rente 14 skude vjetore me te cilet, dhe me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe i sherben; ka fryme te krishtena — 29 (?) Ka shna Prenden e Lalemit krejte te plote, ne gur te thate, te mbulueme me tjegulla, e cila ka rente nja 17 skude vjetore me te diet, dhe me ndLhma te tjera, m bahet nje prift. Te gjithe turq. Frvme te krishtena — 17. Ka kishen e shen M au rid t te vendosun ne tokeh e Priskes se madhe, te plote, me gur te gjalle, m otit abaci, tash pa rente, pa prift, pa te krishtene. 'I , ' Ka kishen e shen G jergjit te vendosun ne fshatin e Tunjanit te plote, ne gur te gjalle, e cila ka rente 7 skude vjetore, [Asht] pa prift. Frym e — 10 . 319 Kishte kisRen famullitare te &hen Ilarionit te vendosun ne fshatin c Puneminit (?) (7) e cila k’shte shume rente, por ka ra ne ritin muhamedan me te gjithe nershtetasit e vet. Ka shen Merine te vendosun mbi token e Berarit, motit kishe shum<§ e fameshme per rnrekullina dhe [ishte] per argetim(8) t’arqipeshkvit te Dun'esit, krejte ne gur te gjalle; dyshemeja e saj ne msrmer shume te zgjedhun; kumbonarja e saj prej guri dhe bote se pjekur.: tashti pothuej e rrenueme. Te nenshtruemit e saj te gjithe turq felestues. Pasunite e saja te gjitha [jane] te pushtueme prej vete atyne turqve. Te gjitha kishet e siperthanuna, ne kohet e kaluem?, kishin shume te krishtene dhe shume rente. Por tash pesedhete vjete e tehu kane ra ne ritin muhamedan sepse ishin shtype shume dhe shfrytezue prej harageve muhamedane(9). Tashti as e qindeta pjese nuk jane te krishtene, dhe dyshohet se sot e dhete vjete te gjithe te krishtenot e siperthanun do te nderrojne besim, si te tjeret. Gjejme edhe se ka pase famullite e poshte-shenueme, d.m.th. kishen e shen Mcihillit e shen Kollit te Jatesit; shen Atanasin, shen '.Martinin e shen Eline te Bernutes(?); shna Prenden e Pajenges; shen Aleksandrin e Terbagit; shen Kollin e Riomalit(?) shen Eline e Kusil; shen Merine e Plangarices; shen Salvatorin e Jazaberzes(?); shen Kollir. e Shenkollasit; shen Kollin e Garunjes(?); shen Kollin e Galushit; shen Merine e Vrapit(?); shna Prenden e Veskegjit(?); shna Prenden e Mihajnit; II. G shiin Kollin e Luganjit(?); shen Merine e Barkinasit(?;; shen Gjergjin e Todorinji't(?); shna Vlashin e shen Merine te Bishkjemit(?); shna Ndrene e Pajoves; shen Gjergjin e Vidosit(?); shen Gjergjin e- Murresit: shen Kollin e Katesit(?); shen Gjergjin e Berzhites; shna Prenden e Ciimies; shen Kollin e Mushqetes, shen Merine e Sketerres; shen Stefanin e Bibit; shen Merine e Pllumasit; shen Salvatorin e Kryezezit; shen Salvatorin e Hekalit; shen Aleksandrin(10) e Percelleshit(?); shen Kollin e Perskjopit(?); shen Barbaran e Barbasit dhe shen Merine e Broshkes e cila ka fryme te krishtena — 90. ■Keso kishesh ka pase dhe te tjera, por ne kohe te tashme nuk mund te kihet lajm tjeter sepse te gjitha jane rrenue, pa rente, pa priften e pa te krishtene, por te gjithe turq feleshues. Dhe kjo do te sherbeje •per perfundim te relacionit te diogezit te mjere e te brengosun te Duiresit. Per ma toper, diogezi i siperthanun asht pothuej ne mes te diogezeve te tjera sufragane, sepse diogezi i Krujes i rrin n ’ane te m ajte hga veriu; diogezi i Bendes asht permbi atij te Dun’esit, ndermjet malit te Kmjes(?) dhe atij te Trodhenit, sikurse Kurbini. Diogezi i Lisit asht nga lindja dhe shtrihet permbi te dy diogezet d.m.th. te Krujes e te Bendes, nderm jet malit qe asht permbi Kurbin dhe Bende, te quejtun Trodhen, dhe atij te dy Dibrave. Diogezi i Albanit asht ne kufi me ate te Bendes dhe shtrihet n'ane te jugut. [Diogezil i KanovLse vazhclon nen ate t.’Albanit, dhe arrin deri ne detin Adriatik dhe mbetet ne krah te djathet te Durresit larg rreth 15 mil nga Durresi i thanun. Te gjitha kishet e siperthanuna i kane vorrezat e veta prane vehtes dhe nga ky diogezi i Durresit nuk i vjen tjeter arqipeshkvit vegse tete reale vjetore. 21 — Relnclone II 321 Ky diogezi i vet nuk ka rente tjeter, as lemoshe te tjera, as pasuni ie tjera pervec tete realeve te sip&rthanun, dhe kjo asht e vertete & pagabim. fl. 6v Po ai arqipeshkev kn n ’administrLm te gjitha kLshet e siperthanuna, d.m .lh.: te KartOVise, tb K ruje 3, te Lisit, te Bendes dhe t'Arbenise, qe ishin sufraganet e tija dhe tash'ti jane pa titullare: Sepse te gjitha janb rrenue dhe shkirne, pa ipeshkvij, pakanonike, pa rente as pasuni te tjera. [Dio^ezi] i Krujes K ruja asht qytet shume i famshem dhe shume i forte ne Shqipni, ose Maqedoni, e ndertuem e permbi nje rnal te vogel ne shkamb te gjalle, 12 mil larg prej detit Adriatik. Katedralja e saj nuk dihet nen Qfare titulli dhe pajtimi te kete qene sepse te pafete i kane djege te giithe librat e vjeter kur qe m a n e qyteti i thanun. Dhe, pasi qe m arre Shc.ipnia, krijohej nje ipeshkev i vetcm, titulli i tc cilit ishte *Albanense'>("), sense Shqionin asht nje province e vetme dhe pjose e m bretnise s ’Epirit. Ai ipeshkev banonte tash ne nje vend, tash ne nje tjeter dhe shume mire, sepse aty ishin popujt tii gjithe te krishtene e katolike te mire, sikurse jane ata t ’llalise. I ndyeri imzot Gjon Kolesi, banonte ne token e K urbinit bashke me fretnit e shen Franceskut dhe me 2 priften fam ullitare te vendit. Dhe po ashtu imzot fra Mark Skura, pasardhesi i tij, i c-ili paslaj ne vjetin 1040 qe ngarkue me titullin e kishes m etropolitane te Durresit, pbr te pase metropolitani edhe administrimin e kisheve te vela sufragane dhe jo ipeshkvi. Keshtu e ka gjykue shenjtenia papa Urbani i VUI-te se asht mire. Kjo kishe katedrale asht nen titullin dhe pajtimin e shna Prendes. Motit ka qene abaci por, qyshe se nisi te shkoje aty imzoti i thanun. i qene shcrtue njeqind skude vjetore, qe i vinin nga qyteti i shpirtit, Foma, kurse imzot arqipeshkvi ka tete Vjete qe nuk ka m arre asgja. Kurbini asht i vendosun midis dy maleve shume t ’ashpra; ai qe asht persipri n ’ane te Lisit ose Sku antes (?) (12), quhet Trodhena. dhe tjet i i qb asht nen te dhe n ’ame te detit Adriatik, quhet Glera (Dierra) qe don me thane n ’italishten mali Ageo, ku qe kape shna Vlashi prej zyrtareve t ’Agrikolaut, Kurbini i thanun [asht] tete mil larg rum K ruja dhe 12 nga deti Adriatik, dhe 30 larg nga Durresi. Kish a asht e gjitha ne gur te gjalle, por shume e vjeter, dhe gjysma e saj asht tue ra per toke, gjysma tjeter asht m erem etue prej imzotit te thanun me ndihm en qe vinte prej Kongregacionit te Prop. Fide. Ajo asht e mbuluem e m e tjegulla. Prune kishes jane vorrezat e saja; ajo ka 3 altare. N'altarin e m adh arqipeshkvi i siperthanun ka vendosb nje tabernakull te vogel prej bakri krejt te praruem dhe te stolisun me gure te ndryshem kristali; permbi tabernakull ka bame te vendosoj njb (kuader) fl, 7 kuader i madh shume i bukur, me suaza te praruem e me fytyren <? Virgjines se shenjtenueshm e. N’altarin e dyte. n'ane t.’epistullesf13), nje kuader tjeter te ngjashem me te, me fytyren e shna Prendes: dhe ne t" tret in, fytyra te tjera. dhe prane tij nje faldistor. Dhe qe te tre alharet ka bame qe te kygen sipas zakonit italian. 323 Kisha nuk ka sakresti as relike vegse vargonin qe i venin ne qaf3 shen Aleksandrit dhe ato [relike] t ’altareve te bajtshem. Ato pak veshje qe ka, mbahen ne dhomen e arqipeshkvit. Ka kumbonare dhe nje kumbone. Ka 2 priften e 3 freten te shen Frangeskut qe i sherbejne [kishes] < Firelnit rrijne po n ’ate vendin e tashem dhe, ne kohen e korrjes se gruneT ave dhe te drithnave te tjere, dalin me lype per ta m bajte vendin; dhe pas vdekjes se 2 priftenve, vendi do te mbese per urdhnin frangeskan sipas m arreveshjes se bame ne kohe te kalueme, perpara se te kishte seline aty ipeshkvi i Arbenise dhe arqipeshkvi i Durresit. P riftnit e thanun dhe fretnit jane zotet e atij vendi dhe arqipeshkvi rrin ne shoqni te tyne dhe jeton me ata me buken e mbledhun(?) dhe detyrohet t ’i veshe qe te gjilhe dhe ta pajise vendin me te gjitha gjanat e nevojshme qe i mungojne. Ka nje shkolle me 10 gjakoj, qe arqipeshkvi i ushqen me xhep te vet dhe i veshe per te rrite subjekte qe pastaj, kur te vije koha, rne u shugurue meshtare. Ka ara per te m bjelle qe qesin ne vjet 35 barre grunena dhe drithna te tjere per ushqimin njcrezor, megjithese vendit i duhen njeqind e dhete nga shumica e madhe e te huejve qe vijne, dhe arqipeshkvit i duhet me i bame shpenzimet per te gjithe, sikurse gj i t he bota e din, as nuk m und te veproje ndryshe i shkreti arqipeshkev sepse vendi asht i target prej vend-bnnimeve, dhe sepse a.cht [keshtu] zakoni i vendit te vet. Arqi­ peshkvit i duhet(14) me bame qe te prchen pyje per ta m bjelle token me shprnzim e te medha, perndryshej nuk do te kishte me se te jetoje. Ka vneshta qe qesin ndonje here 3 fugi vend dhe here 4, megjithese arqipeshkvit i duhen se paku 10 no vjet, Dhe per kete rente arqipeshkvi u paguen turqve 25 reale vjetore. fl. 7v Dele c dhi, ne kohen e tashme, ka tetedhete, dhe kafshe te trasha — 12 , nga te cilat nuk m undet me hjeke a'snje, vegse gezohen fry tot e tyne; kurse vendit i duhen ma shum e se 250 ne vjet. Fi'yme te krishtena ka 430. Teprica turq. /Diogezi,/ i thanun i Krujes, ka fam ullite qe ndjekin, d.m.th. ka shen Kollin e Priskes se vogel, krejt te plote, ne gur te gjalle; prane kishes jane vorrezat e saja; ka nje kum bonare me nje kumbonez; ka disa rranje ullij dhe vneshta qe qesin 12 skude vjetore me te cilet, dhe me lemoshe te tjera, m bahet nje frat i shen Frangeskut dhe nje prift qe i sherbejne; ajo ka frym e te krishtena 91, teprica turq feieshues. i Ka shen Merine te vendosun ne fshatin e Bubilese(?) krejt te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla. Prane kishes jane vorrezat e saja. [KishaJ ka disa rranje ullij qe qesin nja 10 skude vjetore, me te cilet, clhe me lemoshe te tjera, m bahen 3 priften qe i sherbejne. Ka nje vneshte qe qet nje fugi te vogel me vene. Frym e te krishtena 120, teprica turq feieshues. Ka shen M artinin e Bogmesit, ki^ejl ne gur te gjalle, me vorrezat e vela prane, ka disa rranje ullij qe qesin nja 11 skude vjetore me te cilet, e me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe i sherben. Ka fryme te krishtena 123, teprica turq feieshues. 325 Kn when Salvatorin e Rodeshit krejt te plote no gur to gjalle; asht e mbulueme mo tjegulla, pa rentii, pa prift; te gjithe turq fele­ shues; frym e te krishtena — 12 . Ka phen M artinin e Bogmesit, krejt ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla. m e vorrezat e veta prane, e cila ka disa rranje ullij qe qesin nja 3 barre voj, por jo vjet per vjet veqse nga ndonje here, me te cilin |vo.il, dhe me lemoshe te 'tjera, mbahet nje prift qe i sherben. Te gjithe [jane] turq; fryme te krishtena — 125. Ka shen Gjergjin e Golemasit(?) krejt te plote, pa rente, pa te krishtene, te gjithe turq. Ka shen Gjon Pagezuesin te vendosun permbi fshatin e Ruranit (15) e cila m otit ka qene abaci, kre.jte te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla, e cila ka disa rranje ullij, tande. livadhe e fusha per te mbjelle qe qesin vjet per vjet 20 skude vjetore (Me). Ka shna Ndrene po n ’ate fshat, e cila ka disa rranje ullij qe qesin ndonje here 10 skude vjetore. Fryme te kishtena 4B (lB). dhe asht krejt e plote, n£ gur te gjalle dhe e mbulueme me tjegulla. Dhe ne kete fkishel dhe ne te thanunen e shen Gjonit sherben njb pritt, e mbahet me rentat e thanuna e me lemoshe te tjera. II. 8 Te nenshtruem it e tyne [janej te gjithe turq feleshues fryme te krishtena vetem 54(17). Ka shen Merine e fshatit te Kurtecaj, krejt te plote, ne gur te gjalle, te mbulueme me tjegulla, por pa rente, pa prift; te gjithe turq feleshues; fryme te krishtena — 10 ' Ka shen Gjon Ungjilltarin te vendosun ne fshatin e Verionit(?), krejt te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme m e tjegulla, e cila ka disa rranje ullij qe qesin disa here 5 reale, t-e cilcit. i gezon nrifti qe i sherben; te nenshkruernjt e saj pjesa ma e madhe [jane] turq feleshues; fryme te krishtena — 126, Ka shen Martinin e Zgurdheshit dhe shen ,'.(18) te Zahariishitf11') (?) krejt te plota, ne gur te gjalle e te nibuluepie m e tjegulla, pa rente, veqse kane disa rranje ullij me pak randesi qe i gezon prifli qe u sher­ ben. Fryme te krishtena — 89. Ka shen Kjaren e Hasanasit (2B) e cila asht krejt e plate, ne gur te gjallb dhe e mbulueme me tjegulla; ajo ka disa livadhe e ara per te mbjelle, qe qesin vjet per vjet 10 skude vjetore, me te cilet. dhe me lemoshe to tjera mbahet nje prift qe i sherben, Te nenshkruem it e saj Pjesa ma e madhe [jane] turq feleshues; te krishtene — 195 (2*). •Ka shen Kollin e ^edhinit, krejt te plote, ne gur te gjalle dhe nh pullaz [ka] prane kumbonaren e vet. Ka vneshta dhe ara qe qesin 30 skude vjetore me te cilet, dhe me ndihnia te tjera, mbahet nje pi ift qe i sherben. Te nenshtruem it e saj te krishtene, d.m.th. fryme te krishtena — 306. Teprica turq feleshues. Ka shen Marinen te vendosun ne fshatin e Nuajes, k re jt te plote; ne gur te gjalle, e cila ka vneshta e kopshtije qe qesin 20 skude vjetore, me 'te cilet. dhe me lemoshe te tjera, mbahet nje prift qe i sherben; te nenshtruem it e saj pjeserisht turq; fryme te krishtena — 232. Ka shen Merine e fshatit. te Bretit krejt te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla. e cila ka qene per argetim t’ipeshkivit 327 te Krujes; ka ara per te mbjelle dhe disa rranje ullij qe qesin 20 skude vjetore, me te cilet m bahet nje prift. Nje pjese turq dhe fryme te krishtena — 231. Ka shen Gjonin te vendosun ne fshatin qe quhet Vileza. krejt teplote, ne gur te gjalle, te mbulueme me tjegulla, e cila ka disa rranje ullij dhe vneshta qe ndonje here qesin 15 skude te holla, me te d ie t,’ dhe me lemoshe te tjera, te krishtenet m bajne nje p rift qe i sherben; te nenshtruem it e saj [jane] turq feleshues; frym e te krishtena — 250. Ka shen Salvatorin n ’Uj te Bardhe pothuej te rrenuem e, pa te krishtene, pa rente. fl. 8v Ka shen Kollin e fshalit te Shkjezit. krejt te plote, ne gur te gialle, e dlu ka disa ara per te mbjelle dhe disa rranje ullij qe qesin 5(?) skude vjetore: ajo [kishe] tashti qeveriset prej te nderueshm it D. Nikolle Kurpenit, nip i arqipeshkvit(2?) dhe nxanes i kolegjit ilirik te Loretos.' Ka frym e te krishtena — 221. Te tjeret [jane] turq. Ka shen Luken e K ukjanit k re jt te plote por te zbulueme. pa rente; te nenshtruem it e saj [jane] turq feleshues; frym e te krishtena - - 45. Dhe i sherben D. Nikolli i siperthanun. Ka shen Kollin e shna Vlashin ne token e Gjonemit. Shen Kolli e plote. e mbulueme me tjegulla: shna Vlashi pothuej e rrenuem e: ato kan£ disa rranje ullij dhe ara qe qesin ndonje here tete skude e ndcnie here ma pak. Ato qeverisen prej nje prifti. Te nenshtruem it e tvne [jane] turq feleshues: fryme te krishtena —■ 30. Ka shen Merine e Sebastes. kuvend i fretenve minore observante tii shen Frangeskut dhe kishe fam ullitare e fshatit te Lagit Kasianens, krejt te plote, ne gur te gjalle dhe e mbuluem e me tjegulla, e cila ka 2 kumbone; ka vneshta qe qesin dy fugi vene; ka ara per te mbjelle, por me dobj tii pakte. Te nenshtruem it e saj [jane] turq feleshues; frym e te krishtena — 390. Ka shen Theodorin e Delbinishtit pothuej te rrenuem e, e cila ka ara per te m bjelle dhe nje vneshte qe qesin gjashte a 7 skude vjetore tii cilet i gezojne etnit e thanun te zojiis(23) qe e qeverisin. [Asht] pa te krishtene. Ka shen Mehillin e Shelasit(?) qe m otit [ishte] abaci me rente te madhe, tash pothuej e rrenuem e, pa rente, pa prift, dhe sherbehet po prej eteinve te Sebastes. Te nenshtruem it e saj [jane] turq; frying te krishtena — 35. Ka shen Kollin e Milotit, krejt te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme me tjegulla dhe me qemere. pa rente pa te krishtene. Ka shen Gjon Pagezuesm e Bulgerit. krejt te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme re tjegulla. e d la ka vneshta qe qesin dv fugi vene, ka ara per te mbjelle ae qesin 10 barre drithe me te cilat. dhe me nriihma te tjera. mbahen 2 priften qe i sherbejne; frvme — 364. Ka shen Gjergjin e Kukulles pothuej te rrenuem e, te pa rente, te nenshtruem e po 2 priftenve te siperthanun; te nenshtruem it e saj ne p-jesen ma te madhe turq; te krishtenet num erohen ma nalt s§ bashku me ata te shen Gjonit (24). Ka shen Merine e Malaj (?) pothuej tii rrenuem e, pa rente, pa te krishtene. (Kishte) 329 II. 9 Kishte edhe kishen fam ullitare te fshatit te Pedhanes, nen titullin •e me pajtore shen Barbaren, dhe shen Koilin e Zojmenit, te cilat kane ara per te m bjelle dhe rranje ullij e vneshta si edhe num er te maclh te krishtenesh. Kishte shen Leken e Bokjanit, shen Dem etrin e Dardhes, shen Salvatorin e Veljes dhe shen Salvatorin e Rubikut, qe te dyja (keto te fundit| tashti kuvende t ’etenve m inors observante te shen Frangeskut, shen Salvatori i thanun i R ubikut m otit ka qene abaci me rente te madhe. Tash keto 6 kishe po zaptohen prej imzotit ipeshkvit t.d Lezhes qyshe kur vdiq imzot Gjon Jtolesi, ipeshkev i Arbenise, paraardhes 1 arqipeshkvit. I cili arqipeshkevf*5), per ta shmange skandalin qe do te ngjiste, ia lejoi te thanunit ipeshkev te Lezhes. Te gjitha kishet e siperthanuna i kane vorrezat e veta prane vehtes. Dhe te gjitha jane ne territorin e Krujes, 8 mil larg nga ky qytet. Diogezi i thanun i Krujes nuk i qet tje tc r arqipeshkvit veqse 7 reale vjetore. [Dioqezi] i Lisit Kisha e Lisit asht nen titullin dhe pajtim in e shen Merise. e vendosun ne token e Lisjes qe motit ka qene qytet dhe giendet prane Matit: shihcn edhe ne dite te sotme them elet e tija Iqytetit) dhe perhere gdo te diele pergjithesisht vendnsit bajne aty panajir. Ajo [kishe] ka kishet fainullitare te mbrendashkrueme. Por asht pa rente, pa kanonike. pa prift, dhe asht pothuej e rrenuem e; [asht] pa te krishtene, por te gjithe turq. Thone pleqte se ne kete toke kane njohte afro 40 kishe e kapela, dhe ne kohe te tashme shihen ne kambe shume sosh. Ka shen Demetrin e fshatit te Shebjes(?), krejte te plote, ne gur te gjalle; ajo ka ara per te m bjelle dhe vncshta qe qesin ne kohe te tashm e 1G skude vjetore me te diet, dhe me ndihm a te tjera, mbahet nje prift qe i sherben. Ne kohe te kalueme kishte rente te m adhe dhe shume te krishtene; tashti te nenshtruem it e saj [jane] turq feleshues; fryme — 92. Ka shen Eufemine e Prellit, krejt te plote, ne gur te gjalle dhe te mbulueme ne tjegulla e cila ka ara per te mbjelle, livadhe e vneshta ■qe qesin 25 skude vjetore me te cilet, dhe me ndihm a te tjera, m bahet nje prift qe i sherben; frym e te krishtena — 650. Ka shen Theodorin e Arbes, te plote si te siperthanunat, te pa rente. Te nenshti*uemit e saj turq feleshues; ka dy priften qe i sherbejne te erlet jetojne me pasunine e vet dhe me lemoshe te tjera qe e kane zakon te krishtenet t*u japin fam ullitareve te vet; fryme te krishtena — 90. Ka shen Leken ne koder te Dukagjinit, krejt te plote. ne gur te gjalle dhe te mbulueme n§ tjegulla, e cila ka 3 altare dhe ka qene abaci ne name e ne za, dhe deri ne dite te sotme popujt e kane ne nderim tt: madh. Ajo ka pase rente te madhe, tashti ka disa ara per te m bjellej livadhe e vneshta qe fl. 9v qesin nja 23 reale vjetore. me te cilet dhe me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe i sherben. Te nenshtruem it e saj [jane] turq feleshues; frym e te krishtena — 102 . 331 Ka shen Ziten(26), shen Kollin e shen Gjergjin e Macukullit, krejt te plota si te siperthanunat por me rente te pakte e te pasigurte te krishtenet mbajne nje prift shum e mire me lemoshet qe i bajne, dhe ai sherben. Te nenshtruem it e kesaj toke nje pjese jane turq feleshues; ka fryme te krishtena — 980. Ka shen Leken ne koder te Selites, te plote si te siperthanunat, e cila ka vneshta, livadhe dhe ara per te mbjelle qe qesin nja 28 skude vjetore me te cilet, dhe me lemoshe te tjera m bahen 3 priften qe i sherbejne; fryme te krishtena — 1432. Ka shen Salvatorin e Skujes(?) (27) prane kesaj toke. Ajo [kishe] m otit ka qene abaci, dhe asht e plote, ne gur te gjalle, m e dyshemen •e vet ne tulla e gur te gjalle, dhe kjo sherbehet po prej 3 priftenve te siperthanun; ajo ka disa vneshta e livadhe qe qesin nja 16 skude vjetore dhe i gezojne priftnit qe i sherbejne. Keta popuj jane te perjashtuem nga haragi turk dhe jane njerez shum e te vlerte por jetojne me grabitje, Ka shen Merine e Lagigjegit (?) pothuej te iTenueme, pa rente, te nen'shtrueme priflit te shen Eufemise(23). Te nenshtruem it e saj pjesa ana e m adhe turq, frym e te krishtena — 355. Ka shna Vlashin. shen Markun, shna Prenden dhe shen Salvatorin te Thekelles, te cilat kane ara per te mbjelle,livadhe e vneshta qe qesin nja 50 skude vjetore (me te cilet, dhe me lemoshe te tjera, mbahen 3 priften qe u sherbejne. Te nemshtnjemit e tyne jane pothuej te per­ jashtuem nga haragi turk, dhe jane njerez shume t ’egjer, dhe jetojne me grabitje sikurse te siperthanunit. Frym e te krishtena jane 2 mije e 476(23). Ka shen Merine e Pregjes, te plote, ne gur te gjalle, por te zbulueme, e cila ka ara per te m bjelle dhe livadhe qe qesin nja 10 skude vjetore me to cilet, dhe me ndihma te tjera, m bahet nje prift qe i sherben. Ka fryme te krishtena — 504, dhe jane te perjashtuem nga haragi turk dhe jetojne si te siperthanunit. Ka shen Eline e Bariis(30) pothuej te rrenuem e, e cila ka ara per te rnbjelle, livadhe e vneshta qe qesin nja 12 skude vjetore; ajo [kishe] k a fryme te krishtena — 141. Ka shen Barbaren, shna Prenden dhe shen Kollin t ’Am it, te gjitha te plota, ne gure te gjalle, por te pa rente, te nenshtruem e priftit te Bares dhe jane [te lire] dhe jetojne si te siperthanunit; fryme te krish­ tena — 330. Ka shna Ndrene e shen Kuiricin t ’Ujm ishtit, te plota, ne gur te gjalle. A ral dhe pasunite tjera qe kishin po zaptohen prej turqve fele­ shues po Fatij fshati te cilet jane ne sasi ma te m adhe se sa besim taret; fryme te krishtena — 148, dhe i jane nenshtrue priftit te siperthanun te Bares. (Ka shen Merine) fl. 10 Ka shen Merine c Seres(31) pothuej te rrenuem e e cila ka ara per t ’u mbjelle, livadhe e vneshta qe japin ndonje here nja 8 skude plagka, dhe i gezon prifti i siperthanun i Bares. Te nenshtruem it e saj, pjeserisht jjanel turq, por ma me shumice jane te krishtenet dhe jetojne me grabitje; fryme te krishtena — 259. Ka shen Leken e Gurbs(32), pa rente, te nenshtruem e priftit te thanun, e cila [kishe] asht e plote dhe e m buluem e me derrasa; ka fryme te krishtena — 86, dhe jane te lire nga haragi turk dhe jetojne si te sipertha­ nunit. 333 Ka sfren'M erine e Nd&rshenes pothuej tb rrenuem e, pa rentb,. te nenshtruem e priftit te sipeilhanun, dhe [banoretl jane te perjashtuem liga hnragi turk, e jetCjne Bi tb sipbrtham init; ajo [kishe] ka fryme tb krishtena *— 120 . Ka Sheh MeHftc e Lures krejte te plote, rie gur tb gjalle dhe te mbulueme me derrasa c cila ka disa livadhe e ara per te mbjelle por pak te randesishme, dbe te krishtenet m bajne nje prift dhe jane si te BipefthanUnit; frym e te krishtena 1 mije e 12. Ka shen Gjergjin e Regit, krejt te plotii, ne gur te gjalle, por te ibulUtitie, e cila kishte retitfe tb mad he, tashti ka disa ara pbr tem b jeltd ' e vneshta qe qesin 10 skude vjetore dhe i gezon p n fti i Luiqes qe i sherben; te nenshtPUemit e saj jane si te siperthanUnit; frym e te krishtena — 605. Ka shen Demc-trin dbe shen Merine te £idhnes krejt te plota, ne gUr te gjalle, te cilat kane disa livadhe e ara, per te mbjelle qe qesin) 12 skude vjetore, dhe i gezojne priftnit qe U sherbejne. Te nenshtruem it e tyne i paguejne harag turkut, asgjam angut jane njerez shume t’egjer dhe jetojne si te siperthanunit. Jane fryme te krishtena — 930. Ka shen Kollin e Sinjes(?) pothuej tc rrenuem e dhe me rente te pakte, e cila ka fryme te krishtena — 151. Ka shen Salvatorin e Bulngit(?) pa rente, e cila asht e plole ne gur te gjalle dhe e mbulueme me derrasa. Te krishtenet e kishlive te siperthanuna, d.m.th. te Qidhnes, Sinjes dhe Bulagit m bajne 2 priften qe u sherbejne; [kisha e fundit] ka fryme te krishtena — 145. Ka shen Gjergjin e M ohurit te plote, ne gure te gjalle, te nenshtruem e p riftit te sheh Salvatorit te B u lag it. fKjo kisha e shen Gjergjit] kishte rente te madhe, tashti gjithe pasunite e saja po zaptohen prej turqve feleshues t ’ntij Vendi; frymb te krishtena — 81. K i shen Merine e Kurtaj(?) pothuej te rrenueme, pa rente sepse fpasunitel kane qene zaptue si te siperthanunes [kishe]. Te nbnsTilruemit e saj turq feleshues. Frym e te krishtena — 25. fl. lOv Ka shen Merino a Mai it pothuej te rrenuem e, pa rente, si te si per-1 thanunat; frym e te krishtena — 21. Ka shen Kollin e Gurasit(?) pothuej te rrenuem e, pa rente, si te siperthanuriat; frym e te krishtena — 117. Te gjitha kishet e siperthanuna kane vorrezat e veta prane vehtes, dhe he koheti e princit Skanderbeg ishin shum e perm enduna dhe me rente te madhe; tashti gjenden ne gjendjen e m jere qe u tha. Kishte pasta] shen Leken abaci te m itruem e ne m alet e Mirdites, shen Markun nil Fandin e Vogel, shen Gjonin e Tum enishtit(:!:i) shen Palin e Peshtjeshit, shen Merine e Nderfandes, shen Markun e Fandit te Madh, shen M erine e Shperdhazes te cilat po zaptohen prej imzot Ipeshkvit te Lezhe's pas vdekjes se para-ardhesit tim, imzot Gjon Kolesit. t»he ato kane teper shuttle te krishtene. Prej ketij diogezi te siperthahun arqlpeshltvi nuk ka t'ardhUn tjeter Vegse 6 reale vjetore, dhe i duhet t'u heqb shpenzim et te gjithe atyne qe i vijne te shtepia per gfatedo shkalal, sikurs? rritthd tc m erren rtjoftime rtta t'im ta nga persona te tjCi'a tc den ie ne:" t'tt be ale d h 1 sicUmios nga etnit misionare qii kane qene ne Shqiphi, dhe pikerlsht prej atit Jacint nga Sospello qii 1 ka pa n il syte e Vet per 6 tituej iresht qii qendrtii nci selinb c arqipeshkvit ne koto 1 ohb te trubullla lufte. 335 Mbi kishen e Bendes. r Kisha e Bendes m ban titullin dhe ka per pajtor shen Gjon Pagezuesin, [asht]e vendosun ne token e Moisitit(?), krejte e plote, ne gur te gjalle, kishe shume ne za n ’ato ane, tashti asht pa rente, pa prift, pa te krishtene, te gjithe tu rq feleshues. K atedralja e thanun ka famullite qe ndjekin, d.m.th.: Ka shen G jergjin ne fshatin e quejtun Shnjergj, krejt te plote, ne gur te gjalle, e cila ka ara per te mbjelle e vneshta qe qesin nja 50 skude vjetore qe 1 gezojne tu rq it feleshues t ’atij vendi, dhe nje pjesg te dhetave ia japin priftit qe i sherben. Frym e te krishtena — 81. Ka shen Gjonin e Shengjinasit krejte te plote, ne gur te gjalle, pa rente; te nenshtruem it e sai turq feleshues; jfryme te krishtena — 98. Ka shen Salvatorin e Javagesit(?) krejt te plote sikurse te siperthanunat. e cila ka disa ara per te mbjelle, dhe vneshta qe qesin nja 10 skude vjetore, te nenshtruem it e saj, ne pjesen ma te madhe, [jane) turq feleshues, fryme te krishtena — 99. Ka shen Merine e fshatit te quejtun Shemeri, e cila asht sikurse te siperthanunat; ka ara per te mbjelle qe qesin nja nande skude vjetore me te diet, dhe me [skudet] e tjere te kisheve te siperthanuna m bahet nje prift qe u sherben. Te nenshtruem it e kesaj [jane] te gjithe turq feleshues; fr yme te krishtena — 76. (Ka shen Ko-) fl. 11 Ka shen Kollin ne Qafe te Mulles pothuej te rrenuem e, pa rente, pa prift. Te gjithe turq. Ka shna Prenden e Dernjes(?) pothuej te rrenuem e, pa rente etj. te gjithe turq. Ka shen Merine e Kumardhes(?) pa rente, pa prift megjithese e kane ne nderim te madh. Ka shen Kuiricin e Pje?it(?) krejt te plote, ne gur te gjalle, pa rente, si te siperthanunat. Ka shen Mehillin e shna Vlashin te M enerit k rejt te.plota, ne gur t? gjalle, pa rente, pa prift; te nenshtruem it e saj [janej turq feleshues; fryme te krishtena — 16. Ka shen Gjonin e shen Eline te Brusjes, k rejt te plota por pa rente, pa te krishtene sikurse te siperthanunat. Ka shen Barbaren e Bastarit krejt te plote, e cila ka rente nja 16 reale vjetore me te d iet, dhe m e lemoshe te tjera, m bahet nje prift qe i sherben; te nenshtruem it e saj pjeserisht [jand] tui-q feleshues; l'rjhne te krishtena — 390. Ka shen Kollin, shen Merine dhe shna Prenden te Guritbardhe Shen Kolli k rejt e plote, te tjerat pothuej te rrenuem e, por pa rente. Te nenshtruem it e tyne pjeserisht [jane] turq feleshues, dhe te krishtenet e tyne m bajne 3 priften me lemoshe dhe me pasumi te tjera atnore; fryme te krishtena jane nr. — 506. Ka shen M artinin ne token e quejtun Shmertin, krejt te plote, ne gur te gjalle; m otit [ka qene] abaci dhe me nderim te madh; ajo ka 2 kumbone; [ka] vneshta dhe ara per te m bjelle qe qesin nga 20 skude vjetore me te d iet, dhe me ndihma te tjera, m bahet nje frat po nga ai vend qe sherben aty. Frym e te krishtena 1 mijg e 40. 22 — Relacione II 337 Ka shen Kollin e Ziburit(34) pothuej te rrenueme, pa rente, pa priften. te gjithe turq. Ka shen Kollin e Baderres(?) krejt te plote. ne gur te gjalle, pa rente, pa prift. e cila perkujdeset here pas here nga priften te tjore te rrethit; ka fryme te krishtena — 140. Nga ky diogez nuk i shkon tjeter arqipeshkvit vegse 4 reale vjetore, dhe i duhet te heqe shpenzimet per te gjithe ata qe po prej ketij diogezi i vijne te shtepija etj. Kishet e siperthanuna te gjitha i kane vorrezat e veta prane vehtes. Kisha e Arbenise. Qyteti i Albanit(35) asht i vendosun ne fushen e bukur te Qytezc's sc Re(36), ne m bretnine e Epirit, prane lum it te Shkumbinit rreth tetedhete mil larg nga Kurbini, n ’ane te jugut. ICatedralja e tij nuk dihet nen cilin fl. 11 v titull dhe g'pajtor te kete pase, sepse ajo ka qene rrenue me te gjitha kishet e tjera t'A lbanit prej muham edaneve kur qe m arre m bretnia e Shqipnise. Ne qytetin e thanun jane te gjithe turq dhe skizmatike grek<*, te d ie t jane ma kundershtare te katolikeve, sa nuk jane vete m u h am o danet. Arqipeshkvit., kur shkon per ta vizitue diogezin e thanun. i duhet te kalcje neper Bende dhe t ’u jape dhurata 4 zotnive ma kryesore qh gjenden neper ate rruge, dhe gjithashtu, kur arrihet n ’Alban, i duhet t ’u baje dhurate 6 kreneve ma kryesore t’atij qyteti dhe te nxjerte shkresa prej tyne, sepse po te veproje ndryshe nuk niund ta baje viziten ' Ipeshkvijt katoliki te ketij qyteti, pasi.qe m arre Shqipnia, banonin lash no nje vend, tash ne nje tjeter, si ma mire te kishin mundesi. Nga sa thuhet dhe .nga pervoja, dihet se katedralja ka pase kishet famullitare te poshleshenueme, d.m.th. . '• Kishen fam ullitare te shen P je trit te vendosun ne fshatin e Mamelit, ku e kishte selinij fra Nikolle Mekajshi para-ardhes. i imzot Gjon Kolesit para-ardhes i arqipeshkvit, rreth gjashte mil larg nga qyteti i siperthanun. Ajo [kishej asht krejt e plote, ne gur te gjalle, dhe ka ara per te mbjelle, vneshta e disa Tranje ullij qe qesin 50 skude vjetore me te d iet, dhe me ndihma te tjera, m bahet nje prift, nip i te siperthanunit imzot fra Nikolles, qe i sherben [kishesj. Te nenshtruem it e saj turq feleshues; fryme te krishlena — 94. Te thanunit imzot Nikolles vjet per vjet i vinin nga Roma 200 skude, dhe imzot Gjon Kolesit, apara-ardhesit t ’arqipeshkvit, 100 skude vjetore.' Kn shen Eliriti c f rnveshit, te plote, ne gur te gjalle, pa rente; tS nenshtruem it e saj [janej turq feleshues; fryme te krishtena — 35. Ka shen S'tefanin e Kllojkes, krejt te plote, ne gur te gjalle, me 3' a]tare, r eila ka kumbonare dhe nje kumbonej ka nje pulpit ku baheshin predikimet, dhe aty banonin per disa kohe ineshkvijt e Alb;mit(37) Tashti asht pa rente, pa prift, gjithe [jane] turq fele­ shues; ka fryme tc krishtena — 17. 09 Ka shen Kollin dhe Shen Barbaren(38) te M allagjeshit krejt te plota, ne gure te gjalle, te cilat (kane) fl. 12 kane ara e vneshtn qe qesin 10 skude vjetore; fryme te krishtena — 252. Ka shen Salvatorin e Kores, krejt te plote, ne gur te gjalle, pa rente; te nenshtruem it e saj te gjithe turq feleshues; frym e te krishtena — 26. Ka shen Kollin e Jagodines, pa rente, pra prift e pa te krishtene; te gjithe turq. Ka shen Salvatorin e Krrabes, kuvend i fretenve m inore observante, e cila ka kumbonare dhe nje kumbone; [asht] krejt e plote, ne gur§ te gjalle; ka ara per te mbjelle, vneshta dhe disa rranje ullij qe qesin 40 skude vjetore, dhe etnit e saj kane kujdesin e shpirtnave te krish­ tene te famullive te siperthanuna. Ka kishen e shen Mehillit po ne Krrabe, krejt te plote, ne gur t£ gjalle, e cila ka disa rranje ullij qe qesin 10 skude! vjetore; e kane ne dore etnit e shen Salvatorit. Ka fryme te krishtena — 102; teprica [jane] turq feleshues. Ka shen Atanasin e Shushices, krejt t<* plote, ne gur te gjalle, pa rente, pa prift; te nenshtruem it e saj te gjithe turq feleshues; frym e te ' krishtena — 102. Ka kishen faanullitare te shna Prendes te tokes se Polisit, dhe shen Gjergjin, krejt te plota; shen Gjergji ka nje kumbone. Kane ara per te m bjelle dhe disa vneshta qe qesin 12 skude vjetore me te diet, dhe m e ndihm a te tjera, m bahen 3 priften qe u sherbejne. Te nenshtruem it e tyne [jane] katolike te mire, dhe perpara se te ki*ijohej arqipeshkvi, jetonin ne m enyren greke(39), dhe vete arqipeshkvi i ka sjelle ne ritin katolik dhe ne bindje ndaj pontifeksit m a te nalte roman. Frym e te krishtena jane — 1050. Ka shen Atanasin e M irakit krejt te plote, ne gur te gjalle, pa rente. Te nenshtruem it e saj jetonin sikurse te siperthanunit dhe arqi­ peshkvi i ka bame katolike; tashti m uham edanet me force kane sjelle ne ritin muhamedan pothuej pjesen me te madhe te tyne. Fr>Toe te krishtena — 180. Ka shna Prenden, shen Atanasin dhe shen Gjergjin te tokes se Shmilit, te plota e m e rente te pakte. Te nenshtruem it e tyne pjesa ma e madhe [jane] turq feleshues dhe te krishtenet m bajne nje prift me lemoshe dhe me ndihma te tjera. Frym e te krishtena jane nr. — 250. Ka shen Marinen e Ceruses krejt te plote, ne gur te gjalle pa rente dhe te nenshtruem e etenve te shen Salvatorit te Kinabes, e cila ka fryme le krishtena 40; te tjeret turq. Ka shen Kollin e Kuteimanit(?) krejt te plote, ne gur te gjalle, pa rente: te nenshtruem it e saj ne pjesen ma te m adhe turq feleshues; ka prift dhe frym e te krishtena — 150. K a shen Ziten(40) e Lunikut krejt te plote dhe pa rente. Te nen­ shtruem it e saj turq feleshues; frym e te krishtena — 54. fi. 12 v Ka shna Prenden e Berzhezdes, krejt te plote, ne gur te gjalle, pa rente, pa prift. Te nenshtiuem it e saj ne pjesen ma te m adhe turq fele­ shues. Frym e te krishtena — 300. 341 * Ka shen Kollin e Sapsunit dhe Okshtunit, krej te plote, pa rente, p a prift. Te nenshtruem it e saj turq feleshues; ajo ka fryme te krishlena — 160. Kishct. e siperthanuna kane vorrezat e tyne prane vehto;, dhe rnotit, para se Shqipnia te merrej prej sulltanit, kishin rente te ^ a d h e . Tashti pasunite e tyne po zaptohen prej turqve feleshues. Dhe nga ky diogez nrqipeshkvit nuk i shkon tjeter e ardhun vegse tre reale vjetore. Mbi kishen e Kanovise. Kisha e Kanovise ka per titull e per pajtor shen Gjon Pagezuesin; fasht] krejt e plote, ne gur te gjalle dhe asht ne nderim te madh. Ajo kishte ara per te mbjelle, vneshta dhe rranje ullij, dhe kishte rente te madhe; tashti asht sjelle ne ritin muhamedan dhe asht pa prift, pa te krishtene, pa kanonike. pa ipeshkev dhe pa asnje to mire tjeter. K atcdralja e thanun kishte kishet e poshteshenueme famullitare, •d.m.th. shen Me line e Bores(41), pothuej te rrenueme. Shen P jetrin nder pranga(42) gjithashtu. Shen Kollin e Bekaqit(?) krejt te plote, e cila ka a ra per te m bjelle dhe vneshta qe qesin 30 reale vjetore me te cilet m bahet nje prift qe i sherben; tashti te pafete mundohen ta sjellin {ne ritin e tyne.] Te nenshtruem it e saj jane te gjithe turq feleshues; frym e te krishtena — 25. Kishte(43) shen Kollin e Selites, shen Merine e te Falunit(44) te Karponit(?), shen P jetrin e Baderosit(?), shen Kollin e thanun te shna Ndreut, shen Aleksandrin c Shenkollasit.(45), shen Atanasin e Luzit,(?), tash e kthyome ne ritin muhantedan, me te gjithe te nenshtruem it e saj(40); dhe sidomos prindte e D. Stefan Gasparit(47), nxanes i kulrgjit to Kongregacionit te shenjte te Prop. Fide-s kane qene shkak i nje m brapshtijo te tille. Kishte shen M argeriten e Bletesit(?), shen Demetrin o Zabjaqit, shen Martinin. e Kukanjit(?), shen Stefanin e QHrmes, shen Kollin e Lavones(?), shen Atanasin e Germ anit fl. 13 shrin Stefanin e Okshtunit. shen Kollin e Sanebisesf?), shna Prenden e Tharit(?). shna Prenden e Sterbegajit(?) shen Kollin. shen Eline te Sarestikit(?). shen Merine te Shumenaltes e cila motif, qe abaci P rnb m e e qmueme me tetedhete tflorij vjetore qe i vinin nga Roma. Dhe keto kishe te siperthanuna jane te gjitha te rrenueme, pjeserisht nga vjetersia o pjeserisht prej turqve. Ne diocezin e thanun nuk ka v^gse 4 oriften qe jetojne me pasunine e vet dhe me te dhetat e pasunive te kisheve te thanuna e me lemoshe te tjera dhembeshurie. Kishte edhe shna Prenden te Babunjit krejt te plote, por pa rente; te nenshtruem it e saj pjeserisht turq, pjeserisht greke skizmatike; fryme te krishtena — 55, Ne te gjithe kete diogez nuk kapen 350 frym e te krishtena te cilat jane pothuej te gjitha te gjinise femnore; por mashkuj nuk arrijne ne 40 fryme te krishtena. Fra Mark Skura, arqipeshkev i Durresit si ma nalt, me doren e vet. i 343 64 Relacion i arqipeshkvit te Durresit, Mark Skures, mbi vizitat e jashtezakonshme te tija neper diogezet e veta. (SRCG v. 265, fl. 1-lv) vj. 1645 fl. 1 Relacion i vizitave te jashtezakonshme te bame nga imzoti arqipeshkvi i D urresit Tie kishen e vet arqipeshkevnore dhe ne 5 te tjerat sufragane qe atij i jane dhane n ’administrim. tin e fra Mark Skura prej Kruje, arqipeshkev i Durresit, ne vjetln 1645 jam nise prej seliSe sime te Kurbinit per te vizitue malesoret te nenshtruem te kishes kaitedrale te Lisit dhe aty qendrova njezet e tete dite, dhe me saktesi te madhe e kam vizitue ate kishe (e cila titullohet: shen Meria e Pelezhes); m e dashuui atenore dhe me shembull te mire kam predikue faren e zotit(?), kam rrefye, kungue, krezmue dhe vepra te tjera te pershpirtshm e qe i perkasin zyres sime. Tashti kjo kishe katedrale ka nen vehte 35 kishe famullitare, 24 te plota, d h e te tjerat pothuej te rrenueme. Ajo [kishe katedrale] ka frym e te krishtena: katermbedhete m ije e 16; priften qe u sherbejne: 22 — fryme nr. 14 mije e 16. Gjithashtu, po n ’ate vjet, me 30 shtator, jam nise per te vizitue diogezin tim te Durresit, ate te iKanovise, t ’Arbenise, te Bendes dhe te Krujes qe jane ne kufi te njeni-tjetrit. Ne kete vizite qendrova deri naten e krishtlindjeve te Z. T. — Kisha e Durresit asht me titull dhe pajtim te shen Merise, dhe motit ka pase neh vehte 90 kishe famullitare, dhe te nenshtruem it e vet katolike te mire. Por ne kohe te sotme del se ka 14 [kishe] te plota dhe te siperthanunat e tjei'a pothuej te rre­ nueme. Ne kete dioqez gjenden 14 priften qe u sherbejne 2 m ije e 650 frymeve te krishtena. Dhe tue e vazhdue po ate rruge, kam vizitue kishen e Kanovise, e cila gjeta se kish pase nen vehte 23 kishe famullitare, por tashti ka vetem 4 te plota dhe te tjerat pothuej te rrenuem e me pak frying te krishtena K atedralja asht nen titullin e shen Gjon Pagezuesit. Ne diogezin e saj jane 4 priften shekullare dhe frynne — 352. Kisha e Ai-benisel1) nuk ka qene e mundun te gjendet se nen cilin. -titull fl. 1 v dhe me cilin pajtor te kete qene. Ajo, tashti, del se ka nen vehte tetembedhete kishe famullitare. te gjitha te plota dhe te mbulueme mo tjegulla, Priften e freten qe u sherbejne [jane] 10 ; fryme 4195*. Kisha e Bendes asht nen titull dhe me pajtor shen Gjon Pagezuesin. .Ajo motit kishte nen vehte shume kishe fam ullitare dhe [shume] popuj katolike. Por ne 1 kohe te sotme del se ka vetem 20: 12 te plota, ti\ tjerat pothuej te rrenueme. Ne te gjithe kete dioqez jane tete priften qe sherbejne. dhe fryme te krishtena 20r,2 dhe dy freten te shen Frangeskut. Gjithashtu nuk mund te dihet nen c'titull e me cilin pajtor ishte 345 ■ Ikisha e Kanovise. Kjo ka 20 kishe fam ullitare nen vehte: 24 krejt te plot a dhe te tjera t pothuej te iTonueme. Ka 34 priften e freten observante; frvme te krishtena 4034. Te nenshtruem it e ketyne 5 diogezeve shtypen dhe sh.fryt7.ohen shurho me harage te jashtezakonshm e nga te pafete, dhe prandej per­ il ere po detyrohen te kalojne ne ritin m uham edan. Ata deri tashti po m bahen te qendrueshem ne fene e K rishtit, nga vizitat e snpeshta, nga predikim et dhe qortim etatenore te mijat, perndryshej pjesa ma e madhe do te kishte ra ne ritin muhamedan. Ne keto diogeze kam predikue perhere, ikam rrefve, kungue, krezmue dhe te tjera sende te pershpirtshme q e i perkasin zyres sime, sikurse u tha ma nalt. Fra Mark Skura arqipeshkev i Durresit si m a nalt, me doren e vet. Une Dom Gjo nga Guri i Bardhe, vikar, vertetoj sa ma siper. TJne Dom Igjini nga Mallekugi, vikar, vertetoj sa ma siper. Une Dom Lazri nga Selita. vikar, vertetoj sa ma siper. Une fra Leke Lugi ish m inister i Provinges se Shqlpnise, vertetoj sa ma siper, 65 Letiir nga Parisi e Gjcrgj Vladanjit me tc cilen ai porosit shqiptari:t te mos ua kene bescn vcnedikasve dhe te mos ua leshojne atyne fortesat ne se do te glirohen. (Ark, Shtet. Vcned. — Lettere Inq. Stato — Paris, 14 nandor 1047. Z ara; ne: LAMANSKY, S.E.V., Dokum. Nr. 090) Kjo asht hera e trete qe line po i shkruej kthiellesise suej nga Parisi, dhe kenaqem ne qofte se kjo asht e para [leter] qe po m orrni(l). Nder shume sende te tjera, ju kam tregue per vendin dhe per vendasit « ketushem. Ne se i keni m arre [letratj asht e tepert t ’i tregoj. Se pari, -line ketu, per hir te zotit, gjendem shendosh e i kenaqun, por me deshir te m adh te ju shoh prap dhe, ne se do te ju shoh nje elite, duhet IS ju mbaj perqafuem nje ore e te ju puth njeqind here m jekrren, sepse kush e din se sa do te jeni plake. Dom Ndre Bogdanit, ne se do ta shihni ndonjehere, i jepni njeqind te puthuna dhe njeqind shendete nga an a imo. Kam m arre vesh se ata popuj me kambengulje te madhe kerkojne arme prej venedikusve qe te m unden me luftue rrept^ kunder [anmikut] dhe te hyjnc nen sundimin e venedikasve. Por te ruhen, ti? ruhen, mos ta bajne [kete pune] pse i vene vehtes nje zgjedhe ma te rande, me beso mue: ate liri qe kane do ta humbin. Pra shko e thueju nga ana ime ne se do te mund te bash gja me Tjalen time cl he me em nin tim thueju atyne te m arrin prej venedikasve armet e m unicionet, nc* rase se kane numdesi, por nder fortesa e nder qytete, ne rase se i shtijne* ne dole, mos te fusin venedikasit, por te vendosin krone e sundim taie shqiptare; perndryshej do te jene si dalm atinet dhe te tjeret tii nenshfruem te venedikasve, pa emen e pa nder. 347 Megjithate, le te mendojme ma pare: kush do ta kete fitoren: ne rusg se do te humbin venedikasit, le te me thone, ne g’m enyre do te munden m e u m projte? A nuk do t ’aratisen te gjithe si rebele, apor do t ’i mprojne venedikasit, qe nuk m unden me m projte (gjane)e vet? Sikur te mproje pra venedikasi te veten dhe te dale fitues, atehere, mbasi te jete dob£sue e trete anmiku, mos te pranojne venedikasit per zotnues, t ’u thone atyne se per ta m jafton qe luftojne per nje liri te perbashket kunder nje anm iku te perbashket. Italianet ja n e dinake, te ruhen mos te bijne ne .kurthe. Thueja kujtdo qe te m undesh nga ana ime: une me kenaqesi te m adhe do ta derdhja gjakun per lirine e tyne, tashti po u kushtoj jeten, dhe prandej po u shikruej keta, dhe perpiqetm t ’u ndihmoj me keshill, mbasi nuk mundem t ’u ndibmoj as me fjale, as me shpate, as tue derdhe gjak u n tim. Tash une ua lexoj iilosofine nxanesve te m ij dhe per pashke e kryej. Shume-shume, pas nje vjeti shpresoj se do te shihemi n ’ato ane, ne se fati do te me ndihmoje, sapo ta kryej filosofine do te vij, sepse kardinali Barberino me ka prem tue se do te m e jape beneficiatin ose klerikatin(2) ma te pare qe do te lirohet ne shen Pjeter ose gjetiu. Nga Parisi, Gjergj Vladanji 14 nandor 1647. 66 Deshmi e prefcktit te misioneve ne Shqipru, fra Kerubinit, pamundesine e ipeshkvit te Sapes me kthye ne Shqipni. (SRCG, v. 265, fl. 3) per 27 maj 1648 Une Fra Kerubino prej Trentit, prefekt apostolik i misioneve nS Shqipni, po baj deshmi te sinqerte se si l pem dr. dhe i pernder. imzot fra Simon Suma, ipeshkev i Sapes, nuk ka pushue tue shti ne pune te gjith a perpjekjet dhe m jetet e mundeshme per te hym e ne Shqipni dhe per te shkue ne Seline e vet qe t ’ushtroje zyren e bariut te mire per shelbim in e atyne shpirtnave te pikllucTn., ashtu si e lyp barra qe ka. Por iu ftat e tashme, qe po jane nderm jet Republikes fort te kthiellte te Venedikut dhe sulltanit, ia kane m bylle krejtesisht dyert kesaj hymje, dhe asht e pam updun me hyme aty derisa, per m eshiren e zotit, ose te - qetesohen punet, ose te dale ndonje ngjarje ma e lume per lavdine e madhenise se tij hyjnore dhe per shendetin e tyne popujve sliume te m jeruem . P er deshmi etj. Dhane ne K otorr ne hospicin tone, me 1 27 maj 1648. F ra Kerubino trentin, prefekt si ma sipei^1). 67 Deshmi e arqipeshkvit te Durresit, Mark Skures, per te tregue se ' asnje klerik nuk mund te vije ne Shqipni ne kete kohe lufte. (SltCG, v. 265, fl. 5) 29 qershor 1648 Fra Mark Skura prej Kruje, per m eshiren hyjnore arqipeshkev i Durresit eti. Kujtdo qe te jete nevoja po baj deshmi te hapte e te pa­ riyshim te se si, ne keto kohe te rrezikshme lufte asnje prelat i kishes, as prift, as rregulltar i te cilitdo urdhen nuk m undet me ardhe ne Shqipni pa rrezik te jetes e pa dam te madh te ketyne te krishteneve te shkrete. Prandej e bana kete [deshrhi] me te cilen po deshmoj se asht krejt e drejte ajo qe u tha siper etj.. Per deshmi etj. Dhane n’Epir, diten e 29 qershorit 1648. Na, Fra Mark Skura arqipeshkev si m a sipri, m e doren tone. , 68 Leter e M ark Kryeziut drejtue Kongregacionit te Prop. P. —• TVXbf pam undesina qc ka per ie hym e ne Shqipni diie mbi persckutim et q6 ngjasin aty. (SRCG, v. 265, fl. 11) • 10 prill 1649 Mbasi uni: e njoh detyren e pambarim qe kam ndaj naltesive tueja, padyshim do te bija ne mcnine hyinore ne se do te tregohesha i nabindun dhe pamirenjohes, sepse nuk ka gja ma te keqe ne bote se sa m osmirenjohjen. Prandej u lutem naltiisive tueja te pelqeni me m 'urdhenue ate qe duhet te baj sepse tashm a u ba vjeti qe se u largova nga kolegji pa m ujte k u rr te hyj n ’atdhe. Edhe tash, ma fort se ku rr m ’asht bnme e pam undun, ne mos daga me e hume jeten pa nje fiyt, sepse tashti turqit kane vu ne hu prap dy meshtare, gjashte te krishteneC1) me mizorina te tjera te panum ur. For, me gjithe keto rreziqe, kurdo qe naltesite tueja te ma veni detyre, do ta kem per zemer t ’ia kushtoj jeterl k ajt ia detyroj. Ma ne fund, me pernderim t§ thelle, i rame nder kambe tueja, po ju puth purpurat(2) e shenjta. Nga Venediku, 10 prill 1649. L naltesive tueja etj. etj. Mark Kryeziu 851 I 69 Leter e dy ipeshkvijve, Gregor Fasina dhe Simon Suma, drejtue Kongregacionit te Prop. Fides. Mbi pamundesi te shkojne ne selite e tyne te Shkodres e te Sapes. (SRCG, v. 265, fl. 13) 1 maj 1649 Te shkelqyeshm it zotnij. Na ipeshkvijt e shkrete te Shkodres e te Sapes, sherbetore shume te te pervujte te shkelqesive tueja, pasi shtime ne veprim te gjitha menyret, perpjekjet, zellet, rreziqet dhe shpenzim et te papajtueshm e m egjendjen tone te shkrete, per te s h k u e nder selite tona, sikurse asht dety ra jone dhe urdhni i shkelqesive tueja, kurr nuk ia arritem te bahemi te denje per kete nder, ashtu sikurse mendojme se kete te vertete gjithkush e din. Tashti, te shternguem nga nje nevoje jo e zakonshme, jemi terheqe ne Venedik, qe te mund te ndihmohemi nga ndonje ane me lemoshe te sakrificit te meshes se shenjte(1). Deshem te veme ne dijeni shkelqesite tueja, dhe te peshtetem i krejt e ne ?dogja ne meshiren e dhem beshurine tuej te zakonshme, qojfte kur te na urdhenoni ate qe duhet te bajm e per sherbim te zotit dhe te besimit te tij te shenjte, qofte per t ’u binde shkelqesive tueja nga te cilat kemi pase perhere gdo hir dhe ndihme. Venedik, me 1 te m ajit 1649. I shkelq. tueja etj. etj. fra Gregori, ipeshkev i Shkodres fra Simeon Suma ipeshkev i Sapes. 70 Lctcr e vikarit te Budues, Gjon Markoviqit, drejtue kardinalit Kaponi. Kerkon leje per te shugurue disa priften para afatit te moshes. (SRCG, v. 265, fl. 17) Budue, 9 maj 1964 Shume i nalti etj. Ne letren tim e pernderuese qe po bashkangjes, po lajmoj sinqerioht Kongregacionin e shenjte per nevojen teper te madhe qe kam per m eshtare dhe njekohesisht u lutem naltesive te tyne qe td kene m eshire te me n x jerrin prane shenjtenise se zotit tone nje leje dy vjetesh, per dy ose se paku per nje njeri te diogezit tim, ashtu si naltesia juej do ta shihni nga perm bajtja e saj [letres]. Por, me qene se ju e keni me vehte m iresine drejtue vetem tek zelli m a i madh(?), une, me bcsim ne jue, me pervujtni ju lutem te tregoheni perkrahes dhe ndihmes, dhe keshtu shpresoj te nxjerr ate qe deshroj per sherbim te 23 — R e l a c l o n e II I 353 zotit e shelbim te ketyne shpirtnave. Sepse, tohem shkelqesise suej se nevoja nuk mund une nderin [qe do te me bani] do ta sjell [ndai ju sh ]. Ma ne fund me gdo pervujtni i shenjtenueshm e. Budue, me 9 maj 1649 me dore ne zemer, i bete jete m a e m adhe dhe ne detyre te perjeteshm a perulun ju puth veshjet e I shkelqesise suej etj. etj. Gjon Markoviqi vikar apostolik. 71 Letiir e Fran<;csk Bolices drejtue sekretarit te ICongr. Prop. F. — Mbi sherbim in qe ai vote u ka sjelle dhe vazhdon t ’u sjelle misioneve e misionareve te Shqipnisc (SRCG, v. 265, fl. 28-28v) Kot'orr, 15 qershor 1649 £1. 28 I pem dritshm i etj. Zelli i vazhduem qe une kam per kultin hyjnor »ien drejtim in ma te nalte t ’atij Kongregacioni te shenjte, fkult] qe tashm a ka hvme n^ provincen e Shqipnise dhe ne vendet aty per rreth, me detvron t ’ia paraqes Z. S. te perndr. sherbimin tim te bindun. Dhe, megjitheqe jam pa asnje merit.e ndaj jusht1), (detyroheml te ju lus, sikurse po baj, ta pranoni [sherbimin tim] qe, ne qdo rase, duhet te jua pohoj m e vepra te m undeshm e bindjen time te dashun, po ashtu si papushim e kam ushtrue me timzot Ingolin, para-ardhes i juej dhe zot i im i pernderuem, i cili qofte ne lumni. Veprimet e m ija shum e te ngrohta te kalueme besoj- se do t ’i dij5 mire Z. J. e perndr. ashtu sikurse qene te pelqyeme prej hum anitetit shem bullor te shume te naltit zot. kardinal Anton Barberinit. dhe prei padroneve te tjere shum e te nalte t ’atij Kongregacioni te shenjte, qe nga fillimi i misioneve apostolike te peshtetuna etenve te reform uem mil,ore observante te shen Franqeskut. Nder keta [te fundit] at! fra Bonaventure nga Palazzolo m eritoi bekimet m a te m edha ne kohe te vendosjes se pare te cilen, nie m undim et e veta te virtytshm e dhe shume tit pershpirtshm e, e solli n ’ato ane per lavdi te zotit tone dhe per shelbimin e ameshuem t ’atyne popujve te krishtene te shperndam e e te shumte. Dhe, sa kane perfitue [misionet] nga nderhym jet e mija te plota, pa m arre parasysh as mundim as ndonje interes tjeter, te shtime ne pune perhere me gatishmeni per t ’i ruejte nga persekutim et e nga rreziqet, po e la qe vete etnit te ju bajne deshmi te sinqerta; sikurse e lcane bame perhere haptas prane vete Kongregacionit te shenjte, nga i cili kam gezue edhe nderim e shume te cjmueshme tue m arre pjes ^1 n’urdhnat e tij te [dhanun] ne keshill, dhe ne perkrahje te nje vepre kaq te madhe e te pershpirtshm e. Rreziqet e koheve qe ndoqen, ashtu sikurse kane stolise me marti* 355 ' rizim te iavdishem disa nga ata eten misionare, po ashtu e kane nxe dashunine tim e shume te bindun per te gjitha veprim et e m undeshm e per te ruejte te tjeret me terheqjen e domosdoshme nga ato an& [dhe ardhjen e tyne] ne kete hospic shume te vogel te tyne(2). Mbi fl. 28 v kete gashtje, ashtu sikurse Kongregacioni i shenjte qe njohtue me vSrtetesi prej vete atyne [m isionareve], keshtu edhe une me shume nderim ia parashtrova haptas te gjithe punen imzotit te pem dr. Ingolit, qe te m und te nderm jetsonte prane atyne naltesive qe te pelqenin me i ardhg ne ndihme, me autoritetin e tyne ma te nalte dhe m e dhembeshuri, kesaj pune qe ka ne vetvehte nje sherbim shume te randesishem ndaj zotit. I *, ( E gmova per detyre tim e t ’ia shtroj Z.S. te pem dr, qe te keni mirSsine me bashkepunue, me virtytin tuej t ’admirueshem, ne nje te mire kaq te mad he, me vendim et dhe urdhnat e vete Kongregacionit t6 shenjte, qe do te rrihet tue i prite, dhe qe te besoni se, per aq sa mund te shtrihet dobesia ime, nuk do te la ku rr asgja pa sprovueper te zbatue anire gjithegka qe do te m ’urdhenohet prej atyne shume te nalteve [kardinaj] dhe prej Z.S. te perndr. Ma ne fund, ju puth me pervujtni doren. Nga Kotorri, me 15 qershor 1649. I Z. S. etj. etj. Frangesk Bolica kalores(3) 72 Leter c vikarit te Shkodres, Gjergj Vladanjit, drejtuc nje prelati no Rome, AJbi perojekjet qe ka bame per te m ujle me hyme ne Sbqipni, dhe mbi miinyren si do ta ushtroje detyren. (SRCG, v. 265, fl. 27-27v, 54) Shkoder, 24 qershor 1649 fl. 27I I pem dritshm i etj. - Me qrne se une kam ardhe ne keto ane per t ’u pjeke me farefisin tim (]), dhe me qene se ndegjova se vendi asht pa m eshtare e pa famullitare (sepse pas vdekjes, apor m artirizim it te disa priftenve dhe fretenve, te tjeret bashke me ipeshkvijt kane ike ne Venedik e ne Dalmati) vendosa te perpiqesha te hyja ne Shqipni, pikerisht n ’ato vende nga kishin ike te tjeret, per t ’u ushtrue ne kujdesin e shpirtnave te ketyne t.e krishteneve te shkrete, prej te cileve po shoh se shume kane vdeke pa mefim e kungim nga pakica e priftenve. Me [ane'n] e shume miqve, me shum e lutje, me te holla e me dhurata kam nxjerre lejen prej qeveritarit te krahines dhe prej zotnijve kryesore te Shkodres ner te hym(? e per te m ujte me adm inistrue sakram endet. Une nuk e la pa vrapue 357 neper gdo ane ku e dij nevojen, tash [shkoj] i njohun, tash i panjohun, dhe nganjehere' me duhet te paguej e te man- me vehbe nje turk sepse, edhe pse e kam lejen, asgjam angut kaq shum e jane egersue, sa qe gdo turjk qe te m undet me vra nje prift e ka si te bahesh nje kurbanf2), rneqe te gjithe nje zani therrasin se ekleziastiket ua kane sjelle ushtrine te shtepia (3). Prandej besohet se asht e pam undun qe ata ipeshkyij qe kane ike te m unden m e hyme rishtas ne kete vend. Ma pare se te muja me hvme ne Shaipni, kam qene 24 dite i fshehun ne nje fshat te Malit te Z i,m e b u k e meli dhe uje, qe turqit mos te kapeshin pas mendimit se une paskem qene ne Kotorr dhe se po vija nga nje vend venedikas per te spijunue mbi gjenden. Ata te krishtenet e Malit te Zi i gjeta tue m bajte krezhmite e 45 diteve para shen P jetrit; [Lshin njerez] te mire por te stervitun keq nc besim te ritit grek dhe m bahen [se jane] skizmatike, pot- pak e m endojne kete te keqe dhe, me bisede te shumta ua kam tregue unitetin e besimit e te kishes. Keshtu nje prift i tyne, ne prani te tyne, pohoi se selia e pare asht [selia] romake, dhe aty ku ma pare nuk dinin te banin kryqin, u kam e dhane rruzat dhe u kam mesue te thone rruzaren. K etu ne Shqipni nuk do te rrij pa i u nenshtrue gdo mundimi, 1 i dal para gdo rreziku dhe te gjcndem kudo qe do te jete nevoja, tue ndeje me sy gele per gdo rase dhe, ne qofte se do te me jepet fakulteti, edhe permbi misionaret. Te m bjellat jane nder terra, por jane shum e te mira, sepse ata te krishtene qe jane nder te pafete jane te thjeshte e te pershpirtshem . Prej kesaj thjeshtesie (qe asht moter me padijen) ngjet se disa bahen turq. dhe pastaj nuk ka dreq ma te keq sc keta. Prej kendej Z. J. e perndr. mund te nxjerre se g'nevoje ka nc kcto vende per nje njeri te ditun, sepse te gjithe ipeshkvijt qe ka dergue no keto ane Kongregacioni i shenjte, asnjeni nuk asht theolog, fam uilitaret jane te gjithe te paditun, prandej, ai qe nuk u hyn miste:evc te besimit per vehten, si do te mund t’ua mesoje te tjereve? Tashti asht nevoja per nje person t'afte ma shum e se askurr, me qe persekutim i asht i m adh cllie [asht nevoja] t ’u vihet ne dihme- materialisht edhe m eshtareve sepse ata nuk mund te mbahen nga besimtaret si banin ma pare me lemoshe. Jam i sigurte se dhembeshuria dhe miresia e Z. S. te perndr. do te kete kujdes jna shum e per kete mbretni ]qe asht] te dyert e Romes, te fituenie me djerse e me gjak t'apostujve e m artire, se sa per Indjet dhe me shume zell keni per te punue me lmahet e te gjitheve si rranja e pare nga e cila duhet t'u vije fuqia e te gjitha degeve te shperndame neper bote per te prodhue e per te mbledhe se bashku fry tin fl. 54(4) e jetes s’amshueshme. I jam lute Kongi'egacionit te shenjte te Prop. F. me anen e arqiprii'tit te shen Girolamit, ashtu sikurse mendoj se ka veprue, dhe prap po kthej ta lus Z. T. te perndr. per nje subsid te pershtatshem nevojeve te tashme, dhe ne jue po peshtes gdo shprese, si baze e themel te te gjithe kesaj ndertese qe asht ruejtja e besimtareve dhe kthim i i te pafeve. Prandej kjo leter asht e drejtueme, ashtu si duhej te veproja, per t ’u pergezue per detyren e re qe u detyrohet m eritimeve tueja dhe per te ju dhurue sherbim in tim te poaiishem dhe per te i1' paraqite n+v i)d"'Tr> q§ deshroj te jua gf" '’ per gjithenje. Ju lu- tern ta pelqeni kete akt te bindjes sime dhe, ne se Kongregacioni i shenjte do te me pranoje nder m isionaret per te me shti ne pune n ’ato an§ e vende si t ’i pelqeje, une ne gdo shenj do te jem k re jt i gatshem; dhe te m e dergohen fakultetet si asht zakoni me i u dhane misionareve. Tue perfundue, Z. S. te perndr. po ju puth duert. Shkoder, 24 qershor 1649. I Z. S. te perndr. etj. etj. Gjergj Vladanji vikar i pergjitheshem i Shkodres. 73 Leter e krencive te Tivarit drejtue Konere^acionit te Prop. F. — Ankohen per veprim et e keqia t ’arqipeshkvit te tyne, J. Bonaldit. (SRCG, v. 265, fl. 29-29v) Shpig-Tivar, 2 korrik 1649 n. 29 Shume te naltit etj. Ma se nje here, ne vjetet e kalueme, i kane qene shkrue Kongregacionit te shenjte veprim et skandaloze te ketij imzoti Jozef Maid Bonaldit, arqipeshkvit tone, por nuk asht pame ndonje sherim. Tashti na, per t ’i shkarkue ndergjegjet tona edhe sepse po ka skandal publik, (askush nuk don me e pa me sy as me e ndie) po vijme te lajmojme naltesite tueja se ai asht konkubinar publik dhe sodomit(1) dhe si i tille qe zbulue ne galeren c te perndritshm it Oloboni, fisnik venedikas, kur fflota] shkoi prane Tivarit per te m arre ate fortese. Po prej atij Otobonit qe debue nga shkaku i ketij vesi shume te keq tue e dam tue rande emnin, e tij. Kjo, jo vetem asht ne dijenine e gjithe flotes; por edhe te qyteteve te Dalmatise ku naltesite tueja mund te m errni infonnate. Zoti Jozef Rondonini ka qene aso kohe ne Xlote, jane edhe imzotet ipeshkvij te Shkodres e te Sapes, qe sot gjenden ne Venedik, tek te cilet naltesite tueja, pashi zemren e Jezu Krishtit, le te m errni informata, dhe ta largoni nga keto ane sepse asht ne rrezik se do te vritet, rpbasi asht fl. 29 v anm iqsue me te gjithe popujt e ketij diogezi e te gjithe provinges. Na e shpresojme masen e deshiaieme nga naltesite tueja, qe te jete per ngushllim -te pergjitheshem te ketyne popujve. Ma ne fund, te perulun p e r dhe, ju puthim purpurat e shenjta. Shkrue ne Shpiq, ne pranine e te gjithe kreneve e pleqve te fshateve te diogezit te Tivarit, me 2 korrik 1649. Te naltesive tueja etj. etj. Krcnet dhe pleqte e diogezit te Tivarit. 361 74 L eler e vikarit te Tivaril, Anton Toma, drejtuc Kongregacionit to Prop. F. — Ankese kunder veprimeve t ’arqip. J. Bonaldit: (SRCG, v. 265, fl. 31) Tivar, 28 gusht 1649 i "• ■ , , ' k T ’ t Shume te naltit zotnij. n fr.q n v. I' r , h u ll Nevoja dhe m jerim i i madh po me shtyjne te ju flas naltesive tueja per popujt e shkrete e te pangashlluem te qytetit te m jere e fatzi te Tivarit. Ne kohen kur prane ketij qyteti u gjet lemi i luftes venedikas, turqit, si anmiq te fese, ua shkurtuen kokat dyzet burrave, te g’jitHe besim tare katolike te d ie t u gieten m brenda qytetit; disa te tjere u bane turq nga friga ose nga dhuna. Tue pa gjithe keto mjerjme, tridhete shtepi te tjera besimtaresh me njerezit e vet i u drejtuen m projtjes se shkelqyeshm it gjeneral venedikas, dhe qene perqafue dhe i qend porosite te perndriteshm it arqipeshkev Bonaldit, bariut te tyne. Ky, me mendemadhesine dhe krenarine e vet, nuk veproi ashtu si duhej te bante bariu i vertete qe t ’i perkrahte ne kalim dhe t ’i porositete ashtu sikurse i kish qene dhane urdhni nga i shkelqyeshmi gjeneral, por si nje grabitfe, i perzente egersisht pa u dhane asnje ndihme. Keshtu ata te shkretet, nga nevoja e m adhe e nga mungesa, mbasi nuk m ujshin me e durue urine, kthyen rishtas ne Turqi, me shqetesimin e madh te shpirtit tim, sepse po shihja tue humbe kaq shume shpirtna 'te krishtene. K urr une nuk kishe besue se ata do te kishin qene trajtue kaq keq dhe braktise nga bariu yne. Shume te tjere kane qendrue ne qytetin e Budues per t'u m bajte ne besim, poLhuej tue lype lemoshe. Ne vend qe t ’i perqafonte e se paku t ’i ngushllonte, imzoti i thanun po shkon tue i persekutue dita dites, te madhin e te voglin, dhe une kam frige te m adhe se edhe ata do te veprojne nga nevoja ashtu si b ane-te tjeret. Prandej u porosis naltesive tueja. qe, pashi zemren e Krishti't, mos te veproje kaq pune te liga ai imzot, pune qe, nga hataja e madhe, nuk mund te qiten ne leter Por besoj se urtija e naltesive tueja mund ta kuptoje at§ qe mje­ rimi dhe nevoja me shtyjne te tregcj. Tue perfundue, i rame per dhe, me te gjithe nenshtrim in dhe nderimin puth kam bet e shuguniem e te naltesive tueja, tue i porosite keta pak besim tare katolike te mjere te d ie t kane m bete te qendnieshem ne besimin e vertete e, te shenjte katolik Per deshmi etj. Tivar, me 28 gusht 1649. I naltesive tueja etj. Anton Toma vikar. Une Askan Paskuali, tashti M ustafa me dhune per te m bajte dhefe frym e te krishtena te shtepia, dhe kjo nga persekutim i i te perndr. Bonaldi. 363 75 Lctcr « misionarit, Jacint Sospello, drejtue Kongregacionit te Prop. F. — Mbi aratisjct e veta neper male dhe mbi persekutim et qe pesojne misionet ne Shqipni. (SRCG, v. 265, fl. 32) Kotorr, 1 shtator 1649 Shume te naltit zotnij. Zelli per shelbimin e shpirtnave dhe per predikim in e fesg se shenjte nder misionet e Shqipnise — tek te cilat qesh caktue dymbedhete vjet ma pare me bindje(1) e urdhenese t ’eproreve — per hir te zotit tone Jezu krishtit, jo vetem nuk me ka m ungue k u rr ne mesin e kaq shum e trazimeve te ndryshme, por bile, ne shem btim et e ne rrentmin e plote te misioneve nga ana e turqve, shpirti m ’asht ndeze per nderm arrjen e siperthanun. Dhe prandej, per te shmange furine turke, u terhoqa nder male me mendim qe me u m arre me pune te zotit, por anm iku i gjinise njerezore(2), i cili e m ban te gjithe ate vend te prangosun me kobe te panum erta, kurr nuk na ka lejue, as mue as te tjereve, qe te m ujshim me i mbjelle fjalen e zotit (megjithese, pas shnderriineve te kalueme(3), une qendrova nje vjet e gjysem), sepse as ata popuj nuk m blidhen te kisha, as une nuk m und te qindroja gjate ne te n jejtin vend, qofte nga pabesia e shum e te krishteneve te keqij, qofte nga persekutim i i vazhdueshem qe me banin turqit. Shpesh here prej duerve te ketyne me ka shpetue zoti tue me dhane fuqi, tash te kaloia nga nje m al ne tjetrin, tash te fshihesha nder shpella ose ne ndonje shtepi te krishteneve te shkrete., Prandej, tue e shikue une se kjo gjendje me dilte per dam shume te m adh shpirtnor dhe njekohesisht trupor, vendosa te terhiqesha ne qytetin e K oton'it ku — mbasi u pershkova neper rreziqe te dukshme per jeten time — arrita tre muej ma pare, e ne keta [tre muej] pothuej perhere.kam qene i sem ute nga shqetesim et shum e te m edha qe kam vuejte. N je ose dy muej ma pare kane m berrijte [ket.u] edhe etnit misionare qe ishin ne misionin e Gashit, te cilet kane vendose te vijne prane atij shume te naltit Kongregacion, dhv2 prej tyne keni per te m arre vesh gjendjen e Shqipnise, te misioneve, te frvtit qe mund tk nxiret dhe te gjitha pengesat qe rrjedhin. Dy here kemi shkrue, qofte atit te pem der. fra Bonaventures, qofte atit te pem der. vikarit te pergjitheshem qe te na jepet ndonje vendim se gdo te bajme dhe te na lajm ohet mendimi i nalt^sive tueja, por deri tash ..gjendemi pa nje pergjegje. Veg asaj, mbasi mora vesh se me kishin zgjedhe prefekt te misionit, i kam shkrue qe te bajne te zgjidhet nje tjeter, si.pse e ndiej vehten te pa-afte per kete zyre, per shume aresye te cilat ia kam tregue atij ati te pernder. Dhe, me qene se dekreti i ketij emnimi nuk me ka ra ne dore, prandej nuk kam dashe te merrem me asnje pune. Me kete leter prandej une, bashke me etnit shoket te tjere, u lutem naltesive tueja te lajmoni ne se doni qe misioni te vazhdoje ose jo. Dhe, ne qofte se do te terhiqem i nder kuvendet e Italise, urdhenoni te na dergohet bindja, sepse per kete pune jam tue prite ketu ne Kotorr urdhnin e naltesive tueja, te kam bet e te cilave 1 perm bysun thellesisht po perulem tue lype bekimin, dhe tue i u lute 365 se mires ma te madhe [zotitjper lumnine e vertete tuej. Kotorr, me nje te shtatorit. 1649. I naltesive.tueja e tjfe tj. fra Jacint nga Sospello 76 Leter e arqip. te Tivarit, J. Bonaldit, drejtue nje prclati ne Rome. — Kerkohet leja per t£ bame m eshtare para afatit te moshes. (SRCG, v. 265, fl. S3) Pastroviq, 2 shtator 1649 Shume te iaaltit etj. I karri shkrue nalt. suej me ane te D. Gjergj Vuskoviqit disa letra te mija, r.der te cilat edhe lutjen e. . . vikarit te Budues si edhe flutjen] time per nevojen qe ka per m eshtare [diogezi] sufragan i Budues. [Kemi kerkue| qe miresia juej te denjoheni me na nxjerre nje leje dy vjetesh se paku per nje [elem ent], dhe, ne rase se shenjtenia e tij do te gjcr.te veshtiresi me e dhane, [atehere] nga ata qe m a pare me kan§ qene dhane mue per dioqezin tim, njeni te shkonte per nevojen e siperthanun, me qene se ne Tivar nuk hyhet deri sa te mendoje zoti. [Nga lutja e bame] nuk kemi asnje lajm, prandej po kthej me nderim te lus naltesine tuej per nderin e siperthanun, dhe po ju siguroj se do te dale per sherbim te dukshem ndaj zotit dhe per keta popuj qe ka pak punetore shpirtnash. Une po i porosis naltesise suej edhe ta nisi m e kohe D. Vuskoviqin e siperthanun, sepse ai prift(1) ka nevoje per sherbimin e tij dhe me kane ardhe shume letra nga vendasit qe e kerkojne. Toe perfimdue, perulem me nderim e ju puth petkat e shuguiaieme. Pastroviq, me 2 shtator 1649. 1 naltesise suej etj. etj. Fr. Josef Maria arqip. i Tivarit. . .(2) 77 Leter e misionarit te Zupes, Gjon Paskualit drejtue Kongregacionit te Prop. Fide — Mbi vepren e tij per besim taret e ritit grek. (SRCG, v. 265, fl. 35) Kotorr, 6 shtator 1649 Shume te naltit etj. Megjithse [jom i] nder m undim e dhe me levizje, tue i pergjakun a'rmet vazhdim isht me turqit kufitare, na po shkojme perhere para [ne vepren] me nenshtetasit e tyne te krishtene te ritit grek qe kane ardhe dhe vijne ne bindjen ndaj Republikes fort te kthiellte. Une k u ir nuk pushoj t ’ushtroj zyren ne kete mision te popujve te Zupes, tue i per367 forcue ne besimin e Krishtit, ne ritin grek katolik, me predikime dhe me mesime te doktrines se krishtene, per t ’i drejtue ne rrugen e shelbimit, dhe i nzisim t ’ia m bajne besen princit te tyne katolUc(1) i cili ka per t ’i m projte per here prej tiranise se turkut, anm ikut te kryqit te K rishtit. Keta popuj tregojne bindje te vegante ndaj prim atit te kishes rem a­ ke dhe ndaj naltesive tueja te pernder. sepse u keni dhurue per kishet e tyne dy veshje te bame pas m enyres greke, te cilat i kam dorezue besnikisht sipas qellimit te Kongregacionit te shenjte, ashtu sikurse ata vete ju shkruejne per falenderje, dhe letren e tyne te shkruem e me shkronja serbiane ia kane dorezue imzot ipeshkvit te K otorrit per t ’ua dergue naltesive tueja te pernder. Ne fillim me keta popuj une veproja me nderim dhe me urti te m adhe ne te gjitha funksionet e ushtrim eve shpirtnore, dhe u gfaqia deshiren qe te meshoja ne kishet e tyne, sepse nuk kishte atv vegse nje tjeter ku edhe ata vete m eshojne(2), dhe u pohoja se ngd mesh;mi im do te kishin pase ngushllim te m adh dhe fry te shpirtncre per vebte. Ma ne fund, me m jaft dashuni qesh thirre prej tyne te thoja meshe e te celebroja edhe ne kishet e tyne, permbi altaret e raseshem te rregulluem mire prej m eje me derrasa dhe me altarin e bajtshem te vetin, me shtresa dhe me sende te tjera te nevcjshme, dhe kjo ngjau me pelqimin e pergjitheshem. U re nuk e la pa krye zyren time, dhe zoti e din, o zotnij te pernderuean, se me g'mundim te madh, me g’djerse te ballit e me g’shpenzime te padurueshme. Kane kalue kater vjete qe nuk e kam m arre ate pak provizion te m jere prej 25 skudesh qe Kongregacioni i shenjte ma pat shenue. Prandej po ju porositem te me ndihmoni me nje ndihme e provizion ma te madh qe te mund ta mbaj barren me mundime e djerse te pamejshme, tue ua tregue rrugen e parrizit ne gdogja per lumnine e zotit dhe sheibimin e shpirtnave. Nderkaq me shum e pervujtni po ju perulem dhe po ju puth purpuren e shenjtenueshm e. Nga Kotorri, me 6 shtator 1G49. I naltesive tueja etj. etj. Gjon Paskuali misionar. 78 Leter e fra Donatit nga Shpigi drejtue sekretarit te Propaganda F. — Mbi veprimet c keqija t ’arqipeshkvit te Tivarit dhe mbi mundesite e ktliimit te vet ne mision te Shqipnise. (SKCG, v. 265. fl. 37-87v) Raguze, 20 shtator 1649 fl. 37 I perndritshm i etj. Me nje leter tjeter iu pata lajm ue m a pare se si une jam aratise nga furia e turqve dhe kam qene ne Rome me nje nipin tim qe sot asht ne moshen 14 vjegare, me qellim qe ta linja ne ndonje nga vendet e meshireshm el1), sikurse do ta kishem lane sikur rreziku mos ta kish sjelle ne Rome arqipeshkvin e Tivarit, Bonaldin. Vai per ne qe e kemi humbe 24 — Relacione II 369 1C 1 1 -jr v .n .* — ......................... .............. - i- — ___________________________________ gue ne shfarosjen c tundit, sikurse mund te m errni dijeni prej D. Gjergj ’ V'uskoviqit, prej D. Gjergj Vladanjit, prej abatit Batuta, prej 3 etenve qe kane ardhe ne Rome nga ato vise dhe prej te tjereve, se si ai ka qene shkak qe nuk u m uer Kastelnovo dhe ndoshta e gjithe Shqipnia, per u plagkit dhe u rrenue metropoli i tij me gjithe diogez. Ne Tivar kane pre 73 te krishtene te zgjedhun nga fshatet, d h e t e krishtenet e Tivarit te gjithe kane mohue fene. Pastaj: ne ditet e kaluefme [Bonaldi] ka bame m eshtar nje djalog shum e-shum e tetem bedhete vjegar, i cili nuk din me lexue, dhe e ka dergue fam ullitar te 200 shtepive qe ka pase qeverise Vuskoviqi. Asht e vertete se ka nevoje te madhe dhe ndoshta ai e ka priviJegjir qe te mund ta baje. Ky arqipeshkev kish lane ne kolegjin e Loretos, n<i vendin tone te Tivarit, t£ mbetun bosh dhe i dyte ne zevendesim (2), nje nip te vetin te Zares dhe, per ta lane atv, ka shpupurishe papen e kardinajt me ndihmen e te ndyerit imzot Ingolit, keshtu e 'k a lane jashte tim nip. Ai ka bame qe te fiket besimi katolik ne kete vend, ku une kam sherbye qe nga 1631-i, edbe tash do te sherbeja po te kishe ate qe nevoplet per mision, per adm inistrim in e sakramendeve dhe me se te zbutja ata turq, qe kerkojne se paku nja 100 skude per denim e per dhurata, megjithese tashti ata jane te sigurte se une nuk perzihem ne sendet [qe jane] kundra tyne, mbasi turqit dhe skizm atiket e Tivarit me kane hetue se jam ketu e ketu me kane lane. Ata me kane thane te mos shkoj ne vendet e venedikasve ne se deshroj te kthehem n£ vend dhe te mos u ndodhin dame te reja farefisit dhe bashke-vendasve te mij. (Prandej) fl. 37v Prandej, sipas letrave qe me ka shkrue i thanuni para-ardhesi iuei i ndyer(3), ne keta dhete muej une kam qendrue ketu ne Raguze, provinga e m o g m eeim ek u, tash 32 vjete, kam qene veshe (4). Por, m^ oen^; se ate fra Feliqi prej Raguze nuk i ka m arre parasysh keto letra, shume here asht p-erpjeke te me baje m e u largue prej kendej, prandej line i jam porosite imzot arqipeshkvit te ketushem dhe zotnijve(5), te diet me m iresine e tyne me kane porosite et^edve qe te me m bajne si nje frat te vetin. Prandej une jam gati dhe i pregatitun per to kthvc n? misionin e v jeter kurdo qe do te me jepet mundesia prej Kongregacionit te shenjte te hyj e te vazhdoj, sepse shpirti asht i gatshem megjithese trupi asht i semute. Nderkaq po i lutem Z. S. te pem dr. qe te me dergoni nje urdhiin te Kongregacionit te shenjte te qendroj ketu, si nje frat i kesaj province deri ne nje urdhen tjeter tuej. Une ende po pres pergjegje nga ipeshkvi i Skardones te cilit ma se nje here i ka shkrue i thanuni para-ardhesi juej qe ta emnoje nipin tim ne vendin qe ka ^Skardona r e kolegjin ilirik te Loretos, megjithese kam shprese te pakte mbasi per 10 muej nuk m ujta ta nxjerr. Prandej po ju lutem te denjoheni ms ua lcujtue t*e nalteve [kardinaj] ne Kongregacion, sepse ndoshta do te preken prej dhembje e do t ’i japin [nipit] ndonje rruge qe te muj me studiue, se paku me ate qe, vjetin e kaluem me 15 qershor, i cie dekretue por nuk i u dha: Marin Jeliqi nga Shpigi, i diogezit te Tivarit etj. , sepse vendet e meshires kane qene krijue veganerisht per vendet . e he paftve. per te ruejte e perhape besimin e shenjte. Veg kesaj bota asht c hapte(6). To denjoheni me veprue ne menyre qe arqipeshkvit 371 te thanun t ’i jepet nje kishe tjeter, dhe kishes se Tivarit [t’i shenohet] nje bari vcndas, i njohun dhe qe ta njihni, sepse pem dryshei punet kane per te shkue zi e ma zi Tue shpresue pra ne ndernat tueja te miresishme, me pervujtni e me nderim po ju puth duert e shenitnueme. Raguze, 20 shtator 1649. I. Z. S. te perndr. etj. etj. fra Donati nga Shpigi, misionar plak i Shqipnise. 79 Leter e Frangesk Bolices drejtue kardinalit Kaponi — rreth nje harte te Shqipnise dhe relacion mbi gjendjen e misioneve te Shqipnise. (SRCG, v. 2G5, fl. 59-59v, 85) Kotorr, 7 dhetor 1649 fl. 59 Shume i nalti etj. I kam per nder shume te shquem urdhnat qe me vijne nga rialtesia juej ne lidhje me dergimin e kuadrove gjeom etrike dhe prandej, mbasi une e kam nje qe perfshin te gjithe m bretnine shume te plleshme t ’Epirit, shkrova m enjehere ne Raguze qe te me dergojne nje piktor, sepse ketu mungojne te tille, dhe, si ta mxjerre nje [kuader] faresvetuem, pa asnje vonese do t ’ia dergoj naltesise suej me te gjitha shprehjet e bindjcs sime. Ne sa po priten vendim et e atij Kongregacioni t»e shenjte, ne lidhje me gka duhet bame me anisionet apostolike t ’etenve te x-eformuern, po kam nderin te m arr gnxim te shtrihem mbi gashtjen e tyne si edhe te [misioneve] te tjera te caktueme per kete territo r e per keta kufij, mbasi [une kam ] pervojen e gjate mbi keto vende dhe mbi vete misionaret. Nder keta te fundit [une njoh] sidomos atin fra Bonaventure nga Palacolo, te n d y erin fra Kei-ubinin, fra Jacint nga Sospello, fra Benedikt Trevizano me eten te tjere te refoim uem qe qene ketu p»er t'u nisd qe kendej per te formue e per te rrite m isionet ne pjes*e te ndiyshm e dlie ma te pershtatshm e te Shqipnise. Per kete, une nUik e kam lane pa i u veshe punes dhe e kam perkrahe nje veprim kaq te pei'shpirtshem e kaq ne skenj, dhe shpirtnat jane ngushllue jashtzakonisht, ashtu edhe ata popuj te shumte te krishtene qe ma pare gjendeshin te braktisun e te shperndam e, dhe bile vete tu rq it e asaj province i paten per zemer dhe i deshen [misionet e m isionaret]. Ma ne fund, nga p*erpjekjet qe u bane ne bashkepunim me Republiken [e Venedikut] dhe me shume krone te vete atyne popujve, tue i zane ne befasi dhe tue i sulmue atn forcom© por pa ndonje dobi, misionet e thanuna t ’etenve te refoimuem qene pengue dhe disa sish flijuen edhe jeten e vet mbi hujt e turpshem (1), nga dyshimet se mos kishin m arre pjese edhe ata ne m arreveshjen e siperthanun. Por turqit e kuptuen se e kishin teprue punen. dhe sido­ mos krenet paten dhembje per n'ezikun [q»e u takoi]etenve te vrame dim 875 te tjereve qe i kishin shpe'tue rasos se siperthanun, dhe menduen qe7 mbasi po ndreqen punet ne Shqipni midis atyne popujve l»a krishtene dhe turqve, t ’u lejohet etenve misionare [te hyjne] nder hospicet e tyne te m apareshm e e te ndihmohen por tue u detyrue une se ata nuk do te m erren me pune te tjera. K eta [m isionaret], po ia deshmoi thellesisht naltesise suej, jane per dobi te vegante t ’atyne shpirtnave te krishtene, prandej e kam quejte detyre te bindjes sime ta sjell ne dijenin»e ma te ni.Uten tuej qe te m b a h e n e te shtohen ato [m isionet] me a'ta eten te reformuem te diet, per vete ngjarjet e Shqipnis»e, kane qene shterngue te lerhioen t ’arratisun ne hospicin e tyne te ngusht& ne kete qytet [K otorr]. Prej kendej [m isionaret], pas dhemshunive te veganta t ’ushtruem e me oopujt, jane shtrim e ma tu tje dhe nje pjese e ketyne misioneve po perpiqet te vendoset ne Mai te Zi, ne Kug, ne Kelmend dhe ne pjese te tjera te Bardhes(2) [banue nga] te krishtene shqiptare t ’aty'ne maleve te d ie t gjenden pa ndihm e shpirtnore, dhe po t ’i dilet ne krye kesaj pune, do te jene per dobi, jo ma pak se sa kane qene ne Shqipni, Si ta njobin pastaj terrenin dhe vendin k ufitar si: Lusticen, Kartollin, Glesheviqin, Bardhen, Zupen, Majnin, Poborrin dhe Pastroviqin, ku ka shumice te tmadhe skizmatikesh, ata eten do te sillnin ngushllim te madh sepse, le te me lejohet ta them me them el te se vddetes: misionaret priften (3) fte ketij qyteti te caktuem prej Kongregacionit te shenite, mbasi kane barren dhe detyren e residences(4) kush te vikarit ipeshkvnor. kush te kanonikut, kush te ifamullitarit, nuk i ushtrojne as nuk vlen to shenohen ne keto misione ku nuk shkojne askurr, dhe ne qofte se tck ju paraqitet puna ndryshej, gdogja fl. 59v asht fryt i genjeshtres dhe gpikje kambe e krye; por e verteta ne kete gashtje asht kjo qe une me pervujtni po ia paraqes naltesise suej. ashtu sikurse mund t ’i u paraqitet edhe nga thjeshtesia e ipeshkvijve te pernderueshem te Shkodres e te Sapes te d iet, me qendrimin e tyne te gjate dhe me njohjen e ketyne aneve i kane pa keto mungesa si edho te tjera. Mbi keto [m ungesa] une e kreva me shum e pervujtni e me besnikeri pjesen. tim e dhe nuk me duhet te zgjatem ma, Por nuk duhet ta la pa ia sjelle ne dijeni te lum nueshm e te naltesise suei damin e shkaktuem nder keto dite nga m ungesa dhe faji (?) i vete misionareve priften te juridiksionit te Lustices, Kartollit, Bardhes, Glesheviqit; kur shkoi n'ato fshate ipeshkvi malazias i ritit Serbian per te bame viziten e vet, por kryesisht per te perfitue nga lemosha, po n ’ate kohe shkoi edhe ky imzot ipeshkvi [i Kotorrit?] per te krezmue, por asnje nga priftent e caktuem per m isionare nuk mori pjese, dhe nga kjo mungese [qene] . peshperitje te potereshme te pergjitheshm e. Prandej desha ta shtoi k d e veganti per njohtim te naltesise suej, qe te m endoni me virtytin tuej te lavdishem, sepse une jam i detyruem per sherbim te madhenise se tij hyjnore [zotit] dhe t ’atij Kongregacioni te shenjte. Te cilit [Kongregacion] nuk duhet ta la pa ia sjelle ne dijeni se si dy vjete ma pare qe nise prej andej dhe drejtue tek une D. Paolini Ruten, murg i shea Vasilit, qe ta rrugoja e ta goja te m anastiri i patriarkes se Pejes, vend qe asht pese dite-udhe lam prej kendej, per t’u perpjeke qe te sillen ata popuj ne bindjen dhe besimin katolik romak; dhe kjo sipas m arreveshjeve e kundershtim eve te patriarkes para-ardhes me imzot Leonardinn e pernder. ish arqipeshkev te Tivarit, i cili me perpjekjen tim e dhe m,e percjellsit e mij shkoi 'tek prelati i parathanun me urdlmin e atij Kongregacioni tf» shenjte, dhe m e fryt te shum te per besimin tone. Te siperihanunit D. Paolino i qe ndalue udhetim i dhe, per to mos e vu me siguri jeten ne rrezik, une e binda te ndalohej ne kete qytet. me shprese dhe tue hetue mos gjendej ndonje rruge tjeter nder male(?) e vende t ’atyne aneve, dhe ai vazhdimisht dhe perhere e ma fort ka qene detyrue te ndalej mbasi nuk kishte ndonje urdhen tjeter prei Kongregacionit te shenjte. Kete veqanti une nuk e kam lane pa ia parashtrue te pernder. imzot Ingolit, tue shtue edhe sherbimin e frytshem qe, gjate kesaj kohe, ka dhane e vazhdon te jape murgu i thanun ne kete qytet, tue sherbye ne kishen e shen Lukes me celebrim, te mesheve dhe recitir.i te lutjeve hyjnore ne m enyren greke, mbasi ketu nuk ka te tjere. Keshtu ai ka dijte te baje per vehte dashunim et e priftenvc skizmatike kufitare, prej te cileve nderohet shume sepse ka diite me ua oaraaile dhe me ua ba te niohuna gabimet e tyne meqe, veg te tjerash njeh edhe gjuhen dhe shkrim in Serbian. Me kete baze, ai nuk e ka lane pa ua mesne femijeve doktrinen dhe vepra te tjera te shenjta, me pelqimin e te giithe qytetit. Por nuk asht e m ujtun qe ai te m bahet ma gjate pa provizionin e 40 ekudev^ r e viet qe i ka aene caktue por qe, pas; ai ka arrite ketu, nuk i ka qene dhane asgja. Ai, mbasi gezon meriten e ketyne aftesive fl. 85 (5) shume i pershtatshem dhe me fryt do t ’ishte per sherbim in e misionit te Zupes, Lustices dhe te fshateve te tjera te shen Mehillit, derisa te gjeje kohen e m enyren me shkue ne Peje. Desha te ve ne dijeni pi-r kete naltesine tuej, qe te mund ta shtroni ne Kongregacionin e shenjte si m a mire te ju duket, qe te m erret ndonje vendim e ndonje urdhenese rreth atij murgu, sepse pa subsidin e thanun nuk asht e m ujtun t;; qendroje ketu, Nuk e quejta te pafryt t'i paraqes naltesise suej ate pjese ti' vendit qe perfshinte secilin nga misionet e Shqipnise dhe shkurtim isht do ta qcs ne kete flete, dhe virtyti i lum nueshem i naltesise suej do te mund t ’i gjeje r e harte sapo te ju kete airijte tabela kosmografike (fi). Misioni i shen Pelegrinit perfshinte te gjithe token dhe rrethin e Tivarit e t ’Ulqinit si edhe nje pjese te mire te rreth it te Shkodres, d.m.th. fshatet qe jane ne breg te lum it te Bunes deri ne Trush. Misioni i Troshanit perfshinte te gjithe Zadrimen(7) dhe te gjithe ajte pjese to rreth it te Shkodres qe asht e vendosun mbi bregun e lumit te D rinit nga kjo ane(3) tue fillue nga ana e Balledrenit deri ne Sheldi, si edhe fshatet e aferta n'ane ma prane Shkodres, d.m.th. Ganjollen. Jubanit, Gurin e Zi dhe Myselimin; dhe gjithe keto [jane! ne fushe. Penmbi malin e Kreshtes(9) [m isioni] shtrihej neper te gjithe Dibrrin dhe ne nje pjese te m ire te Dukagjinit. Misioni i Pedhanes perfshinte Lezhen, bregun e lum it te Mates, te gjitha rran x at e maleve tej lum it deri ne shen Meri te Beretit, Kurbinin e Bulgrit, Nderfanden dhe malin qe asht perpara K urbinit deri ne Noaje(?). 377 Misioni i Dervenditf10) ishto ma i haouni i te gjithave. megiitheae me te krishtene ma pak. Ky pra perfshinte nder m ale dhe rranxa te tyne te gjithe RandoKjen(n ), Tamadhene, Shen Martinin. Gurin e Bardhe dhe luginen e Sopotit. Pastaj nder fusha e nder kodrina perfshinte te rniih"- fushen e Krujes prej detit deri ne Tirane dhe Milot, Skurjen dhe Misjen me ate rrafsh te madh deri ne Durres Misioni i TVTirdites perfshinte vote Mirditen, Fandin e madh e te vogel, Kthellen(12), Seliten, Macukullin dhe Prellin, Vlashajnn. Luarien e Cidhenen, te gjitha nder male ku ka popull shume dhe shume te rrepte si t ’eger. Misioni i Gashit perfshinte Pultin e poshtem dhe t ’eper, Haline, Dukagjinin, Spasin deri ne Seroj, edhe shtrihej deri ne Piizrend. Kujdesej edhe per ate krishtenim te pakte qe gjendet n ’anen e Hasit. Misioni i Grudes. . . Gruda perfshinte te gjithe fushen e Podgorices. te gjithe fushen dh° rranxat e m aleve te Mbishkodres deri ne Drisht, Hotin, Shkrelin, K astratin, Kelmendin dhe ato tri ose k ater katunde te Ivuqit qe jane katolike. Naltesia juej e pernderueshn;e do te me falni per guximin e ktityne fjaleve te shumta, por qe dolen nga deshiri qe kam t ’i sherbej Kongregacionit te shenjte edhe juve. Dhe kujtesa e begatshme e juej le ta dini se nje djale natyral i imi gjendet fl. 85v nci Dozena prane te ndertit .Tak Ferro ne Miq. . . qe vete Kongregacioni i shenjte e ka pranue me dekret te miresishein dhe te ndershem. hie qellim qe ky djale te m undet me perfitue e me m arre pjese ne mesim edhe ma shume, i lutem me pervujtni maltesise suej qe te pelqeni me miresine e madhe tuej t ’iu porositni m esuesit te ti.i, dhe me kete do te shtohen detyrim et e perhereshm e dhe te pambarim te m ija qe kam ndaj naltesise suej, se ciles me poni i puth kindin e purpures se shenjtenueme, Ivctorr, me 7 dhetor 1(149. I naltesise suej te pernderueshm e se ciles(13), mbasi mund te vonohet ardhja e piktorit nga Raguza qe te ndreqe kuadi’on kozmografike te Shqipnise, po m arr guximin e ndeniem nderkaq t ’i dergoj naltesise suej(14) te bashkangjitunen [kuadro] qe qe dcra e pare qe bana une n'ato ane k u r qendrova gjate aty me rasen e nevojeve shume te medha publike(15). Ne kaq do te perpiqem te ju sherbej me nje ma te persosun e ma te p<irpiket(16). Me kaq, rishtas i peralem thellesisht naltesise suej. Shume i pervujte etj. etj. Frangesk Bolica Kalores 373 80 Leter c kalorsit Frangesk Bolica drejtue sekretarit te Kongr. Pr. F. — Rreth mundcsive qe misionaret frangeskane te kthejne ne Shqipni tach y m c ma pare nder male (Kug e Kelmend). (SRCG, v. 205, fl. 58) Kotorr, 17 dhetor 1649 I perndritshm i etj. Me 7 k.m. i jam pervu me letra te mija te pem derueshm e Z. S. te perndr. e te pernder. tue ju parashtrue sherbim in e frytshem nder misionet apostolike te ketyne etenve te reformuem, te diet, veg tjerash, shpresohet se do te shtihen ne pune ne kete detyre te shenjte per te zevendesue mungesat e ketyne priftenve, m isianare sa per emen dhc sa per graded), por pa nje fryt shpirtnor. Mbasi ata [priften] kane frige se kjo do te sillet ne dijeni te Kongregacionit te shenjte, jane kujdese, sikurse po m arr vesh, qe ky imzot ipeshkvi te shkruej atje tek ju me lutje qe te vazhdohet me vepren e tyne nder fshatet e ketij territori: Zuqqg^Main dhe Pastroviq [qe jane] te ritit Serbian. Une, per t ’i foie ZTSt td pernBrT~rrre~ sinqerlFetin T n a ^ " z e lls b e m , mendoj se murgi.t ati [fra Paolino, per cilesite e rnira qe ka, m undet pjeserisht me m jaftue si vegel m a e afte se c.ilido nga ata priften te cilet., Z.J. e pernder. te me besoni, jane te prirun ma fort ndaj gradim it se sa r.daj zellit te mire, dhe prej tyne nuk nxiret' ndonje fryt si mos te qenkeshin. Ne qofte se etnit e reform uem do te shtrihen nga ana tjeter dhe do te hynin ne Kug, ne Kelmend e m a tu tje prane atyne popujve te shum te te krLshtene shqiptare, me nderm jetsine e lidhjeve qe mbajne tv a to ane dhe me cilesite e tyne, shpejt do te mumd te shkoinc nder hospicet e tyne te mapareshm e dhe mund te shkojne edhe m a mbrende n’ato ane. Per kete asht e nevojshme te pajisen me provizionet e kalueme dhe vazhdimisht qe te mund te mbahen, sepse, per te permbushe nevoje*, ne te cilat jane gjete, kane edhe ndonje borxh me bese. Ati fra Jacint, prefekt i ketij hospici, dhe ati fra Benedikt po vendosin me ardhe andej nga ju per t ’i puthe kam bet e shugurueme te lumnise se tij [papes] dhe per t ’u pervu prane Kongregacionit te shenjte dhe prane eproreve te tyne(2), qe te nxjerrin vendim et dhe urdhnat e jashtezakonshem me m asat e nevojshme qe me kethye pastaj ne kete ane. Keshtu desha ta nderoj Z. T. te perndr. e te pernder. Se ciles me plot nderim i puth duert. Kotorr me 17 dhetor 1649.I I Z. S. te perndr. etj.(b; 381 81 Lctcr e kalorsit Frangesk Bolica drejtue kardinalit Kaponi — Mbi menyren so si misionaret mund te kthehon ne Shoipni tue h.vme ma pare lider male (Kug e Kelmend). (SRCG, v. 265, fl. 65) Kotorr, 19 dhetnr 1649' Shume i nalti etj. Tue ndjeke me shume pervujtni urdhnat e naltesise suej, zotnia im perhere ma i nulte, u zgjata me letrat e mia te m apareshm e te 7 k m f1) per gashtjen e misioneve apo.stolike, vegnnerisht per etnit e reformuem [te caktuem] per Shqipni dhe per te tjere te ketyne kufijve dhe te ketij territori. Ju solla ne dijeni sherbim in e frytshem t ’atyne etenve dhe ate qe) shpresohet se do te nxiret ma teper me vepren e tyne, me te cilen mund te vihet ne vend mungesa e priftenve misionare sal per emen dhe vetem sa per [te gezue] beneficin. Keta [priften, m isionare], tue pase frige se do te zbuloheshin se kush jane prane naltesise suej, po m arr vesh se jame perpjeke prane te pem derueshm it imzot ipeshkvit te ketushem qe ai t ’i shkruej Kongregacionit te shenjte qe te shtihen ne pune ata ne keto misione te tokes se Zupes, Majnit, dhe Pastroviqit te nonshtruem e Republikes fort te kthiellte{2). I nderueshmi Paolino, murg i shen Vasilit, ruten. ne ndonje ane sham e mire do te mund ta permbushte kete nevoje, sikurse me letrat e m ija te m apareshm e ia geka naltesise suej. Nga ana tjeter une shpresoj se, kur etnit e siperthanun te reformuem do te futen ne Kuq e Kelmend dhe ne vende te tjcra t ’atyne popujvo te shum te te krishtenc shqiptare fme anen e veprimeve dhe mai redhanieve t ’aferta ne ku,fi te Shqipnise n ’ane te Shkodres) do ti> mund te shkojne e te gezojne edhe hospicet e tyne te mapareshm e e bile mund te shkojne edhe ma tu tje n ’ato ane. P er keto pune te reja. duhet me u ardhe nevojeve, me provizionet e kaluem e dhe te vazhdueshme, per m bajtjen e atyne etenve te reform uem per disa kohe, sepse ata. per ngushticen e vet, gjenden tashti te lidhun me ndonje borxh ne besd. Tash pra, une po m arr vesh nga fra Jacinti, prefekt i ketij hospici, dhe nga fra Benedikti, te reformuem, se qe te dy do te vijne andej ng.i ju per t ’i puthe kam bet L. T. [paphvs], per t ’iu pimvu Kongre­ gacionit te shenjte, naltesise suej dhe eproreve te tyne, si edhe per te nxjerre vcndimet dhe urdhnat rreth misioneve te thanuna, qe, si te kryejne pune mbi koto, te kthehen rishtas ne keto ane. Ne kaq nuk desha ta la mbas dore te pernderoj naltesine tuej, [dhe te ju them ] se perhere e ma fort po deshroj piktorin nga Raguza per t ’u sherbye me zell ma te m adh dhe me cilesi ma te m edha urdhnave tuei ne lidhjo me pjesen kosmografike te Shqipnise(3), por deri tash nuk kam marn '4 pergjcgjen e ketyne letrave te mija. Me kaq, m betem i naltesise sucq dhe thellesisht puth kindin e purpures se shenjtenueshme. Kotorr, 19 Rhetor 1649 I N. S. etj. etj. Frangesk Bolica Kalores. :in.i 82 Leler e kalorsit Frangesk Bolica drejtue kardinalit Kaponi — Mbi harten e Shqipnise dhe propozon Ndre Bogdanin per arqipeshkev t ’Ohrit. (SRCG, v. 265, fl G9) Kotorr, 28 dhetor 1649 Shum e i ,nalti etj. Me letrat e mija shume te pervujta te mapareshm e te 7 k.m. i u pervuna naltesise suej dhe, per t ’iu binde urdhnave tuej shume te nalte dhe shume te gmueshem, ju dergova doren e pare tim e te kozmografise se Shqipnise(1) dhe t ’aneve te tjera, tue prite qe me e zqvendesue me nje tjeter perm bledhje m a te goditun, sapo te me vij piktori nga Raguza. Me kete qellim, u kam shkrue miqve t ’atjeshem qe me ma dergue, dhe ja pergjegjen qe mora dhe qe naltesia juej do te kini miresine ta kuptoni nga kopja qe po ju bashkangjes(2). Sipas kesaj, une do te perpiqem me nxjen-e aq sa gjendet n ’ate qytet. qe me veprim et e nxehta te mund te plotesoj pdo shenj e kenaqesi te naltesise suej. Me kete rase, vetem me synim qe me u vjefte te krishteneve te shkrete te Shqipnise, po m arr me pernderim guximin qe me sjelle ne dijeni tuej te lumnueshme e t^ Javdishme, se si i nderueshm i Dom Ndre Bogdani, misionar apostolik n'ane te Prizrendit, shqiptar dhe nxanes i Kongregacionit te shenj te, ne vepren e etenve te reform uem ne Shqipni, ka dijte me u ndihmue me fryt te vegante atyne misioneve. Ne sherbim dhe ne dobi te ketyne [m isionevej une e dij se do te m und te vleje shume dhem beshunia e tij, aq ma teper ne se ai do t ’emnohet n ’arqipeshkvine e Ohrit, ashtu sikurse mbi kete gashtje ma m ire mund ta plotesojne prane naltesise suej etnit e reform uem misionare. Perseri po i lutem meshires suej te na jepet ndjesa e shtate . kishve t ’atjeshm e nder aq [kishe] te ketij qyteti. Ma ne fund me shum e nderim naltesise suej po i puth kindin e purpures se shenjtenueshm e. Kotorr, 27 dhetor 1649. I naltesise suej etj. etj. Frangesk Bolica Kalores. 83 Lcter e misionnrit Gjergj Vuskoviqit drejtue Kongregacionit te Prop. F. — Mbi aratisjen e vet per t ’u ike persekutim eve pas 20 vjetesli qe ka vcprue si misionar ne Shqipni, dhe mbi vendosjen e te nipit ne nje kolegj. (SRCG, v. 2G5, fl. 90-90v). 1649 (?) Shume te naltit etj. n. 90 Gjergj Vuskoviqi, m isionar ne Shqipni, sherbtor shume i bindun i naltesive tueja me nderim po paraqet se i ka sherbye Kongregacionit te shenjte te Propaganda Fide-s, per nje kohe rreth njezet vjetesh, me ?5 — Relacione II 385 , 7 m undim e e shpenzime shume te medha dhe me jeten ne rrezik te votS lutesit c te familjes se vet. Ai ka qcne sulm ue dy here prej turqve per t.’in pro kokcin, por me ndihme te zotit nuk e gjeten ne shtepi dhe ateherg i qe plaqkitc e gjithci pasunia. Asgjamangut lutesi, i shtym e prej zellit to dhcrnbeshunise qe mos me i braktise ata popuj, ka vazhdue fshehtas e me shkathtesi, per ma shume se nje vjet, dhe u ka dhane sakramendet dhe ka ushtrue detyren e vet prane atyne te krishteneve, perheie me rrezik te jetes se vet. Ma ne fund, e pau se nuk mund te vazhdonte ma gjate ndeim arrjen e vet dhe," jo aq per rrezikun e jetes se vet, te cilen me te vertete e ka caktue ta humbe per sherbim te fese se krishtit, por per zell e dhembeshuni qe mos me e braktise nje nip te gjakut te vet, plot dymbedhete vjeg, erdhi ne Rome per ta drejtue e per ta rrite ne studime qe, kur te jete koha dhe ne se do ta pelqeje madherua e tij hyjncre [zoti], te mund t'u vleje e te ndihmoje ata popuj tue i sjelle ne driten e besimit te krishtene. [Erdhi pra ne RomeJ me nipin e vet mbasi ma pare, me dt. 20 korrik 1648 kish m arre nje si vendim nga Kongregacioni i shenjte per nje vend te nje nxanesi ne Kolegjin lauretan nii vendin e F jeter Bogdanit, diogezan i Tivarit. ^dogja u ba me shpenzin shume te madh e me rrezik te dy lutesave. Pi-andej po u lutem naltesive tueja te pranoni me veprue ne menyr^ qe djaloshi im nip te vendoset ne Kolegjin ilirik ne njenin nga vendet e imzot arqipeshkvit te Durresit, mbasi per tash nuk ka aty asnjeri nga ai diogez, ose t ’i jepet nje vend ne kolegjin e Propaganda Fide-s ku asht gati tue mbete bosh nje [vend] sepse shpejt do te niset kroati Lorenc Tomazeviqi i cili fl. 90v ka m arre lejcn e Kongregacimut te shenjte per t ’u nise ne sh later in qe vjen. Veg asaj po u ve ne dukje naltesive tueja jo vetem rreziqct e lutesit dhe te familjes se tij, por edhe shpenzimet e tija, mbasi ai asht kanor.ik i shen Jeronim it t'llirikeve ne Rome qysh aty nga vjeti 1620 dhe dc-ri me sot nuk asht kursye te hum base jo vetem t ’ardhunat e ketij kanonikati, por edhe rehate te tjera qe lutesi kishte ne Rome, dhe te gjitha vetem per zell in e dhem beshunise dhe per t ’u vlefte popujve te siperthanun dhe ma se fundi per te m ujte me i dhane drejtim dhe per ta rrite nder studime nipin e vet te thanun. Tashti, me qe po ka vend, po u lutem naltesive tueja t ’i shenohet digka qe te mund ta mbaj ne shkolle, ashtu sikurse u asht dhane te tjereve. Dhe gdogja do te pranohet per hir te vegante te naltesive tueja. Qe zoti e tj^ 1) 84 Lutje e dy ipeshkvijve, te Shkodres e te Sapes, drejtue Kongregacionit te Prop. F. per te nxjerre subsidet sa kohe qe gjenden n ’arati. (SRCG, v. 265 fl. 92) 1649 (?) Sh um e i nalti etj. Mbretnin e Shqipnise gjendet ne kiyengritje shume te madhe per m projtjen kunder turqve dhe prandej imzotet e shkrete te Shkodres e te Sapes nuk kane m ujte me qendrue ne diogezet e veta as nii ndonjS 287 vend tjeter t ’asaj mbretni. P er kete shkak kane q m e detyrue te terhiqen ne Rome derisa te jene qetesue perseku tim et qe kane drejtue. tu rq it kunder lutesve dhe katolikeve. Me pervujtni u luten naltesive tueja te denjoheni me i ndihmue me subsidin e zakonshem te dhembeshun, qe ua ]a i ndyeri zot kardinal S. Onofrio, mbasi gjenden ne nevoji? shum e te m adhe qe te mund te jetojne. Shpresohet se m brenda nandorit gdogja do te qetesohet dhe keshtu do te kthejne ne selite e vota. Cdogjn do ta pranojne ne hir etj. 85 L ulje e ip. te Shkodres, Gr. Fasina, drejtue papes per sell tjeter ipeshkvnore. (SRCG, v. 205, II. 93) te rixjerre nje 1049 (?) Shume i lumi ate Imzot Gregor Fasina, ipeshkev i Shkodres, me qe asht i persekutuem proj turqve, nuk m und te qendroje ne seli te kishes se vet qe asht nen zotrnmin e tyne, pa e vu haptas jeten ne rrezik. I lutet prandej pervujtnisht shenjtenise suej te. denjoheni me e pajise me nje kishe tjeter qe te mund te m bahel ne dignitetin ipeshkvnor. Qdogja- do ta pranoje ne hir te shenjtenise suej. Qe zoti etj. 86 Leter c kom unitetit katolik te Tivarit drejtue Kongregaciond te Prop. F. me te cilcn ankohen kunder arqipeshkvit Bonaldi qe nuk u ndilunon te largohen por u tliotc te b a h e n turq. (SRCG, v. 205, fl. 101) Tivar, 8 janar 1050 Te perndritshm it etj. Na katoliket e shkrete e te pangushlluem te qytetit te m jere t<? Tivarit, ne kohe te tashm e [jem i] te gjithe turq me trap por me shpirt shum e te bindun ndaj besimit te shenjte katolik. Per ndonje shkak tjeter na nuk quhemi turq, por vetem nga u rrejtja e madhe dhe nga dobsia e bariut tone, te perndr. Bonaldi. te cilit i jemi drejtue ne kohen G rrezikshm e [kur qem ej ne nevoje. Ai nuk u kursye te na nlste me goje te m bushun me fjale buzeqame, te pangushllim dhe te turpshnm, tue na thane: mos shpresoni asnje ndihme, bahuni turq. Dhe na shkretet te pangushlluem pse e shihnim veten te braktisun kmqtesisht, glare shpresesh te tjera mund prisnim tue ndegjue keto fjale prej atii nga i cili shpresonim ngushllim e freskim? Tashti m jerim i i madh dhe nevoja po na shtyjne t'i tregojm e to gjitha persekutim et e m jera t.ona qe kemi pase nga i perndr. Bonaldi dhe tashti kemi vendose se bashku t ’i braktisim te gjitha sk a m e tt1) tena te moqme e te tashme d! ■ vijme per te strehue fam iljet tona te shkreta dhe per te m ujte me i m bajte' tue kerkue lemoshe ne besimin e shenjte dhe te vi i tele katolik(2). Fshehurazi i kemi korkue kalim atij te perndritshem , i cili, me pakenaqesi te m adhe te shpirtit tone na u pergjegj: mos levizni, ma m ire rrini ashtu turq [si jeni] sepse per jue tashm a gdo shprese asht shkime. Nga keto fjale na m undem te kuptonim se nuk asht si nje bari i vertete qe mbledh grigjen por si nje grabites qe e perbuz(?). Prandej, te rame per dhe, po vijme te lnjmojme naltesite tueja, te shtym e nga nevoja e madhe dhe nga m jerim et, dhe nje vjet te tane po te kishim kohe, nuk do te mund t ’i shprehnim m iresite (:j) e tija te m brapeshta; por besojme se naltesite tueja jeni inform ue mire per jeten e tij, per zakonet e m ira dhe sjelljet ma te mira(4) te tija kundra nevojeve tona te zeza. Ma ne fund, te perulun me pervujtni po ju puthim cluert e shuguruem e dhe po ju porositemi ne zemren e krishtit. Tivar, me 8 jan ar 1650. t Te naltesive tueja etj. etj. Kom uniteti i Tivarit Askan Paskuali, Gjergj Barano, Vincent Samueli. 87 Lcliir e fra Donntit Jcliq tlrejtuc Kongrcgncionit tij Pron. F. — P'<:r r.,n nipin ne kolegj dhe porosit 'e mos lejohet arqipeshkvi i Tivarit te ktheji* ne se!i; ai vete qendron ne Raguze derisa te m arre urdhen per tie kfhye tie Shqipni. (SRCG, v. 265, fl. 102-102v) Raguze, 10 janar 1650 fl. 102 Shu me tci naltit etj. Me rasen [e ardhjes tek ju ] te pernder. etenve misionare, Jacint Sospelo prefekt dhe Benedikt nga Trevizo, po ju pershendes me shumn pervujtni tue ju lajm ue se si e morn emnimin pre] ipeshkvit te Skardon e s (') qe nipi i im. Marin Jeliqi prej Slipigit. te dioqez.it te Tivarit te shkoje ne vendin e tij nil kolegiin ilirilc te Loretos, ashtu sikurse nalte­ site tueja i kane dhane urdhen. [N ipin] e solla prej fshatit pet* ta fute n ’anije bnshke me etnit e thanun. Tashti po pendohem qe jam ankue per imzot Bonaldin, dhe [bile] po e falenderoj sepse. sikur ta kishe June n ’ltnli tim nip aso here, vellaut tim do t ’i kish qene shkurtue koka sikur i lea qene shkurtue 13 te krishteneve te zgjedhun kur ai imzot u perpoq te shtinte ne dore m etropolin e vet(2). Prandej po ju a porosis ate imzot qe t ’i jepni nje kishe tjeter ku te m und te baje ndonjii te mire, me qe, derisa te sundojne turqit asht e pam undun qe te hyje n ’ate te Tivarit, edhe po te jetonte 100 vjete dhe po te shpenzonte te gjithe pasunine e vellaut te vet. Ne kishen e Tivarit [te vendoset] nje bari tjeter i vendit, i njohun dhe qe e njeli vendin. Askush nuk ia mvesh vehtes nderin vegse ai qe asht i thirrun prej zotit, sikurse Aroni. Sepse nuk pranohet ai qe porosit shkrimi por ai qe porosit zoti. 391 Po ju porosis ate metropoli dhe diogezet e tjera per rreth saj, Une kam qendrue ketu per te barne per vehte turqit e Tivarit te cilet, mbasi e dijne se nuk kam qene n ’asnje vend te fl. 102v venedikasve, dergojne e me thone qe te shkoj e mos te kem frige; por tue kerktue prej meje kush nje send e kush mje tjeter. Prandei, i keshilluem prej ketij ati provingial, qe asht ate Engiuil nga Gjupara, po dergoj te bashkangjitunen deshmi t ’etenve. dhe po ua kujtoj naltesive tueja se une nuk kam synue dignitetet as rehatin e fretenve, por [jam kujese] te vuej e t ’i sherbej atij Kongregacioni te shenjte. Prandej, derisa do te pelqeni te me jepni urdhen dhe menvren per te kthye, ju lutem, t ’i jepni urdhen atij ate m inistrit [provingjal] qe te me mbaje si frat te vetin te provinges se Raguzes, ku une kam qene veshe(3) 32 vjete ma pare, dhe tash jam 50 vjeg, dhe mos te lejoje qe nga disa te rij, te lindun mbasi une u bana frat(4), te trajtohem si i huej dhe pa vendin [perkates] n ’ui'dhen; [dhe kjo shkakton] shume turp per mue dhe skandal ne sy te botes. I thanuni ate m inister deshron te me baje gdo favor dhe nderim, sikurse ka vepnae deri tash, dhe atij te denjoheni me me porosite. Tue shpresue. . . ne nderim et tueja te miresishme, me pervujtni ju puth petkat e purpurta. Nga Raguza, 10 janar 1650 I naltesive tueja etj. etj. fra Donat Jeliq nga Shpigi , predikues misionar i vjeter i Shqipnise. 83 Relacion i Jacint Sospellos dhe Benedikt Trevizanos drejtue Kongre­ gacioni t te Prop. F. mbi misionet ne Shqipni dhe menyren se si te rivendosen rishtas. (SRCG, v. 265, fl. 110-113) 7 mars 1650 fl. 110 Informncion i shkurte mbi Misionin e ngulun dhe te mbajtun ne Shqipni prej Etenve Minore Observante te Reformuem. Misioni i yne ne Shqipni, tash gati pesembedhete vjete, i ngulun prej atit Bonaventure nga Palacola e prej atit F ra K erubinit trentin(!), ai LBonaventura] i provinges se Piem ontit, dhe ky |K erubini]' i provinges si' Venedikut (2), ka pase deri me shtate hospice (3), te ndertuem e pi'ej misionareve shume vorfnisht me trina te ngjeshuna ne balte, ose ne lande druni te punueme keq, peiveg njenit qe ishte rrethue ne m ur te pa gelqere. Elospici i pare ishte vendose mbi katund te Troshanit, ne mes te brinjes. se malit te Kreshtes, ne vend te vetm uem po, por shume te kandshem, nderm jet qytetit te Shkodres e Lezhes; prej kesaj [Lezhes] 393 rreth shtate mil larg e prej asaj [Shkodres] pak ma shume se dymbedhete. Misionaret qe rrinin ketu, shtriheshin neper te gjithe fushen e Zadrimes, edhe ne kete ane (4) te bregut te D rinit deri afer Shkodres dhe neper m ale te Dibrit e gjithashtu pjeserisht neperDukagjin. Popujt e ketij misioni kane qene ma te shum ten ma te bute se te tjeret dhe prandej aty asht nxjerre fryt shume ne mesimin e te krishteneve edhe nil kthim in e ndonje te pafeut (5). K etu ishin te krishtenet ne sasi jo te vogel dhe shume m a teper se te pafete. Hospici i dyte ishte nder mirditore, popuj qe rrijn e nder male. Mi­ sionaret e ketij hospici kishin ne ngarkim popullsite e Fandit, te Thekelles, te Selites, Lures e te Gidhenes. Keta popuj jane te gjithe si bisha, dhe jane ma shume ne gjendje egersie se sa te zbutun. Jane te patrajtuesbem dhe prandej fl. 110 v dy here kane qene braktise nga misionaret, sepse ma te shum ten merren me vjedhje, plagkitje e grabitje. Megjithate, misionareve te misioneve te tjeraf'5) u eixlhi shume keq qe ate prefekti i atehereshem pranoi te brak­ tise j misioni i thanun sepse, m egjithese ishte i paket fryti qe nxirej, asgjam angut te gjithe, veganerisht te rijt e te rejat. i kishin nxane seijdet qe u perkasin te krishteneve te vertete, dhe ka mbete n ’ata popuj nje fare [ndjenje?] qe, edhe ne qofte se jo gjithmone, se pal<u shpesh i largon nga mekati [kur?] shohin misionaret. Hospici i trete qe ngule ne P ult t ’eper ne katundin e Gashit. K j mision shtrihej ne te gjithe popujt e Pultit, t ’lballes, te Hasit deri ne Prizrend, dhe gjate bregut te D rinit deri ne Serroj. Keta popuj jane te shum te dhe, me vepra. jane ne natyre te malesoreve te tjere, por kane ma te m ire kete, se jane disi ma te trajtueshem , dhe kane m a shume nderim ndaj rregulltareve, veganerisht n ’lballe ku, me gjithe egersine e tyne. kane nderim shume te madh per m eshtaret. dhe ne mes te keqijve gienden disa te mire dhe kjo gja rralle n’deshet ne te sipeidhanunin [mision] te Mirdites. Kv [mision] i P ultit ka qendrue, e oendron edhe sot per sa i perket hospicit, sepse q’andej tash se fundi jane largue ate Bernard Veronese, i cili erdhi edhe ne Rome me atin Jagint da Sesta, e me fra Teodorin, lajk inferm ier(7). Hospici i 4-te qe ngule pakgja larg prej lum it te .Matit, nderm jet fshatit te Pcdhanes dhe Zojmenit, ne nje lugine gjashte mil larg detit, po aq larg prej qvtetit te Lezhes, dhe 14 fl. I l l prej qytctit te Ki*ujes. [Misioni] sh trih et deri ne Kruje, neper Kurbin dhe neper rran x at e maleve, dhe ne fushe deri ne Bushetiesh; dhe n ’ane tjeter deri ne Lezhe; nder male pastaj, mbasi u larguen m isionaret prej Mirdite, shtrihet deri ne Selite, Thekelle dhe Nderfande. Njerezit e Pcdhanes dhe te Zojmenit jane shume t ’afrueshem, dhe shume te dashun ndaj misionit, edhe te tjeret te rrarrxave te m aleve e te Kurbinit, ma te shumten jane te prirun prej se mires. Ne te gjitha keto vende misioni ka qene me shume fitixn, tue i m esue njerezit ne besimin e krishtene, tue i sjelle ne perkushti e ne m arrje te vazhdueshme te sakramendeve te shenjta, tu e u mesue fem ijeve kendim e shkrim , dhe disave gramatike(8). 395 Hospici i peste qe ndertue ne Grude, ma shum e se 30 mil larg nga Shkodra tue e kalue te gjithe liqenin; ire th 14 m il larg prej Kelm endit dhe pese nga forcomja e Podgorices. Ky mision nuk zgjati ma shum e se rreth kater vjete, sepse m isionaret qene vrame prej njerezve per emen te krishtene po, por m e te vertete ma te keqij se turqit. Ky mision nuk m ujt me u ngrehe ma k u rr sepse, tue qene mungese fretnish, me veshtirsi mundeshin m e u m bajte hospicet e tjera. Per ate pak kohe, misioni i than an qe me fry t shume te m adh veganerisht per kthimin e shum e skizmatikeve. Dhe, megjithese Gruda ka pak popullsi, asgjamangut ' ky mision kishte shesh te madh per te veprue, meqe jane aty prane Kuci, Hoti, Kastrati, Kelmendi me te gjithe rranxen e lumit te DrinagiK?) Hospici f 6-te qe ndertue ne Dervend, vetem pese mil larg prej qy tetit te Krujes, 6 prej forteses se Prezes dhe 12 prej asaj t ’Ishmit. Ketu njerezit qene shume te trajtueshem dhe shume te dashun ndaj misionareve. E moren shume per zemer te ndiqnin kishen, keshtuqe prej dites se pare te t ’ardhunit deri n ’epifani e prej se pares dite te krezhmive deri ne javen pas fl. 111 v pashkeve vinin gdo dite tek uratorja jone per te pa meshen e shenjte, dhe shpesh here binin me vehte veglat e veta bujqesorc dhe ma pare donin te shihnin meshen e pastaj shkonin ne fushe per punet e veta. Kisbin kujdes te madh per te m arre vazhdim isht sakram endet e shenjta te pendim it dhe t ’eukaristise (9), dhe kete kujdes e kane pjesa ma e mire, ne shumicen e raseve edhe te krishtenet tjere te fushave. Vetem ky mi­ sion ishte ne jurisdiksionin e imzot arqipeshkvit te Durresit dhe prandej shtrihej ne vende m a te m edha se asnje tjeter megjithese, n ’ane tjeter nuk ishte ma i madh se te tjerat, nga shkaku i shumices turke, (10) qe n'ato vende asht rrite, tue i shue pothuej te krishtenet n ’ato fusha; ashtu edhe nder male t ’asaj ane, te krishtenet ne pjesen ma timadhe kane mohue fene dhe gjithenje shkojne tue e mohue. Dhe se sa asht per t ’u vajtue per kete kushdo m und ta mendoje. Ne fushe kv mision shtrihej neper Misie (H) deri ne .Durres dhe n ’ane tjeter deri ne Mullet; nder male pastaj perqafonte Benden deri ne Tamadhe. e ma thelle deri ne kufijt te Dibres s’epeiTne neper luginen e Sopotit si te kalohet Valikardhia e Skanderbeut. Hospici i shtate qe them elue mbi liqenin e Shasit (12) ne nje vend shkret ku ka nje kishe te shen Pelegrinit, nje mil larg prej vend banimit, vend me te vertete shum e i pershtatshem per nje uratore. Ky hospic, ne largesi pothuej te njejte, kishte tri qytete: Shkodren, Ulqinin e Tivarin, pake ma shum e se nga 12 mil larg n ’ane te ndryshme. Ketu kishte shume per te punue e per t ’u lodhe, sepse qe nga gryka e lumit -te Bunes deri ne Shkoder, te dy ja brigjet e lum it te thanun, jane shume te popullzueme, m e fshate shum e te denduna e me banore gati te gjith§ te krishtene. G jithashtu edhe rranxat e maleve prej Tivarit deri ne Shiroke, m egjithese deri ne Shen Vladimir jane gati te gjithe skizmatike, por tcprica, deri ne Shiroke fl. 112 .jane gati te gjithe katolike; e keshtu edhe tri fshatet shume te populluem e te Trushit qe jane gati te gjithe katolike, e shume fshate tg tjera, qofte ne token e Ulqinit qofte n ’ate te Shkodres. 307 Misioni ne Shqipni, prn, ne kohcn kur na erdhen rrenim et dhe qeme debue, perbahej prej pese hospiceve, me qene se ai i Grudcis (sikurse u tha sipri) mbas vrasjes se misionareve kurr nuk m ujt me u ngrehe ma nga m ungesa e misionareve, dhe ai i Mirdites qe braktise nga se ata banore ishin te patrajtueshem e te pafryt. Kudo pastaj ushtrim i i detyres se misionareve ishte pike per pike sipas dekreleve dhe fakulteteve te dhanuna atyne prej Kongregycionit te shenjte: d.m.th. te mesohen ata njerez k re jt te padijtun nder sende qe i perk as in dhe qe i duhet me dijte gdo besim tari te krishtene, qofte publikisht qofte neper shtepite, sipas asaj qe me shcm bullin e vet na tregon shen Pali: tash tue prcdikue, tash tue nxi'te, tash tue qortue, tash tue u lodhe(?) per t ’ua shtim e ne koke te m iren dhe per t'ua heqe nga mendja te keqen. Kur nuk kishte famulli­ tare, kryenin veprim et famullitare, sipas fakultetit te dhanun nga ordinari [ipeshkvi], edhe. . . tue pagezue solemnisht, e tue ia dhane copull it edhe kungimin e pashkeve e vojimin e shenjte, si edhe tue vume kunore. Aty pastaj ku kishte famullitare, ku rr nuk ushtroheshin keto zyre edhe akte fam ullitare pa lejen e tyne te vegante, megjithese Lshte leja e ordinarcve [ipeshkvijve]. Vepronin prandej ne m enyre ma te vegante, me predikime, me mo­ st mo te doktrines se krishtene dhe me rrefime, ne te cilat korreshin fry te shum c te medha, veganerisht kur qiteshin 40 oret(13). Per ma teper pothuej kudo ku ata rrinin, kishin perhape perkushtine dhe shoqnine e rruzares so shenjtnueshm e(14). Por fryti ma i madh asht ai per te cilin qe thomelue misioni, d.m.th. me e m bajte ne besimin e shenjte katolik ate krishtenim , i cili sidomos. nder fusha, dite per dite, me hapa te medha j, shkonte tue mbarue, nga shperdorim et shume t ’idhuna qe ata anmiq te dreqnuem te besimit te K rishtit kryejne mbi te shkretit e te m icrct te krishtene, tue u vume harage te padurueshme, angari, ngranie e pagesa te tilla saqe, porsi te dispruem, veg nje pakice, te gjithe vraponin me u bame turq, sidomos ata pertej lum it te Matit. Pastaj, nga nxitjet dhe predikim et e kujdeseshme fl. 112 v ' ' te m isionareve filluen te mendonin ma m ire per punet e vetaf dhe keshtu ndaloheshin pa u bame turq, disa te tjere e lenin per ma tutje, dhe shume te tjere iknin ma pare se me mohue besimin. Menjefjale, kishin ra ne nje mjerim kaq te madh e m e te edhe ne padije, aqsa arrinin me besue se shelboheshin edhe turqit si te krishtenet (15), sepse turqit u predikonin se gjithe cili mund te shelbohet ne besimin e vet. Por tani, per H r te zotit, e kane kuptue gabimin, qofte nder m ale qofte nder fusha. Por asht e vertete se kane frige shume se s’kane per te kthye [r.e gjendjen ?] e mapareshme, per mungese punetoresh, per dobesine e vet e per tundim et e vazhdueshme qe pesojne prej turqve. Tashti, tue qene se na po duem te shkojme aty perseri (ne qofte ky edhe mendimi i Kongregacionit te shenjte), shpresojme se do te mund te hyjm e prap neper Mai te Zi, me ndihmen e zotit kalores Bolica e te m iqve te tjere, por edhe jo fare pa rrezik qe me qene trathtue e kape. Keshtuqe, po te hyjme perseri, do te mund te shkonim ne Gash, ku e k.emi hcspicin ende ne kambe (me qene se te gjithe te tjeret kane qene rrenue prej turqve), dhe nje tjeter ka per t ’u ngule nder kelmcndasit, popuj shume te forte. Vetem keto dy do te m urd te ngrehim kesaj 399 vere me Shqipni. Ne se pastaj Komgregaeioni i shenjte do te na urdhenoie qe te ngulim nje ne Lustice, sikurse e kerkon imzot ipeshkvi i Kotorrit, do te jete i treti; dhe ne se pervec kesaj do te na urdhenohet qe te bajme nje tjeter ne Majn, do te jete i katerti. Nga m alet pasta], me clurese e per disa kohe, pak nga pak do te shpresonim me zbrite nder fusha, m jaftqe mos te pengohemi nga zotnijt ipeshkvij e priften, te d ie t shumS m a teper se tu rq it jo vetem e kane deshrue por shpesh here e kane kerkue debimin tone, me qene se jeta e misionareve ka qene nje qortim, i vazhdueshem per m enyren e jeteses se tyne; dhe kete e kemi m enden gjithm one ta themi pa cenue te m iret. Na pastaj nuk topitemi sepse na kane qene rrenue uratoret, sepse nuk jane kolibet ato qe bajne misionet, por jane misionaret. Na vjen shume keq qe jane nisun fretn it misionare, te d ie t deshrojme qe te kthehen mbasi e kane nxane gjuhen dhe e njohin vendin. Pastaj sa per frytin qe do te k orret ne t ’ardhmen, tue qene [gjithgka e pacaktueme?l dhe me te vertete nuk do te dinim me thane [shumS g jan a? ]; nuk do te jete fryt i vogel me pagezue gjithe ato foslinje qe shum e here vjete te tana mbasi fl. 113 kane linde rrijne pa pagezim, e shum e vdesin pa te. P er ma teper, edhe nje m ekatnor te vetem me e largue nga nje mekat i vetem m ortar (16) athue asht pak? po e themi kete per te ju shtim e ne vesh sa shum e fryt japin misionet, m eqe fretnit m isionare jane nje fre i jmadh dhe i fuqishem per t’i nxjerre m ekatnoret prej mekateve, m e shembui te mire e me predikim et e veta. Asht fryt i madh edhe te keshe pune me ata te krishtenet e fshehte qe, nga friga se mos zbulohen as nuk guxojne me iu zbulue priftenve. Ve? kesaj, kur m isionaret te jene fre per m eshtar;i t tjere qe ta m bajne dhe te bajne qe te m bahet nga te gjithe ligja e snenjte e zotit, dhe te tregohen te zellsjaem per shelbimin e shpirtnave, na duket se nuk asht pak, m egjithese nga kjo ne na m bijne shume persekutime, vuejtje e trazime, sikurse shume m ire ka qene provue e preke me dore ne te kaluemen. Edhe kur te shpresohet gjithashtu kthim i ne fe i shume skizmatikcive, veganerisht m ’ane te bregdetit te Kotorrit. nuk asht pak. Menjefjale, le t ’i pelqeje zotit tone [papes] qe te kemi bashkepunetore te mire, dhe aspak nuk dyshojme se M.T.H. [zoti] s’ka per t ’u bame shume te tmira atyne te vorfenve e te m jereve te cilet lypin buke e nuk kane kush t ’u a theje(17). Kjo asht ajo qe na m isionaret sa m a shkurtas mund te sjellim nd dijeni Z. suej te shkelqyeshme rreth misioneve ne Shqipni dhe te fryt eve te tyne ne pergjithesi. Per te qene te shkurte dhe pse nuk u na u duk e nevojshme per tash, nuk kemi kalue n ’asnje send te vegante. Me kete perfundim pra me pervujtni po ju bajme nderime, dhe po e lusim zotin pei’endi qe te na ndihm oje te gjitheve me hirin e vet te shenjtnueshem . Prej shen Frangeskut ne breg(18) me 7 Maj 1650. Une fra Jacint da Sospello Minor Observant i Reformuem e Prefekt i misionit te Shqipnise. Une fra Benedikt Trivizano Minor Observant i Reformuem mislonar. 20 — Relacione II 401 89 i Lcter e fra Donatit Jeliq drejtue nje perlati ne Rome. .Porosit qe argipeshkvin e T ivarit, Bonaldin ta shcnojne p e r jije seli tjeter; kerkon nderhym je qe fretnit e Raguzes ta trajtojne mire. tSRCG, v. 265, fl. 122,-122v) Itaguze, 3 prill 1650 fl. 122 I perndritshm i etj. Imzot Bonaidi, arqipeshkev i Tivarit, k a qene ketu qysh nga janari deri ne fund te marsit, i cili m ’asht lute ta porosis te Z. J. e perndr. ne se do te kete ndonje ankese kundra tij nga ana e Batutes ose t8 tjereve. Dhe une, per ta shkarkue ndergjegjen time, po them se i ndyeri Gj'oo B atuta ka qene nje m eshtar i mire, plot me dhembeshuni ndaj t ’aferm it, sikurse e kerni preke me dore te gjithe na, punetore te Shqipnise, ipeshkvij dhe misionare. Kjo gjaC1) nuk shkelqen tek Bonaldi, te cilin po ju a porosis qe. te dergohet gjetiu sepse ne vendet turke kurr nuk do ta lejojne to hyje edhe sikur te bahet paqa, dhe ne Pastroviq ku nuk ka ma shurne se 25 shtepi katolike. shikohet. me sy te keq, dhe asht rrezikii se mos ta vrasin per haterin e Batutes kundra te cilit ka pracedue me falsitet(2). Dhe mctropclise se Tivai'it t ’i jepet nje arqipeshkev tjeter vendas, i njohun, dhe i dashun prej turqve e prej te krishteneve, katolike e skizmatike, i cili te mund te ngushlloje ata te m jeruem, te pa asnje ngushilim nga shkaku i m arreveshjes qe bane per te glirue ato vende(3). Z. J. e keni ndegjue tashma se si shume vete kane mohue fene per te mos e humbe jeten as gjane, sikui-se [ngjau] ne Tivar ku ne nje here te velm e u qe pre koka 49 te krishteneve te zgjedhun. Ne lidhje me shugurimin qe arqipeshkvi i ka dhane atij djali ne moshen afro 18 vjegare, ma se pari me vjen keq sepse ai din shume pak dhe aspak gramatike(4), pastaj sepse e ka shugurue pa privilegj e pa leje, m egjitheqe ka qene nevoja shume e madhe; [nga kjo do te rrjedh] se :tu rq it ne t ’ardhmen do te detyrojne me force te shugurohen prej te tjereve sipas shembullit t ’atij. Une po qendroj ketu ku kam qene veshe(5) 32 vjete ma pare, deri n e nje uixlhdn tjeter te Kongregacionit te Shenjte. prandej ju lutem ne te me ponisitni ketij ati provingjal, qe te me m bajne jo si te huej, por si frat te kesaj provinge, plak e i lodhun ne sherbim te kishes se shenjte, sep.se une nuk kam fl. 122v •kerkue rehatin as dignitetin e fretenve, por shqetesim et dhe vuejtjet pei- berimin e shenjte. Une nuk mund t ’ankohem per atin minister, por per disa, te lindun pasi une ishem frat(6), te cilet ne faqe te botes me vendosin nrler no,.’icet(7), dhe disa thone: ne se don te jesh yni, leshoje misinnin, dhe kete une nuk mund ta baj, por kurdo qe Kongregr.cioni i 403 shenjte te duen me rue dhnne ndihmen e m jaftueshm e, une do tg kthehesha ku kam sherbye qe nga vj. 1631. T urqit e Tivarit dergojne e m5 thone qe te kthehem e mos te kem frige, por t ’u goj dikujt cohe e dikujt plagka te tjera. O imzot, une nuk i kam mesue me dhurata: gdogja qe u japin te krishtenet ua japin nga nevoja dhe sepse nuk kane si ia bajne ndryshe. Une kam mbete pa libra e pa sende te tjera, prandej kam jnevoje per veshje, per kelqe, mesbare, hekur per te bame ostietf8), rituale ne gjuhen tone ilirike, doktrina me karaktere cirilike per skizmatiket, Guadagnolo mbi kuranin(9), pese krene(?) te grekeve dhe sende qe kurr nuk 1 kam m arre nga Kongregacioni sikurse te tjeret. Dhe 25 skudet vjetore nuk me m jaftojne per t ’u m projte m brenda nje vjeti vetem prej spahiut tim e sherbtoreve te tij, aq m a teper se neper vend n u k ash t m a aio li-ri dhe ai mirebesim si ma pare. Prandej jam lute qe te m ’i shtonin ata 25 skude, ne m enyre qe te mund te jetoj disi dhe te baj se paku nje petk ne vjet, per te cilin tashti kam nevoje shume te m adhe Z.J. te m errni inform ata e te vendosni, mos me besoni mue por ndergjegjes se Vuskoviqit(10) dhe te tjereve sa. .. qe une nuk jam n ’ate vend. Ne kaq ju lutem te dergoni nje porosi te m ire per mue nga ana e Kongregaci'-nit te shenjte prane ketij ati provingjal. Dhe ma ne fund me pervujlni dhe me nderim ju puth duert e shugurueme. Nga Shen Frangesku i Raguzes, 3 prill 1650. I Z. S. te pem dr. etj. etj. fra Donat Jeliq nga Shpigi etj. 90 Leter e kalorsit Frangeslc Bolica drcjtue kardinalit Kaponi — Propozon t ’cmnohet arqipeshkcv i Ohrit Gjergj Vladanji dhe te pezullohet propozimi qe ka bame per kiite seli per Ndxe Bogdanin, (SRCG, v 2G5, fl. 124) Kotorr, 23 prill 1650 Shume i nalti etj. Nuk e kam lane pa i sjelle ne dijeni te v irty tit shume te drejtS te naltesise suej, me letrat e vazhdueshme te m ija shume pemderuese, nevojet n ’anet e Shqipnise qe kerkojne nga m eshrira e krishtene ndcnje ndihme tue u shenue elem ents [klerike] atyne shpirtnave qe i binden krishtit dhe qe, te vendosim ne qender te terbim it te pafeve, po humbin pa e pasb driten e vertete qe me u m bajte te qendrueshem. Perhere e ma shume i perserisin lutjet ata te krishtene te shkret§ dhe me shume letra qe me kane shkrue, me pershkruejne rreziqct ma te medha t ’atyne popujve qci jane pa drejtim , pa ndihm en e famullitareve e te rregulltareve. sepse etnit e reform uem jane terheqe dhe te tjeret kane ike dhe largue nga menia qe turqit kane m arre kunder tyne pas levizjes se fundit qe bane ushtrite e krishtena. Aty, ma ne fund, nuk ka m bete asnjeri qe te mund te vazhdoje frytet e besim it te shenjte ne shumesine e shpirtnave te gatshem. Per aresyena shume te randesishme ata [popuj] propozojne te nderueshm in D. Gjergj Vladanjin qe tash banon te ju ne kurjen e Romes. Ai ka veti te virtyteshm e dhe ka njohuni, e njeh gjuhen ilirike dhe gjuhen shqipe, varet nga nje farefisni 405 shum e fe mire qe edhe vete turqit e Shqipnise e gmojne ndopak. Ky njeri, jo vetem do te mund te shkonte neper ato vende me ma pak dyshim, por ne kete m enyre do te gjente edhe rasen e volitshme pranS vete turqve qe me fute rishtas aty urdhnin e etenveedhe famullitaret. Dhe keto pune m e te vertete te gjilhe i lypin e i deshrojne. Prandej une mendova te hyje neper rruge ma te sigurta ne nje gashtje kaq te denje, dhe me realitet ne thelbin e kesaj se vertete. Une, ne shlese te letrave te m ija shume te pervujta te dates 24. te m ojit te kaluem(1) qe i shkrova naltesise suej, e gjykova si detyre te bindjes sime te pashlyeshme ndaj jush, t ’i shtroja keto veganli, qe ju, me dijen tuej shume te mi-re e te drejte, ta shihni. randesine e aresyeve te haedha qe detyrojne per tashti te lihet ne njenen ane rasa e gekun per te nderueshm in D. Ndre Bogdanin, sepse ngushton perhere e ma fo rt.n ev o ja qe me gjete shkaqe per te rrite [ne zyre] nierez fetare t ’atyne vendeve, sikurse pikerisht do- t ’ia dilnin me vete Vladanjin, kurse ai. tjetri [Ndre Bogdani] me qe asht misionar apostolik n ’ane te. Prizrendit, le te vazhdoje ne zyre te vet. Qe te nxitet me shkue i than uni Vladanji, mund te m erret ne dore rasa e arqipeshkvise s’O hrit qe ka mbete pa titullar, dhe te zgidhet ai [V ladanji], tue mos ia kur<;ve mii lcete rast provizionet sepse, ne keto kohe, mbasi shum esia e te krishteneve nuk mund te m blidhen nder kishe. qe te mos u lihen turqve dyshim e per beselidhje, nuk ka ndonje rruge per te mbledhe lemoshet e zakonshme te besimtareve. Ju lutcm m e pervujtni qe naltesia juej kete guximin tim qe me aresyetue sa thash mos t ’ia peshtetni ndonje qellimi tjeter ve<;se zellit per nje dhembeshuni te vertete qe i duhet njej gashtje kaq tt? nalte te sherbim it te zotit. Sepse, sikurse! [kjo gashtje] i lihet qeilimit tuej te nalte dhe shum e t ’autoritetshem , per te pase drejtirp dhe per te m arre m asat nga dora- e juej e fuqishme dhe e virtytshm e, keshtu edhe kendej e tu tje gdo pune e ime asht e drejtuem e qe, ne fonnen e sherbim it ma te plote, t ’i tregoje naltesise suej nderim in qe kam per emnin tuej fort to nalte. Ma ne fund me shume pervujtni ju puth petkat e shugurueme, Kotorr, me. 23 prill 1650. I naltesise suej etj. etj. Frangesk Boliga kalores (2) 91 Diiftcse c pref. te misioneve ne Shqipni, J. Sospello per disa orcmli kishtare te m arruna nga seleretari i Kongr. Prop. F. (SJtCG, v, 2G5 nderm jet fl. 145-148) 10 qersbor 1050 Me 10 qershor 1650 Une i nenshkruem i po deshmoj se kam m arre prej te pemdr. zot Dioniz Masarit, sekretar i Kongregaeionit te shenjte te Prop. Fid : dy kelqe me patenet., dy pianeta m e stole dhe manipola e dy borsa (?) per korporale dhe dv meshare. P er deshmi te kesaj m e doren time e bana kete [shkrese] dhe e nenshkrova. Fra Jacint nga Sospello m inor observant i reform uem dhe prefekt i misioneve te Shqipnise. 92 Lcter e arqip. te Durresit, M ark Skures, drejtue Kongr. Pr. F. — Mbi kekrcnhmin e turqve qe me e shnderrue seline e Kurbinit ne forlese. Kerkon subside. (SrvCG, v. 265, fl. 148-148v) Kurbin, 12 qerslior (*) 1650 fl. 148 Shume te naltit etj. Besoj se deri tash, me letra ma te qarta(2), naltesite tueja do t ’i keni m arre vesh rreziqet, pikllim et dhe shrregullim et ne te cilat gjenderr. une me gjithe seline e arqipeshkvise se Durresit ketu ne Kurbin. Kjo seli, ne rreziqet e tashme te ketyne koheve te turbullta te luftea, shikohet se asht m jerue e ngushtue shume prej te pafeve qe duen ta sjellin ne ritin muhamedan, ashtu sikurse here te tjera naltesite tuejnl keni qene njohtue ma gjanesisht n ’ate Kongregacion te shenjte te Prop. F. N’ate seli ata [turqit] kane shestue te ndertojne nje fortese per rrenimin e ketyne besim tareve te shkrete. Deri ne kohe te tashm e une e kam ruejte te paprekun nga ky shestim djallezor i tyne, tash tue qendrue me arme, tash me shume shperrzime te tjera, ne m enyre qe ne kete kohen time mos te shkim et sikurse ajo e Lisit(3), e Kanovise dhe shume te tjera te kesaj m bretnie te m jere. Une mendoj se kjo gashtje nuk me perket vetem mue por edhe atij Kongr. te shenjte (i cili ka qene them elue jo vetem per ta ruejte por bile per ta perhape besimin o shenjte katolik) vendosa ta parashtroj kete shrregullim qe te denjoheni me m ’i dhane nje here ata pesedhete skude qe me kane qene dekretue me vullnet te papes me 25 qershor 1641, per vizitat qe jashtezakonisht kam bame me urdhen t ’atij Kongregacioni te shenjte ne keto kohe te turbullta, dhe te jepni edhe ndonje ndihm e tjeter te dhembeshun. Sepse, ne qofte se ndonje here u paraqit rasa ne te cilen [Kongregacioni] duhej te trcgonte dashuni ndaj besim taret e krishtene, tashti sigurisht [kjo rase] i paraqitct shum e e madhe. Ne qofte se, per pakujdesi ose per ndonjd aresye tjeter, do te braktisej [kjo seli] fl. 148 v I : •: r. sigurisht do te shkimet krejt. Dhe, kur te humbase ky vend, do te shkimej pothuej ne te gjithe kete m bretni besimi katolik dhe nuk do t ’ushtronte ma sherbimin e zotit as nderim in qe duhet ndaj selise se shenjte apostolike. Tue m endue pastaj pasunine e shkrete time, une nuk shoh asnje ane ne vetvehte qe mos te kerkoje ndihme ne keto nevoje tona te medha. Prandej line shkoj tue ngushllue vehten se perhere nalte­ site tueja 1e pernder. rdegjojne me urti, shohin me aresye dhe vendosin me drejtesi, dhe prandej do te bani qe ky shrregullim te kete zgjidhje e sherim. Tue perfundue, ju perulem. Kurbin, me 12 qershor 1650. ' I naltesive tueja etj. etj. Fra Mark Skura arqip. i Durresit ne Maqedoni. 409'. 95 L eter c arq. le Durresit, Mark Skures, drejlue Kongr. Pr. F., me te cilen porosit te derguemir. e vet ne Rome, D. Nikolle Korpenin dhe e paraqet te denje per te qene emnue ipeshkev i Arbenise. (SRCG, v. 265, fl. 149-149v) Kurbin, 12 qershor(l) 1650 ffk 149 Shume te n altit 'etj. Rasa e keqe e fatit tim te zi nuk m e ka lejue qe une te murid ta <;oja ne vend plotesisht deshirin tim, te cilin e kisha te ndrym e ne vehten tim e, qe te vija une vete per t ’i. vizitue ato vendet e shenjta tek ju, dhe te puthja kam bet e shenjtnueshm e te shenjtenise se tij [papes], ashtu si i duhet zyres sime. Shkaqet do t’i tregoje gojarisht i nderueshmi zot D. Nikolle Korpeni, ish nxanes i koleo-iit ilirik te Loretoo dhe sot misionar apostolik ne Shqipni. Kjo pune(2) me sjell nje poshtnim kaq te madh sa qe nuk mund te gjej qetesi nga ndeshkim i qe vuej tue pa vehten kaq te pafat sa mos me m ujte me e zbatue kete deshir tim. Dhe prandej po e nisi nergut te nderueshmin e thanun, qe te me zevendesoje si edhe qe te vij aty per ta paraqite vehten e vet te njohun te naltesite tueja t5 pernderueshm e. Me gdo nenshtrim te duhun ju lutem te denjoheni ta lejoni te zbatohet ajo qe ai do te kerkoje. Ate une e njoh per njeri me qendrim shume te mire dhe asht i sprovuem, me cilsi te mire e zakone te shenjta; asht predikues shume i nderuem , me jele shembullore. [i lindunj nga nje m artese e vertete dhe e ligjeshme, dhe asht i pelqyem shum e nga keta pepuj; rrjedh nga te krishtene te mire dhe me nje je te te pacenueme e me gdo zell ka dhane prova ne kujdesin e shpirtnave. Jam i sigurte, se bashku me klerin tim, se me shembullin e m ire d h e me predikim ai do t ’u vleje ketyne popujve te shkrete, ne se naltesite tueja do ta shihni t.’udhes qe, per' zell ndaj- nderim it te zotit, t'ia ngarkoni titullin e kishes s ’Arbenise dhe, me trashegim t ’ardheshem, te kesaj te Durresit(3). Me. qene se ajo [kisha e Arbenise] ka shume nevoje p er nje. bari ndihm tar, une vendosa ta leshoj, per te kenaqe klerin e ketushem dhe te gjithe popullin, dhe me- kete deshm i te shkrueme me veto doren time, t’ia dorezoj atij te nderueshm it D... Nikolles, tim nip, i cili asht i denje p er- ma tepbr te jete i nderuem me cilen do detyretjeter. Prandej po ia porosis miresise se naltesive tueja. me te gjithe dashunim in e nderuem. Ne kaq, tue lute qiellin p>er vjete shum e te £ ja ta e te lume tueja, me nderim po perulem. K urbin me 12 qershor 1650i 1 1 naltesive tueja etj. etj. Fra Mark Skura arqip. i Durresit ne Maqedoni. 411 94 Pjcse nga letra e fra Donato Jeliqit drejtuc nje prelati ne Rome. Mbi mundesite dhe pengesat qe ka per te kthye ne vendin e misionit te vet ne Shqipni. <SIICG, v. 2G5, fl. 1G5) 4 korrik 1G50 Me rasen [e ardhjes atje] te nder. te Gabrielit Bullgar po ju pershendes me shume pervujtni, tue ju kujtue se nuk asht per fajin tim qe une nulc gjendem ne misionin e vjeter tim, ku tu rq it po me therrasin te shkoj, por [edhe] t ’u sjell dhurata, mbasi e dijne se une nuk kam qene ne ndonje vend te venedikasve, as me ushtri kundra tyne; por m basi nuk kam q'ka t ’u poj, nuk jam tue sh k u e.. . Z.J. e perndr. mos me pmoni per koprrac dhe lakmues, tue qene frat i shen Frangeskut, sepse tu rq it duen qe perhere t ’u japim gjane tone; spahiu i im, mbasi une, per t ’i ike vdekjes, i kam kalue kufijt p a lejen e tij, ka kerkue per mue 100 sk u d e ... Z .J. e perndr. te me besoni se 25 skudet vjetore te provizionit nuk m und te me m projne as vetem prej spahiut tim e prej sherbyesve te tij m brenda vjetit, sidomos tashti qe te gjithe te krishtenet kemi ra ne xneni te turqve, kush ma shum e e kush m a pok, dhe ju do te keni nde^ ju e perse dhe se si. 95 Leler e fra Gjon Gojarti nga Gallata drcjtue nje kardinali nii Rome — Nuk pranon te kthejc ne misionin e mapareshem ne Shqipni; <SRCG, v. 2G5, fl. 1GG) Faenza, 7 korrik 1G50 Shume i nalti etj. Ma pare i kam shkrue Kongregacionit te shenjte te prop. f. dhe ia tregova shkaqet qe kisha per te mos u kthye ne mision, per te cilat edhe pata qene detyrue te largohesha q’andej. Por pastaj me ra n<* dore bindja (!) e te pernderueshm it ate gjeneral (2) Danielit nga Dongo -me dekretin e Kongregacionit te shenjte, me anen e atit Jacint prefektit: ,te Shqipnise. Une po due t ’i shkruej naltesise suej se si keni qene inform ue keq per mue, qe ju kane thane se une zotnoj nje dije te m jaftueshme, sepse nuk asht e vertete, m e qe me veshtirsi dij te lexoj, sikurse mund t'inform oheni nga imzot Gregor Fasina(3), dhe nuk kam zotsi per •gjuhen ilirike ose sllave. Keshtu edhe, nga sem undjet qe kam m arre n e Shqipni, une tashti jam fare i pa-afte per te sherbye ma giate ne m i s i o n i n ku me kerkon i siperthanuni prefekt, ashtu sikurse shihet nga deshinia e shkrueme prej zotit m jekut tone qe ia kam dergue te siperthanunit ate te perndcr. Me qene se une nje here kam qene turk, ju lutem te mos m e dergoni ma ne duer te tyne. Naltesia juej le 1e ma kryej ndcrin 413 qe te m erm i informate nga te gjithe keta nga une ju asht tregue e verteta e thjeshte. qe te lirohem nga nje rrezik i tille, dhe une per Ttaltesme tuej. Dhe tn a ne fund me poni rueme. Nga Faenza, me 7 korrik 1650. eten dhe do te shikoni Be Keshtu po ju lutem te bani nuk do ta la pa e lute zotin po ju puth veshjet e shugu- Sherbetor etj. Fra Gjo Gojarti nga Gallata shqiptar m inor observant i refoiTnuem. 96 Lcter e ipcshkvit te Lezhes, Benedikt Orsinit, drejtue njg kardinali ne Rome. — Trcgon per arratine e vet nder male dhe fajose misionaret oer persekutim et qe ngjasin ne Shqipni. (SRCG, v. 205 II. 107) Mirdite, 8 korrik 1050 Shume i nalti etj. Po perulem me pervujtni ne prani te naltesise suej. P asta’ no ju parashtroj se jane tashma tri vjete qe po pesoi m artirizim in dhe po ushqehem me buke te loteve dhe po vuej mjerim t ’ashper nder m alet e trishtueshm e te Shqipnise. Kam humbe edhe nipin tim shume te dashun ae tashma ishte evangielistf1), -diale i li me ardhm eni te m^d^e. te cilin turqit e shkimen me nje deke te pameshire, pa asnje faj te tij as tone. Veg asaj shume njerez te tjere jane m artirizue, qofshin klerike ose nga te popullit. me shfarosjen e provinces. Dhe kjo nga vepra o m isionareve te mallekuem, to pa-afte per te miren por te gatshem m e veprue shume te keqija. Une m egjithate nuk e lash zyren time as nuk do ta lap), por kam mbete pa t ’ardhurta e pa bdo ndihme njerezore, tue u mbajte me meshiren e priftenve te Mirdites. I lutem prandej naltesise suej dhe te gjithe atij Kongregacioni td shenjte te na vini ne ndihme. -Jane tashma tridhete vjete qe vazhdimisht qendroj ne seli; jame shtatedhete vjeg dhe plak i m betun, prandei naltesia e juej te keni dhem bje per ne dhe ta paraqitni [gashtjen] neK ongregacion. t G jithashtu po ju njohtoj se turqit e ketushem, te sigunjem per pafa jesine tone dhe, si i kane vertetue punet, tri heresh na kane dergue lajm tare per te na kthye ne fushe(?) dhe ne seli tue dhane za me gpallje publike se nuk do te lejohet ipeshkev tjeter as ne Shkoder as ne Sape [xirvegse ne dhe na duhet te kem kujdesin ne te gjithe vendin. Prandej po i lutem naltesise suej qe te me futni ne m endim in e shenjte te Kongregacionit sepse pa urdhen te shprehun te tij nuk kam per te hym e n ’ipeshkvite e thanuna, por ne se do te na urdhenohet nuk i baj bisht punes. Ma ne fund tue i u perule se rish naltesise suej i l}qai qielles Jumni ma te madhe per jue. Mirdite .8 korrik 1650. I naltesise suej etj, etj. f. Benedikt Orsini ipeshkev i Lezhes. 415 97 Leltir e arqip. tc Piza-s, drejtue kardinalit Kaponi me te cilen i dergon informacion mbi Gjergj Vladanjin tc propozucm per seline e Pultit ose t ’Ohrit. (SPtCG, v, 2G5, fl. 171) Venedik, 23 korrik 1050 Shum e i nalti etj. Nga disa eten te kuvendit te ketushem te shen Bonaventures qe e njohin Shqipnine, kam nxjerre informacionin e bashkangjitun^) permbi personin e D. Gjergj Vladanjes(2) qe i ka qen£ propozue atij Kongregacionit te shenjte per kishen e P u ltit ose per ate t ’Ohrit. [Informacion] edhe per sa i perket mundesise se daljes n ’ato ane ne rase se do t ’emnohet. Kjo [qe po dergoj] asht ne lidhje me ate qe naltesia juej keni dashe te m ’urdhenoni me letren tuej te njerezishm e te 31 te m ajit, e cila me ka ra ne dore jo m a pare se m e posten e zakonshme te fundit, dhe kjo asht aresyeja e sinqerte e voneses se kesaj pergjegje sime, me te cilen po i qes para naltesise suej sherbim in tim te ponishem dhe me shume pervujtni po ju perulem. Venedik me 23 korrik 1G50. I naltesise suej etj. etj. J. arqip, i Piza-s. 98 Informacion mbi Gjergj Vladanjin. (SRCG, v. 205 fl. 172) * [23 korrik 1050] (*) D. Gjergj Vladanja nuk asht aspak(2) dalm atin por me te vertetS shqiptar nga nje katund i quejtun Shiroke, nje mil afer Shkodre. Ai asht nga nje fam ilje e mire, gmohet se ka dituni te m jaftueshm e dhe asht me znkone te mira. Ai ka mesue ne Rome te bijt e zotit princ D. Bade(?) Baberinit(3). I siperthanuni ka shume vjet qe gjendet jashte prej atyne vendeve dhe, vjeshten qe shkoi, kur deshi te kthente, pasi qendroi per nje kohe te gjate nder kufij, ma ne fund qe detyrue te kthente ne Rome pa pase rrrujte k u rr me e nxjerre nga tu rq it lejen e kalim it(4). Sot qe Republika asht ne lufte m e turkun asht pune shume e veshtire qe ndonjc ipeshkev te mund te shkoje ne seli t’atyne kisheve pa shpenzim shume te madh, perveg pengeses qe kurdo do te kishte n'ushtrim in e zvres, sikurse po u ndodh imzot arqipeshkvit te Durresit dhe ipeshkvit te Lezhes qe gjenden n ’ato ane. K isha e Pultit asht larg nga qyteti i O hrit nja k ater dite udhe dhe p?r ma teper Ohri asht ne Serbi dhe Pulti ne Shqipni, me kombesi e gju’ne te ndryshme. 27 — Relacione II 417 99 Deter e kalorsit Fran^csk Bolica drejtue kard. Kaponi Porosit t ’i kryhet WUrkjesa per ndihme arqip. te Durresit, M ark Skures, i cili gjendet i ngushtuem nga turqit sepse ka m arre pjcse ne luftim et kundcr lync. (SUCG, v. 265, £1. 173) Kotorr, 25 korrik 1650 Shume i nalti etj. Ma pare se te kaloheshe ne sulm in e arm atosun te Republikes se Vencdikut, ne vjetet e kalueme, per te shtime ne dore forcomet e Shqipnise, u bane m arreveshje me krenet ma te pare t ’atyne popujve te Shqipnise. Po." ne radhe te pare [marreveshjaj u ba, dhe qe e nevojshme [te bahej], me te pernder. imzot fra Mark Skuren, arqip. i Durresit, qe te bahej ma e kollajte ngjarja. Me qene se nga kjo ngjarje mvarej ringjallja e plote e atyne shpirtenve besimtare, qe gjenden ne qendren e mizorise se pashpirt turke, per te pase nje strehim te lum ne nje qeveri te krishlenet1), keshtu. ai [Mark Skura] me shume urti paralajmoi gdo m enyre-veprim i te nevojshme. Por tanet, me nje menvrc dhe nje kohe te pavend, nuk ecen neper ate rruge dhe i u desh te shtinin ne pune terheqjen, dhe keshtu doli i kote cdo shestim i mire, dhe m betcn ne terbim in e pezmatuem te turqve te gjithe pjesem arresit dhe ata qe dyshoheshin per m arreveshjen e te krishteneve me imzotin e thanun. Shume prej ketyne qe rane ne doren e forces [tui'kej vdiqen tm erresisht mbi hu, dhe pastaj te gjithe besim taret ne pergjithesi qene ndjeke dhe tu rq it e kishin qite ceken t ’i zhbinin krejtes.is.ht gjurmei e tyne. Ne mesin e rrjedhim eve kaq te rrezikshme, me ndihmen e dores se shenjte hyjnore. imzoti i thanun m rekullisht mori nje guxim te shenuem dhe shume te forte. Ai e dinte mire, sikurse ishte e sigurte. se shumica e madhe e dtyne njerezve, ne qofte se do te braktisej prej te gjithe kroneve, do ta leshonte besimin dhe do te bahej anmike e kishes se shenjte dhe e taneve(2). Si e vrejti prandej ashpersine e vendevn nder m alet e Kurbinit, bashkoi gjashtcm ije luftare, te nenshtruem te vet ne punet shpirtnore dhe tokesore(3), dhe me keta, me force e me trim ni te madhe, ruejti nje sasi te tille besim taresh deri ne dite tona, tue{ ndeje syhapun ne roje e ne drejtim te tyne, sa mund te thuhet se ai asht shtylla e vctme e atvne te krishteneve ne kaa shume rrethana. Asht e qarte se [e bani kete] me perkrahjen dhe ndihm en e zotit, dhe ata vendas me nderim e gmojne dhe e sajdisin. Ne turbullim e kaq te gjata e te vazhdueshme, ai asht katandise ne nevoje e ne ngushtice sa, jo vetem qe nuk mund te mbaje me vehte pamjen e ndonje stolisje qe i perket kishes(4), por pothuej as jeten e vet, aq sa pati vendose te largohej nga selia, por pastaj e nderroi mendim in nga aresyetim et e m ija per te gjitha rrjedhim et e damshme qe u geken, Te gjitha keto edhe ma teper shkaktojne dhem beshuri ne shpirtin tim sepse i dij dhe i njoh tash shume vjete veprim et e tija aq te guximshme sa edhe te frytshm e per sherbim te zotit. Per keto rreziqe te veta ai po i nise lu tjet me D. Nikollin, nipin e vet. prane Kongregacionit te shenjte. per [te kerkuel pensionin e zakonshem prej pesedhete skudesh qe atij i ka none shenue, tue lvpe edhe ndonje subsid tjeter me te cilin te mund te vazhdoje qendrim in e vet per te mbajte larg 419 ' kercnim et dhe te keqijat nga kisha e shenjte dhe nga besim taret e atyne vcndeve. Prandej une e gjykova si nje detyre dhembeshunie te thjeshte dhe te nje zelli te mire, t ’ia shtroja kete njohtim te hollesishem naltesise suej, dhe virty ti shume i m ire i juej do te kuptoje jo vetem m eritim et shume te denja te ketij prelati, por edhe te gjitha aresyet qe e ftojne perkrahjen tuej atje ku jeni(5), per lum ni te zotit dhe per rojen e besimit te shenjte. Shume i ponishem etj. etj. Frangesk Bolica kalores. 100 Lutjc e disa tivarasve drejtue Kongregacionit te Pr. F. me te cilen kerkojne t’u shenohct per arqipeshkcv fra Donati Jeliq nga Shpigi osc t ’i krijohet mundesia ketij per te kthye ne misionin e vet ne Shqipni. (SRCG, v. 2G5, fl. 174) Raguze, 30 korrik 1650 Na te nenshkruem t te krishteme te shkrete te Tivarit po ju pershendesim m e pervujtni dhe po ju lutem i t ’u jepni popujve te Diogezit te T ivarit etj. per arqipeshkev atin fra Donatin Jeliq nga Shpigi, m inor observant predikues misionar i vjeter i atyne aneve. Ai asht ne moshen e pjekun 50 vjegare dhe ka 33 vjete qe asht rregulltar, shume i regjun me m undime e trazime per besimin e shenjte; asht shume i rrahun, i njohun prej te gjitheve, i dashun, i deshiruem dhe i [ftuem prej turqve, mbasi imzot Bonaldi nuk mund te hyje n ’ato ane. Dhe, ne qofte se nuk doni t ’ia jepni ate zyre, se paku t ’i jepni urdhen qe te ktheje ne vend, tue ia sigurue mundesine e kthim it(1) qe te zbuse turq it dhe te vazhdoje me vepra te mira. Tue shpresue pra ne perkrahjen tuej te miresishme, m e pervujtni po ju puthim veshjet e purpurta. Prej Raguze, me 30 korrik 1650. Te naltesive tueja te pem der. etj. Kapitan Jak Alati, Vincent dhe Gjon Samueli, Perasa Sakati, Gjok$ Radou, P jeter Koncizioni(?) etj. Te ketij mendimi jane zotnijet vellaznit Bacani (ose Baxani), Gjergj e Vincenti, te cilet kane qene ne Rome. Une D. Luka de Bonis(2) nxanes i kolegjit te Prop. Fide-s, i lutun prej te thanunve shkrova kete leter. 421 101 Lcter e kaloresit Frangesk Bolica drejtue kardinalit Kaponi. Mbi vcshtiresite per futjen e misionnreve ne Sliqipni ne kete kohe lufte. (SRCG, v. 265, fl. 192-192v) Kotorr, 24 shlalor 1650 £1. 192 Shume i nalti etj. Ne ditet e kalueme, ndersa une gjendesha i shtypun nga semundjet e m ija te shpeshta, arriten ketu te nderueshm it eten te reform uem misionare, te nisun nga shenjtenia e zotit tone [papa] dhe me vepren e dhembeshunise se naltesise suej, per te vazhdue fry tet e sherbim it te tyne t6 pershpirtshem ne ngushllimin e popujve besim tare te vendit. Per kete pune, ne gdo kohe ka qene drejtue tanesia e perpjekjeve te m ija te binduna, qe ne gdo ane te shtohen fry tet ma te m ira e ma te medha te besim it te shenjte; po ashtu, ne rrethanat e veshtira te ketyne koheve, nuk kam m bete pa shtime ne pune perpjekjet ma te medha prane miqve ma te besueshem dhe me m jetet ma te sigurta e ma te vlefshmet qe ka ne vete vendin, per te bame qe ata eten te nderueshem te hynin, ngado qe do te qe m a mire, qe t ’arrinin nder m alet e ne viset tjera te Shqipnise, te Serbise e te Hercegovines, ku asht shumesia e popujve te shumet. Por, me qene se k^ta, ne kohe te tashme, jane me arme ne dore dhe ne shesh te luftes per te prite turqit te cilet me fuqina te medha perpiqen t’i thejne e t ’ua grabisin pasunite, gashtja e thanun(1) m betet e pezullueme. Por kur t ’i vije koha nuk do te lihet pas dore, dhe sapo ta lejoje rasa [do te zbatohet] me gdogja qe mund te jete ne gjcndje [te veproje] bindja ime dhe deshiret e teperta qe me sherbve perherii e ma shume naltesine tuej. qe jq njoh per padronin tim nder ma te paret e nder ma te gmuemit. Ne kaq, sherbim i i zotit ketu ka periitue m rekullisht nga vepra e atyne te nderueshcm ve eten, te d ie t me shkaqe te tilla qene pranue nder ata popuj dhe ne token qe mban shum e serbiane, te cilet ma pare kishin qene pa kujdesin e nevojshem t ’atyne etenve te nderueshem, sikurse ne radhe te tjera u shpreha me shum e nderim mbi kete gashtje, kur me qene drejtue kerkesat e nderueshme dhe shume te gmueme te naltesise suej. Edhe tash [po shprehem] sepse nuk kenaqem me keto fjale shume te pervujta, nga zelli i zjarrte qe kam te sherbej m ire dhe per dobine e vet Kongregacionit .te shimjte. Letrat e naltesise suej, veg me m berritjen e tyne(2). me kan:i bame te nderuem prej tanesise se ketushme. per dhuraten e r>asum te ndjeses so shenjte qe po e m arrin per hir te vepres se miresishme dhe te m eshireihm e tuej dhe emni i nalte i jueji po brohoritet me levdata te pam brrim dim me bekime prej zanit te te gjitheve. Dhe une. sikurse vetem per dhe mbeshuni dhe per perkushti e m ora barre te ju lutesha per ki'te. keshtu edhe. sikurse ne m envre te pakrahasueshmo irm mld'-n zemra dhe e ndiej vehton te nderuem ma shum e se cilido tjeter, po aqe e m arr barren e detyrimeve, pa i njohun vehtes ndonje veper te vlefshme qe te mund te ju a shperblej. Por mungeses se mundesise, le 423 t’ia zaje vcndin zoti i lum te cilit i drejtohem; dhe tue e bame ketg [i kerkojj qii, kete visar qe ju ia dhate ketyne shpirtnave per shelbimin e vetem dhe per lumni, ta sjelle per shperblim te lumnise se perhereshm e fl. 192 v te -naltesi.se suej. Dhe, me qene se per zbatimin e se mires se kerkueme m betet vetem te na niset bula, jue po vazhdoj te ju drejtohem pervujtmisht edhe per kete, ne m enyre qe tue e perfeksionue nderin, te kenaqet piitm enia e kaq shume shpirtnave besimtare, dhe ma shume se askush te ngushellohem une tue e gezue frytin e dekretit te shenjte. Gezim shume te madh po mdiej tue m arre vesh knaqesine e nalte­ sise suej per harten kosmografike te Shqipnise, qe ju a nisa ma pare(J). Mbi ato vende, te cilat i njoh tash shume kohe sepse kam shkue e karn qendrue n ’ato ane per nevojet publike(4), kam shkrue shume per ato qe kam vrejte me syte e mij dhe qe jane me interes ma te randesishem; pc^r nga sem undjet e m ija te gjata kurr nuk ia kam dale ta sjelle ne perfundim vepren nga shenim et e peshtjellueshm e qe i dalin te veshtira edhe kujteses sime. Do te doja te sherbeja edhe ne pune te tjera nalte;.ine tuej sepse une nuk njoh me vehte nxitje me rrjedhim ma t6 madh se sa me u m arre me raset e shpeshta qe te mund te provoj perhere e ma shum e nderim in e bindjen qe kam ndaj jush. Nderkaq me shum e pervujtni puth petkat e naltesise suej. Kotorr, 24 shtator 1G50. I naltesise suej etj. etj. Frangesk Boiica kalores. 102 Leter e prefektit te misioneve, Jancint Sospello, drejtue kardinalit Kaponi (?). Mbi inenyriit se si do til rivendosen misionct ne Shqipni dhe ne vendet kufitare te veriut, (SRCG, v. 265, fl. 193) Kotorr, 2 tetor 1659 Shume i nalti etj. Per ta zbatue detyren time, po i sjell ne dijeni naltesise suej se arrita ne Kotorr diten e shen Mehillit arkangjeh1), dhe sapo te kaloje krem tja e atit tone serafik(2) do te shkojme per te vendosun misionin ne Lustice, sikurse asht qellimi i imzot ipeshkvit te ketij qyteti. Dhe disa eten po pregatiten qe m brenda nje kohe te shkurte te hyjne ne Shqipni. Tashti une deshroj nje nder dhe nje hir nga ai Kongregacion i shenjte: sikurse na i keni shtrim e fakultetet per vendet qe jane prane qylotit te Kotorrit, ashtu i lutem zotnive tueja shume te nal'ta te denjoheni me na i shtri edhe per vendet prane Budues, qe janii popujt e M-rinit, te giithe skizmatike, te d ie t gjenden nderm jet tokes se K otorrit dhe te Pastroviqit, dhe m basi.na ka qene dhane e shumta te n'a jepet edhe e pakta, sepse me te vertete keta kane nevoje shume te madhe. Qe\?eritari i tyne(2). i cili banon ne Budue, m ’asht lute t'u shkej ne ndihme. Une i u pergjegja se per ata kish qene dergue nga 425 , ai Kongrogacion i shenjtg nje pt'ift prej K otorrit misionar, dhe se prandej nuk mund to perzihesha aty. Ai me pergjegji se [misionari] nuk ishte duke dhe se e dinte me siguri qe nuk ishte i mire per ata popuj. Atehere une i thashe se do t ’i shkrueja naltesise suej dhe, ne se do te me jopej leja, e ne se do te me zgjanohen fakultetet. dr t ’u sherbeja. Prandej, me rasen q2 po vendoset nje uratore, ose te themi nje mision, aty prane tyne si edhe prane atyne te Pastroviqit, permbi nje shkambcleti te Burlues, i cili asht rruges per Shqipni, po i lutem me pervujtni naltesise sue] te na i shtrini fakultetet e thanuna edhe mbi popujt e M ajnit e te Malit te Zi. Kaq desha te lajmoj naltesine tuej, se dies tbellesisht i perulem dhe i puth purpurat e shugurueshm e dhe lus shpirtin e shenjte te ju vije ne ndihme. Prej Kotorrit, me 2 tetor 1650. I. z. suej etj. etj. fra Jacint Sospello prefekt i misioneve te Shqipnise. 103 Letiir e fra Donatit Jeliq drejtue Kongregacionit te Prop. F. — Mbi pam undcsine qe misionaret e hucj te lejolien me hymii ne Shqipni; per scline c Tivarit lypet nje vendas. (SRCG, v. 265, fl. 208) Itaguze; 4 nnndor 1650 Shume te naltit etj. ' Une mbaj titullin e misionarit. as nuk me mungon tjeter per te k th y e ne misionin e vjeter veqse qka nevojitet per misionin dhe per te zbute turnitfh. prandej po kryej nje detyre tim e tue ju njohtue se si, nd er te gjithe misionaret, une kam qene i pari qe kam shkue n ’alo nne me 1631 (2) dhe kam deshirue dhe jam kujdese qe e gjithe Shqipnia te ltibushej me ekleziastike. Por nuk asht ma ajo kohe, dhe as qe do te jete se te jem une gjalle, sepse ajo krahine asht nen pushtetin e turqve qe jane pezmatue dhe kane vendose te pershkojne ne hu te huejte qe do te shtijne ne dore edhe te qenkeshin nga vise te tjera te Turqi.se, si p. sh. nga Serbia(3). Sepse thone: asnjeni nuk ka ardhe per tjeter veqse per te spijunue, per te trathtue dhe per t ’ua leshue te krishteneve no dore ato vende, fdhe thone keshtu] tue u peshtete ne perpjekjet qe kane qene bame. [Keto perpjekje kane qene] per dam te krishteneve te shkrete, qofte shpirtnisht qofte korpnisht, sepse shume sish kane qene vume ne hu. u ka qene shkurtue koka, kane m barue non gure(4) dhe kane qene vra etj. si ndodhi ni? Tivar me 74 vete ne fillim e pastaj. Dhe, ajo qe ash ana keq, te gjithe te krishtenet e qytetit e te varosheve, per te mos e humbe jeten dhe plaqkat, kane mohue besimin. Prandej naltesite tueja mos t ’u besoni te gjitheve, as mos te dergoni prelate te jashtem n ’ato ane, por vendas, te njohun m ire prej te gjitheve, te dashunuem e te deshiruem, te d ie t me liri e me dhembeshuni ma te m adhe do t ’i ruejne nil besim vendasit. Qyshe se Tivari asht nen pushtetin e turnve. .rui-m rU -ia i 1- i0 a m ie nrqipeshkcv nukTka q end rue ne selinii e diocezif. 1p yet sep<;p te gi 1the 427 kanii qcnii to jashtem, aq ma pak do te m undte D. Ndre Bogdani i Sir5Iae7 aq la r g p r e j Tivarit sa asht Ankona prej Rome, sikurse nuk ka m ujte me veprue hnshkevendasi i tii P ieter Mazrreku prej Prizrenriit, ■Justiniana e pare(5h ku ka vdeke. Kete qe po them tashma e thorie edhe sh u m e turq tregtare shqiptare, dhe tash se fundi, nga ana e te gjithe te krishteneve t ’atjeshem, Jovo Radou, rem tar qe erdhi prej Tivarit, i u lu t ketij imzot arqipeshkvi qe t'i shkruente shenjtenise se tij /papes/ te mos u dergonte ma priften, freten ose ipeshkvij te huej, qe mos te ’bahet ma keq se perpara. Si do te vepronin naltesite tucja ne rase te til la te cenim it te madhenise(6). Ma ne fund me pervujtni e nderim po ju p u th petkat e purpurta. Nga Raguza, me 4 nandor 1650. I naltesive tueja etj. Fra Donati nga Shpigi 104 V e sc kerkesa te prcfcktit te misioneve ne Shqipni drejtuc gacionit te Pr. F. per vazhdimin e vcprim it misionar. Kongre- {SRCG, v. 2G5. fl. 127) 1650 (?) Te pem dritshm it etj. F ra .Tacinli nga Sospello. prefekt i misionit te Shqipnise dhe fra "Bencdikt Trivizani shoku i tij misionar, u luten naltesive tueja te deTtjoheni, me nderin dhe miresine (tuej], per rritjen dhe m bajtjen e m isioneve te thanuna, t ’u jepni hiret e poshteshenueme: 1. Qe dekreti per emnimin prefekt te fra Jacintit_tlL.iCEet me te gjitha •s h trim jet»rqofte per misionin aofte per faliultetet jo vetem deri ne Koto rr, Riznn, "Kastolnovo dhe Pastroviq, sikurse qe dhane prej atij Ivorv grcgncioni te sTienjtcTne vjetin 1637 me 11 te gushtit dhe pelqye prej shqnjtnise _se tij /papes/ me 14 te nandorit t ’atij vjeti, por edhe per M alin e Zi, dlte per te gjitha vendet prana qytetit te K otorrit, ku pa pengese shkcTfFfe tue u perhape herezia dhe skizma. 2. T ’u shenohet, me dekret t ’atij Kongregacioni te shenjte, nje kujdestar nii Venedik, ne kuvendin e shen Bonaventures, po t ’urdhenit te tyne(l). Ky mund te jete ati guardian i ketij kuvendi cilido qofte sipas kohes(2). Dhe, ne rase se guardiani ne fjale nuk do ta kryente detyren e vet ne kcite barre, prefekti i thanun te mund te zgjedhe ndonje ate tjeter tue i u pershtete atij dekreti. 3. Te veproje ai kongregacion i shenjte qe eproret e urdhnit, ciletdo qofshin sipas kohes, te m bajne perhere te pregatitun disa rregulltare te m ire e te sprovuem me qellim qe me i dergue ne mision sipas nevojeve. 4. Te m errcn masa per pengesat qe kane frige se ndoshta do t ’u dalin prej prelateve kur te ducn me vendose se pari ose me rivendose hospicet nder vende te pershtatshm e. Dhe kjo mase domosdo do te m erret qe ma parti, vep ne qofte se ai Kongregacion i shenjte nuk e sheh t ’udhes me u lejue qe te mund te vendosin hospicet tue e kerkue por pa e nxjerrc(3). 429 '5. U luten naltesive tueja t ’ia bani nderin m isionit qe m isionaret te cilgt do te vijne ne Rome, si ta lypin nevojet e ketij misioni, te priten n§ Shen Pjetrin e Montorios(4) ku, pas nje udhtim i kaq te gjate e te mundiS shiim te kene mundesi me pushue e me u pertri, per t ’i krye edhe m a shpejt punet; dhe kjo shpesh here me veshtiresi te medha mund t ’arrihet ne shen Frangesk, sepse aty ka shum e te jashtem te cilet aty zane vend te gjithe. I 105 Tetc kerkesa te prefektit te misioneve ne Shqipni drejlue Kongregacionit te Prop. F. per vazhdimin e vcprim it misionar (1). (SRCG, v. 2G5, fl. 128) 1G50 (?) Shume te naltit elj. Fra Jacinti nga Sospello, i urdhnit te m inoreve observante te reformuem, prefekt i misioneve te Shqipnise, dhe fra Benedikt Trivizani, m isionar shoku i tij, te perm bysun te kam bet e naltesive tueja po duen me dijte cili asht mendimi i atij Kongregacioni te shenjte ne lidhje me m bajtjen e ketij misioni. Dhe, ne se naltesite tueja do te vendosni qe ky mision te vazhdoje, po ju luten me pervujteni lutesit e siperthanun, per sendet e poshteshenueme: 1. Qe t ’i jepet prefektit dekreti i em nim it(2) te tij jo vetem per Shqipni e iSerbi, sikurse u qe dhane prefekteve te kaluem, por edhe me shtrim jen e misionit e me fakultete per te gjithe rrethin e Kotorrit, te Rizanos, te Kaslelnovos dhe te Pastroviqit, ashtu sikurse qene shtrime, m e dekretin e atij Kongregacioni te shenjte me daten 11 korrik(3), 1637, dhe i pelqyem prej zotit tone fpapes] me 14 te nandorit t ’atij vjeti. 2. Qe prej urdhnit t’u jepen rregulltare te mire e te sprovuem per te vcprue ne kete mision dhe veganerisht fra Bernard Vcroneze dhe fra Jacinti nga Sezza, m eshtare misionare me perploteni te madhe dhe me shum e pei*voje, ne mision. 3. T ’u jepet nje kujdestar ne Venedik ne kuvendin e sh. Bonaventures, i cili mund te jete guardiani i atij kuvendi cilido qofte sipas kohes(4), ose ndonje tjeter qe te mund te zgjidhet prej prefektit ne rase se guardiani i thanun nuk do ta kryente detyren e kesaj barre. 4. Qe te mund t ’i vendosin hospicet e misionit me vend te pershtatshemd tue ia kerkue pervujtnisht lejen prelatit, edhe k u r nuk do ta nxjerrin [ate leje] (5). Dhe, ne rase se ai Kongregacion i shenjte nuk don ta jape kete, t ’i dale punas para se paku me nje mase te m apareshm e e te nevojeshme qe prelatet e thanun mos te na pengojne ne vendosjen e ketyno hospiceve. 5. Qe, me dekret t ’atij Kongregacioni te shenjte, m isionaret qe do t3 dergohen te kambet e tija sipas kohes, te priten ne kuvendin e shen P jetrit ne Montorio. 6. Qe, ne se do te vendoset ndonje hospic neper Dalm ati per sherbim in e misionit, te mos jete nevoja te m arrin pelqimin e rregulltareve te tjere. por t ’u m jaftoje leja e prelatit. 7. Qe t ’u jepen subvencionet e nevojslrme si edhe ndonje veshje kishtare. 431 8. Qe te perforcohen misionare etnit m<?shtare te poshtesh£nuem, d.m.th.: fra Jacinti nga Sospello, fra Benedikt Trevizano, fra Bernardi nga Verona, fra Antoni nga Spoleto, fra Jacinti nga Sezza, fra Jerolam pga Brassa dalm atin dhe fra Leoni nga Citadella, te gjithe m isionare te mapareshem te Shqipnise; nder keta mund t'emnohen m isionare dhe etnit qe vazhdcjne, edhe ata meshtare, d.m.th. fra Bonaventura e Shen Antonit, fra Benedikti1 nga Albiano, fra Gjon Gojarti nga Galata(6) shqiptar dhe fra Silvestri nga Luka. Dhe gdogja do te jete per hir te zotit dhe per nderim t ’atij Kongregacioni te shenjte. Te cilin zoti etj. \ 106 Lutje e fra Xhozcpe del’Akuila drejtue nje kardinali per te qene emnue ipeshkcv i Pultit (?). <SRCG, v. 265, fl. 221) 1650 (?) Shume i nalti zot. Fra Xhozepe del’Akuila, m inor observant, lutes shume i bindun ndai naltesise suej, me pervujtni thote se si ka m arre vesh so n’anet e te pafeve ne Shqipni asht pa titu llar ipeshkvia e Pultit(?) dhe me qene se te krishtenet qe jane me shumice aty kane nevoje per ndihme s’m irtncre, dhe qii aty te shtohet sherbim i i zotit, i lutem naltesise suej te denjoheni me ia propozue shenjtenise se tij fpapes] lutesin, i cili jo per interesa te tjera ose per ambicje, por per t ’i sherbye zotit ma shume per t ’u dhane pas shelbim it te shpirtnave e sherbim it te besimit te shenjte, po d’n urohet, dhe gdogja do ta pranoje si hir. Dhe zoti etj. 107 Lutje e Nikoll Korpenit drejtue Kongregacioni te Prop. F. me kerkon subsidin dhe misionin e vet, te ciliin (SRCG, v. 265, fl, 222) 1650 (?) Nikolle Korpeni, lutes shume i pervujte i naltesive tueja, me perVTijtni po parashtron se si ai, sipas dekretit te ketij Kongregacioni te shenjte, ka qene ne misionin e Shqipnise dhe ka sherbye dy vjete; prandej lutet per provizionin e dy vjeteve te kalueme, qe i pat qene prem tue kurdo qe te vertetohej sherbim i i tij; [lutet edhe] te perforcohet mision me provizionin e duhun si misionar, dhe do t ’i lutet zotit per naltesite tueja. Dhe zoti etj. 28 — Relacione II 433 108 Lutje e Nikollc Korpenit drejtue Kongr. Prop. F. per te nxjerre subsidin etj. (SIICG, v. 2G5, fl. 223) 1650 (?) Shume te naltit etj. Nikolle Korpeni, m eshtar misionar ne Shqipni, sikurse shihet ne dekretin e ketij Kongregacioni te shenjte te vj. 1647, ne peshtetje te cilit u shugurue edhe meshtar, po u lutet pilrvujtnisht naltesive tueja qe te denjoheni t’urdhnoni t ’i paguhet provizioni i kaluem per dy vjete qe ka sherbye qe me 20 prill 1648 deri me 16 korrik 1650, dhe t’i jepet provi­ zioni i D. Mark Gjansit prej 40 skudesh me veshjet kishtare dhe me shpenzim et e udhetim it sipas dekretit te 10 korrikut 1645 te cilit, me qe nuk deshi te shkonte ne mision, i qe heqe. Prandaj, mbasi lutesi asht shembullor, m e jete te mire, m e dijtuni, sikurse e deshmon vete arqineshkvi i Durresit, dhe veqanerisht mbasi kisha e Durresit me te gjithe pese sufraganet nuk ka m isionar tje te r as njeri te tille, me figuri do te m betet e kenaqun ne se do te niiset [lutesi] prej ketij Kongre­ gacioni te shenjte. Dhe zoti etj. %1 109 Lutje e ipeshkvit te Sapes, fra Simon Sumes drejtue Kongregacionit te Prop. F. — Kerkon per vehte titullin c arqipeshkvise s’Ohrit tue ia leshuc Zadrimen Ndrc Bogdanit. (SIICG, v. 265, fl. 226) 1650 (?) Fra Simon Suma, ipeshkev i Sapes ne Shqipni qe asht nen zotnimin tu tk no kufile e Dalmatise, lutes shume i pei*vujte prane naltesive tueja ftregon se] ka qene i debuem prej diogezit te vet si i dyshimte, ne luftat e tashm e nderm jet turqve dhe venedikasve, me pretekstin e beselidhjcs dhe ngritjes se popullit te krishtene kunder turqve, dhe asht pa shprese se mund te ktheje ma ku rr vegse tue derdhe pare te madhe, dlie kete e ka te p^maundun. Ne se ai nuk do t ’ishte i ushq.yem me lemoshet e dhembeshme te zotit tone [papes] dhe te ketij Kongregacioni ti; shenjte, do te qeneke i detyruem te shkonte tue kerkue lemoshe per te menduo per ushqim e veshje. Prandej, me deshire te djersitet ne vneshten e zotit, dhe mos te jetoje ne papunesi dhe i padobi, u lutet pervujtnisht naltesive tueja te denjoheni me ia dhane kishen e Ohrit, qe asht pa titullar pas vdekjes se ndyerit imzot Rafaelit, me proviziontn e zakonshem, qe tash ia keni dhane D. Ndre Bogdanit, dhe ate te Sapes t'ia jcpni z. D. Ndreut, me qene se ai asht i lindun po n ’ate ipeshkvije(1), dlie ne kote m enyre qe te dy do te mbesin te ngushlluem ; njeni, sepse asht ipeshkev n ’atdheun e vet, aq ma teper sepse ajo kishe [e Sapes] asht nder ma te m irat ipeshkvije qe gjenden n ’ato ane; tjetri, i shpetuem dhe i lire nga te gjitha m jerim et, do te jete per dobine e atyne shpirtnave dhe pa rrezik, sepse Ohri asht n -eth 300 mil larg nga Dalmatia e aty nuk ndegjohet zani i luftes; dhe ma ne fund, Kongregacioni i shenjte [do te] lirohet dhe lehtesohet nga ankesat e vazhdueshm e dhe nga kerkesat; dhe gdogja etj.; dhe zoti etj. 435 110 Lcter e arqip. te D urresit, M ark Skures, drejtue nje kardinali. Nuk asht ne gjendje te m baje dincezin, as shkollen etj. ne sc nuk i caktohet provizioni. (SRCG, v. 265, fl. 237) 1650 (?) Shum e i nalti etj. I Imzot arqipeshkvi i D urresit, ne zotnimin e tu rk u t, lutes shume i bir.dun prane naltesise suej te pernder., parashtron se tash 22 vjete e ushtron zyren e vet baritore vetem me buken e m undim it, oa asnie ndihme. Me cen e se ai ka arrite moshen e pleqenise dhe te m undim eshm e dhe te n en sh iru e m it e tij jane ne gjendje te m jere, nuk m undet me qendrue m a g jate n ’ato ane qe m e i m bajte te ngulun ne fe ata popuj, me e ruejte kishen e vet nga persekutim et e barbareve otomane dhe me m bajte shkollen e 12 gjakojve qe e ka zakon t ’i m baje e t ’i rrise per t ’i shugurue pastai m eshtare k u r te jete koha per te m iren e atyne popujve te krishtene, sik u rse m ire e dijne te gjithe. Aq m a teper, mbasi ai imzot ka qene zveshe nga <;do pasuni prej m uham edancve, me nenshtrim in ma te plote e me fy ty re per dhe po Ivp m eshiren e pam ase te naltesise suej qo te dcnjoheni. me m iresine tuej te natyreshm e, t ’i falni hirin e pvovixionit c t ash t zakon t ’u jepet arqipeshkvijve nder vendet e otomanve dhe nje tje te r ndihm e te dhem beshun per m undim et e tija te kalueme, dhe mos ta rm oni m a pak te denje se te tjeret shoket e tij dhe paraardhes. Ne se K ongregacionit te shenjte i u paraqit ndonje here rasa qe me n dihm ue p relatet e shkrete e te piklluem ne vendet e te paL'eve, tashti sig u rish t paraqitet shum e e madhe, m e qe asht e njohun vorfnia e tij. Ne se do te hum base ai vend, do te m ungoje edhe sherbimi ndaj zotit dhe n derim i i duhun ndaj Selise se shenjte. Ne se lutesi do ta n xjerre n ae rin , do ta dije etj. Dhe zotl etj. 111 Kerkesc e arq ip . te D urresit, M ark Skures, drejtue Kongreg. I’r. F. per disa orendi kishtare. (SRCG, v. 265, fl. 238) 1650 (?) Shum e te naltit etj. F ra M ark S kura, arqipeshkev i Durresit, m e qe asht ne nevoje te veshjeve per rr.eshe, sepse disa qe kishte jane vjetrue e leckose, dhe me qe nuk ka m undesi t ’i perterije, u lutet naltesive tueja per nje veshje te bardhe d.m hh. nje paljo, pluvjal, pjanete, kemishe, kelq, meshar, dhe nje pare san d slie, dh e do ta luse zotin per naltesite tueja. Dhe zoti etj. 437 112 Deter e arqip. te Durrcsit, Mark Skures, drejtue Kongr. Pr. F. me te cilen kerkon subsidin. (SRCG, v. 265, fl. 239) 1650 (?) Shume te naltit etj. Fra Mark Skura arqipeshkev i Durresit, lutes shum e i pervujtg 1 naltesive tueia, mbasi gjendet i rame ne nevoje shumS te m adhe nga rreziqet e tashm e te kohes se luftes, po i lutet miresise se naltesive tueja ta ndihmoni me kusurin e njeqind skudeve si ishte zakoni m e ia dhane para-ardhesit te tij, dhe do te jene vetem pesedhete permbi ata qe i jepni tashti. Dhe do te jete j detyruem ne pam barim ndaj naltesive tueja, e do te luse zotin per plotesimin m e gdo lum ni e shendet. Dhe zoti etj. 113 Pro-memoria e ipeshkvit le Sapes, Simon Suines, fakulteteve. (SRCG, v. 265, fl. 241) per nxjerrjen c disa 1650 (?) Imzot fra Simon Suma, ipeshkev i Sapes ne Shqipni pen zotnimin e turkut, mbasi do te niset edhe pak dite per seline e vet, u lutet pervujtnisht naltesive tueja te denjoheni me ia bame nderin per fakultetet e zakenshme qe u jepen ipeshkvijve tej-detin, dhe t ’i shtije ne pune ato n d ’r vendet qe i jane shenue per adm inistrim . Do ta m arre etj. 114 Relacion i priftit te Prizrcndit, Gregor M azrrekut, famullinii e vet. (STARINE v. XXV, fq. 173-179 — Tabularium . s. Congreg. de prop, fide; origin, vol. 220, fol. 344) mbi gjendjen ne 1650-1651 (?) fl. 173 Kongregacionit te shenjte. Une. Gregor M azrreku nip i te ndyerit arqipeshkev te Tivarit, i m bajtun ne slikolle per 17 vjete me lemoshen e naltesive tueja ne kolegjin e neofiteve(1), kohen e kujtim it te lum te zotit tone papes U rbanit te tete, dhe pastaj i bame doktor ne filozofi e ne teologjine e shenjte dhe me 1644 i derguem prej naltesive tueja m isionar ne Prizrend, qytet kufijt e te cilit kapen nder kufijt e Maqedonise e te Shqipnise, kam arrijle, dhe tashti gjendem ne kele kishe te N gjitunit te Zojes n '6 439 Qiell. Ketu kam gjete shume pak shtdpi te krishtenesh, qe arrijne ne num rin 24; keto shtepi jane m brende ne qytet. Ne kete kishe ka 6 fshate: i pari dhe ma i madhi quhet Suhoreka, qe don me thane lum i thate, ri'eth 40 mil lai'g nga Prizrendi. Ka pose nga 160 shtepi te krishtenesh, u n t i gjeta te gjithe te bame tura nga randim et e taksave. grate nder keto vende nuk paguejne asnje tak re. fl. 174 Fshati i dyte, larg 5-6 mil nga i permenduni, quhet Studengan. Ketu gjendet nje shtepi me te krishtene, dhe ne te ka shtate fryme, ti? medhaj e te vogjel. (Keta] i kungoj te gjithe dy here ne vjet dhe i mesoj rreth gashtjeve te besimit te shenjte. Fshati i trete ne kufi me kete, quhet Mamushja. Ka aty dy [graj te krishtena............... (2) tjetres (b u m i ketyne) asht. turk, e me lutet qe te shkoj me e rrefye e me e kungue fshehtas . Fshati i k atert quhet Zacista(3). Ketu ka dy shtepi te krishtena dhe, te tnedhaj e te vogjel, jane 13 frym e te krishtena. Edhe ketu shkoj per te thane meshen e shenjte 5 ose 6 here ne vjet, dhe dy here ne vjet per te kungue. Nil njenen shtepi jane tre vellazen, njeni asht treetar e dy te tieret iane cuba te fam.shem d h e u sje llin dame qofte turqve qofte te krishteneve. Fshati i peste quhet Ostrosule. Ky ka pase 200 shtepi te krishtena c tash te gjithe jane bame turq. Kv fshat ka qene nen kishen e Prizrendit qe moti, por tash pak vjete e kendej, imzot arqipeshkvi i Ohrit,(4) D. Ndre Bogdani; e ka vume nen kishe te wShegjekut. Fam ullia asht atdheu i imzotit te thanun. Ne kete fshat jane te krishtena vetem grate. Fshati i gjashte quhet Landovica. . . Ka 4 shtepi te krishtenesh e te gjithe keta jane [m e sherbim ] nder shtepite e turqve: lavrojne token, dhe e m bjellin per turqit, me qene se s’kane pothuej asgja te veten. Keta te gjithe kane ike prej maleve, ne te cilat jane ata shqiptare qe nuk i tregojne bindje turkut; jane te gjithe cuba. . . njerez shume te ftohte ne besim. P’shati i shtate quhet Valesha, ne te cilin gjenden dy shtepi te krishtena. Ne njenen shtepi jane te gjithe te krishtene, ne fjetren buirat jane turq e vetem grate te krishtena. Ajo shtepi qe i ka te gjithe te krishtene, jane njerez shume te m ire dhe durojne shum e per fene e Krishtit, sepse jane te persekutuem prej turqve, qofte pse kane pasuni tokesore, qofte sepse jane katolike e katolike shume te mire. Ajo shtepi qe asht me tu rq e te krishtene, nuk ka as pasuni tokesore as shpirtnore; asht gja e madhe(?). Ata te krishtenet. te cilet kane qene bame turq me veshtiresi m bahen m e buke, edhe pse nuk paguejne asnje takse; ata qe e mbajne besimin dhe paguejne, gjenden ne gdo gja shume ma mire se ata qe kane mohue. Ne te gjitha fshatet gjenden te. krishtene, ne mos burra, gra. A ta qs kane mohue besimin pendohen shume per gabimin e bame thone se kemi humbe m eshiren e zotit e kurr nuk do te rrxjerrim m eshir pse kemi bame faj kaq te madh qe me qene fe-leshues; qe asht mekati kunder shpirtit te shenjte. Disa thone, 441 e jane shume, se me zemer jemi to krishtene. vetem kemi ndryshue emnin sepse nuk mundemi te paguejme taksat e vendosuna mbi ne nga turqit; per kete thone. .. i nderuem i i dashun, eni e na rrefeni e na kungoni fshehtas. Une deri tash, nuk e kam bame kete pune, qe me rrefye e me kungue fshehtas burrat dhe as qe me fl. 175 duket se duhet bame . . . . Nje qashtje tje te r........ nje grue ose bune, qe i ka dhane te bijen turkut, a do te rrefehet apor jo? dhe keso rasesh gjenden plot ne qdo qoshe nder keto vende, sepse ata turq, te d ie t i kane ra moh besimit te shenjte, nuk duen te m arrin per grue bullen, por te krishtenen tue thane qe te mos vdese fare ne shtepfne time emni i te krishtenit: ata bij ose biia qe lindin prej ketyne jane turq. e nuk m betet asnie i krishtene. . . . Nie turk i cili e ka gruen te krishtene, nuk don ta baje bulle por e len ne qejf te saj. Une deri tash kam rrefye vetem vashen, sepse ne keto vende prej vajzes nuk kerkohet kurr pelqimi per martese, kur ajo te kete babe e nane, sepse thone se asht turp i madh ne vaiza te zgiedhe burrin e vet. Nje rase qe gjeta ketu ne Prizrend, shume te m adhe e kunder ur-dhenim it te kishes, asht se vajzat te cilat ishin disa 15, 16. 17 16 p d°ri 24 vjoqe, si edhe nuset qe mos te kene linde 5 ose 6 here, te gjitha keto vijne ne kishe nje here ne vjet, d.m.th. t'ejten e madhe. F retn it misionnre te bregut i kane qkisherue te gjithe ata qe nuk i qojne nuset dive vajzat ne meshe per qdo feste te vjetit. Keta [te krishtene] i derguen 2-3 here, pastaj kt.hyen ne rrugen e pare tue qite shkakun se ky asht vend i turkut prandej kemi frige mos te na ndodhe ndonje turp. Edhe per kete gashtje do te dishroja te me dergonit ndonje urdhen. . . Gjeta nje qashtje tjeter, dhe asht se shkojne tele fallqoret per te pyete, kur ndokush asht i smute, ne se do te sherohet apor do te vdese. Dhe kur ndokujt i dhemb syni, ose kryet, ose i asht ajtun kamba, shkojne te jevgat e te bullat, te cilat jane fallqore shume te medha. Dhe ato i qesin ato letrat e vela te mallekuem e dhe. fryjne me goje n ’ate vend ku ka dhembje, ose ne sy, ose ne krye, ose ne kam be tue thane disa fjale ce gjetuna ne fund te feirit. Une kam gjete edhe disa te krishtena qe e banin kete pune. . . . Une keta te title. . . . qofshin gra ose qofshin burra, si ata qe e bajne kete pune si ata qe e sh'tinin ne veorim ate pune, te gjith"1 i kam qkisherue. . . dhe me ndihmen e zotit ata te ritit tune te gjithe e kane heqe kete ves. Hoqa edhe nje tjeter zakon qe gjeta ne kete kishe te Prizrendit dhe asht se, kur vdiste ndokush. zienin gnane e perzie me arra me biber dhe sende te tjera; pastaj, kur qohej i vdekuni ne varr barshin m brapa ate grun dhe venen [e vendosnin| te altari, e qendronte at.y deri sa t£ vorrosej i vdekuni. Pastaj m blidheshin ne kishe grate skizmatike e jevgat dhe veheshin me ndeje sipas zakonit turk, dhe ne krye te tufmes fam ullitari. K ur te gjithe te kene zane vend, disa veta bijne ene fl. 176 plot me ate grune te ziem, dhe njeni bie nje bardak me vene. Dhe ma se pari ia epnin priftit, qe ai ta bekoje ate shpirt edhe te gjailet qe ka lane mbrapa; pastaj m err nje te ngranm e grune edhe e sjell [enen] rrethas. Dhe ata faqezezt, si burrat ashtu grate, para se te m airin nje i.e ngranme. thene per ate shpirt kete urate: zoti i dhashte pane: e pas443 taj hane. Mas kesaj ia gojne priftit ate bardak ms vene qe ai gjithashtu, si kryetar i turmes, ta bekoje, pas taj te pije. Dhe & banin kete per shpirt t ’atij te vdekuni, dhe pihej e bahej deiisa te kishte vene e grune te ziem. Dhe shume deheshin, si nga burrat ashtu edhe nga grate. Shume here, pasi t ’ishin dehe, qanin kush te afermin, kush farefisin, dhe banin kesbtu, nje muz ike fenri. Edhe kete zakon te mallekuem ua kam head, me qene se ky zakon bahej qe moti, ashtu si thote shen Pali nder letrat e veta: a s’i keni shtepite?’ etj. Edhe tash ata skizmatike veprojne keshtu nder kishet e tyne, k u r vdes ndokush. M’asht dashte shume mundim per ta heqe kete zakon nga kisha e shenjte katolike tue ? bame shpeoh here predkun mbi kete gashtje dhe u kam sjelle [fjaletj e umgjillit te shenjte te Krishtit, i cili thote: shtepia ime asht shtepia e urates. Kishin nie zakon tjeter, dhe asht se kur ndokush ka ethe ose ate te tokes, shkonin dhe gjenin nje gur mbi varrin e ndonjenit, e gonin nalt ate rrase, aq sa te m ujte me kalue i perkulun nen ate rrase ai i smuti dhe (pune e madhe e zanatit. djallezor!) ai sherohet nga ethet edhe prej asaj te tokes, dhe kjo gja duket e pabesueshm e........ Edhe keto i Ipm mallekue tue mos i pranue ne rrefim in e ne kungimin e shenjte, edhe me ndihme te zotit e kane lane ate rruge. Edhe rase te tjera jane te panum erta te cilat, po te jem gjalle. do t ’i shkruej nje here tjeter e ne nje rase tjeter. Iveta gjind, shume te padijtun, shume te !f tohte ne miresine e zotit jane skamore, krenare, rrenacake, te prirun nder kusarite dhe shperblejne te keoen me te keqe. M egjithate e kane frige m allekimin e fam ullitarit dhe kete e dashunojne; vetem nga ndonjehere e shajne, por kjo ndodh nga te dehunit. Shume heresh kam qene rrahe prej turqve, me qe nuk i kam lejue vajzat e krishtena qe te m errnin turkun per burre, sepse turqit qe kane qent te krishtene e pastaj kane mbohue fene, nuk duen me m arre per grue bullen, sikurse e thashe ma nalt. Shume me persekutojne edhe sepse nuk i pagcizoj foshnjet e turqve. N'ato dite qe arrita prej Rome nder keto vende, nje grue qe e kam fis, b u m i se riles asht bame turk, me pruni nje vajze per ta pagezue; e ama me premtoi se do ta m bante te krishtene, prandej une e pagezova. Pas, dy ditesh vdiq. Pastaj kurr nuk kam pagezue kur turq it me bijne ketu ne Prizrend ndonje femije per t ’u pagezue. Nuk e bajne per tjeter vetem qe te kete jrie, dhe jo qe mos ta hane ujqit; ky zakon [i fundit] asht ne Shqipni por jo ne kete vend [Prizrend] (5). fl. 177 - Ne Prizrend bahet nje feste qe asht e shna Prendes, nanes se lumes Virgjin. Kisha e kesaj shenjteneshe ka qene ne nje mnl te tmershem, edhe kisha e shen Pnntaleonit. Tash mbi nje m ur gjendet [fytyra e shenjteneshes, kurse per shenjtin as fytvre se kurrgja; vetem gjenden disa ene te kishes se njenes e te tjetrit. Jane edhe 4 mure te shtepise, ku ka banue fam ullitari ne kohe te vjetra, tash po t ’i shihte kush do te thonte so asht vend i vetm itareve ose i shenjtit Ilarion(?), kaq asht nje shkreti e tmershme. Kjo --henjtneshe edhe shen Pantaleoni nder keto vende jane shume te nderueri, sepse ne festen e ketij shenjti, m blidhet n ’at^ mat nje panair i vog'il, si te krishtene ashtu edhe turq e skizmatike. Dhe n’ato dy dite e l ane zakon me e rrethue ate vend, ku ka qene kisha e 443 shenjteneshes me nje qiri prej dylli, te gjate sa asht r gjate e i gjane vendi i kishes. Ai qe e ka zakon me e rrethue n ’ate m enyre qe thashe, me qiri prej dylii se verdhe, i paguen altarit 4-5 bajoke, pastaj sillen per rreth atij vendi te kishes tri heresh. Dhe tu rq it e bullat, me qe nuk dijne asnie urate, shkoine rrethas zbathe e m e surle, ashtu si e kane zakon ata qej kur kane ndonje gezim. B urrat te gjithe t ’armatosun, e grate te veshuna mire, dhe shume turq edhe shume gra bulla qesin ndiir altaret bajoke, te d ie t i vlejne fam ullitarit, atyne aspak. E kam zakon diten e festes se shenjteneshes, me thane dy meshe, ashtu sikurse me ka urdhenue zyra e shenjte sipars urdhenit 'te naltesive tueja, ashtu si asht zakoni me u lejue misionareve te tjere. Dhe asht nevoje e madhe per kete, sepse vendi i shenjteneshes asht rreth 8 mil larg nga qyteti dhe s’m undet i gjithe populli n'ate dite te vije aty, edhe ne qytet asht feste njelloj si aty n ’ate1 vend ku shenjtenesha ka pase kishen e vet; per kete nevoje e kam zakon me thane dy meshe per lavdi te zotit e te kesaj fhenjteneshe, por pa m arre abludonin (6) ne meshen e pare. K ur mos te jcm i penguem prej turqve, baj predkun gdo te dielle e gdo feste te vjetit; ose, k u r nuk shkoj nder katunde per te kungue ndokend, u mesoj doktrinen dhe te kendojne meshen per shpirten te te vdekunve, kur te jele nevoja. Kisha e Prizrendit ka 4 kujdestare, tash jane vetem, tre, me qe njeni ka kalue prej kesaj ne jeten ma te mire. P er ma teper, kisha ka nja tridhete sheten vneshte, e d la qet nja 15- ose 20 kuaj vene, qe kur shiten bajne njem ije e 500-ose 600 bajoke. Keta me m jaftojne per te mbajte k:\lii-. d.ji sherbyesin. Keto vneshta i jane lane kishes per shpirt kohiinkur' ata te Icrishtene ishin plot me pasuni. Tash keta sot jane skam nore sepse u jane ngarkue shume taksa te paligje per shkak te luftes, e prandej e kane leshue fene te shkretit sikurse thashe m a siper, dhe ata qe mohojne shum e e qajne fene qe kane humbe. Do te qe dobi e m adhe shpirtnore te dergohesh ndjesa e faljes se m ekateve per ate qe n'efehet e kungohet n ’ate vend dhe n ’ate dite te shna Prendes, sepse jane shume te perkushtuem asaj; yne gdo vjet fl. 178 i goj dhurate nje bardhak raki tu rk u t qe asht zotnia i atij vendi, perveg venes qe u paguej njerezve(?) te tij; gjitlrsejt n ’ate dite nuk me mjaftojne 130 bajoke per te pague; dhe keta qej e pelqejne shum e rakine (bardhaku i se ciles kushton 35 bajoke); me qene se pijne e hane gjithe naten, dhe ne m engjes e kane stomakun te randuem prej venes e prej gjelles, nga m ostretja dhe, m e qene se rakia asht nje ekcitant shum e i ngrohte i ban te lirohen. Dhe te gjithe kete dhurate qe baj, nuk e baj per tjeter por vetem qe te na lane ate dite t ’i kryejm e funkcionet qetsisht. E vertete se ne keto vende ka m jaft gani ushqimesh, por ajo qe pesojne te krishtenet e shkrete prej turqve s’ka goje njeriu qe ta shprehe, dhe jo per shkak tjeter vegse qe te na bajne turq, mbasi ata besojne se na te gjithe shkojm e (gka u ngjet atyne) ne shtepine e dreqit. Dhe kur nga shkaku i ndonje takse ose randim it [turqit] nuk gjejne te krishtenet, me qe keta fshehen, vrapojne te kishat dhe shtijne ne burg fam ullitarin e shkrete. Edhe une, i burgosun prej atyne, 4-5 heresh kam qene lidhe e fute nder pranga per te krishtenet, sepse ky asht zakoni ne keto vende 447 ' te mallekueme. Por te krishtenet nuk me lane shum e kohe ne burg, por vijne ala vete e vihen ne burg e me nxjerrin mue, sepse e kane pgr turp. Dhe shume veta qajne nga dhem beshunia kur me vene para, sepse asht zakon ne Turqi qe, kur gojne ndokend ne burg, mos me e cue pa i rrahe ata bakeqij qe vene perpara. Qeveritari, i cili quhet qehaja, kur erdha ne keto vende heren e pare, me kerkoi sense nuk e dii kush me kisht.e spijunue(?) se une gjoja po vijshe nga M alta dhe se kishem ardhe per te hetue vendin e turqvet, Dhe, te kishe ra aso kohe ne duert e tyne, sigurisht do te kishe qene varun ne hu, ashtu si e kane zakon te bajne per keqbasit, Por ma ne fund, tue pa te keqen qe me rrinte mbi koke, m ora me fajde te nje turk njezeb reale, dhe shkova naten te nje farefis i im, turk tshume i fuqishem (t’islhte ai gjalle nuk do t’ishte keq per m ue ne keto vende); ai i goi atij qeveritari pesembedhete reale e me ata (me shpetoi) prej menise s’atij tirani dhe mori prej tij nje leje qe te mund veproja lirisht ne qytet. Dhe te me besoni se, mos te qenkesh per te, une ose do te kishe vdeke ose prap do te kishe kthye atje te ju. G jithenje edhe tash i paguej atij turku, nga i cili mora ata njezet reale, njeqind e tetedhete bajoke fajde ne vjet, sepse s ’kam me gka ta paguej. I kam detyre edhe imzot Filipit, ipeshkvit te Nikopolit, nja njezet reale, ashtu si u kam shkrue edhe shume here imzot te ndyerit Ingoli dhe Gjon Domenik Veruzios, qe ta paguenin me ate pak bamiresi qe me qe shenue kur u nisa prej Rome, kur me derguet ne keto vende plot mundim, as nuk e dij ne se ia keni pague. Deshroj edhe me dijte ne se Kongi'egacioni i shenjte ma ka heqe [subsidin] sepse kaluen tri vjete, per te cilat qe shenue, dhe deri tash nuk kam m arre asnje d 3rshe........ fl. 179 Po ta levdonja vehten, lavdi im do te qe asgja. . .. Le t ’i besoni prandei naltesife t.uein nie nxanesi tnei dh^ nie sherbetori besnik. qe nal3 as dite nuk kursei mundim per sherbim te zotife, tue u m undue t ’i ve keta shpirten te shkrete per rruge t ’asaj lumni te prem tuem e prej zotit tone. Deri tash nuk me ka ra rasa te dergoj letra e te ve ne dijeni naltesite tueja per m undimin tim, sepse ketu jam te thuesh h e nje skute te botes, me qe ky qytet nuk asht si Belgradi e te tjera, qe te vijne njerezit nga gdo ane e nga gdo vend, por letra t i dergoj neper rruge te Gjermanise te imzot Nunci i asaj Gjermani; gjithashtu, kur do te doni te keni m iresine me me dergue ndonje leter, le te keni m iresine te ma dergoni neper ate rruge, sepse aty gjenden disa tregetare te ki'ishtene te Prizi'endit te cilet shlrojne me lesh atje ne Gjermani. 29 — Relacione II 449 S II E N I M E T Dokum. Nr. 1 1) Qiti telallin; banl gpalljen me zanin e kasnecit. 2) Duhet kuptue se sanxhakbeu kishte zanS vend n? nj? sht?pi mal?sor?sh pultjane. 3) Betimi solemn, me ungjill t? hapun, lshte ma 1 madhl p§r at? koh? n? popullsite e krishtena. ■1) Duhet kuptue: ushtrise se sanxhakbeut. 5) Kjo ka qene nje rruge e zakonshme e k?tyne perleshjeve. Mal?sor?t nuk donln n’asnje menyre te damtonin ata qe kishin qene te detyruem p?rdhun| t? hynin ne radhet e ushtrise se sanxhakbejlereve (Shih Dokum. Nr. 28, fl. 95v, etj.) 6) Mendojme se duhet kuptue: me maja te hekurta. * 7) Lutje te ndryshme, 8) Deg? e frangeskaneve. 9) D.m.th. te bajme meshtare te rij. 10) Noviciit jane kandidatet p e r . t? hyme n’urdhnin monastlk (n? rasen ton? frangeskan) dhe profese jane rregulltaret qe kane hym? n’urdhen. Dokum. Nr. 2 1) lshte koha kur me anen e shkresave te vjetra (autentike ose edhe t? falsifikueme) secili mundohej te -<provonte«- te drejtat e veta mbi nje vend, mbl nje privilegj etj. 2) D. m. th. ata qe po duen te grabisin vendet e jurisdiksionit. 3) Ne kete vjet u shenue te merrte seline e Tivarit Gjergj Bardhi i cili, q? nga vdekja e Pjeter Budit (1622) sundonte diogezln e Sapes. Po n? kete vjet (1636) vjen ne Sap? Frang Bardhi, nipi i Gjergjit. Keshtu edhe ma poshte, kur nenshkruen M. Skura, me cilesine «i zgjedhum*- duhet kuptue se ende nuk ka marr? ne zotnim seline. Dokum. Nr, 4 1) Lefra nuk ka adrese, por nga mbrendia e letres tjet?r t? dt. 8 shfator 1G30 (Dokum. Nr. 7) kuptohet se i drejtohet imzot Maroldlt te cilit papa la kish leshue ne dore kerkesen e Frang Bardhit per nje vend ne kolegjin e Propaganda Fide-s per nje nxanes shqiptar. 2) Na e kemi vume n? dukje vazhdimisht vleren q? kane keto cilesime nga pikepamja fjesht katolike, prandej nuk do te guditemi se i perdor edhe Frang Bardhi si prelat qe ishte. 3) Si kelu, si ne raset e mapareshme, kuptohet se kjo fjale don te thot?: priften, meshtare. 4) Do te kuptohet me veshtrim se i perkiste jurisdiksionit diogezan te Sap?s. 5) Kolcgji ilirik i Loretos nuk i kishte mesimet e nalta fetare si kolegjet e Romes. 451 Dnkum. Nr, 5 ! 1) Shlh Dokum. Nr. 2 2) Ipeshkvl 1 Lezhes asht gjlthenjM Benedikt Orsinl qe edhe me 1625 pat qen5 nG konflikt ma—lneshkyin e Arbenise per jurisdiksionin kishtar fviill. I, Dokum. Nr. 20), dhe me 162fr nG'-gtfTlcTJe’’ me arqipeshkvin e TTvarit per kishGn e Barbullushit (veil. I, Dokum. Nr. 25, 26, 27, 28). 3) Sllavishten. 4) D.m.th. IcarcJlnnlit qe do te kete ne kujdcs gashtjet kishlare e politike te vendeve tona. Dokuui, Nr. 6 1) SufragnnS quhen Ipeshkvljt qe varen nga arqlpeshkvl metropolit. Dokum. Nr. 7 1) Shpesh herd, nd keto materiale, Kongregacloni 1 Propagandas permendet me tanesiric? e kardinajve qe e piirbajng. 2) D.m.th. te kardinajve te Kongregacionit. 3) Shin mn tutje Dokum. Nr. 65, 72. Ky njerl pastaj. n& gjysmen e dyt8 t3 flhekulllt te XVII-tG ka piir t£ qenS shumG aktiv ne seline e ipeshkvise se Lezhes (1656-1602). 4) Knlegji 1 Lorotos. 5) Ne shekullin e XVII-tii Vladanjtd banonin ne Shiroke, nil breg te liqenlt tS Shkodrcs. 6) Bonaventurn Pnlacolo, prefokti 1 mislonareve franeesknne ne kohiin e pa­ rti te vendosies so tyne ne kete shckull (Shih. Dokum. Nr. 1). 7) Kerublno da Valle Bona, nenprcfektl 1 misloneve (Dokum. Nr. 28) 8) Nonshkrim tjeler nuk ka, por asht dora e zakonshme qe shkrucn letrat e nGnshkrueme nga Prang Bardhl. n r1) Dokum. Nr. 8 1 D.m.th. 1 veshun Ipcshkev per td marre nx dore zyrcin ipeshkvnore. 2) Ipeshkvl i mapareshcm I Arbenise. Gion Kolesi. 3) Kur nj’ii klerllc merr zyrcin e m^shtaris£~ose_ atS t’lpPshkvlsG. thuhet se al u shuguruc meshtar ose ipeshkev, Dokum. Nr. 0. e i1 7 6 5 4 3 2 1) D.m.th, nga shknku i rrezikut. 2) D.m.th. t’cjtcn e madhe, qe vjen fill para se dieles se pashkeve te medha. 3) Aq mcshtnri* sn kerkonte ceremoniali i shugurimit te vojnave. Ma von& i qe dhanii leja e kclrkueme (Shih Dokum. Nr. 27, fl. 242v. shen. 4). 4) Ketu asht fjaln t’i jcpet leja te baje meshtare pa prite afatin e caktuem tc5 moshes (znkonisht 23 vjecarc) dhe pa nevoje te prlten afatet ndermjet njii urdhni dhe njii tjctrl, p.sh. subdinkon, diakon, meshtar, 5) Parn-ardhiisi n'nrqlpcshkvine e Tivarit qe Pjeter Mazrreku. Nlpat e tij pra dulcet se jane Ui kiisnj familjo kosovare, dhe Gregori qe permendet ne kete doluimcnt, ka tii gjltha mundesite te jete ai qe pastaj me 1650 qe nii Prizrend dhe banl relacionin o vet (Shih. Dokum. Nr. 114). 6) Fleta e fundit e kiisnj letre asht vendose ne regjister larg nga fleta e parG. Koto punii ngjasin disa here ne keta rcgjistra. 7) Do tii kuptohet se Gregori ka bamii kontratiin e martesGs dhe tashtl i atl i vnjziis kGrkon ose In mnrrG nuscn oso ta lajii tG lirS me marrG njii burrG tjetGr. 452 Dokum. Nr. 10 1) D.m.th. kur sundonin diogezin para-ardhgsit. 2) Te Kongregacionlt te Propaganda Fide-s. 3) D.m.th. kisha asht tue u rrenue qofte materiallsht qoftg shplrtnlsht. 4) Bcratl vne. ne mesjete, u aueit Belerad. \ S j^ ja la e zotit, kuptohet krishti. I 6) Sipas besimit, keto tri vende Jang shenue ng jetgn tjeter pgr shpngimih e mekateve te kryeme ne kete jete qofte nga vete 1 interesueml (fend e burgatorl) qofte nga prindja ose te paret e tij (limbi). 7) Gjithenjg sipas besimit, shpirti i njeriut fill pas vdekjes d e lj ig njg gjyq te vegante, kurse gjyqi I pergjitheshem ose si e quen populli yng, gjyqi 1 mbram, do te bahet ng te sosun te botes. 8) D.m.th. nje pape edhe nje kishe tg vgrtetg. 9) D.m.th. ata qe jane binde e kang kthye ng beslmin e part! ose qg e kang lane rrugen e mekateve. 10) Gjo Bogdani po shkonte per te mbledhe ndihma qe te ndertonte nje ki­ she ne Bogmes te Shqipnise se Mesme (Shih Dokum. Nr. 11). 11) Shih shen. 4 te Dokum. Nr.. 9. Dokum. Nr. 12 1) 2) 3) 4) Shih shen. 2 te Dokum. Nr. 9 Po aty, shen. 3 Shoqni e pershpirtshme per lutje, per vorrosje etj. Keto fjale mungojne n’origjinal sepse fleta asht e damtueme. Dokum. Nr. 13 1) D.m.th. se t’ardhunat e saja shkonin per ushqlm t’arqipcsh. 2) Shih veil. I, Dokum. Nr. 26-28 etj. 3) Arqipeshlcev i Tivarit perpara shkruesit tg kesaj letre. Dokum. Nr. H 1) Shih Dokum. Nr. 9, dhe Nr. 27. 2) po ashtu. Dokum. Nr. 15 1) Vnzhdon grindja per gnshtien e kishes se Barbullushit (shih shen. 2 te Dokum. Nr. 5). 2) Asht e dielja qe bie 2 jave para pashkeve te medha. 31 Perpjesetimi ndermiet dy numrave 120:25.000 nuk asht real. Na jemi perpjekg t’i iexoime me kujdes sidomos numrat. Ndoshta kgtu shkruesl asht habits dhe lea lane di$ka jashte. 4) Fazat e ndryshme ne pregatitje per t’u bamg meshtar. 5) D.m.th. me recitue psalmet dhe lutjet e dites. G) Jang fillesa te tri lutjeve latinishte qe thuhen gjatg meshimit. 7) Dy cilesime te mekateve, ose fajeve qe bajne beslmtaret. 8) Faza te vjetit te shenueme1 per lutje e pendcse te ndryshme. 9) Deri kgtu baiiet fjalg per konfliktin gjate kohes se Pjeter Mazrrekut (Shih veil. I, Dokum. Nr. 25-28); tash konfllktl pgr kishgn e Barbullushit zhvillohet ndermjet ipeshkvit te Lezhes, qe asht gjithgnjg Benedikt Orsini, dhe Gjergj Bardhit qe ka zang vendin e Pjetgr Mazrrekut ne seline e Tivarit. 453 •JO) Tun pfirdortt nunirin shumcis, kiitu shkruesl ka parasysh trt fshatct q<* «no kohc plirbanln Trushln. Dokum. Nr. 16 1) ^FxanS—Baoilil q8 erdhl n5 sell me 1636. / 2) THon_Kolcsl. Dokum. Nr. 17 1) Traktato me karakter fetar-kishtar. Sikurse shihet, Frang Bardhl donte tC vazhdonte t'lshte nti korrent me gashtjet e ditunise se nalte fetare. 2) Shih Dokum. qt! ndjek, Nr. 10. 3) Njd kryengriUia, me emen ^Xhelal, ne krye te 20.000 vctfive, goi krye ng kohen e Selimit te I-rit (1512-1520^. Kryengritja u shtyp dhe, aso kohe e mbrapa, cllido kryengrites u quejt xnelali, d.m.th. ndjekes 1 Xhelalit. Dokum, Nr. 18 1) Sot: ldsha e sliiin Misc. 2) Njii dcshml beslml qe kleriket jane te dctyruem td recitojne. 3) K o n c ili 1 T r c q tlt. 'll 'Nbnkuplfi: sinoITln ose mblcdhjen e pergjlthoshme t& klerit td diogezit. (J» Nenprcfektl i mlsioneve frangeskane (shih relacionin e tij te vj, 1038 te Dokum. Nr, 20). 0) Jubilcu, qe asht nje ndjese e vegante, kerkon disa akte e Jutje te posagme te besimtnreve pc'r t’u litue. 7) Nuk dljtdtn si ta interpretonim ndryshe frazen e paqarti? t’origjinalit n<5 kCte vend. Dokum. Nr. 19 o 1) D.m.th. sundimi i sulltanit. 2) Te drcjle zotnimi qe kishte arqipeslikvi i Tivarit ne kapelen e shen Shtjcfnit etj. 3) Nenkupto se ka ftue arqipeshkvin e Tivarit. 4) Shih shdn. C te Dokum. Nr. 9. 5) D.m.th. Dnrdhejt e Zadrimes. Dokum. Nr. 20 1) Arqipcshkvi i Tivarit perpara shkruesit te kesaj letre. 2) T’ardhunat e snjn do t’i hante arqipeshkvi. Dokum. Nr. 21 1) D. Pjetiir Samueli ishte vikar (zevendes) i arqipeshkvit te Tivarit por vetfim per diogezin e Tivarit. Dokum. Nr. 22 1) 2) 3) 4) Shih lelrcn e 0 shkurtit 1037 (dokum. Nr, 17) D.m.th. Jpeshkvit. D.m.th. pdr ndonjd levizje. Shih Dokum. Nr. 10. I Dokum. Nr. 23. 1) Me te vgrtetg edhe Farlati-Koleti, ng vepren Illyr. Sac. 1 bashkojng mg nj[e dy diogezet: tg Lezhes e tg Llsit: Episconl LIssenscs sea AltMHegQcs (vl VII. fq. XIII, 4 vzh.), kurse relalorgt tang ngulin kambe per ekzistencgn e njg diocozi te. I.isit, te veguem nga al 1 Lezhes. 2) Kuptohet: tg Blinishtit tg Mirdites. 3) Kordinjano, ne Geogr. Eccl. Alb. fq. 293 e ldentiflkon me Tu mrrizl pra­ ng Mashterkorgs. Dokum. Nr. 24 1) Autori yne, kur shkruen italisht, pgrw^ikruhet: Franc.co (Francesco) Bianrhi, kurse ne shqlpet nenshkruhet: Frangu 1 Bardhe (Frangu_ Ibardhe — shih Fjalorin e tij, ne parathanie). Na ruejme TrajtgrTTKqlpe per sa 1 perket emnit, kurse per llagapin nuk perdorim -txajtgn me nyjg, 2) Ne fillim te shekullit te^ XVII-Jg, sipas tregimit qg ban ng relacionin e vet Marin Bici,^ ndodhi sulmi T^SSnxhakbegut tg Shkodres dhe t’atij te Dukagjinu per l a g a rrugen neper Dukngjin qe kishte qene mbyllg nga malesnrct kryeTTgrTte^. Relacioni- ! Frang Bardhit na jep kgtu njg veganti tjeter. Na e dijTng se- ng <;do kohe, pas pus'ntimit turk, Dukagjinl u ka dhane rruge te lirg turqve me te cilet binte ne marrevcshje, por ne gdo kohg ka qgndrue per turqit kercnimi i mbvlljes se rruges. Turqit prandej ndertuen «Qytezen e Re- dhe moron masa te tjera, sikurse ne ketg relacion do tg shohim ma tutje. Ketu na intereson te shenojme se, ne kohe marrgveshje, rruga neper Dukagjin ishte e rrahun prej karvaneve tregtare etj. 3) Duhet icupt.ue se ipeshkvi e detyronte tg mbante gruen qe kishte me kunore te kishes dhe te lgshonte ate qe e kishte pa kunorg. 4) Dihet se vorrezat ne katundet jane prang kisheve. Aso kohe bile, disa v o rrcra ishin edhe permbrenda ndertesave te kisheve. 5) D.m.th. ishte gue lugat. G) Pasi te kryhej nje dhunim ne vendin e shenjte to kishes, aty nuk murid kryhcshin funksionet kishtare te zakonshme ne se nuk pajtohcj kisha ose vendi I shenjte, me nje cercmoni te I’egante. 7) Asht fjala per Gjergj Bardhin, ungjin e Frangut. G) Mendojme se asht fjala per vellazni, sikurse del edhe ne tekst ma poshtg. 9i Tue e cl ij te si shkon puna e ortografise se ketj’ne relacioneve, mendojme se Ijala rosa asht nje mbiemen (adjektiv), por jo' me veshtrimin e drandofillte si do te lento me kuptue grafia me nje s, por me veshtrimin e kuqe (rossa). Nuk na duket se mund te merret per rosa = e brcme (nga roderc). Mcgjithate, meqe nuk e njohim vendin, e vume me pikgpyetje. 10) Na duket se ne kete specifikim te jashtezakonshem te kesaj vene, bahet fjale per rakine. Do t'ishte kjo e para here qe ndeshemi ne kete prodhim al­ kali nder koto materiale dokumentare, por ne kete formg tg papercaktueme mire. Do te kapemi te gjysma e ketij shekulli per ta gjetg fjalen acqua vita (Shih Dokum. Nr. 114, fq. 17(1), qe asht terma italishte per raking (terma e saktg asht acquavite = uje hardhie, por e thone edhe acqua vita si tg dashkeshin me thane: uje i jetes, ujg jetgdhanes.) 11) D.m.th. ditgn e 26 korrikut, ne te cilen bie festa e shenjteneshes, katundargt bijng shume qirij. Nder kishet konsumohet shume qiri, dhe prandej asht njg nder problemet e famullitareve te nozullohen. Keshtu marrin spjegim fjalet qg ndjekin ng relacion. 12) Shih ma tutje te fl. 200. 13) D.m.th. zojes shgn Meri. 14) Kater ungjilltaret kane nga nje simbol qe tregon karakterin e secllit: shen Gjoni — shqipen, shen Luka — kaun, shen Marku — luanin, shgn Matheu — engjullin. .15) Ng materialet dokumentare te kgsaj kohe, qe interesojne keto zona maloro, vehet ne dulcje vazhdimisht se toka nuk e qet bukgn e nevojshme per tg gjithe vjetin, e se prandej ata malesore ushqehen me rovctL Kjo termg na con 455 (o frytet e dlsn ferrcnvo, si mnnnferra ose fermaca boronlca etj. Na nuk dijtem ta__p(5rcalctojm3 dhe e vendosclm me pikepyetje .VetBm te njB relacion i Gjergj Bardhit gjejmB se, nB mungesB 13 bukBs -«Jetojn5 me frytet e kBshtejnve- (Shih veil. I, Dokum. Nr. 34, II. 252v). in') Sot Gomina, aflucnt l Drinit. 17) Asht abnll NilcollB Leka, qB na del nB shumB rasB tB tjera. 1C) N’italishten si fjala abaci ashtu edhe fjala kongregacion janB nB gjlnine femnore, dhe mund te dyshohet kujt i perket pBremnl pronBs. Na kuploime: ka marrB nga Kongregacionl subsidin prej 30 skudBsh me premtimln etj. Brand aj e perkthyem tlj. 10) Ndertimi 1 periudhBs n’orlgjlnal asht dlsl i paqartB. Na nuk e lBvlzem, MondojmS se duhet lcuptue: prltat ose pusitB la kanB vu nB Mai te Zi tB PukBs, qe asht prnnB popujve 13 Spasit, gjatc5 rrug3s qe gon n3 Serb!. 20) E keml lhanB so n3 keto rolaclone me fjalon turk kyptohet nB pBrgjithBsl mysliman. NJ3 rash shumB e qarte per ta pa ketS asht kjo frazB: turk... sbotptnr nic komb, prn: mysliman shqiptar. Edhe ma poshte: shumB te krishtcne I hanl turq, d.m.th. i ban! myslimanB. 21) LlognrHB o t3 dhnnnve q3 jep relatorl na gojnB n3 gjysmBn e pnrh t3 shekulllt 13 XV 1-13 luir qonBkn ndBrtuc s3 pari Q.ylcza e Re n3 Dukagjln (aty nga v.lrli EV17)j dhe paslaj dlsa vjct ma von3, kur dukngjlnnslt e paskane rrenue. Mcndojme se, pns kryengrltjes qe ngjau ne Dukagjln me 1515 dhe pas luftave qe ban! Turqia kundBr fuqlve pcrendlmore, dhe sldomos pas paqes qe banl Venediku me sulltnnin m3 1540, turqit nlsiin forcimin e pozitave te tyne nB vendet e pushtucme. Kjo do t'ishto koha e themelimit te QytezBs se re n3 Dukagjln. NB vjetet 1570-1574 ndodhl prap nje levlzje e madhe nB Dukagjln, dhe malesoret, nen krycsine e Barlolome Dukagjinit, shperthyen nga malet dhe gliruen Lezhen. Mendojme se nB ketc rnsB duhet vendosB prishja e qytezes pBr tB cilen flet relatori. Rindertiml u ba *sot 20 v-jot3» ppn me 1600, pikerisht pasl nlsen veprimet e turqve per te copBtue Dukagjinin (Shih gtien. Z)... 22) Shih ma poshtB te shen. 24, 23) D.m.th. nl qe e priti ne shtepi Frang Bardhln. 24) Jane fjale te shkrueme shqip ne tekstin italisht, —- NB fq. 195-196 tB Fjalorit 13 Frang Bardhit, asht shkrue latinisht ky shcnim: Qytezja e re, ose Dulcngjinn, e ndBrlueme nder keto kohtit tona ndBr malet e vcshtira e t'ashpra tB ShqipnlsB, prej nje turku epirotas me omen Buloll, kryetar 1 Dukagjinasvc ose, per ta thane si pas zakonit turk, sanxhak. Qytezja e re, o Dukagjina, -“Giltetia eree, oo Ducagin>k. (M. ROQUES, De Dictionnaire albanais de 1635 e tc ., Paris, Llbr. Orientaliste P. Gedlhner, 1932). — Ndryshiml ndermjet ketyne tB dhanave dhe alyne tB rclacionit qe keml parasysh asht se kctu autori pohon se nuk ka mujte me ia gjete ctnnln themeluesit tB parB, kurse emnin e atij qB e rindertoi (aty nga vjetl 1600) na e lexuem Magaroli. NB copBzBn e botueme nB Fjalorin e 1635-es, del emnl 1 snnxhakbeut Buloli; por per cilin ndBrtues ban fjalB aty? per 13 parin apor per t3 fundit? Ka ndopak ndryshlm edhe n’emertlmet e dhana nga Bardhi ne gjuhB c ne grafino shqipe: te Fjalori — G8tc(ia errcc, od Duca^ gin, kurse te rclacioni — Giutctia crce ndukagin. Per skjarimin e lexuesve, na po shenojme se i kemi vu kujdes te vegantB pikerisht leximit t’emnave, dhe nuk na dulcet so c ke,ml pase gabim kur lexuem Magaroli, megjithSse lajthitjet Jnnii 13 mundoshmc sldomos no kaligrnflnB shumB tB paqartB t3 Frang Bardhit. Magaroll ndoslUa du tB jnlB: IMgJar-ogllu, q3 don me thane: hlrl 1 Magjarrlt (ose maxharrlt). No quite se nsht 1 njejll me Bulolin (ndoshta Bull-ogllu, q3 d.m.th. hill i hulles) si te Fjalori i 1635-es, ntehcrB do tB mendonim se ai feudal kishte dy cpiteta qe do ta pBrcaktonin edhe origjinen e tij: biri i magjarrit dhe i bulles. _ - 25) Sot: Gomsiqja. 26) Kultura e rendomte ka qene aso kohe mell, Sorgu (melica rossa) asht melakuqja, per te cilen l’let edhe Bogdani: «Kjo punB asht, perse vollendohene se paku: me nji thember buke melakuqe e nji tB pimS uji kacenjBne posi drejte- (Cunues Proph. 11/40, Nn 9, 10 citue nB H. Drites 1932, fq, 344-345). Kur ma vonc cilesohet sorgo lureo, kuptohet se asht misri. Ne fjaloret e gjuhes ltalishte, fjala melica jepet edhe me veshtrimin e misrit. Mund tB themi se shekulli i XVID-te asht periudlia kur hyn nder ne kultura e misrit. Shihet nB keto relacione se kultura e sorgut — melakuqes paraqitet si nje kultojrB e rrallB, dhe 4 50 prandej ka roundest te kete qeng edhe kultura e re e misrit tg cillt nuk l dthej emni. Sikurse dihet, ne fillim, gjithemone zakonisht ka peshtjellim termash kur sendi vjen nga jashte, nga drejtime tg ndryshme dhe me emna te ndryshgm. Sa per misrin, vete gjuha italishte, ng tg cilen jang shkrue shumica e relacioneve tona, ka peshtjellim: sorgo, melica, sorgo turco, granturco, frumentone etj. (Shih edhe shen. 48 te Dokum. 35). 27) Duhet kuptue: vdis ose hiqu njeni dhe venu tjetrl. 28) Kuptohet: gjysem barre. 29) Tregti me gjana tg shenjta. 30) Besojma asht akti ose ajo qe quhet ♦kredoja**- e besimit, kurse atyna (paternoster) dhe falemimerla (ave Marla) jane dy lutje te rendomta. 31) Festat mbalicn tue mos punue, tue shlcue te kisha, tue bamg vepra t? mira te shpirtit e te korpit etj. 32) Ndeshkim kishtar. 33) D.m.th. ne ndonje kolegj t’ltalisg. 34) Megjithe shkatgrrimin e fisnikise feudale qe pgsol vendi yne me piishtlmin turk, prap, edhe ne zonat e vendit tong ku s’ishte 1 vendosun plotesisht feudalizml otoman, klshte diferenclm klasor; edhe vetg Bardhi krenohet per deren bujare tg vet etj. 35) Te kujtohet gostitja e Trlmnlgonit qg e pershkruen Betronl ne Satyrikonin e vet dhe Bardhi, i ardhun freslcet nga Roma, mundet qe e kishte parasysh. 36) D.m.th. ne kremtimin e dites se shen Palit qe bie mg 29 qershor. 37) D.m.th. me shen Palin asht traditg se do te dale drithi 1 ri. 38) Neper Zadrime banin si te thuesh kontrabande krype. 39) Fjala e fundit sikurse edhe e gjithe fjalia dulcet se jane perdore ng mgnyre figurative. 40) Mos don te thote se nuk lcishin kapela me strehe? Me te vertete e keml te veshtire t'i mendojme malesoret tane pa qeleshen e kolces e cila, nga ana tjeter, nuk i pengon rrezet e diellit dhe prandej nuk bie ne kundershtim thania e rclatorit. • I 41) Vojvoda ishte qeveritari tiu-lc 1 malcve aty ne Dukagjn.. Ky, mg si du­ lcet, soling e kishte ne Qyteze te Re te Dukagjinit dhe, ng rasen tong duhet tg jete pikerisht aga qe e pritl mysafir Frang Bardhin (Shih fletgn lPOv tg kiitij relacloni). 42) Sikurse per gjining mashkullore kuptohet oc; fjala turk asht thanc pgr mysliman, ashtu edhe ketu nenkuptohet: myslimane. 43) Te gjitha keto jane copa te veshjeve etj. qe 1 nevojiten priftit per t5 lerye eeremonite fetare. 44) Edhe kishet e Zadrimes, megjitheso ne gjendje ma tg mire se n»o tg maleve, mbnheshin me vdshtiresi, prandaj Frang Bardhi del ng kgte shprehje (Shih edhe Dokum. Nr. 30t fl. 157). 45) M. Roques ne «Le Diction, etc.^ fq. 31, vren e pyet ng se nga ky rolncion i 1637-es dhe ai i 1638-es do tg lcapemi fill te relacioni 1 1G11-it mbi Zadrime, pa ndonje relacion te 1039-es e te 1640-es, apor ka mundesi te gjenden me kerkime tg tjera. 46) Keto vizita i ka luye, dhe relacionin relativ e jep ng qershor te 1638-es (Shih Dokum. Nr. 30). 47) Me gjithe nevojen e misionareve, relatori ven ng dukje se nta duhet tg . veprojne si pas udhezimeve t'ipeshlcvit. Ky asht shenji se konflilcti ka nise. qe pastaj do te shpertheje i ashper (Shih M. Roques, po aty, fq. 30). Dokum. Nr. 251 1) Ne kete pike ndgrtimi i fjalise n'origjinal asht i pasaket. 2) Tome Orsini, arqipeshlcv mg 1599 deri me 1608. -3) Kushtime, ose cx-voto, d.m.th. gjanat pak a shume te gmueshme qe besimtaret u dhuronin altareve te kisheve per te nxjerre nderna nga shenjtent etj, 4) Kishe qe sherben per te dyja ritet do te ndeshim edhe ne dio(;ezin e Arbenise (sipas Mark Skures) ne Lunik (Shih Dokum. Nr. 36, shen. 19). 5) MS 1571 kur rand nd doren c turqve. Dihet se Tivarl u dorezue pa luftd, kdndej marrin spjeglm fjaldt qe ndjckin ne re'acion. C) Ky relacion nuk kn nenshkrim. Asht e qarte, nga dora qe shkruen dhe nga data, se asht veld Gjergj Bardhl qe e redakton Dokum. Nr. 26 1) Duhct kuptue: kctn IS Serbisd sd poshtme (Kosoves). Shih per kete fillimin e relacionit qd ndjek (Nr. 27). 2) Nenshkrim nuk ka, por asht dora e Gjergj Bardhit. Dokum. Nr. 27 1) Zakonisht nd kdto mnteriale ndiqet ndamja e vjeter e dites n’ord: agim — porendim 12 ore. Sipas fjaldvc qe ndjekin, duket se ketu bahet fjale per afro 4 ore para perdndimit. Ne kete rase, nuk do te dinim si ta interpretonim numrin 24 (i cili zakonisht merret per oren e perendimit}. 2) Mund te jold numrl tamnm 1000, por do te shcnojme se sidomos ky autor, ne dlsa rasd shkruen p.sh, 1000. per 108 (vjen si me shkrue: 100 (dhe) 8). Ne rasen tone mendojmd plkerisht se do te jete 108, tuc e vu kete numer nd report me numrin e te krishteneve te zones (Shih Dokum. Nr. 32, shen 27). 3) Sot: Ereniku. 4) Shih Dokum. Nr. 0, shen. 2, 3. 5) Ky relacion nuk ka nenshkrim, por asht dora e Gjergj Bardhit. Dokum. Nr. 28 1) Degci e frnngesknndvu qe me 1634 themeluen misionet ne Shqipni_ to derguem nga Propaganda Fide. o', Urnlorot jand kishdza. Me Icdtd terme quhen sidomos ato kishdza qe nuk leant; Id bajne me jurisdiksionin diogezan dhe jand te shenueme vegan per ushtrlmin misionar. 3) Ndryshe: shen Merin e Fitores, feste e themelueme me 1571 pas fitores ne Lcpant. 4) Net goje te popullit thuhet: Zoja Rruzare, duket se asht e njejta me shen Merino e Fitores. 5) Kleriket qd jetojnc! nd nje mannstir (rregulltaret si frangeskanct et.j.) perveg ntvne qe jand moshtnrd, knnd edho disa bnshkdvellazdn qd nuk meshojne dhe qd zakonisht kryejne punt't sherbyesc Id komunltctlt: sherbim nd klshd, nd kuvend, ne kopshlije, nd kuzhind, nd robaqcpsi etj. G) Njeni nga shkaqet e konfliktit midis prelateve vendas dhe mislonareve ka qene edhe fakti se te huejt predikonin dhe rrefenin me perkthyes (M. Roques, «Le Dictzon. ect..» fq, 30). Duket se prelati i fundit qe ushtroi zakonin me predikue me perkthyes qe arqlpeshkvi i Shkodres Guerini (fund i shek. XIX dhe fiUim i shek. XX). 7) Siktirse e themi te shen. 4 i origjinalit, koto fjale jane te shtueme past ka qene shkrue relaeionl. Ne fl. 05-05v, shkruesl pohon se Pulti me Kelmendin jane te pabindun. Kjo kontrakdikte duhet spjegud se paqen me lurqit malesoret e kane ba n’ato dild. Duket se, pas ekspedites se Vugo pashes, per te cilen ban fjale relacioni ma tutje, asht a m lc ndonje marrdveshje dhe prandej ai qe e ka rilesue kete relacion pasi ka qene shkrue, i ka shtue keto fjale m'anesh. 11) Pra kjo qendlca uralorja e gjashte, ashtu si paralajmoi ne. fillim kur tha: pose ose gjashte. I’dr urutoren shih ma tutje te fl. 05. 0) D.m.lh. ipeshkvijt. 10) Kurjjinj ishte sella o ipeshkvit t’Arbdnisd. 11) TelTsti he kdtd pike nuk e thole ate qe shenon m’anesh pcrmbledhesi. Ky i fundit ia len fajin priftenve te padijtun, kurse teksti mund te kuptohet se fajl asht te padija e veld popuilsive. Keshtu edhe ma tutje te fl. 08. 458 I 121 Nd td gjitha kdto relacione te ketij shekulli, megjithdse n’emextimin kishtar Prizrendl e Jakova perfsbihen ne diogezin e Serbisd.^del e qartd se ato jand vende shqiptare dhe id banueme~ne pergjftHesI pre] sbqIpterdsbu-.Kdhe ne shprehJen" e ketij relatori qd thotd se nuk shkoi ne Shkup -sepse ashb jashta Shqipnlsedeli e qartd se vendet e mapareshme, pra Jakova e Prizrendi me rrethet e tyne, konsiderohen dhe jand pa tjeter Shqipni. 13) Te ndryshem lloj-lloj gurdsh. 14-KAltare te ndryshem, si dhoma td ve?ueme, mbrenda kishdve. f. 15) Helena dh&JUrnshi i IT-td djali i sai. kand land edhe nd vendin tend mbishkrime si ndertues te kishdve,_si^ p.sh. nd kisheji e Shlrqit td BregbTmds~~etj. D.m.th. n’ipeshkvine e Shkodres. 17) Ne kuptimin katolik, ai qd nuk beson nd krishtin numerohet i pafe, po nshtu sikurse te krishtcnet qe nuk jand te lidhun me papdn konsiderohen skizmntike, ose td shkeputun. 18) Ne kontratot e martesave qe baheshin prane kadiut, sipas sheriatit, caktohej edhe nje shume, sipas gjendjes ekonomike te burrit, qe ky detyrohej td paguente ne rase se e leshonte gruen: haku I nigjahut. 18) Kjo asht nje bestytni e lindun nga nje e besueme e shtrembte e krishtend se gjoja grate e femijet e krishtene nuk qelben sepse i ruen krypa e pagezimit. 20) Kupto: pdrjashtime nga disa detyrime, pra privllegje. 21) Pur regjimin e privilegjuem te Zadrimes shih relacionin e Frang Bardhit mbi kete krahine, te vj. 1641 (Dokum. Nr. 35) 22) Nga keto fjale kuplohet se sanxhakbeu ushtron autoritetin e vet nd Zadrime, taah me 1638, por krahina asht gjithenje jasht regjimit te timarit. 23) Luije tci rendomta. 24) Shki-uesi i ketij relacioni, misionar i huej, kishte nise td predikonte shqip (shill Dokum. Nr, 18). Fjalet qe thote relatori pasqyrojne veshtiresite qe ka ndeshe ai si i huej, por padyshim pasqyrojne edhe gjendjen ne te cilen ishte aso kohe gjuha perballe trajtesave abstrakte • shkencore dhe erudite, (shih ma poshte te fl. DOv). 25) Mbasi bahen synet 2U) D.m.th. sa jane popujt e ndryshem. 27) Per kntolikun gdo besim ose pdo profet tjeter jand te rremd. 28) Mesxhitl asht faltore muhamedane ku bahen mbledhjet, kurse sinagoga asht faltore izraelitc, po per mbledhjen e doktoreve te ligjes. Relatori spjegon te paren me te dyten, pikerisht per elementin e perbashket te mbledhjeve qe ba­ hen aty. 29) D.m.th. ditet e festa\-e te medha kishtnrc ne td cilat asht e ndalueme pu­ na d^e e detyreshme pjesemarrja ne meshim. «(1) Shen Kolli i dimnit, me 6 dhjetor. ^1) D.m.th. shen Merind. 32) Fjale kabalislike td pakuptim qe na kujtojne ate Pape satan aleppe td Dantit (Ferri I/VII, 1) per te cilat jane bame kaq hipoteza. 33) D.m.th. dalin po ato fjale qofte tue i lexue mbare, qofte mbrapesht. Vetem nga ky shenim i relatorit na mujtem ta transkriptonim kete fraze te pakuptim tue e nxjerre nga nje shkrim shume i veshtire per t'u deshifrue. 34) Ky lloj pluhuni, i nxjerrun nga kdto miza, bahej deri nd ditet tona ne malet e Kurbinit (Zheje), por pa ceremonialin e premjes sd kokes me asper etj. si thotd ketu relatori. 35) Asht fjala se nuk shkojne sipas kalendarit gregorian. 36) Shih shell. 24 37) D.m.th.: kur duem td qesitn citate nga biblja e ungjijte ose nga veprat e shenjtenve, 38) Kupto: me anen e rrefimit i detyrojme te mesojne sendet e besimit e t'u mbahen rregullavc te tija. 39) Krizma, ose bagemi, asht voji i shuguruem (ose i bekuem) t'ejten e madhe qd pastaj sherben per dhanien e disa sakramendeve. 40) D.m.th. shpejt e shpejt, pa ndonje pregatitje. 41) Mana, hebraisht: manhu, asht ushqimi qe, sipas bibljes, u goi zoti hebrejve kur ata ishin neper shkreti pas ikjes nga Egjypti para se te hynin ne dheun e premtuem td Palestines. 459 -12) Duhet kuptue: pn shkue pdr tii pyctd prittin ose pa shkuo ky per tfua sjelld nd diJen 1 rrogullnt e martesds, -t •> , . ■. > . . i ■ 43) Rclatori, si kt.HU, si pale ma nalt, ngul kambd ne dallimin qd ka midis sakramendlt dhe ceromonisd. Per katolikdt cdhe rruirtesa asht nje snkramend, prnndej relatori e dnllon nga ccromonite sepse keto nuk e knne vleren e njd solernniteti si e kane sakramendet. Sikurse shihet prej gjithe ketij teksti, mlslonarct ishin rigoroze persa u perket sherbimeve fetare, dhe skandalizohen kur gjejne ne klerin vendas dhe ne popull gjithe ate pnkujdesi dhe peshtjellim nd keto pund. Kjo nsht nota zotnuese e td gjlthd mlslonareve dhe vizltuesvc te ddrgucm pdr inspektim. • .t < 44) Kuptohet: kdshtu vcpronln jo lb gjlthd meshtaret, por shume sish. 45) Shih shen. 29. 40) Duhet kuptue se ketu relatori ban fjalb per ato rase kur te lcrishtenet, dhe sidomos klerikdt, shkojnb prane bejlereve dhe u japin te holla e -dhurata te tjera per te nxjerrb lejen e uslitrimit te disa te drejtave ne nje vend, sidomos te drejtat e jurisdiksionit kishtar, kur ka grindje midis paleve te ndryshme ndermjet te krishteneve veld. 47) Per besimin e krishtene «rruga e gjane* asht rruga me lule e pa trazime •e ketij shekulli, asht rruga e mekatit qe te gon ne ferr (xhehnem), ne kundershtim me -u'rugcn e ngushte^, qe asht rruga e mundimeve dhe e veshtiresive, rruga e virtytit qe te shpic ne parriz, '4b)..Asht ketu fjala pdr ekspediten e Vugo pashds se Bosnjes mbi Kelmend me T030, te~TiTen e^pdrshkruen IiblldsisM jo vetem ky relator, por edhe Frang Bardhi (Shih Dokum. Nr. 30, fl. 159-161). "4TJ7”3hih Dokum. Nr. 1, shen. 5. 50) Venedikas i Kotorrit qe merrej me punet e misioneve ne Shqipni (Shih Dokum. Nr. 71, 79, 30-02, 90, 99, 101). 51) Mendojmd se fjnldt e fundit duhen kuptue keshtu: te krishtenet nuk ka­ ne shpetim t.ieter vegso ttie ua leshue shtepine ne dore turqve te fuqishem nd raset o nevojes, dhe kjo pund asht si me thand strehimi 1 fundit i tyne. 52) Sikurse o tiinme ma pare, ishin ushtrite e Vugo pashes te shpdrr.dame neper rrethet c Shkodrtis. Relatori ia detyron shpdtimin e misionarevo nga grabitjet, mungeses se vends qe ata nuk e kishin Id depozitueme, por duhet pase parasvsh se misionnret gdzonin mprojtjen e komandantit, urdhenin relativ to ciJit e pamii te fl. 9(1. 53) Edhe ma poshte pdrdord ketd formd: Meml zot (fl. 99 nd fund) 54) Kupto: prefekti nxori nga manga e petkut td gjane frangeskan rreguUoren e urdhnit td vet. 55) lUisienaret e kishin zaknn, dhe c mbajtdn dcrl nd kohd td vona porsl mint td mird qd u haplo II' gjithn dyert. t’ushtronin mjekdsind. Nd mestn e emplrizmit qd mbizoinonte. padyshim ntn vinin dlsl td pregntitun nd shkencen mjekdsore edhe pse nuk qeni' mjeko td vertetd. 56) Idenllfikimi i Jtishlt dhe Gramshit me dy graflte relative t’origjinalit asht i munddshem, por pdr Unsa.j nuk dijtdm ku ta glenim, nd mosqofte nje shtrembenim grafije i fjnlds Bosnt (Bushat). Kjo do t’ishte epara here qd ndeshemi nd kdtd toponlm, id lokalizuem ketu, nd keto relacione qd nuk e permendin nd rase td tjera analoge. Tjeter nsht Mbusante, Busanti nd Bregbune, qd duhet t’identifikohot me Mushanin e sotem dhe jo me Bushatin, si ban Kordinjuno ne Geogr. Eel. fq. 20 dhe 50 (shih indeksin e tij nd fund). 57) D.rn.th. se kela fshatare ishin ne gjendjen e bujqeve td giflliqeve feudale ne td eilat zoti i tokdfl merrte 75% te prodhimeve. Pra nuk ishte fjala as per td dheten as Id leten deri nd gjysmdn, sikurse niund te ngjiste me toket e timarit, por pdr 3/4 td prodhimit, sikurse mund te ngjiste nd njd forme tjeter te pronesise feudale, pra nd giflik. 50) Kjo llogari del tue llogarite se nd Barbullush nuk ka asnje famllje fsha­ tare me prona td vota dhe tue i shenue Jushit 4 shtepi td tilla mbi 10 qe ka gjithesejt; pra: Kukli 17 + Jushi 4 4- Rozaj ( ? ) 4 + Gramshi 17 = 42. Pra: mbi 114 shtepi fshatare td kdtyne pese fshateve, vetem 42 kishin toket e veta dhe 72 familje ishin bujqd nd tolcet e gifligareve, 59) Origjinali ka pasnrdhesi, por s ’ka lcuptim, duhet te jete nje gabim ni te shkruem. Dihet se konflikti i madh shpertheu me 1628 kur ishte ne Tivar Pjeter Mazrreku i cili asht parnardhesi i te tashmit (1630),. Gjergj Bardhit. 60) Origjinali, nd ketd pike, pa asnje shenj pjkesimi, td len ndopak ne dy* 4 GO shim ne se Shasi do te pdrfshihet me ato tete famulli apor nd se grindja k« qcnd po per Shasin. Na e kuptucm nd rrugen e pare. Cl) D.m.th. ipeshkvi i Shkodres. G2) Td drejtat e atij qe ndertoi, pajisi ose themeloi klshdn, por jo td drejten e ushtrimit t’administrates dhe te gezimit te t’ardhunave qd vtjnd nga admlntstrata. > • ' 63) Tue gezue ato te dreita qe knne shpetue pa u humbe mbi nje pron, etj. 64) Pengesd qd mos td kryheshln funksionet aty. Dokum. Nr. 26 1> Lumdsi. katund ne Mjeden e poshtme (Zadrimd). 2) Urdhdnimet e zotit e kand burimin te dhjnta e vjetdr, te ligja e Molslut qd, sipas bibljes, e morl mbi malln e Sinajt td shkrueme nd rrasat e gurta. Kurse urdhenimct e kishes nuk perfshihen ne shkrimin e shcnjtd. 3) Shih Dokum. Nr. 0, shen. 3. 4) Psalmet dhe lutjet e tjera qe kleriket jane te detyruem td thone gjate koheve te ndryshme te dites. 5) D.m.th. shkallet e ndryshme derisa te bahet meshtar. 6) Kuptohet: Lumesi dhe Deja. 7) Sot toponimi asht: perroni i Glines aty prand Hajmelit. 8) Ose edhe Ranzi. 9) Ne vjetin 1638 data 1 gusht qe e diele, prandej na e perkthyem keshtu, edhepse mund te perkthehej: te dielcn c pare te gushtit, 10) Me 6 te gushtit, kur perkujtohet tregimi ungjillor mbi shdnderrirnin e krishtit ne malin Tabor. 11) Duhet kuptue: mbledhesit dhe administruesit e lemosheve dlie t'ardhunave te tjera. 12) Krahaso kete sherbim <'paqesor>» qe tregon se ai ka bamd ne kishen e Barbullushit me 1638 me thaniet e fra Karubinit po te ketij vjeti (Dokum. Nr. 28, fl. 98-99). Edhe vote relatori vazhdon tash dhe prek gnshtjen e grindjes qd ka me ipeshkvin e Lezhes per ketd kishe. 13) Duhet kuptue se tash e leap prap fillin e tregimit qe e keputi kur tregol ;ashtjct e Barbullushit; pra niset nga Blinishti. 14) Sikurse e tha relatori Kerubino (Dokum. Nr. 28, fl. 99v), Benedikt Orsinl ipeshkvi i Lezhes, morl gka pat per te marre sepse do te nisej per Rome. Gjergj Bardhi perfiton nga mungesa e tij per te tentue nje vizite ne dioeezin e Lezhes, por me si duket, nuk shkoi pertej kishes se shen Kollit sepse, si e thote ai vete, &jeti klerin dhe popullin -“me pershpirtni te pakte>» dhe nuk e lcjuen. 15) Rclacioni nuk ka nenshkrim, por asht e qarte dora e zakonshme qe shkruen dhe nenshlcruen per Gjergj Bardhin Dokum. Nr. 30 1) Keto 9 katunde, nga Ky relacion, i ka, nxjerre edhe Kordinjano ne vepren e thanun, fq. 241/17, dhe i ka identifikue me toponimet e sotem. , 2) Kordinjano e identifikon me Kalimagin. 3) Relatori yne, sikurse shihet ne pjesen perkatese t’origjinalit, emnin e katundit e shkruen shqip Scene Crugia, kurse emnin identik te kishes, e shkruen ltalisht: S. Croce. Por nuk vepron keshtu me katundin dhe me kishen e shen Merise qe vjen pas. , , lJ 4) D.m.th. i jep emnin edhe krahines. 5) Kordinjano e identifikon me Malin e Zi. 6) I familjes se njohun zadrimore, qe ipeshkev 1 Sapes rreth vjetit 1578 deri me 1583. i ‘ 7) Sikurse e kemi thane, kjo shprehje zakonisht vlen per: i ndyeri. Nd tekstin origjinal nuk del e qarte kujt i pershtatet ma fort, a vetd Tozol Bardhit apor papes, Na menduem ta lamd shprehjen nd vendln e v e t 8) Sot Krasniqja. 9) Koha e meshes para se td bahet shuguriml 1 bukes dhe l vends. r 10) Sot. Merturi i Gurit (?) 11) Sot nsht toponlml: PKrronl i Belshin&j, 12) Ky toponim del odhe nd trajtdn Trcbuna qb Kordlnjano me plk£ pyetje r spiegon me Trueni ose Troven. Mondojme so grafia o dhanun kdtu nga Frang Bardlii: Tcbruna mund Ul nn drejtojii no lokalizimin e kdlij loponiml dlku n§ Berishd ku sofl nje lagjo e katundit te Kishes quhet Bruna, dhe po aty asht edhe Cukt* Bruna, pra per toponlmin tonb: Te Bruna, 13) Shih Dokum. Nr. 24. 14) Kerkon pra nje vendim nga organet ma te nalta klshtare. Keshtu edhe per Q.'ishtjc te tjera qe rreshton ma poshte. 15) Nuk ka organe gjyqesore per te ntfjekun dcliktot, Relatori prek kdtu gnshtjen e mai Tj es si* gjnkut qd nuk mbahej ma mbrenda rregullave td caktueme nil Knnun, por bahcshln shpdrdorime. 10) D.m.th. priftdn. 17) D.m.th. e keqja e dylb do te bante te harrohej e keqja e pnrd aq e mndhe. Dnlunn. Nr. 32 1) Vizlten neper Serbl o nls md 21 te jannrit 1630 dhe zgjat. deri ne nandor t’atij vjcti; pastnj, mt! 5 te dhetorlt, Gjergj Bardhi niset per Ankone (Shih fl. 235). Past tregon per nlsjcn, jep edhe relaclonin mbi dio^ezin e Tivarit qg, sikurse e thote ai vote), o kn lcrye vjelin e kaluem, pra me 1630 (Shih fl. 235-236 v).’ 2) Do tfi vrejmd se sidomos ne kete relacion autori mo disa shprehje dhe me ndertimin e errte te frazuvo, me pasiguritd morfologjike, me pasaktesine e shenjavc te pikesimit etj., nuk del shume i qartd. Na do te perpiqemi ta gjejme kuptimin si te na duket ma drejte. Tuo nise ne kete pike, p.sh., perkthimi fjald per ijale do te qc keshtu: dhe lc.io qc nc viziten c fundit 3) Llogarite e diteve t'udhtimit te dhana deri ketu, nuk te <;ojne deri ne fund te mojit, Por keso pasigurlshe ne numratim ka vazhdimisht tek ky relator (shih edhe shen. 12) j 4 ) As Itciu nuk ecdn lloguria, sepse 14+19 = 33 dhe jo 36. 5) D.m.th. u vuni kunoren kishtare pasi ata ma pare ishin martue dhe kishln bashkejetue. 6) Ndoshta ka ketu ndonje gabim, sepse nuk ka si t’inventarizohet nje gja qe nuk ekziston. Pastaj, ajo kishe qe ldshte gjithe ato pajisje duhet ta kishte nje labernakull. 7) Origjinali te leu ne dyshim a jane 4 barre per <;do drith apor 4 barrd gj i these j t me gfaredo drithl, fl) D.m.th. me sjellje Id mira. 9 Duhet kuptue: te frlgdshme jo vetem nga natyra e eger, por edhe sepse aty silieshin cubat. 10) Origjinali e ka shume te paqnrtd frazen ne kete pike. 11) Janosh Huniadi, udhdheqes i popullit hungar ne shek. XV. Ne keto materiale te shekullit te XVII-te del edhe me varianlet Ancolo, Janco, Gianco. 12) ' Edhe me 19 slikurt nl u nis nga ky vend pa e pase vizitue; pastaj duket se kthcu, dhe qdndrol aty deri me 3 mars. 13) Qe njena nga krahlnat e Dukagjinit, pastaj u perfshi ne Mirditen. 14) Periudha 7-javore para pashkeve te medha. Por duhet pase parasysh se, si tha relatori (fl. 232v), kjo periudhe kish nise qe ne javen e fundit te shkurtit; pra rclalori kalol aty ato dito qe i mbetnin kesaj periudhe pas 27 marsit. 15) Qytet i Bullgarise, 16) Duhet kuptue: gjale kohes qe und jam ne kete zyre. 17) Ne kete vend dordshkriml ka nje fjalez te palexueshme mire. Ndoshta mund te jele shkurtimi i zukonshdm: a'i — anime. Sidoqofte, numratimi 20.000 me 3.000 nsht no pdrpjcsdtimin e logjikshem te mesatarcs, ashtu asht edhe perpjesdliml qti ndjok: 51 mo (1 to katolikdt. IO) Ndnlcuptohet: fortesdn. IP) po ashtu. 20) I’ dielja e pashkeve te medha. 21) Shih Dokum. Nr. 9 shdn 3, Nr. 27 shdn. 4. 462 22) E shtundja e parg pas pashkeve td mgdha, ashtu si ma poshte e dlelja e bardhg. 23) Sikurse shihet, tashti fillon nje vizite tjeter, ne prak te dlmnlt t'atij vjeti, ne veri t’Ulqinit e te Tivarit per te marre pastaj rrugen e detit per Itali. 24) Pra me 1C30 (Shih shen 1.) 25) Relatori ka harrue ta veje numrin e diteve. Sikurse del ma poshte, al shkoi ne Shushan me 29 nandor (nje dite para shna Ndreut si thote ai, qe ble me 30), pra ne Tivar qendroi njel jave. / 26) Duhet kuptue se shpesh here nje kishe perfshinte me sherbim shpirtnor dlsa fshate te cilat sg bashku perbanin famujling. 27) Shkruen 1005 (100 dhe 5) per 105 (shih shen. 3 te Dokum. Nr. 27). 28) Ndoshta Bindzht ne J-P te Muriqlt, ai vend qg ne Relacionin e Stefan Gasparit (II. Drites 1932, f. 313) del ne variantin Pincih. 29) Ose me 7, d.m.th; po ate dite qe krezmoi ne Bindzh, ose me 8, por s'ka Isi te jete me 17. 30) Ne kete vend autori ma pare kishte shkrue: briscu liuari, pastaj i ka fshime keto dy fjale dhe ka shkrue sipri vetem BrLscu. Ne Livari relatori shkon pas dy ditesh. 31) Duhet kerkue ne zonen prang Briskut e Livarit. 32) Asht fjala per malin e Rumijes. Dokum. Nr. 33 1) Ky relacion, me nje varlantg tjeter, ka qene botue dhe nga G. Gentilizza nil BESSARIONE XXV, 1921, fq. 120 vzhd. Ky botues ven kete shenim ne lidhje me autorin: «Shkruesi i ketij kodiku qe nje dalmatin, kanoniku dhe arqidiakoni i kishes katedrale te Trau-s, Frangesk de Leonardis. Ky, si komisar i Kongregacionit te shcnjte me 1638 qe ne koncilin e Lezhes ne Shqipni. Me cilesine e misionarit, ai vizitoi Serbine, Bosnien, Hercegovinen, Malin e Zi, Shqipnine dhe Dalmating jugore. Si mori dijeni per dogmet dhe per zakonet e kishes greke e rashiane n’ato krahina, shkroi relacionin qe ndjek. . , Ottoboni 1941-I-fol. 138.» — Ne radhe te pare duhet te vrejme se ky relacion duhet tg jete pikerisht i vjetit 1638, sikurse len me kuptue G. G. dhe jo i vjetit 1648 sikurse mund te kuptohej nga botimi i Kordinjanos nga i cili na po e nxjerrim pjes'en qe na nevojitel nga ky relacion. Kordinjano e jcp me kete shenim: Scr. Rif. Ill Albania, Macedonia an. 1648, vol, 264. — Na e themi kete sepse me 1648 vete ky Leonardis nuk asht ma i gialle sepse vdiq me 1646 kur qe arqipeshkev i Ti­ varit; relacioni qe kemi parasysh tregon qarte se autori ka qene ngarkue pgr ate vizite nga Kongregacioni, dhe ne krye titullohet IMisionar apostolik dhe jo arqipeshkev. — Pjesa e pare e ketij relacioni (te cilen na, sipas kriterit qe i ke­ mi vume botimit tone, po e lame jashte sepse nuk perfshin vende as probleme qe i perkasin vendit e popullit shqiptar) i a^ht kushtue klerit dhe rltit Serbian, tue kerkue menyrgn se si Roma duhej tg vepronle per t’i bashkue popullsite ortodokse sllave me kishen katolilce. 2) Ky asht vjeti ne te cilin u zhvillue ekspedita e Vuco pash£s-~fflbt---Kelmendin. ashtu si e tregon edhe^fra Kerubiao. (Shih- Dokum. Nr. 28, fl. 95-97) dhe Frang Bardhi (Shih Dokum. Nr. 30. fl. 159-161). 3) D.m.th, vdiq 4) D.m.th. priften. 5) po ashtu 6) Ndosh'ta Gorana. 7 ) -Benedikt Orsini mbante edhe administrimin e dio^ezit te Shkodres. 0) D.m.th. rrefimi. 9) D.m.th. qendrojng ne vend ne krye tg detyres. 10) D.m.th. si la keng zotnue ate koncept ashtu ne kuptim te keq apor: si 463 •a kenii pushtue 7.yrein Ipeshlcvnore? < ■ , 11) Pa i qonb dhnnb nga Roma ndonje leje e vegantb per disa gashlje 18 Jashtezakonshme. 12) Ne ketci pjcsb rnblzotnojne termat e kanunlt kishtnr per martesat. Na bame nje perkthim tb pbrafbrslshem. <■ 13) D.m.th, priftnlt qb kane qene dhe kanb studlue nder kolegjet e Itallsb. 14) Kisha kn lutje tb veganta per tb sherue njerbzit qe thuhet se 1 ka zntete djnlli tue u hymb nb trup dhe tue 1 bamb si t8 gmendun. ■ 15) Fjala ltalishte «vngo» ka veshtrlme tb ndryshme si: i bukur, l gjallb, l kandeshmen elj. Por ne vbshtrimin Rrknik ka edhe kuptlmin «dashunor>‘ ose "dnshunucs*, alb kuptlm qb na l japim n8 gjuhe tb folun fjales ♦•ashlk*. Me qenb se ketu relatorl po krilikon kbta klerikb, na I dhame fjales atb vbshtrimin e vjeter, megjithese edhe ndoshta mund tb gaboheml. 10) Kuptohet apostil 111 Pal. Siglat ad Cor. d.m.th.: letra e shkrueme prej apostullit dhe drejlue knrlnthasve. 17) D.m.th. ala klerlke qb kthenln pasl kryenin kolegjet e Italise. Me 1638 ne Shqipni nje ) tillb Ishte Prang Bardhl i cill dy vjete ma pare kish qcnb emnue ipeshkev nb Sapb. 18) D.m.th. vetbm fllosofia abstrakte, slkurse e spjegon ma poshte. 19) Me si dulcet, relacioni shkruhet ne Romb. 20) Vazhdon mbi nevojen qb theologet te mos qendrojnb nb sferat abstrakte. Dokum. Nr. 34 1) D.mth. seiinb apostnlike qb asht caku, praku i krishtenimit. 2) To dhanat e hlstorise se lashte duhen marre me rezerve, sepse aso kohe mik kishte nb pbrgjithbsl ide te kjarta mbi to. 3) Ky relncion i dhnnb papbs asht nje sintezb e relacionit ma te gjatb qb icy relalor i drcjton Kongregacionit te Propagandbs po mbi Zadrimbn (Shih Dokum. Nr. 35), pranclej lexuesi mund te kontrollojb tb dhanat paralele. 4) Tre tb rinj Izraelltb tb dhjntes se vjeter te hedhun nb nje furre te ndezun me urdhbn tb Nabukodonosorit. 5) Nb lldhje me kbtb gnshtjo te pngbzlmit te fbmijbve te lindun nga myslimanbt, qb relalori shtron lebtu si edhe nb relacionin tjeter po tb kbsnj date (Dokum. Nr. 35, fl. 159), Kongregacioni i Shbn Oficit (Inkuizicioni Romak) lbshoi mb 4 tb majit 1041 Dekretin drejtue ipeshkvit tb Sapbs per tb mos ua dhane pagezimin (Decretum Saerne Congregntioni S. Officii — Ad Episcopum Sappatensem tie non confcrcndo s. Baplisma Turcis. — Shih: Concilium Albanum. Editio Sccunda etc. Romuc, Typ, S. Congr. Prop. F. etc. MDCCCLXVIII, fq. 34) Dokum. Nr. 35 1) Data 1041, 9 prill — Nb flctet 150-lGOv, nb tb cilat asht 1 perfshime ky re­ lncion, nuk keml ndeshb nb ndonje date. Mario Roques, ne librin e vet: Rccherches sur les anclcns textes albanais, thotb se relacioni asht 1 vjetit 1041, ndoshta tue e marre datbn nga letra latinisht qb gjendet ne fletet 150-152v, te cilbn na e dhame ne Dokum. Nr. 34. Na thamb se kjo leter latinisht asht si nje permbledhje e ketij relacioni tb gjatb. Shiliet se ne te dyja shkruen dora e zakonshme e Frang Bnrdhit. Te pbshtetun n'autoritetin e M. R. si edhe nb ketb leter latinishte, 1 dhame edhe ketij relacioni datbn e 9 prillit 1941. Dolcumentet e fleteve 153-155 mungojnb nb koleksionin e fotokopjeve tona, 2) Sot: Shnjini. 3) Sot: Ura Plakgjon ne perendim te Rraboshtes, aty buze Drinit. 4) R uen... Fjala asht e prishun n’origjinal nga damtimet qe ka sjelle koha. Ketu bahet fjale per niajen e Runes (ose Ruenes) 1850 ose 1857 m. naltesi. N8 veri te ketij mali asht pbrroni 1 Runes 1 cili, tue u bashkue me perronin e Seri464 qes derdhet ne Drin pnk gja larg Vaut Spas. Ky toponimi i fundit ka mbetun per Id na tregue se dio^ezi i Spasit per te cilin flet relacioni (Terra di Spassi) duhet te kerkohet ne kete krahine: Se mail i Runes rrin permbi kete vend, nuk duhet kuptue prandej se asht ne verl te Spasit, por trie veshtrimin se e zotnon, se i rrin mbi koke. Fjalen Terra di Spassi na e keml perkthye: Toka c Spasit, por duhet shonue se fjala (erra kishte aso kohe edhe vbshtrimin e njd qyleti tS rrethuem ne mure (rostrum). Per toponimet dhe te dhanat tjera, qe u referohen edhe shenimeve te tjera tona, studiuesi te kete pnrasvsh botimin e G. Gurakuqit: Diogezi i Sapes, 1021-1011, Shkodcr 1043. ( 5) No k»!U5 vend ka mbete ne tekst vetem shkronja s me te cilen fillonte fjala qe asht zhduke; ne kete rase mund t'ishte edhe sccnde — zbret, edhe sale — ngjitet, naltohet. 6) Galijcs — Ndoshta e kemi lexue keq. Tue vazhdue keto etapa te largta njena mo tjetren qe jep teksti, na dulcet se rruga per t’u kape te luml i LumSs si kufi ekstrem, duhet te binte neper malin e Gjallices. 7) Mendojme se bahet fjale per relacionin mbi Puke dhe per ate mbi Iballe n Pult, respektivisht te vj. 1637 dhe 1630 (Shih Dokum. Nr. 24, 30), megjlthe.se vote relatori, ne fund te ketij relacioni (te shen. 76) flet per relacionet qe ka dergue me 1638 e mbrapa. 8) Sardanja — Sot asht toponimi: Maja e Shurdhates dhe gjendet pikerisht nd qendcr te tri katundeve qe permend ma* poshte ketu teksti: Vjerdhe, Mazrrek dhe Shllak. Shurdhata asht mbi nje koder 130 m. naltesi ne buze te Drinit, pi­ kerisht sikurse e thote relatori yne. 9) Asht fjala per kardinalin Cezar Boronio (1538-1607) nga Sora e Laciumit t’ltalise. Ne botimin e pare qe na i bame ketij relacioni (Buletini per Shkencat Shoqerore. 1956, Nr. 2) e kishim te dyshimte leximin e ketij emni. Baronio shkroi Analct ekleziastikc, qe asht nje histori e kishes deri me 1198. Por, sikurse lajmi per gallogrcket i marrun nga Barleti, si edhe interpreting qe Frang Bardhl 1 ban Baronio-s tue identifikue qytetin Sardica leu u zhvillue koncili me Sarden tone (Shurdhaten ose Shurdhahun), duhen marre me rezerve. Shih edhe shen. 16). 10) Guosta qe lexuem n’origjinal asht Gushta e Cukalit. Fjalen mund ta ki­ shim lexue edhe Gussta por gratia anonte ma fort nga trajta e pare. 11) Sporanjite — Shporl ne lindje te Mazrrekut, sot pothuej i pabanuem. Trajta sporanjite duket se asht per shporajt, d.m.th. per banoret ose viset e Shporit. 12) Djale mbas vedit qe mbanin feudalet; trim. 13) Arme zjarri, pushke e gjate primitive. 14) Mali mbi te cilin ka qene katedralja e dikurshme asht Maja e Shmilit (616 m) ne veri te Nenshatit. 15) Shen Gjergji, vorreze dhe kishe, gjendet sot ne Nenshat pikiirisht nS kuolen 174 m. Sipas Frang Bardhit ne kete koder ka qene Sapa e mo<;me (Shati). 16) Edhe ky lnjm i luftave te Pirros me romaket ne fushen e Zadrimes du­ het marre me rezerve (Shih edhe shen. 9), 17) Vetem ne kete vend, dhe nje radhe ma poshte, kur don me nxjerrS etirnologjine e Nenshatit, autori shkruen Zappa dhe Zappatenso keshtu me Z. kurse ne te gjitha raset tjera perdor grafine e zakonshme me S. 18) Ndersa kudo tekstet tona perdorin fjalen turk, pa bame dalllm me fja­ len mysliman, ne disji rase te rralla, sikurse p.sh. ne kete vend, perdorin edhe fjalen ma specifike: muhamedan, e pra ketu ishte rasa te thonte ma drejte: nen mizorine turlce. 10) Pre — Duhet te jete shkurtim i fjales prete — prift. Na e lame ashtu si asht, sepse nuk njohim ndonje zalcon qe quhet p.sh. Prift Shtjefni etj. E lame sikurse e ka teksti per analogji me titujt e tjerd si Dom (Domlnus), fra (frate) etj. Por duhet shenue se nuk do te ngaterrohel kjo fjale e shkurtueme ne kete menyre (Pre') as me shkurtimin tjeter P're (padre — ate) as me emnir. shqip Pre (ndoshta shkurtim i emnit Prenke) si p.sh. Pre Ndou etj. qe asht 1 rendomte ne popullin e veriut. 20) Ne botimin e pare tonin (Buletini 1956, Nr. 2) e kishim te dyshimte lo30 — Relacione II 465 ximEn o fjnlcs per uorHa(?), qd nn dukct se anon ma fort, nga fjaln prima — ma pari5. o 21) Shih edlii' ma (utje te fl. 1(37, shen. 67. — Asht ne zakonin e Jnshte td Itishcs lindore qd altaret e kisheve te vendosen n'nne te lindjes. Ky zakon q& ekalston ne Zadrime niase mund te lidhet me ate te kishes lindore — dhe piklurat e shenjtordvc to kisheve td Zadrlmes qe ne shekullin e XVII-te cnde qdndrrvnr; te pnshlvomo nn ddshmoind per ritin lindor ('Shih sh*n. 601. T>nr n<rn ana tjeter duhet prise parasysh cdhe konfiguracioni gjcogrnfik i vetd Zadrimes, ku kodrinnf inn* te giiiha me shnine prei lindies drcjt se ciles shkoine tue u naltue runlet, kurso fusha shtrlhet n’ane td perdndimit. Ndertimi i kisheve me faqe prej perendimit riel prnndej, ne ketd krahind, si gjaja ma e logjikshme e keshilluem e nca vote amhienti, 27.1 Nd tekst lexuem frosgia, por mund t’ishte edhe frcsgia. 23) Tribute — E lank! kdt* fjale ashiu si o ka teksti ne vend se ta perkthenim me fjalen harnQ, dhe ketd e bame per te qene sludiuesi ma i sigurle n’inlernrclim, scpsc Bnrdlil mund te kishle shkrue p.sh carazzo etj. sikurse shkruen p sh fjalen vaakuf. 24) Frang Bardhi, nd shkrimin e vet te veshtire per t'u lexue, e ka zakon te fcashkojd fjaliit vend e pn vend. Keshtu, ne bolimin e vj. 1956, frazen piii cnien, na e l:cmi zhvillue: pit) eminent!, — ma te paret, ma te naltit; por me njd analize te dytd kcmi formue bindjen se kelu kcmi frazen e rendomtd: pill c men — ku ma shuine e ku ma pak. 25) Ne kctc vend nutori perdor dy here, me veshtrimin e pasthlrrmds, emnin: meslfire, mdshirdl Neve na u duk ma mire ta Interpretojmd me nje shprehje Keshtu do te veprojme edhe ma poshtc ne rase td ti 11a. 2(3) Kcitu, edlie ne ndonjd vend tjeter, teksti ka fjajon palazzo — pallat, qe na pclqyom ta them! shqlp: kullci, 27) Shih shen. 5 te Dokum. Nr. 34. 23) Sikurse shiliot, regjimi qe i u dim ne ketd rase Zadrlmes i ka td gjitha karakteristikat c njd zone se piivilegjueme, te pdrjashtucmc nga regjimi i tiinarit kundrejt delyrimit td ndertimit t’uravc. Ne vazhdim td leximlt, do Id shohim se edhe kelu shfrytezimi feudal lurk lshtc 1 egcr, por gjithdnje me nje ndiyshim td favorshem pdrbnlle shfrytezimit qii ngjiste ne vendet per rreth te nenshtrueme regjimit te llmarit. Perndryshe zadrimoret nuk do td kishin shkue vazhdimisht ne Slamboll per te nxjerre 500 fermanet (afro 5 fermanc ne vjet) per t'i u njohtd regjimi i prlvllcgjucm. 20) Ne ketc vtuid, e nd disa rasd td tjera, kcmi pdrkthye me foljen me shtypi alii ejei teksti e kn liranneggiarc qe d.m.lli. me trajtue ne menyre tiranike. 30) Ne dokumentat e kohes se pare turke fjala sanxhak kishtc kuptimin: edhe td ndamjes administrative (prefekture) edhe td funksionit te sundimtarit qe ndodhoi mbi ketc ndamje (prefekt). Nd kete rasen e dyte na theml m i nitrer sanxhakbcj, ore beu i sanxhakut. 33) Ne ketd rrjeshllm Id sulltaneve turq qe ban ketu autori, na pa tjeter do Id mendojme se ai flot per ala sulltand qe kanc leshue fermanet ose beratet per qashtjot e Zadrlmds, dhe emnat i nxjcrr nga fermanet qe ka parasysh. Autori ka bindjen se Ztidrlma qe bamd vakuf kolien e Sulejmanit (1520-15(36) dhe fermanet tjera jane td pasardhesve te tij. Por, nd rrjeshtimin e emnave, veil edhe sulltan Bajazldln. Njd sulltan i tille, pas Sulejmanit te madhenuesheni as pas Selimil td Il-te nuk ka ardhe ne fronin e Turqlsd. Atdhere na mund te mendojme se fermani qd autori ka parasysh td ndnshkruem nga sulltan Bajazldi, ka qene leshue kohdn c sundimit tc Bajazidit td II-lc (1481-1512), pikerlsht nd kohdn kur Progen Dukagjini mujt me u islamizue dhe me u bame Pasha Dukagjinzade. 22) Mbledhje — Kemi pdrkthye keshtu fjalen congregatione nd ketd vend,, kurse ma poshtc perdorem fjalen kuvend per italishten e tekstit convento. 33) Duhet kuptue: nslit moralisht e palejueshme te veprohet kunddr interesave te vendit. 3-1) Vetdin dy shkrotijnl c para td fjales qd asht zhduke mujtcm me lexue nd ketd vend ku fleta nsiit e prishun. Mendojme se ballot fjale per Ashldn pdrballe Beltojes nii krahun e majle to Drinasds. 35) Keshtu asht terma vazhdimisht nd ketd relation, dhe kuptinii duhet Id jete: dile-are, pende-qe etj. qe jane masel e tokes se bukes. 30) Teksti ketu ka fjalen prone — posscssione. 37) Lavruesve — Teksti ka fjalen eoltivatort qd ka nje veshtrim ma ti? pergjithiishem se fjala shqipc me te cilen e kemi perkthye. 20) Ketu pra kryhet historiku i Zadrimes qe e nisi nga fleta 158 kur tha se do ta pershkruej Zadrimen ma pare se te numeroje famnllite etj 30) To vihet re n’origjinal grafia: ficfa (lexo: fiksta). Ndoshta aso kohe ende ishte i pereeptueshem tingulli i bnshketingllores k ne kete fjale e cila duket se vjen pikerisht nga fjala fik: fik-shtc, po ashtu si Ashte: ah-ishte, Blinisht: blin-ishte etj. 40) Te vihet re kjo folje me ardlie (edhe fill ketu ma poshte) qe na len me kuptue se autori relacionin e shkroi ne Rome ku u gjet pikerisht nd prillin e vjetit 1041, sikurse na del nga relacioni latinisht 1 dhane papes (Dokum. Nr. 34). Ka edhe disa rase to tjera ne kete relacion, kur i referohen Romes, ne te cilat autori e tregon vehten se gjendet atv (Shih shen. 50) 41) Nje nga pcrifrazat me te cilat emnohej sulltani i Stambolllt (Shih edhe shen. 51) ^ I 1 42) Kuptohet se leja nga Mehmet beu i Shkodres lypej edhe per zonen e Zadri­ mes, megjithese kjo shkonte me sanxhakun e Dukagjinit. Aksioni i sundimtareve Iradicionale te Shkodres per te shtime ne dore t’ardhunat e Zadrimes ka nise qe no fillimin e ketij shekulli dhe ka per t’u realizue me shekullin e XVIII-le kur Mehmet pashi? plaku do te zhvilloje luften neper Zadrimi? me' 1769. Per klerikdt e zornvo te t.lcrn lypej leja e sundimtardve to qyteteve perkatse. 43) Per ti? p a ... per ti? ndie. ., per te m arre... — Teksti i perfshin ti? gjithn me nie folje: pi:r te pasi4 meshen, predkun dhe sakramendet. Na nuk gjetem ne gjuhen kishtare popullorc njii folje qe te pbrfshinte keto tri veprime ti? cilat i rihamii me vegantite perkatese. 44) Katundi i sotem i Gjadrit asht ne breg ti? lumit ti? Gjadrit aly ku kv derdliet ni? Drin. Por Blinishti asht mjaft lnrg ketyne lumenjve: Blinishti shtrihet ni* brigjet c piirronit te Korbit qii, tue u bashkue me nje tjeter perrue mbi Urdu e Re, quhet pastaj Perroni Shkurre 1 cili, neper Uriin e Shkines, derdhet ni? Brin. 45) Meshue — Me ki?te folje kemi perkthye termen ma te pgrgjitheshme cclcbrarc, n'ato rnsi? ku kjo termi? perdorct shprehimisht pi:r te gue mrshe. Die ti? verteli? fjala rekhrarc nenkupton edhe funksione te tjera ne kishe. Ni? ndonji? vend e kemi perkthye: me kryc funksione. 40) Perivol — kete termi? keshtu e ka teksti, d.m.th. kopesht, bnhee. Die sa dijnv*. kjo fjale sot ndegjohet ni? Shqipnine e jugut Ni? Zadrimi? ka mbolet si toponim i vcganlB ni? disa toki? qe ndoshta dilcur leant? qeni? kopshtlje ose vneshta dhe pastaj jani? bame toki? buke. 47) kart» ose korte, mnsi? drithnash ni? piirdorim ni? kohen turke. N§. Kanunnnmcn e Shkodres ti? vjetit 1570 lexojme: -“tue marre per bazi? mason karte, vleresohet cdo kart* piir tridhete vakije; dy knrtd grun se bashku quhen nie muz, d m th. kjo gjithesejt perban nje ngarkese gruni? (liamil gjcnclum)**- (Onirr Bar­ kan: XV ve XVI-inci asirlarda Osmanli imperatorlugunda zirai ekonomln ve mall esaslari, cilt. I: Kanunlar, Istanbul 1945, fq. 291). Kur ti? dijme se nje vakije ose vulcije asht oka 400 derhemesh, atehere dijmi? edhe se nje kartd ishte barns me 30 oke ose 45 kilogram. Die 1570 barra e drithit paskesh qend pra rreth 00 oke ose 90 kg, kurse, sikurse del edhe nga ti? dhanat e relacionit qe kemi parasvsh, ba­ rm c ploti? qe e perbame prej 3 kartdslj, baras me 90 oke. Ma vone, nje barre grime u kuptue pa tjeter 100 oke ose 150 kg. 4<3) Ni? botimin e mapareshem te ketij relacioni (Buletini 1956, Nr. 2, fq. 179) e paten? perkthye fjalen sorgo me miser. Me qeni? se nuk ka siguri ne se ketu bahet fjale per kulturen e re ti? rnisrit, na po e lame fjalen sorgo, kulturi? e ri?ndomte qi? vazhdon ti? njihet me kete emen n’agroteknike edhe sot. Shenojrne se Bogdani duket se per kete kulturi? perdori fjalen mclakuqe (mclica rossa) (Shih edhe shen. 20 te Dokum. Nr. 24) 49) Sikurse c kemi lexue na: b. DI. (buona memoria) mund te mendohet se ashi i vdekun lash ne 1041, por efektivisht Gjergj Bardhl asht ende i gjalle. A m oj asht fjala per nje tjeter Gjergj Bardhi? 5(i) D.m.th. no Rome ku gjendet relatorl (shih shen, 40). 51) Njii tjeter miinyre per ti? thane: sulltani (Shih edhe shen. 41) 52) Ndoshta ka ketu nje gabim n’emnin e ketij arqipeshkvi. Me ti? vertetd, arnipcshkvi ne fjale duhet te jete Gjon Bruni i cili qe shume aktiv ni? shekulliu e XVI-lii. dhe ra rob ne doren e turqve kur qe pushtue Ulqini me 1571. * a r.r 53) D.m.th. ipeshkvln. 54 ) si'ktirse del ma poshtd, asht fjala per D. Nilcolld Leken, abatin e shdn Talit te Pukes. 55) Oficr — d.m.th. lexlmi i psalmove dhe lutjeve te tjera qe meshtari e ka per detvre te thotd no kohd te ndryshme te dites. 5 5 ) Ne nje ekspcdlld qd bnni mii 1B-VII-1DG1 nepdr Zadrlmd studenti 1 vilit td katert te Fakultctit te IlistorlsG, Niazi Vadnhej, gjeti le kryet e nje varri, perpara hymjes kryesore te klshes sd shdn Gjnnit ne katundtn e Shkjezit, nje gur, i cili ndoshta asht po ky qii thotd kelu relatori. Nd Rjendjen aktuale guri ka ruejtd vetdm disa shkrojn td gdhenduna. Studenti arriti te dalloje kdto: MCCCXI, O .. . . GESIMO.. . . . M I----- EM P___ KEDI.......... 57) Ne botimin e vj. 1050 (Eulet. Nr. 2, fq. 184, shdn. 45) na kemi thane se fjala n’origjinal mund Fish to edhe ualcuano — vlenin, edhe uolcuano — donin; dhe pelqyem varianlin c dyte. Ne ribottmln qe po bajme, mendojme se ma i pdrshlatun ne kdto rnsfi nslit varianli i pare, 5ft) Me gjilhc kdtd pcrcaktlm qii ban Frang Bardhl, mcndojmd se ekztslenca e kdtij prifti me grue e me femije (pra me nje martese te rregullt dhe jo ne gjendje te konkubinatit) asht edhe nje deshmi tjetdr (veg mbetuninave te tjera qe kemi ndeshe ne Zadrime) per ritin lindor qe ma pare ka qend ne kete krahine. 59) D.m.th. me shpenzimet e tija, 00) Kuptimi n’origjinal del i vdshtire. Na i dhame ketd kuptim kesaj fjalie tue u nisd nga fjala qe s ’lexohet mire: inasto dhe tue e zberthye: in assito, d.m.th tavolato — shtroje ddrrasash 01) Mbishkrimi ekzlstucs i kesaj lcishe nuk na deshmon nje gja te title, as Eardhj nuk e thotc, por jcp nje mendim qe c ka gjete ne tradite. Dihet se mbretnesha Helene me td bijt ka ndertue kishen e Shirqit ne Bregbune. Megjithate, Frang Bardhi na ddshmoi ma pare (fl. 164v) se ekziston nje mbishkrim ne kishen c ShKjczit qe tregon se aid lcishe e kish ndertue Uroshi (shih shen. 56). Per kete ardsye edhe lnjmi per kishen c Dcjds duhet marre parasysh. 02) Mcsxhidi asht nje fallore myslimane, e vogel dhe pa minare. Kdto faltore ishin njdkohesisht edhe vende ku zhvilloheshin bisede dhe kuvende ne boten islame. 02) Galina — Sot toponirni asht: Perroni i Glinds. 0J) lluncza — Sot toponirni ruhet ne: Livadhet e Itrancit. 05) Martij, Merlin, Merti — nd kdto tri grafi e ka telcsti kdte emen per te njejtin njeri. 00) Perroni i Luzliise qe kalon ne jug te kntundit td Piraj dhe derdhet nd Brin. 07) Shih shen. 21. — Fllja, nd kete vend kuptohet altarl ku, sipas ritit, bahet flija nd meshim. (ill) Vctdm lcisha o shdn Mdrisd sd Dcjds dulcet se ban pdrjashtim (Shih fletdn 105). . 00) Kdto Jane ddshml per ritin lindor, si shdnuem te shdn. 21. 70) Me Jcohe, Icy zalcon, pdr popullin e thjeshte, shkoi tue u lane dhe vorreznt pdrgjithesisht qend cjitii jashte kishdve dhe u vendosen aty prane tyne. 71) Thirrje nd gjuhdn grelcc qe i bahen perendisd dhe qe jand ne perdorim edhe Id ritit iatin. 72) Ethet malarike. 73) Vend i palexueshem nd tekstin origjinal. 7-1) T’ajtun ndcr. lcambd; gotta. 75) Ky nsht kuptimi letrnr i copes: ndoshta donte td thonte: me miqte tele td cilet lcane marre grate, pra: kunetite. 70) Shih shen. 7. 468 Dokum. Nr. 30 1) D.m.th. alij vete qb shkruen, tb dbrguemlt tb Kongregacionit. 2) Vazhdon konceptl i dijtun qe edho Shqipnine me e fute ne kbtb &m5t*tlm. 3 ) Ne pamundbsi te bajme nje pune te kujdesun identifikimi t3 tononimave, sikurse e k^mt Ihanb nb parathanie. nn do tb knfiznhemi me IdentUikimet q6 asht pbrpjekb tb bajb Kordinjano nS vepren e thanun: Geografia Eccleslastica doll’ Albania, edhepse kemi bindjen se ne disa rasb duhen bame persaktrsime ma tb mira. Nb veprbn e thanun, ky autor kapasb parasyshb relaclonin tjetbr te Mark Skurbs, pikerisht ate qb nb kolekslonln tonb e kemi vendosb te Dokum. Nr. 03 dhe qb, me kete relaclon qe kemi parasysh, ka vetem disa varlante, sldomos nb numratim, sepse al tjetrl asht disa vjetb 1 mavonbshem. 4) Me fjalb Intiera na kuptuem se don me thane se kisha asht e plotb, me mure, me pullaz etj. keshtu edhe nb raset e vazhdueshme qb ndjekin. 5) Sot Kusl, nb V-P tb Mamblit. 6) Me tb vbrtete, fjala e shkrueme shqlp nb tekstin italisht mund te lexohej edhe shume-nalta, 7) D.m.th se abatl, tltullari 1 abacise, kishte dignitet ipeshkvnor. 0) Ajo qe quhet edhe «Zoja e Bores*, festa e se d ies bie me 5 15 gushtit. 01 Cilbsimi 1 shen Pjetrit per te kujtue burgimin e tij. 10) Thuhet edhe: Zoja Nuncjatb. 11) Lexuosi duhet ta kete vu re se ky peremen 1 gjinlsb femnore persbritb flnlen kishe te nenkuptueme; po ashtu edhe mbiemnat si ~e rrenueme* etj. 1 pershtaten fiales -"kishe*. 12) Ne vcndin perkates. ne relaclonin pas 1644-es (Dokum. Nr. 63) dhe t<? Kordinjano (v. th. fq. 261/37) ka Shcnkollasi. 13) Ky relator, qofte ne kete relacion, qofte n’ate te pastajmin (Nr. 63). diocezin Alhancns e lidh me fialen Alban. Albasan — Elbasan. Me tb vertetb kio zone, ashtu si e verteton vete relatori fill ma poshte, qe selia e iposhkvit tb fundit te Stefanise, Nikolle Mekajshit. Me sa ka thane relatori tjeter ma parb, ipeshkvi i Arbenise, Gjon Kolesi (Veil. I, Dokum. Nr. 24), ka ma tb ngjamb qb tltulli Albancns t'i pershtatet zones ma veriore malore e fushore, ku asht zona fushore qb populli e njeh per Arbbni, 14) Elbasani, ne kohen turke, u quejt nb gjuhet e ndryshme: Terra nova, Ncokastra etj. * i | ji 15) Gjithbnjb na mendojme se fjala duhej zevendsue me: Stefanise (Shih shen. 13), se paku per kete kohb te kbtyne relacioneve. 10) Nb relaclonin e pastajmb (Nr. G3) shenon se nb kbtb vend janb tb gjithb myslimanb, por ketu tha: pjesa ma e madhc, pritej pra te tregonte nje nnmbr sado tb vogbl tb krishtenesh. Origjinali ka vetem nje zero. Nb se mendojmb per njb harresb, numri ma i vogel qb mund t’ishte me ate zero asht 10. 17) Duhet kuptue, sikurse del edhe ne disa rase te tjera, se priftnit vetb kishin ndopak pasuni personale, ndoshta nb hisen qb u takonte ne familjen e vet. 10) Kordinjano (v. th. fq, 200/36) lexon: Terza (ndoshta! Teresa?) por na, qoftb ne kbtb relacion, qb Kordinjano nuk e kishte parasysh, qofte n’atb tjetrin tb pas 1044-bs, qb ai lexon (Nr. 63), te dyja hcret kemi lexue: 7..ta, dhe e kemi zbbrthye: Zita (Shih edhe shen. 31) 10) D.m.th. kisha u sherbente besimtarbve te dy riteve, katolik dhe ortodoks. Na .kemi ndeshe edhe ne rrethe te Tivarit, pikerisht ne Shpic. ne kishe me dy llojc altaresh per tb dyja ritet (Shih Dokum. Nr. 25, shen. 4). 20) Qashtja e titullit t'ipeshkvise s'Arbenisb qe, tue e latinizue n’AIbanense deshbn t’i jepnin veshtrimin per tb gjithe Shqipnine (ashtu sikurse shprehimisht thole ketu relatori yne), qe aso kohe nje nga argumentet per zhvillimin e konfliktit tb jurisdiksionit kishtar midis ipeshkvit te Lezhes dhe titullareve t’Arbenisb (Gjon Kolesi ma pare dhe Mark Skura para se te merrte titullin e arqipeshkvit Ue Durresit — dhe kete e themi vetem per te mos shkue edhe ne kohe le pbrparmc). Me tb vbrtete, nje ipeshkvije qe te perfshinte tb gjithe Shqipnine me embrtimin Albancnsc nuk duket se ka ekzistue as para as pas pushtiinit turlc, mbasi vetem Shqipnia e Mesme kishte disa diogeze paralele me ate t'Arbenise (Albancnsc) bashkbsufragane t’arqipeshkvise se Durrbsit; edhe vote arqipeshkvija p Durrbsit qe me karakter province dhe jo te pbrgjitheshem shqiptar. Veg burimeve tb tjera, kjo shihet qarte edlie ne kete relacion qb kemi parasysh. 469 £1) Shih sh/'n. 7. 22) D.m.th. n'nnfin c djnlhlfi t'nllj qfi shlkon nllnrln. 23) Qci bareshIn nun nje vend ne tjetrin, kur meshohcj ne vende ku nuk kishtn kishe as altarfi. 21) Kordinjnno (v. th. fq. 256/32) e lexon lUisani dhe pnstaj n’indeks e afron me Buranin, por me pikfipyetje. Busunin e identifikon me Burizanaj. Na, qoftfi no kiite vend, qoftii aly ku e lexon Kordinjano, e kemi lexue Burani. 25) Shlh shen. 7. 26) Si kiitu, si nfi relaclonin tjeter paralel (Nr. 63) na kemi lexue Hasanasl (me a ne rrokjen e Iretfi), kursc Kordinjano, si ne tekst si n’indeks e ka me e ate rrokje: llasanesi, dlie e identifikon me Ilasunin. Na pelqyem ta lame termcn ne trajten c origjinalit. 27) Duhet kuptue: vend pushimi. 20) Autori, qe diogezin o Arbcnisfi e ka gue ne rrethe t’Elbasanit, kujtohet se Gjon Kolcsi, i cili e ku pasii kete titull, selirie e ka pasfi n'afersite e Krujes, dhe i duket si pune e Jushtezakonshme (Shih shen 13). 2!)) Shih Dokum. 23 tfi ketij vellimi. 30) Ne vendin c qiicjtun Dukagjin ne Matin e sotem, prane Macukullit. 31) Ne tekst: z. ta. Kordinjano vazlulon.edhe ketu ta zbertheje ne Terza, kurse na e kemi mendue per Zita (shih shen. 10). 32) Ne te dyja relncionet (shih edhe Nr. 63) na kemi lexue Scui, por me dyshim, kurse Kordinjano lexon: Soni por pa e idenlifikue. 33) Ky loknlitet mungnn ne relacionin e d.vtfi (Nr. 63). 34) Ndoshta numri nsht 2400 (Shih shen. 29 te Dokum, Nr. 63). 35) Mendojmfi se nsht Bara prune Gurit te Nuses ne V-L te Malit Shejt. dhe nfi veri tci Prcgjes me to cllfin aso kohe, si thote relatori, Bara mbahej e lidhun me nne to priftit qe u sherbenlc tii dyja kisheve. 36) Mondojmi1 ti1 jell1 Sera, nfi jug te Majes se Runes, 37) Ketu origjlnnli e ka me rr, kurse ne relacionin tjelfir (Nr. 63) del me nje r: Guru. 30) Mbiemni mund t’u rcferohct edhe kisheve, por padyshim ketu ka veshtrim per banoret qe perfshihen n’ntfi jurisdiksion. 39) Me te verted1 origjlnnli ka ne kete vend: Campo (arc*); por nuk kn kuptim. Asht, padyshim nje gnbim I dorfis se shkruesit. Kjo del edhe ne nie shenim nnesor nty prane!, vu nga nje dor/1 tjeter qe kn lexue o studiue relacionin: one sta il Corpo del s. to (Ku gjondet trupl i shenjtit). 40) D.m.th. t’Arbenlsi!, por relatori e lidh me qylctin Albano (Elbnsan) — (Shih shen 13). 41) Mbiemni asht shkrtic shqip ne tekstin italisht. 42) Fjala mund te lexohej edhe I’classa (?) 43) Ky vend, ne koto mntorinlo dokumentnre, del edhe nfi trajten Tumcristl, dhe Kordinjano perfundnn se nsht Tu merrizi prane Mnshterkores. 41) Tue mendue se nsht 1 tepruem numri 116.006, slkurse e ka origjinali, dhe tue pase shembuj te tjerfi tfi shknm lt tii numrave ne njfi menyrfi primitive (Shih Dokum, Nr. 27, shen. 3; Nr. 32 shen, 27), mendojme se ky numer duhet lexue: 11.606 (d.m.th,: 11 mije, gjnshte qind e gjashte). Me te vertete, me nje llogaritje qe bame me tii dhanat e kfitij relacioni, veg 8 mijii frymfive qe jane ne 0 ktshet e zaptueme prej B. Orsinlt, numri i Jrymeve nii diogezin e Lisit kapet ne 11.029. 45) Mendojme se duhet kuptue: diogezi i Krujes nsht i lidhun ne rrugei ma tii nalyrshme se te tjernt me diogezin e Lisit. Dokum. Nr. 3712 1) Kujdestariit e kishfive, d.m.th. personat e caktueme pfir ruejtjen e orendive diie veshjeve tii kislu's si edhe t'invcnlarit tii dhurntave (ex voto) eje linin nder kishiH bcsimtnrfit ctj, 2) Njii zakon i prrhnpun gjatfi mesjetiis ka qenii qii besimtarfit, me dhuratat e tyne, ta pnsunonin visarin o kishfive. Zakonisht keto rx-voto baheshin nga metalet e gmucshme, dhe ishln obiekte tii ndryshme, si duer njeriizish, zemra e pjese tii ndryshme te truplt tii njcriut, sidomos kur pilcerisht dhurata bahej per te 470 perkujtue nje sherlm te mrekullishem tb nxjerrun me lutje nga porhndia e nga shenjtorct. 3) Terheqim vemendjen e lexuesit rrelh kuptimit qe paten nii mesjcte fjalet keshtjell, qytet dhe varosh (castcllo, cittfi, bnrgo). Pershkrimi 1 Prizrendit qd nls ketu dhe vazhdon ma poshte na kujton pra se: qytoti mesjetar kuptohej vendbanimi i rrethuem ne mure dhe mbrenda k£tij vend-banimi ishte nje qender e fortifikucme, ose kcshtjclli; kurse varoshi u formue jashta mureve rrethuese tc5 qytetil dhe perbani lagjct periferike te tija. 4) Na ketu do te thonim: ne shniaen. 5) Guri 1 Hasit, atdheu 1 Pjeter Bogdanlt. Ne kete vjet 1041, gjendet atv famullitnr ungji i shkrimtarit tone, Ndre Bogdani, sikurse do ta thote relatori ma poshte. Ka mundesi pra qe vete Ndreu (sikurse ishte zakoni i kohes dhe si e thote relatori ma poshte se Ndreu mbante dv gjakoj) t’i kete dhane mesimet e para nipit te vet. 6) Ky shenim, me te vertete gjendet i vendosun n’origjinal ne fund te fl. 40v, por na e vendosem ketu sepse perndryshej humbet lidhja midis fl. 4.9v dhe fl. 50. 7) Sot Ereniku. 8) Tri ore pas perendimit te diellit. 0) E quen keshtu qytetin e Loretos (Itali) ku, si dihet, ishte kolegji ilirik. Lo­ reto ruen nje shenjtnore qe thuhet se asht shtepia qe kishte shen Meria ne Nazaret; kendo] cilesimi «shtepia e shenjte>- per vete qytetin. 10) Janosh Huniadi udheheqesi i popullit hungar ne shek. XV 11) Deshmite qe ndjekin jane te shkrueme me doren e vete shkrucsit te ketij relacioni, Vincent Lupit (Shih ne fund te fl. 53); shkruesl riprodhon fjalet qe secili i qet nga goja: italisht, latinisht dhe nje shprehje edhe shqipe. Sinodi asht bame ne Prokopje dhe ndoshta kanceiari V. Lupi asht ndonje raguzian i ntjeshcm me qene se ai vote nuk figuron ne listen e klerit te mbledhun ne sinod. 12) Shqip ne tekstin italisht. 13) Ketu asht shkrue Goan, por ma poshte, si edhe ne fl. 51v, asht Gioan. 14) Shckulli i XVII-te shenon ashpersimin e shfrytezimit feudal turk dhe njena nga rruget e ketij ashpersimi ka qene edhe rrltja e tatimeve dhe e taksave. 15) Hclatori ka shkrue ma pare numrin 22000, por pastaj i ka heqe nje vize zeros se fundit. 10) Ortodoks qe ndjekin ritin grek dhe ritin sllav. 17) Ketu, edhe ma poshte, duhet kuptue: vneshta. 13) Kolegji ilirik i Loretos, 19) Shen Meri. 20) Vend i palcxueshem n’origjinal. 21) E dielja fill pas pashkeve te mcdha. 22) Deri ketu ka shkrue dura e kancelarit (shili shen. 11). Ne fl. 54 asht dora e njohun e vote Gjergj Bardhit me shkrimin karakteristik. , Dokum. Nr. 38 1) Shih Dokum. Nr. 40. Me fjale te tjera: 2 keste do t’i paguhen Sturanit dhe 3 kestet tjera Verusit. Keta dy dalin shpesh ne keto shkresa dhe jane kujdestare t’interesave te prelateve te jashtem etj. Dokum. Nr. 30 1) Edhe Mark Skura ishte frangeskan. Dokum. Nr. 40 1) Me si duket, per te dergue ate leter, me q3 korrespondenca me Romen bahej neper Raguze (Dubrovnik). 2) Shkruesl perdor ketu thanien e njohun latine: te dijtunve pak gjana, qe vjen si me thane: ata qe i dijne punet s’lcane nevoje per shume fjale. 3) Kuptohct: te mos i tregoje letren. 471 Dokum. Nr, 42 1) Asht gjilhiSnje n<j ketii zyre Beuedikt Orsinl i emnuem m£1621. 2) D.m.th. pa i u conue te drejtat tjera. Dokum. Nr. 43 Bio mi* 10 IS gushilt. 2) D.m.ih. pcngosS pi'r gdo funksion klshtar. 3) To hequnit e te drejtave per ushtrimin e meshirnit etj. Dokum. Nr. 44 1) Duhot kuptue: zona malore nil v eil tS Shkodres (Malesla e Madhe). 2) Gjcrgj Bardhl qe omnuem ipcshkev 1 Sapes me 1023 pasl klsh vdeke Pieter Budi, dho me 1030 klsh kalue n’arqlpeshkvinS e Tivarit tue lane ne Sape te nlpin, Prang Bardhin. 3) Kuptohet: tue omnuo nje person tjetdr n’ate sell. Dokum. Nr, 45 1) GJorgj Bardhl Ishto zndrimor. 2) Ene per matjon e drlthnave, bardhnk, qyp;, 3) D.m.th. qe kane frlgtl te veprojne te shtrembeten. J ! Dokum. Nr. 4(1 1) Kur ishte per hero t(! pard n’ate sell, d.m.th. ne vj. 1023-1030. 2) Te vihet re ton I kOrcnucs qe perdor ky njeri per te sigurue kerkesen e vet Edhc me 1023, kur klsh slikue ne Rome per te kerkue seline e Sapes, percjellesl 1 tii kishle shprehe kclrcnimln so. veq Gjerej Bardhit, nuk do te qendronte ipeshkev tjetcir nty (Shih veil. I, Dokum. Nr. 10). Dokum. Nr. 47 1) Asht Gj. D. Veruslo kujdestar per gashtjen e lushes se Durresit prane Konureg. Prop. F. 1) Kuptohet: njil nga prokuroret ose kujdestaret qe gjendeshin ne Rome; ndoshtn veto Anton Dlodall qe permendet ma poshte. 2) Sikurse del l«Hu, subsldet ose provizionet qS u diirgonte Roma, paguheshin ne dy keste gjashtemuejore: 25 dlietor (krishtlindje) dhe 24 qershor (shen Gjoni). 3) D.m.th. i Republikes se Vcncdikut. Dokum. Nr. 51 1 1 Me 1010 nepdr Zadrimh Marin Bici na Hot per disa priften qe mbiquhen I Zi. Ky mbiemen duket se u italianizue e u ba Neri, po ashtu si Bardhi qe u ba Binnchi. Blancus. 2) D.m.th. tue e ble me 1,0 holla zyren e shenjte. 3) Ilyjnive: d.m.th. sundlmtarclt ishin si hv.lnl pOr nta. Ketu fjala idhuj (idoli), mund te rnerret edhe me voshtrim dashamire. 4) Deri kctu letra asht. e shkrueme nga nje dord qe nuk asht. njo e zakonshmja p e r shkresat e GjergJ Bardhit. Pershendetjet dhe nenshkrimet perkundra ja­ ne me doren e njohun td tij. 472 j j to IZ _ Dokum. Nr. 481 ! i Dokum. Nr. 52 1) Mark Skura perdor termeti asistent (ndihmes, ndihmtar) por nuk na duket se ai, si arqipeshkev i Durresit, mund te pretendonte jurisdiksionin mbi Pult qe td kerkonte nje ndihmes. Prandej fjaies i dhame kuptimin e zakonshem per ndihmen qe ipeshvl i jep jetes shpirtnore te popullit. Dokum. Nr. 53 1) Festat e pashkeve te medha. Dokum. Nr. 51 1) Sipas kesaj deshmie qe ban ungji per nipin, na do te mendonlm se Frang Bardhi qe administrator i keq. Dhe nuk asht edhe per t’u gudite, Ne vazhdim td kerkeses se vet qe me qendrue ne Sape, Gjergj Bardhl do ta padisd Frangun edhe per gabime te tjera. Por nga ana tjeter, tue e njohte tipin e Gjergj Bardhit qe me gdo mjet, edhe me kdrcnime, mpron interesat e veta, mund td mendojmd se te gjitha keto padi mund te jene smadhime per te peshtete ma mire kerkesen e vet. 2) Kupto: mislonaret frangeskaj. 3) Te vihet re se si shkruesi kthen rishtas nd titujt e vet te pard, si te dashke me thane se nuk heq dore nga ata ne se nuk do te permbushen kushtet. Me te vertete, ne letren e 29 marsit kish nise te nenshkruhej: arqipeshkev dlie admi­ nistrator i Sopes (Shih Dokum. Nr. 53). Dokum. Nr. 55 1) Shkruesi ka harrue te vendose diten. Dokum. Nr. 50 1) Kjo shkrese e shkrucme ne prill duket se asht para dates 15, s'-’psr nuk Permend dekretin e dyte qe kane gpalle frangeskajt (Shih Dokum. Nr. 54). 2) Mungon dita e mojit. Mungon edhe nenshkrlmi i shkruesit por shihet se asht shkrimi i zakonshem i Gj. Bardhit. Dokum. Nr. 57 D Shih shen. 1 te Dokum. Nr. 54. Dokum. Nr. 59 1) Vend i palexueshem n’origjinal. 2>- Kuptohet se letrat qe i shkruen Leonardisit ia dergon Ingolit ma pare te lhapuna, dhe ai do t’i vulose pasi t’i lexoje. Dokum. Nr, 02 1) Prokurori i tij ne Rome qe kish nxjerre pagesen e pensionit. 2) D.m.th. emnimi i tij ne Sape dhe emnimi i Leonardisit ne Tivar. 3) Sikursc ha deshmon Frang Bardhl ne relacionin e vjetit 1011 (Dokum. Nr. 35) ipeshkvi i Sapes islite edhe kryetari i keshillit te bashkesise fshatare zadrimore. 11 Kelu ndoshta shkruesi don te thole: misionareve. 5) Beuedikt Orsini, ne kete kohc lufle, mendon me u terheqe ne mbretidl Id zones malore. Na mendojme te kete ndertue slitepite ne Mirdite, pikerisht aty 473 ku, ntf hartSn c Coroncllt shgnohct «Casa del Vcscouo d’Alrssio* (Shlh: E. Armao — Locality etc. dell* Albania Scttcnlrionalc — Roma MCMXXXIII). 0) Fran^esk Krytha prej Budue. Mbajti njekohesisht edhe zyren e vikarit t6 Budues. 7) D.m.th. arqlpeshkvlt t’ardheshem te Tivarit primat le Serbise. Dokum, Nr, 63 1) Kordinjano (v.th. fq. 253/29) ka shfrytezue te dhanat e ketij relacioni. A1 fhoib se asht fjaln per njb vizite te kryeme pak vjete pas 1640-es. Na kemi pa (Dokum. Nr. 30) njo relaclon si ketc, to dhane po nga Mark SluSra me 1641. Ky tjetri. qe kemi ketu parasysh asht i redaktuem gjate luftes veneto-turke qe nisi m3 1014 dhe vazhdol pastnj gjate. Kjo del qysh nga faqja e pare e ketij relacioni dhe ne disa flcte iii tjera prej nga nxjerrim se ky relncion mund te kaloje edhe pbrtej gjysmon e shckulllt. 2) D.m.th. ka mendimr te ndryshma rreth tltullit te mctropollse. 3) Shih. Dokum. Nr. 30, shen. 2. 4) Edhe per toponimat e ketij relacioni te shikohet shenimi 3 te Dokum. Nr. 36. 5) Na nuk do te bajme here pas here krahasime midis te dhanave te ketij reiacioni dhe atij til vj. 1041 (Dokum. Nr. 30) por vrejme, nje here per te gjitha, se krnhasimet janii me shume randiisi, qofte per t’ardhunat e kisheve (si ketu p.sh. per kishen e Blajit q3 me 1041 kishte 00 skude t'ardhuna dhe sot pas 1644-es nuk ka vecse 30), qofte per numrin e besimtareve (me 1041 p.sh. te krishtenet e Durrilsit ishin 70 dhe tash 00) etj. Fergjithesisht, me ndonje perjashtim te parandesi, si t’ardhunat, si numri i besimtareve etj. vjen tue u paksue. (i) Erlhe Kordinjano (v.th. indeks dhe fq. 30) e lexon Adijsta, kurse ne rel. e vj. 1041 na kemi lexue Ndijsta (Dokum. Nr. 36. f. 35). 7) Kordinjano e lexon Nuncmini. Ne rclacionin e vj. 1641 na e lexucm Scuncmini (?) (Dokum. Nr. 30, fl. 30). 0) Duhet kuptue: vend pushimi, 9) Ne vazhdim le pcshtjellimit te termes turk me mysliman, ketu duhet kup­ tue perkundra se flitet pt5r haraqet shtQtnore turke. 10) Ne relacionin e vj. 1041 kemi lexue: shen Salvatorin (Nr. 36, fl. 36v). 11) Shih shen. 29 te Dokum. Nr. 30. Do to shtojme ketu so relatoret e sheku11it te XVII-te, tue dashte to mprojne jurisdiksionin e vet, kane krijue peshtjellim ne disa emilrtime dhe lokallzimo. 12) Kelt* fjalc nuk kemi nrrijto tn lexojmo mo saktcsl n’origjinal; sikurse shihet, asht njb em3n rjc' tregnn Lisin ose Listen, si thot3 relacioni. 13) N'anon e djathte t’ntij qi; shikon altarin. 14) Edhepse foljn n'origjinal asht ne kohit t'ordheshme, duhet marre me veshIrim te tashmes. 13) Shih shen. 24 te Dokum. Nr. 30. 10) Duhet kuptue se ki.Mo te dhana qil jep pdr kishen e shna Ndreut i perkasin Ruranit qil ka edhe kishen e shen Gjonit. Ne relacionin e vj. 1041 (Nr. 30) keto te dhana Jepen kur fillet pl'r kishen e shen Gjonit, kurse per ntil tt? slum Ndreut mile jepet nsgja. 17) Kordinjano lexon 34. Sikurse shihet, relatori ketu na peshtjellon tue dha­ ne dy numra te ndryshem p{jr te njejtin vend. 10) Vend i zbrnzet ne tekst. Shkruesi e ka lane te pnshkrueme hapesinen ku do t’ishte emni 1 klshes. 19) Kordinjano lexon: Zahacijsti. Ky vend mungon ne relacionin e vj. 1041. 20) Shih shen. 2(1 te Dokurri. Nr. 30. 21) Nje nga rasiit c pnkta ne te cilat rritet numri ne krahaslm me te dhanat e 1041 -it (To Dokum. Nr, 30, numri relativ lshte 103). Ne lcctcl rase dhe le ti 11a ana logo, duhet pnse parasysh rritja ose pakeslmi i popullsise mbrenda caqeve lit jTiljes ose paksimlt demografilt pa influencue fenomeni i islamizlmit qe pakeson, no raset te tjera, numrin e besimtareve te krishtene. 22) P ra: nip i Mark Skures. 23) D.in.tli. te kislios sit she'n Merise se Sebastes. 2 1) D.m.th. Bulgclri e Kukulla sit bashku. 23) Vote shkruesi i rclncionit, Mark Skura, 20) Shih shen. Ill dhe 31 te Dokum. Nr. 30. 27) Shih shen. 32 dhe 31 te Dokum. Nr. 30. i An a 20) Ne relacionin e vj. 1641 (Nr. 36, fl. 44v), relatori thole se kjo kishb shkonte me shen Leken e Selites; ketu perkundra e lidh me shen Eufeming e Prellit. 29) Duhet mondue se numri 248 qe na kemi lexue ne relacionin e vj. 1641 (Nr. 36. fl. 46) asht 2480. 30) Shih shen. 35 te Dokum. Nr. 36 31) Shih shen. 36 te Dokum. Nr. 36 32) Shih shen. 37 te Dokum. Nr. 36 33) Shih shen. 43 te Dokum. Nr. 36. 34) Ndoshta per t'u identifikue me Zimurin ne veri te Peshkopise ose me nje lokalitet tjeter omonim. 35) Elbasani, shih shen. 13 dhe 20 te Dokum. Nr. 30. 36) Po nty, shen. 14. 37) Po atv, shen. 15. 38) Ne relacionin e vj. 1641 dy kishet e ketij vendi thuhet se jane: shen Kolli dhe shna Prendja (Dokum. Nr. 36, fl. 3Rv). 39) D.m.th. kishin qene ortodoks te rilit grek dhe vote relatori krenohet se l ka sjclle kalolike, 40) Shih shen. 18 te Dokum. Nr. 36. 41) Po aty, shen. 8. 42) Po aty, shen. 9. 43) Ne relacionin e vj. 1641 (Nr. 36, fl. 37-37v) vazhdon numratimi i kisheve me te dhanat relative to t’ardhunave, te krishteneve etj. kurse tash flet per ato veterri sepse jane ende ne kambe si ndertesa dhe kane mbete ne kujtim, por tashma ne kete diopez nuk ka vepse afro 310 femna te krisHtena dhe afro 40 .burra gjithesejt, sikurse e thote ne fund. Kurse me 1641 numri i besimtareve kapej ne (561. Per kete shih g'thote Mark Skura me 1643 (Dokum. Nr. 40). 44) Shih shen. 10 te Dokum. Nr. 36. 45) Ne relacionin e vj. 1641 (po aty, fl. 37) ka Shenlleshas. 46) Me 1641 kishte GO te krishtene (po aty). 47) I njohun sidomos nga relacioni j hollesishem qe ai bani mbi viziten e kryeme me 1671-1672 (H. DRITES, 1931 etj.) Dokum. Nr. 64 1) Vre gjithenje se ky relator dio^ezin e Arbenise, qe te tjeret e bijne ne veri te Durresit, e konsideron n’afersi t'Elbasanit (Shih. Dokum. Nr. 36, shen. 13, 20 etj.) Dokum. Nr. 65 1) Me qene se edhe kjo leter, qe asht e treta, gjendet n’arkivin e Venedikut, mund te mendohet se as kjo nuk i ka ra ne dore atij te cilit i drejtohej, por ka qene kape rruges nga agjentet e Republikes. Kete na ban ta mendojme veto shkruesi, por mundet edhe qe vete letra e arkivit td Venedikut te jete nje kop­ je e origjinnllt e bame nga informatoret e Republikes. Botuesi, Lamansky, thote se letra ka qcnii kape rruges nga vcnedikasi, Leonardo Foscolo. 2) D.m.th. nje vend qe te gezoje nje trajtim ekonomik. Ky njeri pastaj, me 1649, vjen ne Shqipni me zyren e vikarit te diopczit te Shkodres (Dokum. Nr. 72, 98). Pastaj, ne gjysmen e dyte te shekullit te XVII-te, ushtron zyren e ipeshkvit te Lezhes ku asht emnue me 1656, dy vjet pas vdekjes se Benedikt Orsinit. Dhe, si thote Farlati-Koleti (Illyr. Sacr. VII, 393), ky qe i pari i kesaj familje qe pas­ taj do te jape edhe prelate te tjere. Dokum. Nr. 66 1) Ka edhe disa nenshkrime te tjera te pakuptueshme. Dokum. Nr. 68 1) Persckutimi natyrisht asht ne lidhje me veprimet luftarake t’asaj periudhe. 2) Veshje e kuqe e kardinajve. 475 Doluim, Nr. G!) 1) BeslmtarSt, per lit pase n& dispozlcion vetem per qellimin e vet nje meshe, japin nje shumr te Ivillnsh qe zakonisht sillet rreth shpenzimeve t'ushqimit qe { nevojiten meshtarit per nje ditd. Dokum. Nr. 71 1) Sikurse del mn poshte, letra 1 drejtohet sekretarit te rl te Kongregacionit me to cilin kalorsi Rollcn ende nulc ka past* ndonje pune. 2) Misionardt e Shqlpnise, no ketd kohe, ishln perqdndrue ne hosplcin (shtdpine, banesen) frangeskan te Kotorrit. 3) Nenshkrimi asht me shkrim tjetcr, duket se me vete doren e kaloresit. Letren, me si duket, e shkruen ndonje sekretar. Dokuin. Nr. 72 1) Gjergj Vladanjl (shth edhe Dokum. Nr. G5) ishte nga familja e Vladanjve td Shirokes prane Shkodro. 2) D.m.th. e quen si veper te mire shpirtnore. ; 3) Kuptohet: ushtrind e anmikut. Fjala armata tregon edhe floten. Keshtu' knlon: nga fleta 27 ne f 1. 54. Dokum. Nr. 73 ;- i i I I " 1 I -1 < " I l',f I ' M 1) Qe ushtron pedernstind. Dokum. Nr. 75 1) Fjala obbedienza no kcld rase ka vleren e nje leje ose urdhenese; terma perc’oret ne mnrrddhanlet e rregulltarcvc me eproret e vet. 2) Me koto perifra7.il kuptohej: djalli, shejlanl. 3) Duhet kuptue: past u perm by s gjendja e krijueme ma pare me misionet. Dokum. Nr. 7fl 1) Duhet kuptue ndoshta: vikari 1 Budues. 2) Nii nje shkrim undsor te palexueshem shkruesi duket se kerkon provizionin e vet. Dokum. Nr. 77 1) D.m.th, Republic's s8 Venedikut. 2) Duhet kuptue: s’kishte vogse njo kishe katolikesh ne te cilen bile edhe ata void (ortodokset) kryenln funksionet. Rase te tilla kishte n’ato krahina. Dokum. Nr. 78 D N'lnsMttitel; e llvmeluenv-' m e q nllime bnmlrdsle, si kolegle of 1. 2) D.m.th. no vendin qd I ishle shiinue n’atii kolegj diogezlt til TIvarit, rlhe qd ishte e dyta herd qe vmdosej aty nje element i Tivarit. Shkruesi an kohe t se kete vend e ka zanil me nj/i (dement to jashtem. 3) Iimfot Ingoli. KernloJ del se letra ne fjale i drejtohet sekretarit te ri te Kon­ gregacionit, imzot Masarit. i) D.m.th. ka hynv.1 n’urdhnin frangeskan, 5) Rnguza ishte njd republike dhe senat etj. (zotnijt). 476 G) E perkthyem fjale per fjale. Ndoshta kjo fjali asht e hedhun ketu, ne pgrfundim te gashtjes, si nje shprehje per te thane: -“Fundi i fundit, ne mos u batle pja, beta asht e madhe dhe ka vend per te gjithe, edhe per nipin tim, edhe pa ndihmen tucj-. Dokum. Nr. 79 1) Ndcshkimi ma poshtnues ne kete kohe, ne perandorine turke, ishte varja tie hu: pershkohej trupi j tg denuemit neper njg hu dhe lihej ashtu i varun per nje kohe qg t’ishte shembull per te tjeret. 2) Malesia e Mbishkodres qe sllavet e quejne Brda. Trajten Bardha per ketg zone e ndeshim edhe ne ndonje vend tjeter. Ndoshta mund te lidhet me lokalitetin omonim te katundeve te Kugit. 3) Kishte edhe misionare qe nuk lshin frnngeskane por priflen shekullare, d.m.th. te pa organizuem ne nje urdhen a shoqni. 4) D.m.th. to qendrojne ne nje vend te caktuem sipas zyres. 5) Keshtu ky relacion, nga fleta 59 e ketij vellimi t’arkivit kalon e vazhdon ne fleten 85. G) Harta e Shqipnise qe i kish qene porosite, per te cilen foli ne radhgt e para te ketij relacioni. 7) Origjinali e ka me Z. 8) Ana e djathte e lumit te Drinit, no kete zong, shkon me rethin e Shkodrgs, kurse ana e majte shkon me Zndrime. 9) Prang Troshanit. 10) N’origjinalin italisht fjala nis me B. 11) Ajo qe Marin Bici quen Rendesia (Shih veil. I, Dokum. Nr. 2, shen 320). 12) Hetohet se, me nj z se ciles ia ka zgjate bishtin. autori ka dashe te pnraqese tingullin e bashketingllores th. 1 3 ) Deri nil kete pike duket se ka shkrue dora e kancelarit, dhe tashti qe vjen puna me nenshkrue, kaloresi Bolica i sbton me doren e vet keto fjale qe ndjekin deri ne fund. 14) Kete sintaks ka ndjeke shkruesi. 15) Nenkupto: vcnedike. 1G) Shili Dukum. Nr. 81, 82. Ndoshta kjo «dore e pare** e hartes qe dergon Bo­ lica asht ajo qe bolon Kordinjano (v.th. Fig. 2) dhe qe edhe na e kemi gjete ne keto materiale arkivale. Dokum. Nr. 80 1) Dy here e pcrdor ketu fjalen clvanzo (avanzo) qe na po e perkthejmg me fjaliit grade dhe gradim, tue e kuptue arkaiken avanzo per: IS shkuemlt perpara ne nje karriere. 2) D.m.th. eproreve t’urdhnit frangeskan. 3) Nenshkrim nuk ka, por asht dora e zakonshme qe shkruen per Frangesk Bolicen. Dokum. Nr. 81 1) Shih Dokum. Nr. 79. 2) Keto vende ishin nen sovranitetin venedikas. 3) Kardinal Knponi i kerkonte nje harte gjeografike te Shqipnise (Shih Dokum. Nr. 79 ne fillim dhe te shen. 6 si edhe ne fund; shih edhe Dokum. Nr. 82). Dokum Nr. 82 1) Shih Dokum. Nr. 79, 81. 2) Kjo kopje nuk asht ne koleksionin tong. Dokum. Nr. 83 1) Slikrcsa nuk ka ndonjit nenshkrim. Keshtu ngjct shpesh me kete Uoj lutjesh. 477 Hokum. Nr. 8fi 1) Njd nga format negative per td *mos thane drejtd: pasunile. 2) Kuptohet: nci vendot. qd nuk jane nen pushtimin turk. 3) Mendojmd se fjala duhet marre me veshtrim hironik. 4) Me ate veshtrim. Dokum. Nr. 87 1) Shih Dokum. Nr. 70. 2) D.m.th. kur Bonaldi, me ndihmen e venedikasve, u mundue te deteonte tur-^ qit nga Tivari. 3) D.m.th. ka veshe pelkun rregulltar. 4) Kuptohet pra: ma US rij se 32 vjegare. Dokum. Nr. 88 1) Prej qvtctit td Trentos, Itali e Veriut, 2) Organizimi i urdhnave rregulltare asht sipas krahinave te cilat, n'adminlstrafen e tync, quhen provinca; kryctari i njd province quhet provincJal. Kdto. forma kanfS hymd pastaj odhe nd gjuhdn tond klshtare katolike. • 3) Hospic, oso cdhe nspic, quhet shtepia e vegante pdr banimin e misionardve. Zakonisht pran* hnspiclt asht cdhe uratoria ose kisheza pdr ceremonite kishtare. 4) D.m.th. nd bregun e dlnfhte te Drinit. 5) Per katolikun asht 1 pafe ai qd nuk beson nd Krishtin. 6) D.m.th. to vendeve te tjera ku ishin ndertue hospicet e ku kishin zand vend misionaret. 7) Sikurse dihet, misionaret rregulltare ishin edhc meshtare edhe freten laike Oajko). Keta te fundit nuk .ushtronin zyren e dhanies se sakrnmendeve por mdsonin urntet, katekizmin etj. fem iicve dhe te tjereve qd vinin te kisha. Shume moshtnre, por edhc shumU lajko ushtruen nder malet dhe fushat e misioneve edhe mjeshtrine e infermierit, tue mjekue e tue dhane keshilla mjoksore. Kv ka qene njd nga mjetet per to hyme dhe per te qendrue ndper vendet tona, qoftetue bamd per vrhlo bosimtaret, qofte edhe sundimtaret turq. 0) Nil sistemln c mdslmlt td mesjetes, mdslmi I kendimlt c 1 shkrimit i pdrgjlgjet pale a shumd shkollds se sotme flllore, kurse gramatika i pergjigjct shkoUes sd mosme para se td nis filozofia dhe pastaj tcologjia. 9) Rrefimi e lcungiinl. 10) Duhet kuplue kdshlu: misioni perfshinte ma shume vende se sa misionet tjera por mcgjilhatd, ne numcr tc td krishteneve, ky mision nuk ishte ma i mad hi sense aty kishte depertue islamizmi si nd fushd si ne mal. 11) Keshtu quhet nddr keta dokumenta kjo zone e Shqipnise se Mesme. Mysia e vjetdr asht Serbia. 12) Sikurse shihet, ky hospici i Shasit ka zevendsue ate qe ma pare ishte nd Trush dhe qe me 1030 rozultonte i braktisun nga shkaku i anmiqsive me feudalet turq (Shih Dokum. Nr. 20, fl. 94), Po me 1030, relatori tjetdr Leonardis, sugjerontc Propagandcn per themelimin e nje misioni ne Tuxhemile ose nd Shestan (Dokum. Nr. 33, fq. 27R/.r>l). 13) 40 w et e ndhrlmlt. Nddr dlsa kishd katolike asht zakonl qc njd herd ne vjel id qilrl per ndhrlm ostjn c shuguruomc, pdr 4: ditfi me rad lid nga 10 ore diIdn. Kdndcj: adhriml i 40 ordve. 14) Rruzarjai asht njd kunore me rruza per te numerue lutjet qe thuhen per nderim td shen Mdrise. Znkoni i rruzares u perhap nder katoliket sidomos pas fitores se Lepantit me 1571 e cila fitore qe numerue si nje mrckulli e kesaj lutje, dhe pra.no kisheve u theineluen shoqnlle bamirese fetare te rruzares. ir>)/Per besimln katolik, njd gja e tille do t’ishte e pamundun, prandej misionnri c nuniron si nje pudijc dhe gabim te rande ku kishin ra bosimtaret. 1(1) Paj i rande qe, sipas besimlt katolik, shkakton «vdekjen shpirtnere^ dhe na shlyemjen e kcilij mdknti me and rrefimi dhe lutje e pendese, nje shpirt nuk mund td shelbohct. ' 17) Buka thchet per t’ua ndame racionet atyne qd do td hand. Ketu asht marrd me veshtrim figurativ per ata qe jane t'uritun per dijtuni etj. 18) Kuvend. frangeskan ne Rome ku perbunin misionaret. Dokum. Nr. 89 1) Dm.th. cilesine e dhembeshunise si e kishte Batuta. 21 Duhet kuptue: padrejtdsisht. 3) Fjalia n’origjinal del disl e ngaterrueme. 4) Shih shen. 8 te Dokum. Nr. 88. 5) D.m th. ne Raguze ku shkruesi ka qene pranue n’urdhnin frangeskan (Shih edhe shen. 3 te Dokum. Nr. 87.) 6) Shih shen. 4 te Dokum. Nr. 87, 7) Aspirantd pdr te qene freten; koha e provds s'aspiranturds quhet novlcjat. 8) Ostiet (buka per te meshue) piqen me nje hekur te posagem qd ka dy disqe te levizeshme dhe t'afrueshme si gershane, ne te cilat jane te gdhenduna fytyra e kryqit etj. 9) Autor qe ka shkrue nje trakt mbi Kuranin. 10) Misionar tjeter i atyne aneve n’ato vjete. Dokum. Nr. 90 1) Nje leler te ketij kalorsi, me daten 24 mars te ketij vjeti, nuk e kemi nd koleksionin tone. Por asht letra e 28 dhetorit 1649 (Dokum. Nr. 82) qe mund te lidhet me gashtjen qe shtron tash ketu. N ’ate leter kish propozue Ndre Bogdanin per arqipeshkev t’Ohrit; tash e len ate propozim dhe, per aresyet qe shtron ketu hollesisht, mcndon ma mire t'emnohet n’Oher Gjergj Vladanji. Sikurse dihet, ky propozim nuk u pranue dhe ma ne fund, Ndre Bogdani do t'emnohet n'Oher, kurse Gjergj Vladanji ne Lezhe. 2) Asht nenshkrimi i zakonshem i Bolices, ndryshej nga dora qe shkruen letren. Dokum, Nr. 92 1) N ’origjinal moji del i shkruem lugno dhe na menduem se mos donte te shkruente lugno — Junio (qershor), por mund t'ishte edhe per luglio (korrik). 2) D.m.th. me letra qe kane shki'ue te tjeret. 3) Origjinali ka trajten e dyshimte Alissio, por mendojme se nuk ka dyshim se ketu flitet per diogezin e Lisit (Lisiense). Dokum. Nr. 93 11 Shih shen. 1 te Dokum. Nr. 92. 2) D.m.th.; qe nuk ka mundesi te shkoje ne Rome. 3) Kuptohet: kur te mbese pa titullar arqipeshkvia e Durresit, ai te jete pastaj edhe arqipeshkev. Dokum. Nr. 95 11 Shih shen. 1 te Dokum. Nr. 75. 2) Edhe' kjo terme, si fjala provingjal, ka hyme ne gjuhen tone kishtare, dhe shenon kryetarin ma te nalte t’urdhnit, i cili seline e ka ne Rome. 31 Aso kohe ipeshkev i Shkodres n’arrati. Dokum. Nr. 9G 1) Nje shkalle e kaiTjeres kishtare; predikues. 2) Bcnedikt Orsini Ishte raguzian dhe si i tille ishte kunder veprimeve luftarake to vonedikasve me to cilS kishin bashkepunue misionaret. Dokum. Nr. 07 1) Shlli Dokum. qB ndjek, Nr. 93. 2) NB shumicen o rnsovc koto llagap e gjejmc no trajtBn e gjinise mashkuilore, kurse kctu o mn ttitjo del no trajtBn e femnores. Dokum. Nr. 98 • 1) Shih Dokum. Nr. 97, 2) Keshtu e intorprotuom f.inldn altrlmrntl tue e marrB si pBrforclm te merhimlt. Ndoshla me ketB fjnlB nutori don te korrigjojB ndonje cilcsim qe ka qenB bamc mbl koto nieri tue e pnsB quojte dalmatin kur i knnB kSrkue informacionln. 3) I familjes sB papBs Urbanit te VIII-te (1623-1644). Na e kemi ndeshB Gj. Vladaniin m^snos filnsoflo ne Paris me 1647 (Shih Dokum. Nr, 65) 4) Shih Dokum. Nr. 72. Dokum. Nr. 99 1) Nenkuptohot: non pushtimln e vonedikasve. 0 2) D.m.th.: anmlke e vonedikasve. 3) Si bnshkesl fshatare te lira, ne kuvendet e tyne merrte pjese. me pozit.Bn o krout. edhe nrqlposhkvl, 4) Kuptohot: nuk ka so si to tregoje me vcshje e mo siollje madhenine e zyros s'! vet orqinoshlt vnoro, 5) D.m.th. tB ndBrhynl prane Kongregacionit me autoritetin tuej. Dokum. Nr, 100 1) No letrat e volB fra Donntlt (Dolcum. Nr. 7R, 67, H9, 94, 103) mund te shikohen cilat ishin kushtot pcir t’i sigurue atij kthimin nB mlsionin e dikurshBm qe kish braktisB. 2) Dc Bonis =s I miri (Himiri, Himara) ? — Na kcml ndeshB dhe ndeshemi nB Ilagapet e disa shqlptarBve te latinizueme ose t'italianizueme, sipas rasBs: keshtu: Bnrdhi =» Blancas, Bianchi; I Zt = Neri, Negri; Zezaj - ndoshta Brunl etj. Dhe tashti kjo trajtB: De Bonis na duket se perkthen shqipen I Miri. Dokum. Nr. 101 1) D.m.th. tB futon misionaret nder male etj, 2) Sikurse lexuosl e ven re, nB frazeologjlnB e ndBrlikueme tB ketij shkruesi, ka voshtiresi te pnknpBrcyeshme nB kuptimin e drejtB tB shprehjes. MegjithatB, na u perpoqem te pBrktliejmB, tue u mundue t’ua japlm lexuesve keto pjesB edhe si pasqyrB te stilit tB kohBs. 3) Shih Dokum. Nr. 02. 4) D.m.th. per nevojBt e RepublikBs sB Venedikut funksionar 1 sB cilSs ishte Francesk Bolica. Dokum. Nr. 102 1) D.m.th mB 29 shtator. 2) KBshtu emBrtohet. shBn Franqesku, themcluesl 1 franqeskaneve. Festa e tij, per te cilen flet shkrucsl, hie mB 4 tetor. 3) Kuptohot: zyrtari venedikas, sepse njo zonB ishte non sovranitetln e RepublikB^. Dokum. Nr. 103 1) Fjalet: vc^’.sc ?kft n evojitet,.. (urqlt, jane tB vendosuna nga_ shkruesi manesh, dhe r.e tekst ka slienue nje kryq ku keto fjalB duhet te hyjne. 2) Misionet frang'eskane ne shkalle te gjanS, t’organizueme me prefektin e Ann tyne etj. dhe te perbame ne shumicg prej. elementesh te huej, u themeluen mg 16?,4; por edhe ma parg Propaganda ka dergue misionare te huej ose vendas ng ndonje vend tg veguem. Nje 1, til 18 ka qeng shkruesi i kesaj letre i cili mburret se ka qeng pioneri ose themeiuesi i rnisioneve qe mS 1631. . .............., 3) Sikurse do te dale ma poshte, shkruesi pgrpiqet tg krijoje opinionin se veg atij nuk ka ndonje element t’aftg pgr seling e Tjvarit: N£ kgte drejtim al quch ~te huej« ,edhe , Pjeter, Mazrrgkun, ,ish , arqlpe'shkvin ,e Tivarit; dhe Ndre Bogdanin, kandidat per ipeshkev, qe te dy shqlptare nga Kosova (qe, sipas zakonit, shkruesi thote se jane nga Serbia). 4) Sikurse e kemi pa; vdekja n 8 iju ishte ndesshklmi ma, i. Jurpshem dhe I rendomte. T 8 , tjera ndeshkitr^e jishln edhe prerhja e kokes, gjujtja me giirg derlsa tfi mbulohesh me ta i denueml etj.' .. K ■, 5) Nje cilesim qe i jepej ipeshkvisg s 8 Pnzfenall, true e hiimerue si qytet'in kii lindl perandorl. 1 Bizantit Jiistl'nianT (4H:i-56iji.^ B) Fajet qe kangHblmif m isionarit kunder pushtetit tg sulltanlt, u thole sfikriiesi, kerkojne nga ana e turqve ndeshkimet perkatese, po ashtu si do te yepromn edhe kardinajt ne Rome ne se ndokush do ta cenonte sovranitetin e papes; shkruesi. me kgte frazen e fundit, don t’i binde edhe ma fort qe mos te dergohen prelate as misionare tg huej. Dokum. Nr. 104 1) D.m.th. urdhni frangeskan. 2) Fjala guardian (rojtar) asht njg terrne specifike, qe ka hymg edhe ne gjuhen tone kishtare, me te cilen shenohet kryetari i nje kuvendi. Kjo zyre asht e perkoheshme dhe prandej shkruesi nuk e cakton ernnin e njeriut, por zyren, cilidoqofte qe shenohet aty ne kohe te ndryshme. Keshtu edhe> ma poshte te pika 3. per shprehjen latine pro tempore. 3) Me fjale te tjera: ne se misionaret le.iohen me ngrehe hospicet tue u mjaftue vetem ne lajmimin qe u bahet ipeshkvijve, por pa qene nevoja me prite lejen e tyne, atehere nuk asht e nevojshme te merren masat paraprake qe u thanii ma nalt. 4) Kuvend franqoskan ne Rome, me si duket me kushte ma te mira jetese se sa kuvendi tjetcr i shen Frangeskut, per te cilin thuhet ma poshtg ku dart tash perbunin misionaret qe shkonin ne Rome. Dokum. Nr. 105 1) Ky dokument asht n.ie variant i tjetrit (Nr. 1041. dhe me 3 kerkesa ma shume. E njejta kopje e ketyne 8 pikave, me pak ndryshime n’ortografi dhe n& shkurtimet e zakonshme te fjaleve, gjendet te fleta 249 e ketij velliml t'arkivit te Prop. F. 2) Si ne dokumentin e mapareshem (Nr. 104) ashtu edhe ketu, fjala asht elczionc — zgjedhje, por na e perkthyem me fjalen ernnim per nje kuptim ma tg qartg. 3V Te dokum. Nr. 104 thuhet: 11 gusht, kurse ketu (si edhe te kopja relati­ ve e fl. 249) moji asht korrik. 4) Shih shen 2 te Dokum. Nr. 104. 5) Po aty, shen. 3. 0) Shih letrgn e kgtij misionari qg nuk pranon tg vijg (Dokum. Nr. 95). Dokum. Nr. 109 1) Juridiksioni i ipeshkvit te Sapgs, ng shekullln e XVII-tg, pgrfshinte edhe luginen e Drinit deri ne Va Spas. Shkruesi, tue dashte me perllgjS, kgrkesgn a vet, perfshin edhe Hasin e Prizrendit, qe ishte vend-lindja e Ndre Bogdanit. 31 — Relacione 481 Dokum. N r . 114 1) Neofitet ishin gjakoj qe ndiqnin karrieren kishtare 2) Vend i zbrazet, ndoshta per t’u zevenddsue me fjalet: shcmcr njcna tjclres (ortakcsha). 3) Botuesi ven nddr kllapa: Zaclsta. 4) Origjinali ka: Floiidi, por mendojmd se asht njd gablm ose ne lexim ose ne shtyp, Fjala duhet td jetd: Ocrlda, sepse D. Andre Bogdani ishte pikerisht arqlpeshkvl i Ohrlt. . 5) D.m.th. bestytnln nd Prlzrend kufizohej vetdm tue kujtue se pagdziml i siguron fem ljet me njd jetd td gjatd, por.Jo se i mpron nga ujlut et.J. sikurs' kujtohej nd vende te tjcra te Shqipnise. 6) D.m.th, pa perdord ujin pas meshe, per te qend gati per meshen tjeter (agjinueshem). . v 482 A. s — ?* f j ? * ct-x\K l\ a, jL^iU lfi^ . TERMINOLOGJI abaci, abat — Abacia dallohet prej manastireve te zakonshme sepse zotnon prona te medha tokesore dhe shumg pasuni. Pgr hir tg kgsaj gjendje, abacia numerohet ne njg shkalle ma te naltg se manastlret. Kryetart i abacisg quhet abat, dhe, per fitimin e ketij titulli, shpesh here kang ndodhg konflikte. Abacina tg njohuna ne Shqipni ka pase shumg: e Rotacit prang Tivarit, e Shirqit ng Bregbune, e shen Kollit po ne Bregbung, e shen Palit ne/Pukg, e shgn Lleshdrlt ng Dukagjln etj. Disa nga keto abacina kishin fitue edhe nje shkallg ma tg naltg ng hjerarkine kishtare dhe titullari i tyne numerohej ne rangun e ipeshkvit. Tg tilla abaclna (abacina te mitrueme) ka pasg edhe ng Shqipni, si ajo e shen Palit te Pukes etj. dhe si qe ma ne fund abacia e Oroshit t& Mirditgs. akpe, asper — Monetg turke e vogel; qe uniteti monetar i Turqisg derisa u shvleftesue shume dhe u zevendesue pastaj me groshin (baras me 120 akge). Fjala turke akce, don me thang: e bardhg, dhe prandej, ng relaclonet thuhet edhe me fjalgn latine aspra, qe pikgrisht don me thane: e bardhg. alabardicr — Ushtar i mesjetes i armatosun me alabarde qg ishte nje shkop i gjate me nje sopate te hekurt ng maje. aliajbe — Komandant i spahijve te njej krahine ose tg njej sanxhaku Pnstaj, me abolimin e regjimit te timarit (shekull i X lX -te), fjala mbeti per te shenue komandantln e xhnndarmgrlsg sg qarkut. aposlat — Ai qg i bie moh besimit ose ldesg sg vet. arkibugj, arkibugjer — Arkibugji qe pushka e gjatg primitive, dhe ushtnret e armatosun me te u quejten arkibugjerg. (Shih edhe sejmen). arpallck — Nga fjala turke arp qe d.m.th, elb, tagji. Arpallek u quejt tatiml qe u vihej fshatareve per tagjing e kuajye te sundimtareve. Fjala pastaj shenoi t’ardhunat qe nxirte per vehte titullari i njg sanxhaku. arqipcsbkcv, arqipcshkvije — Arqlpeshkev, ose kryepeshkop, quhet titullari I njg arqidlogezi (kryediogez) dhe zakonisht nga al mvaren disa ipeshkvij tg quejtun sufraganc. Arqipeshkvija asht selia e njg arqipeshkvi si edhe jurisdiksloni i tij. arzuall — Lutje. Quhet edhe vetg shlgresa me tg cilen baheshin lutjet kohen turke, aspra — Shih fjalen akge. atyne — Atyna asht titulli i lutjes kryesore te krishtenimit (paternoster) avanie — Taksa, angari etj. te paligjeshme; shperdorime, arbitraritete, zollume. bajl — Nga fjala bajulus: i derguem, ambasador. Bajl u quejt zyrtari ma 1 nalte venedikas ng vendet e pushtueme. Kgshtu, deri mg 1501, sundimtari i Durresit u quejt bajl, Pastaj me kgtg fjalg u quejt vetem ambasadori venedikas pra­ ne Fortes se larte otomane. bajok — Monete e vogel divizionale ne shtetin e papgs. baptister — Pagezimorja. Nje ndgrtese e posagme ndgr kishet, ose prane kisheve, ku jepet sakramendi i pagezimit. Aty ruhet burimi pagezimor (shih kete terme). •* bari — Cilesohet keshtu kleri qe asht i ngarkuem tg drejtoje besimtaret. Za- *—konisht fjala asht bame nje nga sinonimet e fjales ipeshkev. barile — Vozge. Mase kapaciteti para sistemit metrik-dhetor, me vlerg te ndrj'shme qe slllej rreth 20 lltrave. baritore — Atribut qe i jepet sherbimit t’ipeshkvit. Kgshtu: letra baritore asht ~* qarkorja qe ipeshkvi i nje diogezi i drejton popullit besimtar dhe klerit te juridiksionit te vet. bcncfic •— E drejta qe u jepet klerikeve pec te marre e per tg gezue frytet nga pasunite kishtare, kundrejt sherbimeve shpLrtnore. berat — Diplome, dekret i sulltanit per dhanien e privilegjeve te ndryshme si: koncesione feudale, benefice kishtare, privilegje tregtare etj. 483 II bcsojmc — Besojma (krcdoja) asht rrjeshtimi i dogmave besimtare qe besirntaret duhet te pranojnb dhc e recitojne gjate kohes se lutjeve tb tyne. bindjc — Keshtu quhot, ne gjuhen e jetcs monastike, urdhenesa qe lbshon eprorl per te varunit e vet. breve — Nje shkresd qb del nga kancelaria e papbs; brevja asht ma e thjesh1(5 dhe ma pale solcmne se billa (shlh ketb tormb). Thuhet: breve apostolike nb sc e nbnshkruen papa vetb. breviar — Asht libri 1 lutjeve qb b kdh^ pbr aetyre tb thonb klshtaret gdo di\ v si edhe te dielave dhe nb festat e ndryshme (shih oficc). brokat — Pelhurb e rnndb, e mendafshet dhe e endun me fije art dhe argjanti, byLaJose bulla) — Asllt nje dekret papnor qb lbshohet pier gashtje tb randefiish m ft? besimit dhe me forme sblemne. Bula zakonlsht merr per titull fjalbt e para me tb cilat nlsb tekstl. -« bbllgarc — Njb lloj shdlll i kuq, i rrurribullhkbt qb pbrdorej per te shtrue sofren. <burgator ^ Vehdl i pendesbs se perkdhbfehme ku, Sipas besimit, spastrohen shplrtnat c njerbzvh qb krihb nxjerre faljen e tnekateve sa qenb gjalle por eje duhen shobrblye gjltlibnjb. burim pagezinior — Njb ene prdj guri ose prej metali, e Vendosun nder baptlsteret, ne te cilen ruhet vlji 1 bekuem qb sherben per te pagezue. cc.nsurb — Ndeshklm klshtar 1 dukshbm qb lbfchohet kuhdbr bestmtarbve, me nnb tb cilit ata pbrjnshtohrn pjeserisht ose tanbsisht nga sakrameridet dhe nga funksionet kishtnre, Centura. tnund te jetb ose gkisherlrri, ose pozulllttl; oSe iHtcl-dikt tshih kbto terrhtl). file Ipcsbkvnbre —- Shlh: tryezb Ipeshkvriore. callme — Turbanti. Pblhure e ho'1* dhe e pihtb me tb cllbn peshtillet koka. Gjate pushtfmlt olornan, pbrvcg fetarevc, mbantn gnllma edhe dignitafbt civilb dhe ushtarake. gau«h — Adjutant, Ma vone fjala shenoi njb gradb nbnoflceri n’ushtrirtb lurke. ekishbrim — Njb nga censurat kishtnre. Perjaslhtiml i besimtarit hga sakra- mendet dhe nga gdo funkslon kishtar. damask — pelhurb shame, nga qyteti i Sirisb; Damdsku (Shamil. Pelhurb mendafshi e thurun me stollsje lulesh dhe vizatime tb hdryshme. itiogez — Diogezl isht o ne kohe te lashte terrltori mbi .te cilin ushtronte autoritotin c vet nje qeveritar: pastaj fjala mbeti ne gjuhen kishtnre per tb shenue tcrrilorin e jurisdilcsionit to nje epishkvi. Kisha, zakonisht, riiejti ndamjet e lashta, dhe prandej rfta vonb dlogozi nuk qb pbrherb ldehtik trie ndhtnjet admlHisttdtivc shtelnore. disipline — Asht njb lloj pendese, shume e fcibrhdpuh nder mariSstiret e hacsjetes. Disiplina ishte ose o detyrueme ose vullnetare. Bahej me anen e nje karrixhlku prej shume konopesh me neje ose prej sinxhiresH tb hekurte. divan — Me kbtb fjnlb lurke u quejt obbrri princor, keShilli i funksionareve ma te naltb te pei andoricb turke. Divan kishte bejlerbeu, veziri 1 madh isi edhe vote sulllnnl, Divanln e sulllnnit c pcirbanin katbr fehtyllnt e shtellt. d.m th. vezliid, kndlaskerbt (krycgjyqtnrbt), defterdnrbt (flnnncicfbt) dhb rilshanxhltb (tb Hfettrkuetnil me vulbn). dizdiir — Komnndantl 1 nje fortese (kalaje); keshtjelldfl (lat. tastcllanus). dogjc — Fjale djalektnle c gjuheve venete dhe dalrhhtine; nb vehd te fjales dux, duke. Terma ka hyrnb edhe nb letrntyre, dhe shbnon veganerlsht duken (ose dukun) c Vcncdikut si edhe ate tb Republikbs se Raguzbs (Dubrovnikut). Dogja islitc )iHnci i Republikbs, ni qb kryesonte Senatln dhe shteti pbrfaclbsohcj n’emmn e tij. Ihhhl — Fjala ka vbshtrlm te gjanet por zakonisht, nb ltidteririlet tona doluimentare tregon funksionnrln e doganes, doganierin. cpifani — Feste fetare qe bie me G te janarit, Dith b 11jit te bekuem. fakultrt — Ne gjuhen kishtare fakulteti shehon te drejtbn per t'iishifue disa sherbime fetare. Zakonisi^t nje zyre e caktueme kishtare ka fakultetet perkatese. Ne kushte te veganta, sikurse ishin tek ne ne shek. e XVlI-te, kerkoheshin fakultetc per shbrbime qe nuk l perkisnln gradbs dhe zyrbs s’atij qb i kbrkonte. ialdlstor — stol 1 vegantb qb u shbrben ipeShkvijve dhe prfelatbve tb tjerb, <(oflb pcir te ndejun, qoftti pbr t’u gjunjbzue. faloinlnibri — Falemimbrlja, fjjalb e perbame nga Faleml dhe Mbrl, asht titulli i njenes nga lutjet e rendomta kristiane (Avc Maria). 4R4 famulli — Famullia asht jurisdiksioni i nje kishe qe ka persipri kujdesin shpirtnor te nje fshati ose te nje grup fshatesh, Quhet famulli edhe tanesia e besimtareve te nje jurisdiksioni. Karakteristika ^e famullise jane: mbajtja p pegjistrave te lindjeve, te martesave e te vdekjeve. vorrezat e komunitetit si edhe nxjerrja e te dhetes nga besimtaret. fnmullUar — Prifti titullar < nje lam ullie. fcrman — Urdhenese supreme qe leshohej ri'embn dhe me nbnshkrimin e vete Bulllanit. l'crr — Sketerra ku, sipas besimit. nde^hkohpn per ameshim shpirtnat e atyne qe kane veprue keq qe kete bote dhe qe nuk jane pendue per mekatet e veta. figiirc — ikone filtar — Pogth. Gjate meshimit perdoren n’altar dy pogtha: njeni me uj dhe tjetn me vend, qe meshtari, me masat dhe ne kohet e cajctueme, qet ne kelqip e vet. franceskan — Emen i pergjitheshem qe 1 jepet pjesetarit si edhe degeve te ndvyshme t’urdhnit rregulltar te themeluem nga Frangesku i Asizit me 1209. Frangeskanet zune vend edhe ne Shqipni. Ne shekullin e XVII-te, kishte gjithenje nb vendin tone disa kuvende (manastire) franceskane, dhe numeri i pjesetareve sillej rreth 40. IVTe 1634, t’ardhun nga jashte e te derguem nga Kongregacionj i Propa­ gandas, frangeskanet themeluen edhe misionet qe drejtonte Vatikani. Ne materialct tpna flitet per nilnorb observanto dhe per piinorp te reformucm, qe jane francoskane te dv degeve te ketij urdhni. frat — Anetari i nje komuniteti rregulltar. Tek ne fjala frat u ba sinonim pie fjalen franceskan. fraternite — Shoqni fetare e formueme prej shekullareve prane kisheve. p5r qeliime bamiresie. frontal — Stolisje qe vehet ne balle t’altarit. funksion — Sherbim fetar qb kryhet nder kishbt. fuste — Anie e shpejte luftarake. frogate — Lloj anie e shpejte e armatosun me artileri. Deri aty nga *j. 1600, me kete emen quhej nje anie luftarake e vogel, qe u shkonte ne ndihme anieve ma te medha (galereve). Kishte vetem nje dyrek dhe nje numer voztaresh qe sillej prej 6 deri ne 24, sipas madhesise s ’anies. Pastaj fregata u ba me mase ma tb medha dhe u pajis me nje sasi te mire artilerie, por qendroi me karakteristikat e nje anie te shpejte dhe te shkathet. Fregata asht para-ardhesja e kryqezoreve tb shek. XIX. galore — Galera ishte anie lufte qe lundronte me vela e me rrema (lopata). Ne kohe paqeje perdorej edhe per transport mallna^h. Qe nje anie sidomos e detit Mesdhe dhe ishte pasardhesja e triremeve te mo^me. Ekipazhi i galereve, tb quejlunit galcote, ishte i perbame zakonisht prej te denuemish, prej robeve te luftes dhe prej skllavesh te rrembyem ne vender e ndryshme. Ndeshkimi per te qene fute te rrem te galeres ishte shume i rande; gjendja e galeotbve ishte shume e veshtire dhe vlente sa sot burglmi ma i rande me punb te detyrueshme. guardian — Fjala d.m.th. rojtar, kbqyres. N’urdhnin franceskan quhet me kete terme kryelari i nje kuvendl (manastirl). gjakuc — Gjakoni asht nje nxanes ne shkollat dhe kolegjet kishtare. Gjakojt zakonisht konsiderohen te hyme ne karrjeren kishtare, ata bajnb jete te perbashket nder seminare. Ne dokumentat tane, del se famullitaret mbanin prane vehtes njii ose dy gjakoj per t’i pregatite. Kishte edhe ndonje komunitet gjakojsh ma to madh, si ne Kurbin ku ne shek. XVII-te rriteshin 12 gjakoj. hap — Mase gjatesie e vjeter. Ndoshta per t’u identifikue me pashin. harac — Me veshtrim te pergjitheshem kuptohet sistemi i tatimit mbi popullsite dhe ne toket e pushtueme nga turqit dhe qe,(#ne anbn e pushtimit, u perfshine ne sistemin e perandorise turke. Me veshtrim ma te ngushte, harag u quejt detyrimi qe paten popullsite e krishtena nen regjimin e feudalizmit ushtarak turk. hcrezi. hcrctlk — Kisha katolike quen herezi nje qendrim qe ajo e quen te gabuem dhe tb vullnetshem e kambengules kunder besimit. Herezia asht shkalla e 'parb qb gon nb ndamjen e kisheve. Ndjeksin e njb te tille herezie kisha ka­ tolike e quen herctik. Nb shekullin e XVII-te, gdo herezi ose tentativb herezie ndiqej nga kisha katolike me nnen e organeve t’Inkuizicionit. Asht pikerisht e kbsaj kohe ndjekja qe 1 u ba Qalile Galileut per teoritb e tija kosmike dhe qb perm by sn in konccptet mesjetare t’astronomisb. 485 hosplc — Quhet kgshtu, ng gjuhgn kishtare monastlke, kuvendl rregulltar. hyqum — Urdhgnesg. Igumcn — Kryetnrl 1 njg komunltetl rregulltar ng rltin ortodoks. ilirik — Nga emgrtiml 1 ndamjes administrative te kohgs sg pushtimit romak, I mbetl Dalmatisg ky atribut. Kgshtu, ng kohgn e mesme, gjuha lllrtke u quejt dhe u kuptue sllavishtja dnlmatine. Kgndej edhe Kolegjl ilirik l Loretos, qe ndgrtue dhe qe emgrtue nergut pgr rritjen e klerit dalmatin, imrahor — Shih mlrahor. lnlerdild — NjS nga censurat kishtare; me angn e lnterdiktit njg bashkgsi beblmtarbsh o s d njg vend 1 caktuem pgrjashtohen nga shSrblmet fetare publike etj. ipcshkcv, lpcshkvljg — Peshkop, peshkopatg. Ipeshkvi asht tltullari l njg dio5czl, dhe jurisdlksloni i tij quhet ipeshkvijg. Zakonisht njg Ipeshkvijg asht e varun (sufragane) nga njg arqlpeshkvijg. Jenifer — Ushtar i kambgsorisg sg rregulltg tg shtetlt turk. Jenigergt rekrutoheshin, ng popullsitg e pushtueme, me mbledhjet periodike tg gunave qg pastaj rriteshin e stgrviteshln n8 kazermat e kryeqytetit, pgr t’u shpgrnda neper krahinat e ndryshme tg perandorisg. jubilc — Ndjese e plots pgr faljen e ndeshkimit tg mSkateve tg zgjidhuna me anSn e rrgfimlt. Pgr ta fltue jubileun, duhej bamg shtegtlml ng RomS. Jubileu ka qcnS njg nga burlmot e t’Htdhunnve tg Vatikanit. Jubileu bie krye 25 vjetSsh (shih vjcti i shenjtS) dhe shpallet pastaj edhe ndgr dlo^ezet e veganta tg botSs. Materlalet tona dokumentare bajng fjalg sidomos pgr jubileun e vjetit 1625 qg qe sjelle edhe ng Shqlpni, jul — Juli qe njg monetg e argjante qe qiti tg paren herg papa Juli i Il-tS (1503*1513). Viera e jullt lshte relativisht e vogSl: 12 jul baras me 1 skud. Mg Kill, ng ZndrimS, nJS jul vlcrSsohej baras me 10 akpe. knell — Kndiu qe gjyqiari i gjykatgs turke (shorisS). Formnlisht lshte i pavarur nga autorltetl civil dhe ushtarak i vendit ku ushtronte jurisdiksionin, por me IS vertete qe nje feudal si te tjeret qg ushtroi shfrytgzimin ng marrgveshje me sundimtaret. kalcndari gregorian — Me 1502 u ba reforma e kalendarit julian dhe u korrigjuo nje ndryshim proj 10 riitesh qe kishte ndcrmjet vjetit diellor dhe atij kalendarlk. Kalcndari i reformuem u quejt gregorian nga emnl i papes sundues t’atij vjcti, Grcgori i X lll-te, po nshtu si kish qene quejtg julian kur qe bame refor­ ma kohgn e Jul Ceznrit. Zbntimi i kalendarit gregorian gjeti pengesa sidomos ng vendet e Lindjes, dhe ndryshimi i diteve shkol tue u shtue. Keshtu, vjetgt e ka­ lendarit julian te shckullit tg XVII-te vazhduen me 10 dite ndryshim, ato tg shekullit te XVIII me 11 dite, e me radhe nga njg dite per gdo shekull. Ng vendin tone, edhe popullsitg katolike e paten tg vgshtird zbatimin e kalendarit te ri sepse nuk perpuqej me ate qg zbntonte shumica e vendasve te tjere, prandaj bang qendrese me qci ptmajiret e pnzaret si edhe veprimet tjera te perditeshme duheshin rrcgullue ng nje kohS tS pdrbashket. kallant — Mase llnearo para se tS dilte sistemi metrik dhetor. Kallami ishte i perbame prej 8 pellamesh (pra ishte masa e gjatgsise se nje njeriu mesatar; njg boje njeri) dhe gjatesija e tij, si te gjitha niasgt e atyne kohgve, ndryshonte prej njg vendi ng tjetrin, _____ kallogjer — Murg i ritit ortodoks. kainbe — Njg mase gjntSsle, para se te dilte sistemi metrik dhetor. Ma drejt, do te quhej shqip: shputS-knmbe, sepse masa ishte marrg pikerisht qga madhesia mesatare prej thembro dcri ng maje te gishtit te kambes (it. pietlc, angl. feet). kanonlk — Quhen knnonike kleriket qg perbajne kolektivin e njg kishe dhe t>8 bashFTij formojnS kapitullin e saj. Por, ndryshej nga rregulltaret, kanonikgt nuk e kanei tg detyrueshme jeten e perbashket sipas nje rregulle tg caktueme. Icapcli*^— Kishez, zakonisht me nje altar. Kapelat ishin kishgza qe nuk ushtrojne jurisdiksion famullitnr; zakonisht t’ardhunat e tyne i gezonte ipeshkvi i diogczlt. Quhen kapcla edhe disa altarg tS vegante, te vendosun nder krahet e kishi'-vc tS medhn. No shumicbn e raseve tS materialcve tona dokumentare bahet fjalg pgr kapelat tg mnrruna si kisheza mbi te cilat ushtron jurisdiksion ipeshkvi. kapclan — Prift qe shSrben ne njg kapele, ose si ndihmgs 1 nje famullitari ose i ngarkuem per administrlrn nga Ipeshkvi. Ne materialet tona dokumentare shpesh kemi pershtypjen se shkrucsl nuk ban dallim dhe quen kapelan edhe famullitarin. kapitull — Ne nje diofez, plane ipeshkvit, ka nje kolektiv priftnish (kanoaon £ nlke) qe formojng kgshillln ose senatln lpeshkvnor; ky kolektlv e ky kgshill quhet kapitull diogezan. * • kapixhi — Dergtar. Ekzekutues i urdhgnave; pSrmbarues. ( it raciere) > kardinal — Shkalla tna e tialta ng hjerttrMng kishtare katollke pas papgs. Vetgm kolegjl 1 kardlnajve ka tg drejtg tg zgledhS papSn kur. sella mbetet vakante. Jang kardlnajt e karjes ata qg qgndrojng n 8 Vatikan dhe drejtojng aktivltetet e ndryshme. Kgshtu, ng malerialet tona doktlmentare flltet pgr kolegjln e kardinajvei pgr tg tregue Kongregacionln e Propagandgs etj. Ka pastaj edhe kardinaj tg ngarkuem me administratgn e dlo$ezeve kryesore t g . shpgmdame n§pgr i h * i i __ , i bOtg. ;; karte — Masg drlthnash ng pgrdorim gjatg kohgs turke, baras me 30 okg (45 kilogram). ■ L,*< katcdrale — Quhet kgshtu klsha Ipeshkvnore e njg dlogezi sepse ajo ka karrlgen (katedrgn) Ipeshkvnore. njg vend t.g naltg, ku ulet Ipeshkvi gjatg funksioneve. kclql — Ne gojg tg popullit tong ndggjohet ma shpesh: kelshejt Asht ajo kupg qe meshtarl perdor ne meshim per tg qitg mbrendg vengn qe do tg shugurohet dhe qe pastaj do te pihet prej tij ng tg sosun tg ceremonisg. Materlali me tg cilin bahen kelqet duhet tg jete prej metall tg zgiedhun, por nga Vorfnia, shohlm ng materialet tona dokumentare se 6 humica e tyne Jang prej kallajL Dlsa heresh klsha 1 ka ndalue kelqet prej kallajl, megjlthatg ka qeng e detyroeme tg tolerohen. t kolegjate — Atrlbut qg u vlhet atyne ldshgve ng tg d la t shgrben njg grup priflnish te thjeshtg ose kanonlkesh. Bashkesia e ketyne priftgnve formon kapltullin e asaj klshe. konversion — Kgshtu quhet aktl 1 kthlmlt ng beslmln katollk t’atyne qg ma parg ndlqnin njg beslm tjetgr. Natyrlsht terma asht e marrun me. vgshtrim nga pikepamja katollke, dhe relatorgt tang pgrdorln termgn tjetgr: perversion pgr tg tregue kur njg katolik kalon ng beslmln ortodoks ose mysllman. korpi I krishtit — Njg nga festat e luejshme qe bie ditgn e ejte, dhete dite pas rrcshajye. (^TcorporaPj— Nje cope pglhure prej llnl dhe e hekurosun me amid (nisheste) qe perdoret gjate meshimit per te vendose osten (buken e meshlmit) dhe kelqin. kole — Bluze e bardhg, qg arrin dori ng gju, tg cilgn e veshin kleriket per ceremonite fetare ng klshg ose jashta kishe, si ne funerale etj. Krcmizi — Ngjyrg e kuqe shumg e bukur me te cllen viheshln ng treg disa pelhura te gmueshme te kohes (shih daniask). krczmim — Njeni nga tg shtate sakramendet qg njef dhe ushtron klsha katolike. Kete sakramend mund ta jape vetem ipeshkvi, dhe per kgte aresye, ne ma­ terialet tona dokumentare, nder relacionet e vizitave qg bajne ipeshkvijt neper diogez te vet, ata tregojne vendet se ku kane dhane krezmimin dhe numurin e te krezmuemve etj. krezhmitc — ICohe agjinese ne periudha tg ndryshme tg vjetit. Zakonisht, ne beslmin katolik, terma ka mbete per te Bhenue kohen ma tg gjaten te vjetit ng te cilen bahet agjinesa: periudhen shtate-javore para festave tg pashkeve te medha ne pranvere. krishtlindje — Feste fetare qe bie mg 25 te dhetorit. krizma — Asht perziemja e vojit t’ullinit me voj balsami qg shugurohet t’ejten e rnadhe (para pashkeve) dhe qe vlen pastaj per krezmimin dhe pagezimin. Bagemi. Efqeli. (shih: vojnat e slicnjte) kungim — Nje nga te shtate sakramendet. Kungata. kurani — Libri I shenjte 1 islamizmit. kurja — Tanesia e zyrave te njg enti klshtar. Kur u referohet zyrave tg Vntikanit, zakonisht cilesohet: kurja romake. Keshtu mund tg thuhet: kurja patriarkale, ipeshkvnore, etj. levcnt — Ushtar i marines turke. libra — Mase peshe para sistemit metrik dhetor. Sipas vendeve te ndryshme, edhe pesha e libres ndryshonte; mund tg merret rreth 400 gram. limbi — Nje vend imagjinar, 1 posagem ku, sipas besimlt, qgndrojng shpirtnat e Id drejteve por qe nuk e kane njoftg kristianizmin. livrc — Livreja asht uniforma sidomos per personelin shgrbyes te princave, dukeve etj. I ■ ^. l l l liturgji — Ditunia qg merret me origjinen dhe zhvillimin e riteve si edhe me zbatimin praktik tg ceremonive kishtare. 4P,7 'mandat — UrdhbnonO. Porosl ligjore me nnb tc sb cilbs nib njeri vepron pbr llogari t’ntij qb e Jep mnndatin e qb prandaj quhet edhe mandatar. manlpol — Pjcse e vc^ueme e pjaneUis (veshje kishtare) qe meshtari e lidh nb krahun e majtb, mapa — Mbulpjb prej lini ose prej kanpl qb -u vibet altarbve. mlirctl katollk — Mr lcete epitet u quejt vepanerisht mbreti i Spanjes, sepse qe ai qe, nb shckullin e XVI-te, mod nb dorb flamurin e luftes kundra levjzjeve protestante. • mbreti shumi! i krlsbtcne — Keshtu u cilesue mbreti i Frances, me qene se epiteti kafolik i u) la allj t» Spanjes. medalje — Nb gjuhbn kishtare janb fytyrat e shenjtoreve ose riprodhimi 1 disa ngjarjeve tb gdhenduna ne metal, ne trajta tb rrumbullakta, vezake etj. qb besimtaret zakonisht i vnrin ne fyt. merkurrja c pbrhimo — Asht dita e merkurre me te cilen nls periudha shtatbjavore e krezhmlve para pashkeve te medha. — - mcsxhit — Faltore e vogel myslimane (kapele); zakonisht nder mesxhitet baheshin bisedime e mbcdhje. meslia, meshimi, mo meshue — Ceremonia kryesore qb kryhet ne kishet kristiane, gjatb sb cilbs shugurohet'buka dhe vena (kungala). mcsiiari — Librl qb ka lutjet e meshbve pbr tb gjitha ditbt e vjetit. Pas shumb perpillmeve, Koncilt i Trentit (shelf. XVI) vendosi nje meshar te pbrgjitheshem. ineshtar — Fetar (prlft ose rreguiltar) qe ka kalue to gjitha shkallet e karrjcrcs sb priftnisd dhe kn tb drejtb te mesnojb. Prandej shpesh fjala asht bame sinonim me prlft. molropoli — Qytell-nnnb. Terma, nb gjuhbn kishtare, tregon kishbn kryesore (mrlropollnd) tb njbj krnlilne, me diogczet sufrngane; arqipeshkvijb, kisha metropolitane. mckat — Keshtu quen kisha nje veprim kunder urdhnesave te besimit, Per te pase zgjidhjen e mbknteve, besimtaret i rrbfejne (shih: rrefimi) dhe per t’i shlye duhet t’u shtrohen pendeseve ne kete jete edhe ne jeten tjeter (shih: ndjesii, burgator). mil — Mase e madhe gjatesie me vlere tb ndryshme. Mill ishte i perbame prej njemije hapash (shih: hapi) dhe secili vend kishte madhesite perkatese. Keshtu, mili romak mund te llogaritet sot me 1500 m.; mill napoletan me 1900 m., dhe keshtu me radhb deri tc mili gjerman, svedez etj. prej 7-0 deri ne 10 km. minorc — Quhen kdslltu nb pbrgjithbsi frangeskanbt. Nb vendin tonb qenb dy dege te minorevc; observalb ose zokolante si edhe te reformuemt (shih: frangeskan) mirahor, imrahor — Fjale e perbame: emir ahur, qe ishte n’origjine per te shtinuc kujdestarin e shtnllave to sulltanit. Pastaj u ba titull bujarie. mitra — Nje mbulosb e kokbs, e naltb e me dy maja, qe veqe ipbshkvijt ndeb coremonllb sqlemne klshtnre. rnnnirinq — yrejlje, qprtlm. Ilcqje e sb drejtb^ s’ushtrimit te nje zyre etj. monitor — Fjale kishtare per te tregue njb urdhbnesb. Zakonisht monitor! ish­ te nje leter me te cilen ftoheshirl besimtaret tb tregonin ate qe dinin rreth gashtjeve per te cilat formoheshln proceset e gjykatoreve kishtare. mufazal — Dettori i madh ose regjistrl qe mbaniri turqit, ne tb cilin ishin shenuc emnat e fshatareve tb zonave tb ndryshme te perandorise me detyrimet re­ lative. mutafarak, mutafcrrlk — Pjesetar i |rupit te gardes qe veganerisht kishte ne roje personin e sulltanit. myfti — Ai qc thonte fjnlbn vendipatare per nje gashtje ligjeshmerie ne perandorine turke, Tue filluo te funksionari ma i nalte i Ifiyeqytetit (myftiu i madh) dhe deri te kryemyftitb e qarqeve administrative e te myftite e qendrqye ma te vogla, myftiu numbrohej leologu, jurisperiti dhe Raraqiste autoritetin ma te nalte fetar tb yendit. myhyr, muhur — Fjnlb turke: vula. ..-udjesa c plplll— Kislia ka ushtrue perherb tb drejten e faljes se ndeshkimit tc perkoHeshem qe u detyrohet mbkateve t'individeve (shih: mekat). Ndjesa mund tb jetbi c pjcseshme oso e plotb. Quhet e plote ndjesa e faljes se gjithe ndeshki­ mit qe rnndon nb njb kohb tb caktueme mbi shpirtin e besimtarit. Per ta fitue ndjesen e plote, besimtnri kishte disa detyrime shpirtnore dhe landore (lemoshe nddr kishbt etj.). nunc — Lajmtar. Nunc apostolik quhet ambasadori i papes prang shteteve e ptincave te ndryshem. observant — shih: frangeskan, minor?. ofcrtorl — Koha e meshimit kur zbulohet kelqi dhe dhurohet ostja (buka e meshimit). ofice — Seria e psalmeve dhe e lutjeve qe thong meshtargt gdo ditg (shih: breviar). Me veshtrim ma te gjane quhet ofice edhe libri i lutjeve te rgndomta qe perdorin besimtaret. onrla — shih: unxa. ordinar — Ai qe posedon nje jurisdiksion te zakonshem kishtar; me ketg fjale kuptohet ipeshkvl i nje dioqezi. • oste — Buka e vegantg e pafermentueme, e pjekun hollg me ane dy disqesh, qe caktohet pet t.g meshue. Quhet oste vete buka e shugurtieme: kungata. pagezint — Njeni nga te shtate sakramendet me anen e te cilit i porsa-linduni hyn ne numurin e besimtareve. Pagezimi u jepet edhe atyne qe. ne moshen madhore, hyjne ne kristianizgm. tue ardhe nga nje besim tjeter. (Shih edhe: baptister, buriml pagezimor). pala — Nje copez pelhure e linte dhe e ngrime me amid (nisheste) qe vlen per te mbulue kelqin gjatg meshimit. pal jo — Stolisje kishtare qe vihet permbi veshjet, ng shenj tg jurisdiksionit. Paljo c altarit asht nje mbulese e perparme e altarit. pnqa — Quhet paqe nje kuadro metalik si njg ikong. e gdhendun ne bas-reliev me fytyren e tg kryqgzuemit, qg u jepet besimtareve per ta puthe gjatg cercmonisg. parnjsg, parriz — Sipas besimit asht vendi 1 lumnise ku do te gjejne shpgrblim shpirtnat e tg drejteve. pashket — Feste fetare qe bie ne pranvere; jane keto qg zakonisht quhen edhe pashket e medha, per t’i dallue nga krishtlindjet qe quhen edhe pashket e vogla, Ky dallim midis dy festave, mendojme se asht bame ne bashkejetese me elementin mysliman ne te cilin festohet bajrami i madh dhe bajrami i vogel, sepse me te vertete pashket shenojne vetem festen e pranevergs qe ka kalue ne kristianizem nga tradita izraelite. patena — Nje disk prej metali qg sherben per te mbulue kelqin me te cilin meshohet. patente — Letgr, dekret me tg cilin lejohet ushtrimi 1 njg zyre etj. patriarke, patrlk — Ng hjerarking kishtare katolike asht njg titull ma l naltg se ai i metropolitit, kurse ng ritin ortodolcs asht titulli ma I nalti i krvetarit te kishes. pauliejan, paulian — Pauligjangt qene sektarg ne kishgn e Lindjes, ng gjirin e manikejve, para-ardhgs tg bogomillgve. Tg tillg konsiderohen nga relatoret tang disa kristiane tg Ballkanit qg i pgrkisnin kishes sg Rashjes. pczulllm — Censurg kishtare qe zbatohet mbl klerjkgt tue 1 pgrjashtue kgta nga'disa zyre o s e nga te gjitha zyret e sherbimit fetar qg ggzojng sipas gradet qe kang. perliime — Shih: merkurrja c perhlme. piside — Eng ku mbahen ostjeb e shugurueme. pivjal, pluvjal — Njg mantel i gjatg qg meshtari e ven mbi supe pgr disa ceremoni kishtare qg nuk i pgrkasin meshimit per tg cilin pgrdoret pjaneta (shih ketg termg). pjanete — Veshje kishtare pgr tg meshue. Asht si nje mantel qg mbulon trupin para dhe mbrapa dhe len te lire lgvizjen e krahgve. Zakonisht bahet me pelhurna te zgiedhuna te mgndafshta, me qendisje prej fijesh t’arta, dhe pgrdoret ne ngjvra te ndryshme sipas shenjtit ose festes sg ditgs qg meshohet. Prandej nj* pajisje e plotg per njg kishe duhet t’i kete tg gjitha llojet qg kgrkon rituali. Ng maler*jalet tona dokumentare pgrkundra vrejmg se ng shumiegn e kishgve mungonte kjo pajisje, dhe relatoret ishin tg lum kur gjenin ng to edhe nje pjanete tg vetme. pluvjal — Shih pivjal. podcsta — Sundimtar venedikas ndgr qytetet e zotnimit tg Republikes polica — Dgftesg qg vgrteton origjingn e mallnave dhe marrjen e tyne ng dorgzim nga transportuesit e ndryshgm. Police-shkembimi ishte nje dgftesg per pagesa te hollash nga njg vend ng tjetrin; si te thuesh: gek, k,pmbjal. 489 ponllfcks — TermS e botes pagnne qe I u pbrshtat edhe papbs. pontifikal — Asht llbrl ne te cilin gjenden rregullat per funksionet ipeshkvnorc; me fjale tb tjera, asht rituali ose ceremoniali i ipeshkvijve. Nje ceremoni e kryeme sipas kbtij rituali, thuhet se asht krye pontifikalisht: mesha pontifikale etj. pop — Prift 1 ritit ortodoks. porta c naltc — Divanl ose keshilli i vezirit te madh (kryeministrit); kryemlnistria e shtetit turk nbn sulltanet. , praku i apostujve — Nga nje zakon qe me u perule te praku i disa tempujve, vazhdoi te quhct ad limlnn ajo vlzite qb Ipeshkvijt duhet tb bajnb ne Romb kur t’cmnohen si edhe pastaj krye disa vjetbsh per gashtjet e ndryshme t’administrimit tb diogczeve. prcbenda — E drejtn me nxjerre dhe me gezue t’ardhunat nga pasunite kishtare. prcdikim, prcdk — Spjegimi i copave ungjillore dhe mesimi 1 besimit qb bahet nder kishet nga ana e meshtareve. prclat, prelature — Tonne e pergjitheshme per tb shbnue te gjithe zyrtaret e nalte kishtare qe kanb njt? jurisdilesion: kardinaj, ipeshkvij, abate etj. Funksioni i prclntit quhet prelaturb. nrift — Fctar qe ushtrqn sherbimin shpirtnor. Meshtar. iTHiiVaJD— Grade nb hjernrkinb kishtare qe qbndron ndbrmjet patriarkes dhe metropoTftit. Primati ka Jurisdiksion permbi disa arqipeshkvije. I title lea qene arqipeshkvi i Tivarit qe barte edhe tltullln: primat i SerBTse; me fjale te tjera ai leishte ne kujdcs te gjilha diogezet leatolike te Serbise etj. profesion — Dcshmla solemne e besimit. Quhct profesion rrcgulllar deshmia publike qe bajnb pjesbtarbt e nje urdheni monastik per te mbajte e per t'ushtrue rregulloren perkntese. prokuroret, prokuratorl'l — KujdestnrSt e ldsheve famullitare etj. Zakonisht ishto nje keshill disa personash Inikb qb intercsohej pbr mlrbmbajtjcn e kishbve rlho per administrlmin e pasunivc relative, provrditnr — Quhcj kbshtu zyrtari ma i nnltb venedikas ne nje qytet ose lie nje krahine te kolonizucme nga Republika. Proveditori i detit ishte, nga ana l.ieter, komandanti i flotbs, etj. , province, proving,|al — Province asht nje ndamje administrative: krahine. Ternia, o perdorun n’ndminlstrnten kishtare, shenon jurisdiksionin e nje prclati (diogezln ose nje grup diogezosh) nshtu edhe zonbn nii te cilen asht organizue njb komunitet rrcgulltar qb sundohet nga nje provincial. provizjon, (provision), provizjonat — Fjala provizjon ose provigjon perdoret ne dokumentat e kohes qofte per rrogb ushtarake, qofte per t’ardhunat feudale te lidhuna me detyrlme ushtarake. Keshtu provizjonatet jane ushtarake te rroguein ose feudale me delyrime ushtarake. (Shih edhe ylcfcxhi). pnrlflkator — keshtu quhet nje pelhurez me te cilen meshtari e fshin kelqin pas meshimit. Quhet purlfikator edhe nje ene e vogel e vendosun mbl altar ne It? cilen meshtari pastron glshtat e dores me te cilen ka preke osten dhe kelqin. qchajaj — Kujdestarl, njeriu i besueshem, perfaqesuesi i njej funksionari, 1 nje organizate etj. Qchajaj asht 1 caktuem per administrimin e puneve ope­ rative te perditeshme. iielc — Shtiipin e priftlt ne nje famuli!. real — Monelb mesjetnre, e vogel dhe prej argjanti, me vlerb te ndi-yshme sipas kohes dhe vendlt; zakonisht bnrnsohct me 1/4 e njb libre tb marrun si pesliim metali te gmuoshbm, Ne materlalet tona dokumentare pbrkundra duket slkur relatoret c perdorin kbit? terme per njb monete relativlsht me vlere te madhe. po nshtu sikurso tolnrin, skudin, dukatin etj. reformuem (i) — Shih: frangeskanet. rogallc — Regnllte oso regnliet, n’orlgjini? shenonln te drejlat mbretnore mbi ndon.iti privllegj, bencfic etj. Pastaj me kbte termb u emertuen disa taksa qe nxirnin mbretnit, ne peshtetjo te sovranitetit qe klshln pbrmbi njerezit dhe vendet. Me nje veshtrim ma tb gjane, regalie quhen disa t’ardhuna qe Ipeshkvijt nxirnin per vchte nga besimlnrbt nder diogezet e veta. rcktor — N’administrntbn shtetnore te Vei^edikut etj, asht qeveritari i njb qyteti. Ne gjuhen kishtare, asht prifti i ngarkuem me qeverisjen e nje kishe. rclike — Jane mbelurlnat e trupit ose tb veshjeve dhe te plagkave personale 4D0 te nj6 njeriu te vdekun te konsideruem nga kisha si shenjt. Reliket ruhen nder kishet, ng vende te posagme qe quhen rellkuarg. Sa ma tg rralla e tg gmueshme qe qeng reliket, aq ma shume besimtarg terhiqnin kishgt qe i ruenin, dhe prandej mblidhnin edhe ma shume dhurata qe shtonin pasuning e tyne. rituali — Libri qg tregon format se si duhen dhang sakramendet si edhe ceremonialin e shume funksioneve tg tjera kishtare. rregulltar — Pjesetari i njg komuniteti monastik qg mbahet me njg rregull. Murg rrefim — Njg nga tg shtatg sakramendet. Me angn e rrgfimit besimtari, tue i tregue priftit mgkatet e tue u tregue i penduem, nxjerr zgjidhjen e tyne dhe i shtrohet pendeses (Shih edhe: mckati, ndjesa). rrcshajte — Festg qe kremtohet pesedhetg dite pas pashkgve; asht prandej nje nga feslat e luejshme dhe bie ne data tg ndryshme por gjithemong ne dite te diele. rruzarja — Keshtu quhet n]g varg lutjesh qe thuhen tue i numerue me nje varg rruzash (ruazash) qg perdorin katoliket. Edhe vetg vargu i rruzave quhet rruzare. Rruzare asht edhe njg nga cilesimet qe i jepen shgn Mgrisg: Zoja rruzare. sakramend — Akt i vegantg e solemn me tg cilin kisha shenjtgnon etapet e ndryshme te jetes e tg veprimtarisg sg besimtargve. Kgshtu, qg nga lindja me pagezimin dhe deri ng vdekje me vojimin, kisha e mban nen kontroll besimtarin, nx.ierr prej tij bindje dhe siguron nje varg t’ardhunash qg Jang tg lidhuna me disa nga keto sakramcnde jo aq ng mgnyrg tg drejtg-pgr-drejtg (sepse sakra­ mendet administrohen gratis) por ne menyrg tg shdrejtg.' Igmoshg, dhurata dhe detyrimi kishtar i pgrvjeteshgm ndaj famulllsg nga e cila besimtari mcrr sakra­ mendet. Kisha ushtron shtatg sakramende: paggzimin, kungimin, rrefimin, krezmimin, martesgn, meshtaring dhe vojimin. sakrar — Vend i posagem nder kishet pgr te trete perlamjet e engve tg meshimlt, mbetunlnat e sendcve me tg cllnt jang krye ceremonitg e sakramcndeve etj. sakrcstl, sakristi — Vend! 1 posaggm prang altareve per orenditg kishtare. sakristan — Zakonisht sakristani asht njeriu qg kryen pungt sherbyese nder kishet, por ndonje here ka edhe kuptimin e meshtarit qg meshon. sanxhak, sanxhakbc — Me termgn sanxhak, ng materialet dokumentare tg shekujve te parg tg pushtimit turk, kuptohet qoftg ndamja administrative (prefcktura) qofte titullari sundimtar. i saj (prefekti). Pgr ta dallue funksionarin u tha pastaj shkoqun: sanxhakbc (bcu 1 sanxhakut). scjmen — Ushtar turk ng repartet e jenigereve, i armatosun me pushke zjarri (arkibugjer). simonia — Shit-blemja e sendeve e zyreve ose e funksioneve fetare. Pgrfitim material (tg holla, objekte tg gmucshme etj.) ose moral (Igvdata, bindje etj.) qe nje funksionar kishtar i siguron vehtes tue u dhane te tjergve benefice dhe autoritete tg ndryshme qg ng vetvehte duhet tg jepert gratis. sinod — Mbledhje e pergjitheshme e klerit tg njg diogezi nen kryesine e ipeshkvit perkatgs ose tg njg autoriteti tjetgr tg deleguem. Koneili i Trentit vendosi tg baheshin sinodet vjetore. sixhilat — Regjistrat e gjykatoreve turke (sherisg) quheshin sixhilate. Atv regjistroheshin fermanet, beratet, sentencat dhe aktet e tjera administrative e gjyqesore. Edhe vetg akti qg lgshonte kadiu, i nxjerrun nga sixhilatet, u quejt sixhilat. skizma, skizmatik — Kisha katolike quen skizmg gdo kishg tjetgr kristiane qg ' nuk njeh pnresino c papes se Romgs( dhe skizmatik gdo besimtar kristian qe nuk asht katolik. Relatorgt tang, pgrveg friggs qg i shtijng Romgs me elementin e myslimanizmes qg kgrenon katolicizmin ng vendin tong, shpesh pgrdorin edhe elementin e skizmgs, pgr tg nxjerre interesim dhe ndihma materiale. skud — Monetg e kohes, prej argjanti ose prej ari, me vlere tg madhe e te ndryshme prej njg vendi ng tjetrin dhe prej njg kohe ng tjetrgn. Nga materialet dokumentare tona nxjerrim p.sh. se ketu ng Shqipni njg skud vlente 80 alcge mg 1G23 dhe 100 akge mg 1041. (Shih edhe: dukat, talar, zekin). sofer — Sheshi i altarit mbi te cilin kryhen ceremonite e meshimit. spahi, spahiogllan — Spahitg qeng njg kategori e klasgs feudale turke, kaloresit e rendit feudal-ushtarak otoman. Spahiogllan quhej djali i spahlut Nga klasa e spahive dilnin zotet e timareve dhe zeameteve, qg qeng tokg feudale t’ar491 f \ dhunat e te cilavo ishin llogaritfi per kalorine qe do te merrte pjesij ne jufte. staja, slara — Mase f|rlIjmasb. Fjaja stajo, n’orjgjine tregon sasine qe perfshinte lama ku fshihej drithi: njd lame grune etj. Pastaj u ba mase qd llogapjtet afersisht me 25 librc. stole — Stolisjc kishtare ne tonne te nje sheriti te gjane? 12-25 cm. qe yene ne qaie kleriket nder funksionet dhe qe p zbret perpapa ne dy anet. Zakonisht stolat punohen me po ate material, me ate ngjyrp p qendisje $i pja.pej.at (Shih kete terme). ' subsid — Rrogd ose nclihmd vjetore qe merrnin priftnit, misiongret dhe ipeshjcvijt nga Kongregacloni i Propagandas, sepse t’ardhunat qe nxirnin n8 vend ku kn’enin shdrbimin fetar milt u mjaftonin per nevoiat e jeteses. Ne materialet tona dokumentare vihol re njtt gare c te gfithe klerikevp, jo vetdjn per t& siguruc fardhuna sa ma shumd mbrenda jurisdiksionit te tyne, por edhe per td pdrfitue nga subsldet qd ddrenqtc Tlnma. sufragan — Kdshtu quhet dio<;ezl edhe Ipeshkvi qd 1 jane nenshtrue njdj metropolitj. . . . sliclluiemlt — Nje nga festat e luejshme qe bie diten e ejte dyzet dite pas pnshkeve. shcnjtcnore, shcnjtorc — Kishc ose kishez qe ruen mbetunina te jashtezakonshme shenjtnish (relike) dhe qe tdrhcq besimtaret ne dite te caktucme te vjetit ose dhe vazhdimisht. Shenjtcnpret jane burim t'ardhunash me and lemostjesh phe dhuralave te besirntareve. shuguruc (me) — Folje e vegante qe tregon ceremonine me te cilen nje objekt ose nje person merr vulen e shenjtenimit: shugurohet buka dhe vena ne meshim, shugurohet kleriku kur dorezohet meshtar, shugurohet altari kur bahet i atie per meshim, shugurohen vojnat e bahen t’afte per dhanien e sakramenejeve etj. tabernakull — Nje vend i kygun ne mes t’altarit ku ruhet ostja e shugurueme. talar, taicr, tolar — Monete e vjeter evropiane qe qarkullonte edhe ne Turqi, me vlere te ndryshme, pale a shumd sa nje skud. Nga fundi i shekullit te XYJ-tc, p.sh., nje talar vlente 70-80 akge, po aq sa vlente me 1623 nje skud (Shih kete terme), talje — Shperblim qe u jcpej atyne qe arrestonin ose vrisnin nje gjaksor ose nie rebel t'aratisun. Si t’ishte randesia e njerjut qe kerkohej nga drejtesia ose nga personnt kd kishin intei-rs per zhdukjen e tij, ashtu ndryshonte edhe shuma qe vihej mbi koken e tij: talja. limariot, timarli — Zot i nje timari (prond feudale e tokes) ne regjimin feudai-ushtarak olomnn. tolar — Shih talar. tryeze Ipcshkvnorc osc arqipcshkvnorc — Keshtu quhet nje kishe ose nje kapele e cila nuk asht. famullitare dhe t’ardhunat e se dies i shkojne drpjt-per-drejte ipeshkvit ose arqipeshkvit per fumlzimin e ushqimit te tyne. Prona e renta te tilla paten edhe abacild si edhe komunitetet tjera rregulltare. lunlkc — Veshje e gjald, zakonisht me pelhurd tp zeze, qe i dallon kleriket nga shekullardt e zakonshem. (urbant — Shih gallmd. turibul — Kemtar; ene ku mbahet zjarri i ndezun per te hedhe ne te kemin (livauiuj qe shKaKton tymin aromatik, txmiamen, per ceremonite kishtare. ullataz — Terme qe pdrdorin relatoret evropiane ne vend te fjaies ylefcxhi (Shih kete tei'me). ungjill — Libri i shenjtd i kristianizmit. qnxa, oncia — pq.ra slstcmit metrik dhetor ishte e dymbedheta pjese e njesise sti mascs, qofte mase gjatesic, peshimi ose kapadteti; keshtu nje kambe (shih kete terme) kishte 12 unxa; nje liora (shih kete terme) 12 unxa etj. uratoro — Faltore e vogel; kishez. Zakonisht u quejten uratoi'e faltoret qd ndertonln rnislonaret nder vendot e misionit te tyne ku kishin edhe hospicct (shih kdtii termii). iirdlidn — Nd karlerdn kishtare, klsha 1 jcp klerlkut shkaile-shkalle disa fakultele qe shkojne tue e pregatltd pdr td qene meshtar. Keto shkalle quhen urdhnu: jane 4 urdhnat e vogjc'l ma pare dhe pastaj 3 urdhnat e medhnj: kdta te fundit (subdiakonati, diakonatl dhe presbiterati) quhen edhe urdhnat e shenjtenuem. 492 urdhcn rregulltar — Komuniteti i fetarevd tg bashkiiem nen nje hegullg. NS Lindje, keto komunltete nlsen me tTdgUllgn e shgn Vasilit (baziljanet) dhe ne Perendifn me ate te shen Benediktit (benediktinet). Pastaj ne Perendim u shumgzuen. Ne vendin tone benediktinet paten shume manastire dhe abacina qg pastaj u rnoren ne dore nga domenikajt dhe frangeskanet (shek. XIII). Keta te fundit qehdriien pastaj edhe gjate piJsHtirnit btortian. urdhenimet e kishes — Jane ligjet qe, ne kohe te ndryshrhe, ka fcaktue kisha, me tit cilat detyron besimtdret pgr dtsa veprlrne tg pnsagme: me pa Hieshg; the U rrefye, me agjinue, mos me bamg dasem ne kohe te lidhun, me i pague kishes te dlieten. urdhenimet e zotit — Quhen edhe dekalog. Jang dhetg urdhgnlmet qg, elpas bib.'jes, ia dorezoi zoti Moisiut ng malin e Sinajt, te shkrueme ne dy rrasa. uskok — U quejten uskoke, sidomos ne shekullin e XVII-te, disa anietare t'Adriatikut verior qg ushtronin edhe piratering. vashel — Anie e madhe tregtare por qg, ne rase nevoje armatosej dhe mund te sherbente edhe per lufte. vesper — Ora e mbramjes. Quhen vespra ato pjese t’ofices (shih kete terme) qg kujto.ine Darken e fundit, Zbritjen nga kryqi etj. viatvk'i — Nozullimi dhe paiisia e nevoishme per te krye nig udhetim. Me kete veshtrim pgrdoret disa herg ng relacionet dhe ng korrespondenegn e shekullit tg XVII-te. Zakonisht pgrdoret me vgshtrimin figurativ, dhe shenon kungimin e fundit qg u jepet atyne qe jane tue vdeke. vikar — Ai qe zevendeson titullarin e njej zyrje. Ng vendin tone, ng sheku­ llin e XVII-te, shume diogeze kishin mbete pa titullare, dhe kishte tg title vikare. Por edhe me qenien e titullarit zakonisht ng sinodet diogezane caktohen vikaret si ndihmes t’ipeshkvit. vizita, vizitatori — Vizitg u quejt inspektimi kishtar ngpgr njg diogez ose ngper shume diogeze. Vizita baritorc cilesohet inspektimi periodik qe ipeshkvi ose arqipeshkvi kryen ne dioqezin e vet dhe ban pastaj relacionin perkates. Keto relacione ishin te detyreshme per ordinargt pas vizitave tg tyne vjetore, por ng shekullin e XVII~tg, ng vendin tong, hetohet se titullargt e diogezeve e kishin te veshtirg ta permbushnin kete rregulle. Nga ana tjeter, Roma nuk ua dergonte subsidet prelateve qe nuk ishin ne rregullg me vizitat baritore; nga kjo rrjedh nje seri korrespondece ae kleriket bajng me Romgn pgr te perligjg vehten e per te sigurue subsidet. Vizita apostoliko cilcsohej inspektimi i raseshem qg kryente vizitatori apostolik i cili ishte i ngarkuem nga papa ose nga Kongregacioni per Kete detyre. Vizitatori apostolik mund t’ishte njg prelat, si qe p.sh. Marin Bici mg 1010, ose nje prift i thjeshte, si qe p.sh. Pjeter Mazrreku mg 1923 etj. vjeti i shenjtc — Periudha nje-vjecare ng tg cilgn mund tg fitohet ndjesa e plole (shih kete terme) per faljen e ndeshkimit tg mgkateve (shih jubileu). Zakonin e ka marre kisha nga dhiata e vjetgr. PaDa Bonifaci VIII cpalll vjtin 1300 vjet te shenjtg, pastaj qe gpalle edhe vjeti 1350 dhe mg 1475 gjithashtu. Tue u nisg nga ky vjeti i fundit, zakoni qe me gpallg vjetin e shenjtg u ba krye 25 vjetesh. vojimi — Tg lyemit me) voj te shuguruem t’ejten e madhe, qe u bahet tg sgmutgve kur jang tue vdekg. Ne sesionin e XlX-te tg Koncilit te Trentit, vojimi i shenjtg qe percaktue ne radhgn e sakramendeve (shih kgte terme). Ng materialet. tona dokumentare vihet re njg rezistence e popullsive pgr tg mos e marrg ketd" sakramend sepse rastiste qe i smuti tg shgrohej dhe bestytnia nuk i linte pastaj te kishin marrddhaniet bashkeshortore, t’ecnin zbathg etj. Kgte bestytni e luftojne prelatet dhe vizitatoret pgr t’i detvrue gopullsitg besimtare tg merrnin vojnat e shuguruem dhe vojimin. vojnat e shenjle — Vojna qg shugurohen prej ipeshkvit t’ejten e madhe pa­ ra pashkeve, ng tre pogtha; keta vojna shtihen ng pune pastaj pgr dhanien e disa sakramendeve: pngezim, krezmim, vojim, (shih kgta terma) etj. // Krizma, baggml. cfqeit. Ne shekullin e XVII-tg, prelatgt e vendit tong ankohen se nuk kang mundesl tg kryejng ceremonitg me tg gjitha rregullat qg lyp ritual! pgr shugurimln e vojnnve, dhe kgrkojng e nxjeirin privllegjin qg me i shugurue ng njg dite tjeter no mos t’ishte e ejtja e madhe, me nje numgr ma tg voggl meshtaresh se sa nrvojiteshin etj. , 49 ? xhabl — Tagdr-mbledhesi ndSr vakufet. ylercxhi, ulcfexhi, ullafazi — Ushtarake me rroge n’ushtrine turke, ata q$ n’ushtrine evropinne quhen te rroguem (stipcndiati, provlsionatl etj.) zckin — Monetd ari; dukat. zoje — Keshtu quhet shpesh shen Meria: zoja e borgs, zoja e lume, etj. Nd§gjohet edhe: zoja Mtiri. • zokolant — Frangeskan qS mban ndalla. Frat minor observant. (■ BURIMI ARRIVAL DHE BIBLIOGRAFIA ' S h S n im : BU R1M N u m r i r o m a k treg o n d o k u m e n tin p erk a te s. A R K IV A L. v e llim in A rk ivl i P ropagan da kurse num ri { zakcm shem treg o n F id e-s, R o m e . a) Fondi SRCG VSlliml 127: fl. 242 — 11/43, f l . 2 4 3 — 1 1 /4 5 , f l. 2 44 — 11 /5 4 , f l . 2 4 5 — 1 1 /48, f l . 2 4 6 — 1 1 /4 6 , 1 1 2 4 7 — 1 1 /5 5 , f l . 2 4 8 — 1 1 /4 4 , f l . 2 4 9 — 1 1 /6 1 , f l. 2 5 0 — 11 /5 3 , f l. 2 51 — 1 1 /5 8 , f l. 2 5 2 — 11/57, fl. 2 5 3 — 1 1 /5 1 , fl. 2 5 4 — 1 1 /59, fl. 255 — 1 1 /6 0 , fl. 2 5 6 — 1 1 /6 1 , f l. 2 5 7 — 1 1 /56, f l . 3 5 6 — 1 1 /49, f l . 3 5 7 — 11/52, f l. 3 5 8 — 1 1/47, f l. 371 — 1 1/50. VBlliml 179: fl. 279 11 287 — 1 1/42, 11/40. fl. 280 — 1 1/38, fl. 281 — 11 /4 1 , fl. 282 — 1 1 /39, Vellimi 262 : f l . 5 - 6 — 1 /2 1 , f l . 1 0 — 1 / 2 3 , f l . 6 5 - 6 7 — 1 /2 4 , f l . 8 8 - 8 9 — 1 /2 2 , f l . 94 — 1 / 2 0 , 1 1 1 1 4 — 1 / 2 6 , f l . 1 1 6 — 1 / 2 7 , f l . 117 — 1/25, f l . 121 — 1 / 2 8 , f l . 1 2 8 — 1 / 6 , f l. 1 2 9 -1 3 1 — 1 / 1 2 , f l. 1 3 5 — 1 /1 8 , f l. 1 36 — 1 /1 5 , fl. 139 — 1/1 4 , f l. 14 7 — 1 / 1 1 , f l. 14 9 — 1 /1 3 , f l. 161 — 1 /3 2 , fl. 1 6 6 -1 6 7 — 1 / 3 1 , f l. 1 7 0 1 7 3 — 1 /2 9 , f l. 1 7 7 — 1 / 1 9 , f l. 1 7 9 - 1 8 0 — 1 /3 0 , f l. 2 0 8 — 1 /1 7 , f l. 2 2 2 — 1 / 9 , f l . 2 3 3 — 1/7, f l. 2 3 4 — 1 / 8 , f l. 2 8 8 - 2 8 9 — 1 /3 3 , f l . 4 6 5 — 1 /4 , 1 1 4 6 7 — 1 / 1 0 . Vellimi 263 : f l. 1 6 -1 7 — 11 /1 , fl. 87-99 — fl. 232 — 1 /3 5 , fl. 233 — 1 /3 6 , fl. 286 — Vellimi 264: 1 1/28, fl. fl. 244 -2 5 6 1 1 6 — 11/3, fl. 117 — 1 /6 , — 1/34, fl. 2 6 6 -2 6 8 — 1 /37, 1/38. fl. 150-152 — 11/34. Vellimi 265 : f l . 1 — 1 1 / 6 4 , f l . 3 — 1 1 / 6 6 , f l . 5 — 1 1 / 6 7 , f l . 11 — 1 1 / 6 8 , f l . 13 — 11/69, f l . 17 — 1 1 /7 0 , f l . 2 7 — 1 1 / 7 2 , f l . 2 8 — 1 1 /7 1 , f l . 2 9 — 1 1 /7 3 , f l . 31 — 1 1 / 7 4 , f l. 32 — 1 1 / 7 5 , f l. 3 3 — 11/76, f l. 35 — 1 1 /7 7 , f l. 37 — 1 1 /7 8 , f l. 58 — 1 1 /80, fl. 59, 85 — 1 1 /7 9 , f l . 65 — 11/81, fl. 69 — 1 1 / 8 2 , f l. 9 0 — 1 1 /8 3 , f l. 9 2 — 11 /8 4 , fl. 93 — 11/85, f l . 101 — 1 1 / 8 6 , fl. 102 — 1 1 /8 7 , f l. 1 1 0 -1 1 3 — 1 1 /8 8 , fl. 1 2 2 — 11 /8 9 , f l. 1 24 — 1 1 /9 0 , f l. 1 2 7 — 1 1 /1 0 4 , f l . 1 2 8 — 1 1 /105, ( n d e r m j e t fl. 1 4 5 -1 4 8 ) — 1 1 /9 1 , f l. 1 4 8 — 1 1 /9 2 , fl. 1 4 9 — 1 1 /9 3 , f l. 1 6 5 — 1 1 /94, f l . 1 6 6 — 1 1 / 9 5 , f l . 1 6 7 — 1 1 / 9 6 , f l . 1 7 1 — 1 1 / 9 7 , 1U 1 7 2 — 1 1 / 9 8 , f l . 1 7 3 — 1 1 /9 9 , f l. 174 — 1 1 /1 0 0 , f l. 1 9 2 — 1 1/101, f l . 1 9 3 — 1 1 / 1 0 2 , f l. 2 0 8 — 1 1 /1 0 3 , f l. 221 — 1 1/106, fl. 222 — 11 /1 0 7 , fl. 223 — 1 1 /1 0 8 , f l. 2 2 6 — 1 1 /1 0 9 , f l. 2 27 — 1 1 /1 1 0 , fl. 2 3 8 — 1 1 /111, fl. 2 3 9 — 1 1 /1 1 2 , f l. 241 — 1 1 /1 1 3 . Vgllimi 266 : fl. 4-13 — 11/63. Vellimi 268 : f l. 21 — 1 1 /5 , fl. 53 — 1 1 /2 0 , f l . 1 7 8 , 1 8 1 — 1 1 /19, f l . 2 0 3 — 1 1 /7, f l . 2 0 4 — 1 1 /2 1 , f l . 2 0 5 - 2 0 6 — 1 1/22, f l . 2 1 0 — 1 1 / 1 7 , f l . 2 1 1 - 2 1 2 — 1 1 /1 8 , f l. 2 1 4 — 1 1 /4 , f l . 2 1 5 — 11/2, fl. 2 1 7 -2 1 8 — 11 /2 3 , f l. 2 2 1 -2 2 2 — 11/8, fl. 2 23-224 — 1 1/10, f l. 22 5 — 1 1 /1 1 , fl. 226 — 11/16. 495 b) Fondl Visite e Collegi Veiliml 13 : fl. 6 4 -6 7 Vellimi 15 : fl. 306 — fl. 310-311 Vellimi 16 : — 1/ 3 9 . fl. 11/12, 11 /1 5 , — 307 — 162 — fl. fl. 231-236 — Vellimi 21 : fl. 3 4 -4 8 — 11 /3 0 , f l. 4 9 - 5 4 1 U n iversite tit Lam ansky S ecrets — 11 /6 5 . — Turcs Lenorm ant - sh ih — sh ih — d ’E t a t 1 1/37. 1/3. il l T ira h es; Serid Shkencat S h d q ero r'e : de V e n ise ; D o cu m en ts, S a in t-P d tersb o u rg , ex tra its etc. par V la d im ir 1884. • . ct M o n ten eg rin s, STAR1NE STAR1NE » ► > par F. L en o rm a t; P a ris, D id ie r et C .ie , 1866. X II. X X . X X V — X X X I X V etera izd a je J iig O S ld v en sk a A k a d e m ija Z n a n o sti i 1 1 /1 1 4 . 1 /1 6 . M o n u m e n ta S la v o ru m M erid io n a liu m h isio ria m illu stra h tia etc. D c p r o m p ta e t co llecta a b A u g u S tlh o T h ein e r, Tom us o s e c u n d u s .p(c. (1524-1800), E d ld l t A c a d . S c le n t, e t A r t. S la v . M e r ld ., Z a g r a b ia e e tc . 1875. — Z a m p u li etc. S ta rin e ha sb ict U m je tn o sti. v e il. X I I — I/3 t » X X — 1/2. . ~\ — S h tetllro r — 1 /3. STAR1NE y ' 11/33. L a rrla n sk y v ) 11/31. G c o g r a f i a E c c t e s i a s t i c a d e l l ’A l b a n i a d a g l i u l t i m i d e c e h n i d e l s e c o l o X V l°a lla m e td d el secolo X V I I 0 , P o h t. In st. O rie n t. S tu d ., Rom a (O r i e n t a l i a C h r i s t i a n a , v o l . X X X V I - 4 , N u b i . D9. D e c e i h b r i 1 9 3 4 1 — 77/1, T h ein er /9 ' * — C o rd ig n a n o R acki — // 19 5 6 N r . 2 — 11/35 1 9 5 8 N r . 2 — 7/5 1 9 5 1 N r . 3 — 11/24 *• » — fl. 309, 313 1 1 /32. '—' T i r a n e — K o m b e ta re V ltl L ju b ic 1 1/14, f l . 1 9 4 - 2 0 0 — 1 1 /2 4 , f l . 2 3 4 - 2 3 5 — 11/25, f l . 2 3 7 - 2 3 8 — 1 1 /2 9 , f l . 2 3 9 — 1 1 /2 6 2 4 1 -2 4 2 — 1 1 /27. Vglliml 18 : B u letin i 308 — fl. Vellimi 17 : f l . 153-161 — 11/30, B ib lio te k a fl 1 1 /1 3 , 1/ 1. — S h ih : B u letin i ;her S h k . S h o q e r . 1 9 5 6 , 1 9 5 8 ( N r . 2,3). AU TO RET e r e l a c i o n e v e e t e k o r r e s p o n d e n c e s S h 6 n 1m — Numri romak tregon vellim ln kurse numri i zakonshgm tregon dokumentin perkates. Numri kursiv tregon se asht fjala pgr nje relacion. ANDREASSI, Domeniko — Ipeshkev i Shkodres me 1622. Nuk qendron ng sell vegse pak muej sepse luftohet nga kleri vendas qe ka marre vendim mos tg pranoje prelate te huej. Largohet dhe ia len diogezin n’ administrim Benedikt Orsinit, ipeshkvit te Lezhes. — 1/6, 8 , 11, 1 2 , 14. AQUILA, (ra Giuseppe — 11/106. ARQIPESHKVI i Raguzes (Dubrovnikut) — 1/17. BARDHI, Frang — Ipeshkev 1 Sapes (Zadrlmes) mg 1636-1643. Asht shkrlmtari 1 njohun i shekullit te XVII-te. — II/4, 7, 17, 1 8 , 21, 22, 2 4 , 3 0 , 31, 3 4 , 3 5 . BARDHI, Gjec ose Gjergj — Ungji i Frangut. Ipeshkev i Sapgs mg 1623, pas vdekjes se Pjeter Budit. Arqipeshkev i Tivarit me 1G3G-1G43 Pas vdekjes sg Fran­ gut (1643) e leshon seling e Tivarit dhe kthen n’atg tg Sapgs. — 1 / 4 , 18, 3 4 , 3 9 . — II/3, 5, 6 , 9, 12, 13, 14, 1 5 , 20, 2 5 , 26, 2 7 , 2 9 , 3 2 , 3 7 , 43, 44, 45, 46, 48, 50, 51, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62. BIZZI, Marin — Arqipeshkev i Tivarit dhe vizitator apostolik ngpgr Shqipni e Serb! mg 1609/1610. — 1/ 2. BOLIZZA, Frangesk ose Marian — Autori 1 relacionit tg vjetit 1614 njihet Marian!, por ekziston nje variantg me emnin e Frangeskut. (Shih komentin tek teksti i origjinalit). Frangesk Bolizza qe nga Kotorri dhe kaiores venedlkas. Ne gjysmen e pare te shekullit te XVII-te qe kujdestari 1 misioneve ne Shqipni. — 1 /3. BOLIZZA, Frangesk — kaloresi 1 thang ma nalt. — 11/71, 79, 80, 81, 82, 90, 99, 101. BONALDI, Jozef — Arqipeshkev 1 Tivarit ng mesin e shek. XVII. — 11/76. BUDI, Pjeter — Nga Guri i Bardhg i Matit, ipeshkev i Sapes mg 1621, vdes i mbytun ng lumin e Drinit mg 1622 (dhetor). Nje nga shkrimtaret e vjeter tg shqipes. — 1/5. CHERUBINO — shih: Kerubino. DONATO — shih. Jeliq, fra Donato. FASSINA (ose Frasina), Gregor — Ipeshkev i Shkodres ng mesin e shekullit tg XVII-tg. Gjendet larg selisg se vet, n’arrati. ■' ' — 11/69, 84, 85. GALLATA, fra Gjoni — frat shqiptar n’arrati. — 11/95. IPESI-IKVI 1 Pisas — I pa identifikuem ndryshe. — 11/97, 90(?). JELIQI, fra Donati nga Shplgi. — Frangeskan mlslonar i vjetgr ng Shqipni. Gjen­ det n’arrati. — 11/78, 87, 89, 94, 103. KERUBINO (Cherubino) da Vallcbona -— Ngn pref^kti I misioneve frangeskane n l Shqipni, kohen e themelimit tg tyne. P’astaj prefekt. — 1 1 / 2 8 , 66 . 32 — Relacione 497 KLER.I i di05 ez.lt 18 Shkodrgs — — 1/15, 25, 2 0 , 2 8 . KOLESI, fra Gjon — Nga Shqipnia e Mesme. Ipeshkev I Arbgnisg mg 1625-1638. — 1 /2 4 . KDRPENI, Nikolla — Prift 1 Shqipnisg sg Mesme. — 11/107, 108. KRYEZIU, Mark — Prift shqiptar. Pas mesit tg shekullit qe ngarkue per nje vizitg apostolike ng Shqipni. — 11/68. LEONARDIS, Frangesk — Arqidiakon i Trau-s, vizitator dhe komisar apostolik me 1638. Me 1643 arqipeshkev i Tivarit pas largimit te Gjec Bardhit. — 11/33. MARKOVIQI, Gjon — vikar i Budues me 1649. — 11/70. MAZRREKU, Gregof — prift l Prizrendit ne mesin e shekullit XVII. — 1 1 /114. MAZRREKU, Pjetcr — Nga familja e njohun kosovare. Me 1623 vizitator apostolik neper Serbi dhe pastaj arqipeshkev 1 Tivarit. — 1/13, 1 6 , 21, 23, 37. MEKAJSHI, fra Nikolla — Nga Shqipnia e Mesme. Ipeshkev 1 Stefanisg dhe njg nga eksponcntet e Igvizjeve t’armatosuna ng kalimin prej shekullit tg XVI-t8 n 8 te XVII-tin. — I/f. NAZAKI, Nikolla — qytetnr i Tivarit. — 1/38. ORSINI, Benedikt — Ipeshkev i Lezhes mil 1621. Qgndroi shume gjatg ng ketg sell, deri pcirtej mesin e shekullit tg XVII. Administrol per Pje kohe edhe ;jt'diogezin e Shkodres dhe pastaj edhe atg tg Sapes. — 1/7, 0, 10, 20 , 22, 27, 30, 3 1 , 35, 3 0 ; — li/10, 98. PALAZZOLA, Bonavcntura — themeluesi dhe prefekti 1 mbioneve frangeskane ng Shqipni. — ll/l. PASKUALI, Gjon — Mlsionar i Zupgs (Kotorr) — 11/77. SKURA, fra Mark — Nga Shqipnia e Mesme. Ma pare qe ipeshkev I Arbenisg (1636) dhe pastaj arqipeshkev l Durresit deri pas mesit tg shekullit te XVII-tg. — 11/2, 8 , 10, 11, 16, 23, 3 6 , 38, 39, 40, 41, 42, 47, 49, 52, 63, 6 4 , 67, 92, 93, 110 , 1 1 1 , 11 2 . SOSPELLO, Jacint — Prefekti i misioneve frangeskane ng Shqipni aty nga mesi 1 shekullit tg XVII-tg. — 11/75, 8 8 , 91, 102, 104, 105. SUMA, Simon — Ipeshkev i Sapes rtga mesi 1 Shekullit tg XVII-tg, gjendet h’flffati. — 11/69, 84, 109, 113. TIVARASIT, komunlteti katolik 1 qytetlt tg Tivarit. — 11/73, 86 , 100. , TOMA, Anton — Vikar i Tivarit me 1649. — 11/74. VALERIO, kardinal — 1/10. VALLEBONA, da — shih. Kerubino. VINCENTI, Don — Sekretarl i Benedikt Orsinit — 1/29. VLADANJI, Gjcrgj — Lektor filozofija ng Paris, pastaj vikar I dlo?ezit tg Shkodrgs. Nga familja e Vladajve tg Shirokcs (Shkodgr). Pas mesit tg shekullit qe cmnuc ipeshkev l Lezhes. — 11/05, 11/72. VUSKOVIQ, Gjcrgj — misionar mg 1649 — 11/03. lndeksi i emnave per veil. II.. Shcnim: Numri jasht kllape shenon dokumentin telativ ku gjendet fjala. Numri ne kllapa shenon fleten ose faqen e dokumenht. Numri ma i forte! tregon se n’ate dokument ose n’ate flete o faqe te dokumentit bahet fjale ne menyre te vegante per ate vend ose ate person. .A . A caria — sh Anania Adrianopoli — sh Eclrene A driatiku — deti 35 (156, 160), 36 (40v, 41), 63 (4, 5, 6 , 6v,) Ageo; A r g e o — sh Djerra A g r i k o 1 a u (Agricolao) — 36 (41, 43), 63 (6 v) Ajdishta — sh Ndljshta A k u i 1 a (Aquila) — sh fra Xhozcpc del’ Akuila A 1a t i ■ — sh Jak A. Albanense — sh Arbenta (diogezi) A l b a n 1, A l b a s a n l — Elbasani 36 (38, 38v, 47 shen. 40), 63(6, 1 1 , 1 1 v) A 1b i a n o — sh fra Benedikt nga A. Alessiense. Alessid — sh Lezhja (diogezl etj.) Alshigjeja, Alshiqja (Alficl'* geia) — katund i Iballes 30 (156) A n a n i a A c a r i a dhe M i s a e 11 — personazhe biblike, legjerida n& Zadrimc 34 (151v, shen. 4) Andriasheviqi — sh Dom Luka A. A n k o n a (Ancona) - — qytet i Italisd 32 (231 shSn. 1, 235), 103 A ntiv ari — sh Tivari Antnn B a rh»ri n I — 1649 kardinnl 71 Anton Dlodatl — 1643/4 prokuror ne Rome 48, 56, 62 Antoni — 1636 kardinal 3 ApSripa — katund i Iballes 30 (153v) A p g r i p a e epf i r — katund i Iballes 30 (155v) A p ci r i p a e p o s h t m e — katund 1 Iballes 30 (155v) Aqullfl — sh fra Xhozepe del’ Akuila Arbe — n0 cllogez te Lisit 36 (44v), 63 (9) A r b 6 n 1a — dioQezi, lpeshkvi etj. nil rrethe tS Krujes; sipas Mark Skures n’ane t’Elbasanit 2, 3, 5(21), 6, 7, 2(221, 221 v), 10(223 244), 11, 16, 17(210), 19(178v), 22(205), 23, 36(38-39v, 40v, shen. 20, 47v,) 63(0, ll-12v), 64,93 Arenl — sh A m i A res i 1 — katund i Pukes 24 (196) A r g e n ta — sh ErzenI A r g e o (Ageo) — sh Djerra A r n l (Areni) — ne diogez te Lisit 36 (45 v), 63 (9v) A s k a n (Mustafa) P a s k u a l i — 1649 tivaras i islamizuem 74, 86 Asteja — katund i Iballes 30 (155v) Assunta — sh Shen Meria e te NgjUunit ne Qiell Ashta — fshat prane Drinases 35 (160) 499 •B. Baba — fshat i Zudrimds 29 (237v), 34 (152), 35 (163v), 43 B a b u n j i (Babugni) — nd diogez to Knnovise 36(38), 63 (13) B a c a n i, B a x n n I (Barani?) — sh Gjcrgj B„ Vincent B. Baderos1 — no diogez td Kanovise 36(37), 63 (12v) Badcrra — (?) nd dio^cz td Betides 36 (40v), 63 (11) B a 11 d r e n 1 (Bassadreni) — no J to Shkodres 79 (85) B a r a (Baaresa) — ne diogez to Ltsit 36 (45v), 63 (9v) B a r a n o (Bacanl ?) — sh Gjcrgj B. Barbas1 — nd dloqez td Durrdslt 36(36v), 63 (0) Bnrbprlnl — familje romake 98, sh. edhe Anton B, Barbosa — autor fetar 17 (210) Barbullushi — no J td Shkodrds 5 (21), 13, 15 (3l0v, 311), 19 (173, 178v), 20, 23 (98-99), 29 (238), 33 (279) B a r d h a (Barda) — Mnlet e Vcrtut 79 (59, 59v) B a r d h a 11 — familje ngn Nenshatl 35 (158, 16Gv) B a r rl li 1 (Bianehl) — sh Brane B.. Gjcrfrj n., NikollS R.. P.jrter R„ Dom Prend B., Tozoi n. B a r k i n a s i (Bnrchinnsl) — Bargjinasi (?), no tllogez te Du­ rrdsit 36 (3Gv), 63(6) B a r 1 e.t i — sh Marin B, B aronio — 1538-1607 kardinnlt Cezar. B. 35 (156v, shdn, 9) Bartolome D uk agjtn i — 1570-1574 nd krye te levlzjes 24 (196v. shdn. 21) Bastari — nd diogez te Bendds 30 (40), 63 (11) Batuta — sh Gjon B. B e k a q i (Becachi) — nd diogcz te Knnovise 36 (37), 63 (12) B e 1a 5 i — sh Bom GJek (GJergJ) B. B e l a j (Dclagnl) ■ — ne BregbunO (Slikoddr) 33 (37G) 500 Belarmini (Bellarmino) — jezuit kardinal, autor i «Katekizmit”- (1542-1621) 17(210) B e 1g r a d i ° — sh. Bcrafi B e 1s h i n a — katund i Iballes 30 (156) B e n d a (Bendense) — ipeshkvjje sufragane e Durreslt 17 (210), 3G(39v-40v, 47v). 63(6, lOv-11), 64, 88 (Uv) B e n e d i k t Orsini — ipeshkev i Lezhes 8 (121v)t 15(310), 18(211), 19, 23 (217,217v), 33(277 shdn 7), 36(44, 47v), 42, 96 B e r a t i (Belgradi) — 10 (223v) Berdhetl ■ — katund I Pukds 24 (196, 196v) B e r e t i, B e r r e t t i — sh Brcti Bernuta — ? nd dioQez td Durrdsit 36 (36), 6 3 (5v) Bersita — sh Bcrzhita B e r u g i (Beruci) •— ? no diogez td Ltsit 36 (45) B e r z h e z d a (Bersesta) — ne diocezin e Arbenise (sipas Slcures) 36 (39v), 63 (12v) B e r z h i t a (Bersita) — ne diogez td Durrdsit 36 (36v), 63 (6 ) B errari — sh Berarl i Berretti — sh Brcti B e r a r i (Berrari) — nd diogez te Durreslt 36(36), 63 (5v) Bianehl — sh Bardhi Bibi — ne dlogez td Durresit 36 (36v), 63 (6) B i c i (Bizzi) — sh Marin B. ' Bindzhi — sh Pinzanjl B i o g e j a (Bioghela) — katund prane Gashlt 30 (155) B i s h k j e m 1 (Bischelmi) — nd diogez td Durrdsit 36 (3Gv), 63 ( 6) B 1 a j 1 (Bolagnl) — nd diogez td Durresit 36 (34v), 63 (4v) B 1 e t e s i (Blettesi, Pletesi) — ne diogez te Kanovise 36 (37v), 6 3 (12v) B l l n i s h t l (Plljnistl) — fshat 1 Mirdltds, nd dlocez td Lislt 23(218), 36(47) B 11 n 1 s h 1 1 — fshat i Zadrimgs 22 (205), 29 (237v, 238), 34 (150v), 35 (156, 161v, 162, 167) B o g d a n 1, B o g d a j t — ne Dushnjesh (Puke) 24 (195) — sh Dom Gjo B., Dom Ndre B., Pjetcr B. B o g m e s 1 (Bogomessi) — ng diogez t’Arbgnisg (sipas M. Skures ng Kruje) 36 (42), 63 (7v) Bolana — sh Buna B o k .1 a n i (Bochiana) — ng d'ocar t’Arb^nica (sin«s M. Skurgs: tg Krujgs) 23 (218), 36 (43v), 63 (9) B o 1a g n 1 — sh Blajl B o l l c a (Bolizza) — sh Frangesk B. Bonaldl — sh Jozef Marla B. B o n i s (I Miri ?) — sh Dom Luka de B. B os a —- sh Boza B o s a t (?) .— sh. Rosaj B osnja — krahina 30(156); sh edhe Vugo Pasha I B. B o z a (Bosa) — ose Buza; sh Dom Pjetcr B. B r a i s a 1j i c a — prang Novobrdos 37(52v) Brassa — sh fra Jcrolam nga Br. — fshat ng kufi te Zadrimes 22(205v) B r e t i (Berretti, Bereti) — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skurgs: te Krujgs) 36(42v), 63(8), 79(85) ^ risku — fshat ng rrethe tg Tlvarit 32(236) B r o s h k a (Bruosco) — ng diogez tg Durrgslt 36(36v), 63(6) B runi „ _ arqipeshkev i Tivarit ne shelc • XVI, 35(163v) B r u z j a (Brusia) — ne diogez tg Bendes 36(40), 63(11) B u b e i j l (Bubechi) — ne diogez te Durresit 36(35v), 63(5) - B u b i l e j a (Buuileia) — (?) ne diogez te Arbenise (siDas M. Skures: tg Krujgs) 36(41v), 6.T(7v) Budua — qylet ng V te Tivarit 20, 32(235), 33(276, 277) 62, 70, 74, 76, 102. B u j t u 11 a — ne diogez tg Durresit prang P r i ­ zes 36(35v), 63(5) B u 1a g 1 — (?) ng diogez tg Lisit 36(46v), 63(10) B u 1 g g r 1 (Bulgari) — ng diogez t’Arbgnlsg (slpns M. Skurgs: tg Krujgs) 36(43v), 63(8^, 79(85) Buloll — Bull-ogllu (?) 24(196. shgn. 24) Bulla — sh Vorrl I Builds B u 11 g a r 1 a — 10(223v), 26 Bull-ogllu (?) — sh Buloll B u n a (Bolana) — lumi dhe bregu 33(276, 277), 79(85), 88 (lllv ) B uran1 — ng diogez t’Arbgnlsg (slnns M. Skures: te Krujgs) 36(42), 63(7v) Busan1 — (?) 36(42 shen. 24) Bussanti — sh Mushanl B u s h g n e s h i (Buscenesso) — ne zone te Krujes 88(111) B u s h t r i c a (Pustiza) — perroni 1 Prizrendit 37(49) Buuileia — (?) sh Bubileja Buza — sh Dom Pjctcr B., Merlin B. Bu-zegjarpgni — ne J tg Shkodres 53 By tygi — katund 1 Pukes 24(194r, 195). .C . Capa — sh Sapa Ce r ma , C l r m a — sh Cerma Ce rn i s a — sh Semica (?) Ceruia — sh Ccrusa C e r u s a (Ceruia) — ne diogez t’Arbgnisg (sipas M Skures) 36(39), 63(12) Cibaia — sh Shebja Citadella — sh fra LconI nga C. C rn a g o r a _ sh Mali I Z1 prane Shkupit 501 • 9 * Caus hi — sh IMchmet C e r m a, C i r m a — ne diogez tb Durrbsit 36(36v), 63(6) — nb diogez tci Kanovise 36(37v), G3(12v) C edhin1 — nb diogez t’Arbbnisb(sipas M. Skurcs: tb Krujes) 36(42v), 63(8) Cldhna — nb diogez tb Llsit 36(46), 63(16); nb mlsionin o Mlrdltes 79(05), 80(110) Q 1 p rov ac I — ne Bullgari 32(234) C 1r m a — sh Ccrrna D. D a g n n, D a g n o — sh Dcja Dajgi — fshat I Bregbuncs 33(276) Dajgi — katund 1 Mirditos 23(213) Dajgi — fshat x Zndrlmbs 35 (162v) Dalmatia — nb brcgdetin Adrlatik 72(27), 73, 165, 109 D n r d h a (Darda) — ne diogez t’Arbbnisb (sipas M. Skurcs: te Krujes) 36(43v), 63(9) Degan1 — sh. ISIanasilri 1 D. Dedaj — katund i Pukes 24(195, 195v) . D e j a (Dagnn, Dagno) — no L. te Shkodres, prane Drinit 29(237), 35(165), 43 sh edhe Vau 1 Dc jes D e l b l n l s h t l (Dulpenisti) 4 — nb diogez t’Arbbnise (sipas M. Skurcs: te Krujes) 3G(43v), 63(8v) D e r a 1c s 1 — sh Dcrraci D e r n j a (Dergna) — ne diogez te Bendb.s 36(40), 63(11) D o r v c n d l (Borvendi) — mlbrmjot Krujes o Prezlis 79(35), 00 ( 1 1 1 ) D b r r n g i (Deralesi) — ne diogez tb Durresit 36(35), 63(5) Di bra — e epermc 00(1 llv), e poshtme 23(217) D l b r i , D i b r r l (Dlberi) — zone e DukagJInit 24(191), 23(94), 32(233v), 35(156), 79(05), 03(110) D ioda ti . ,4 — sn Anton D., Fjeter D. D j e v v a ( Ul eei a, Argeo) — mal i Kuromit 3of41j, t>3 ( 6v) D i o k 1e j a — zona malore nb V te Shkodres 44 Dobrus hi — fshat nb Kosove 32(231) D o d a j (Dodagni) — Katund i Iballes 30(155v) D o 1c i g n o — sn. (Jiqini, D om A n d r e a — sh Dora Ndrc D om A n t o n T o m a z l — 1637-1649 famullitar i Zubgit pastaj vikar 1 Tivarit 25(234v), 33(275), 74 D om F r a n g e s k K r y t h a — 1637-1643 vikar i Budues pastaj ipeshkev 1 Shkodrbs 20, 33(277), 62 D om F r a n g e s k P a s k u a l i — 1637 famullitar nb Tivar 25(234) D om G r e g o r i — 1641 prift i Krushevacit 37(50v) Dom Gj e gi _____ _ — 1641 prift neper Kosovb 37(50v) D om G j e k ( Gj e r gj ) B e l a g i — 1630-1641 famullitar nb Prizrend pastaj ne LetnlcS 27(242), 37(50v, 53) D om Gjek Kabashl — famullitar i Shkjezit 35(164v) D om G j e r g j B e l a g i — sh Dom Gjek B. D om G j e r g j J u b a n i — 1641 famullitar ndihmes 1 Gllnes 35(165v, 166) D om G j e r g j S o p i — 1641 famullitar i Shurdhahut 35(156v) D om G j e r g j T h e o d o r i — 1643 famullitar i Dejes 43 D om G j e r g j V l a d a n j i — sh Gjergj V. D om G j e r g j V u s k o v i q l (Uskoviqi) — 1637-1649, ne rrethe te Tivarit 21, 22(205), 23(217) 32(235v, 236), 33(275), 76, 70, 83, 89 D om O J o h a n i i M a r i n i t — 1641 Inmullltnr 1 Shkupit 37(50v, 51 v) D om G j o n 1 — nga Guribardhe (1645) 64 D o m Gj on B o g d a n i — 1636 famullitar i Bogmesit 10(224), 11 D om Gj o n J u b a n i — 1638-1641 famullitar i Krythit 29(237v), 35(162v) D om G j o n L a l o s h i — 1643 i shenuem per Dukagjin 55 D om Gj o n Li l l — 1G38-1643 famullitar 1 Novobrdos pastaj n'arati 32(232, 233, 234v), 48 D om Gjon Mil la — 1638 famullitar i Blinishtit te Zadrlmes 29(237v), 35(1G2) D om G j on S h e s t a n a — para 1G30 famullitar i Shestanit 33(275) D om G j o n i — 1638/39 famullitar u Pinzanjit etj. 32(23G) D om Gjorgo Shestanl — 1038 prift 28(99) D o m Tg j i n i — 1645 nga Mallekugi 64 D om J u l M a r i n i — 1R41/2 vikar i Rerbisb dhe fa­ mullitar ne Prizrend 37(49,50v) D om Kola — 1636 vikar i Lezhes 2(215v) D om Kristofan Krythi — 1638 vikar i Lezhes 29(238v) D om Lazri — 1645 nga Selita 64 D om L u k a — 1630/1643 famullitar nb Dejb 29(237, 237v), 35(165), 43 D om Luka Andriashevlql — 1641/2 prift nb Serbi 37(50v) D o m L u k a d e B o n i s (I Miri?) — 1650 ne Tivar 100 D om L u k e K a b a s h i — 1613 famullitar ne Dukagjin 55 D om Ma r i n M u r i q i — 1638 famullitar ne Jakove 27(241) D om Marin Samrishi — 1636 ne Gorice te Bregbunes 15(310) D om Mar k Gj a n s i — 1650 mislonar (?) 108 D om Ma r k K r y e z l u — 1630/1641 famullitar 1 shen Demetrit te ICryethit 29(237v), 35(162v) D om Mar k L u m £ s 1 — 1638/1641 prift i Lumesit (Mje" de) 29(237), 34(152), 35(166v) D om Ma r k u — ndoshta Lumcsi, 1643 prift ne Zndrime 53 D om Ma t e a Du d e s i — 1637 nxanes n’ltali 17(210) D om M a t e M a t i q i . — 1638/1642 famullitar ne Mai tb Zi te Slikupit 32(231v), 35(50v, 52) D o m M a r t i n (M e r t i) G a m a — 1041/1643 famullitar ne Shkjez e Buzegjarpen 35(164v), 53 D om N d r e B o g d a n i — 1636 kthehet nga kolegji 5(21, 21v), 9(313) — 163o famullitar i Shegje^it 27(241v) — 1641 famullitar ne Gur te Hasit 37(49v, 50v) — 1647/1650 misionar ne Prizrend e pastaj arqipeshkev i Ohrit 65, 82, 90, 103, 109, 114(174) D om N d r e J u b a n i — 1643 1 shbnuem per Dukagjin 55 D om N d r e K o l e s i k o — 1633 ne Prizrend 32(231v) D om N i k o l l e G a s p a r i — 1641 ungji i Stefan Gasparit, vikar i Kanovise 3G(37v) D om N i k o l l e G j o n i m a — 1638 famullitar i Barbullushit 29(238) D om N i k o l l e K o l e s i — 1638/1641 famullitar ne Kratovo 32(233v), 37(50v, 52v) D om N i k o l l e K o r p e n i — 1650 misionar 93, 107, 103 D om Nikolle L e k a-S t a n i s a — 1637/43 abat i. shen Palit te Kabashit dhe famullitar i Babes 29(237v), 34(152), 35(163v, 164, 166v), 48 D om Nikolle Mi rte giq 1 — 1638/39 famullitar i Janjeves 32(232v) D o m N i k o l l b N e r i (I Zl?) — 1643 prift i diocezit te Tivarit (?) 51 D om Pal Gjonima ( Gj one m a) — 1638 famullitar i Kryethit 29(<!37v), 35(162v) D om P a l i — 1644 ne diogez te Tivarit 62 D o m P j e t e r B a r d h i (Bianchi) — 1638/41 famullitar i Blinishtit 29(237v), 35(102) D o m P j e t e r B o z a (Rosa) ose B uza — 1638/41 famullitar ne Gline 29(237), 35(165v) D om P j e t e r G j o r g a — 1638 famullitar i Shushanit 33(275) D om Pjeter Lekiqithi — 1641/2 bullgar, famullitar ne Pro­ kopje 37(50, 50v) D om P j e t e r L u c i q i — 1638/39 famullitar i Shushanit 32(235v) D om P j e t b r M a n e s i — 1641 famullitar ndihmes ne Troshan-Fishte 35(160v) D om P j e t b r S a m u e l i — 1637/8 vikar i Tivarit 21, 25(234, 235v), 33(275) D o m P j e 16 r S o J m i r 1 —16.30 famullitar ne Gllne 29(237), 35(165v) D om P j e t e r T r u s h l — 1637 nrift 1 shtfnuern nii Barbullush 10(17nv) D orn P r c n d B a r d hi (Binnchi) — 1(141/2 famullitar nS Jakove 37(49v) D om F r o n d L u k l n l — ndoshta Dom Pjcter Lugiql ( ? ) — 1G37 famullitar t Shushanit 25(234v) D om P r o n d M e l i c l — 10M famullitar ndlhmtis 1 Babes 35(104) D om Prend M 1 r i s k J a u (Mirischio) — 1030 famullitar nd Gline 20(2371: 1043 nO GanjollB 53 D om P r e n d S l n c i — 1641 famullitar ni5 Troshan-FIshte 35(100v) D om S i m o n Me s l — 1G37'3 famullitar 1 Blinishtit te Zadrimcs 22(205), 29(237v), 35(1 G2) D om Stefan (vShljeCen) G a spari — 1037 nxnncs n’ltall 17(210, 210v), 1 0 (2 1 2 ) — 1041/44 origjina ngn Luzi 3G(37v), 03(12 v) D om S t e f a n M a 11 q i — 1011/2 prift no Scrbi 37(50v, 51) D o m S t e f a n S o 1q t — prej Ciprovnclt; 1030/42 fam ulli­ tar i Shkupit 32(234), 37(50v, 52) D o m S h t j e f n i (Stefnni) — 1030 famullitar i Blogese (Gash) 30(155) D o m (Pre’) S h t j e f n i — 1641 famullitar i Nenshatit 35(150) Donati — sh fra Donat Jollqi Dongo — 'jh fra Daniel nga D. Dragus ha — katund 1 Zadrlmcis 35(lG3v) Drlnnci — (?) lum nfl Malet e Verlut 80(111) Drini — lum, nc? kufl t(5 Pultit me Dukagjin eti. 1. 10(?23v), 24(104, 104v), 27(241), 30(153, 155), 32(231), 35(156 shen. 4, 15Gv, 157, 1(10), C8(110v) — ndper Zndrlme 15(310v). 20(03), 31(153) 35(153v, 100. lGlv, 102, 1G4, 1G5, 1OOv, 107), 70.03), 00(110) D r i s h t i (Prlvnsto) — no L te Shkodrbs 20(07), 35(156v), 70(05) \ 504 Dudes1 — sh Dom Mate D. DukagjinSt — Ish zolnljt e Dukagjinlt 24(104, lDGv sMn. 21), 34(150v), 35(157v); sh edhe: Rartolome D„ Lckii D., Nikolle D., Pal D. Progcn D., Ste­ fan D. , Dukagjin1 — katund i Spasit 30(153) Dukagjin1 — katund i Lisit 3G(44v), 63(9) Dukagjini, Dukagjinasit — zona dhe popullsia malore 0 (2 2 1 ), 22(205v), 24(194, 19G, 196v, 198, 198v), 27(242), 30(153, 156, 158, 159, 160, 161), 31, 32(231), 34(151,151v), 35(150, 160, 163v), 36(44, 45, 45v, 46), 37(49), 55, 79(85), 80(110) Dukagjin Pasha — slick. XVI ban vakuf Zadrimbn 35(159); sh edhe Progcn D. Dulpenisti — sh Delbinishti Durresl — qytetl etj. 36(34), 63(4) — diogezi, ipeshkvi etj. 2(215), 10(223v), 11, 16, 17(210), 34(150), 36(34. 35-30V. 41, 47v), 30, 41, 49, G3(4-6v), 64, 67, 79(05), 8.3 80(lllv), 92, 93, 90, 99, 103, 110, 111, 112 Dushi — katund 1 Pukds 24(197) Dushnjeshi — katund 1 Pukds 24(195, 199v, 200) •E. E d r e n a (Adrianopoli) — 32(234) E 1b a s a n i — i quejtun edhe Albanl, Albasani 36(38), 63(11) Epiri , E p i r o t g t — me veshtrimin? Shqipnia, Shqlptaret 18(211), 24(194), 30(156), 84(150, 152), 35(157v), 36(40v), 63(6v), 79(59) E r e n l k u (Reuniki) — perroni i Jakoves 27(241v), 37(50) E r z e n t (Argenta) — fshat ne dio^ez te Durresit 36(35), 63(5) F. Fandl — zone malore 20(94) Fandl 1 1\I a d h — no dlogcz te Lisit 63(1 Ov). 79(R5), 08(110) Fandi i V og g1 — ne diogez tg Lisit 36(47), 63(10v) Fasi na ose Fra sina — sh Gregor Fr. F e r r e r o, V. — autor fetar 17(210) F 1e r z a — katund i Iballes 30(155v) Fishta — katund i Zadrimes 22(205v), 35 (IGOv) ! J, CD O CO F l o r i o G a b r o (Gabriel) — 1636 ng Novobrdo 9(309v), 14 Frasina — sh Gregor Fr. F r a B e n e d i k 11 — sh Benedikt Orslni A 1 b i aFra Benedikti nga no — 1650 misionar 105 F ra Benedikt Trevlz an o — 1649/50 misionar 79(59), 87, 88 , 104, 105 Fra Bernard Veronez e — 1638/50 rriisionar ne Gash 30(154), 88(1 lOv), 105 F ra Bonaventura Palacolo (Palazzolo) — Themeiuesi i misioneve 1, 71, 75, 79(59), 88(110) F r a B o n a v e n t u r a i Shen An­ ton it — 1650 misionar 105 F ra D a n i e l n g a D o n g o — 1650 gjeneral i frangeskangve 95 F ra D o n a t J e l i q i — 1637 e tehu; misionar nga ShplCl (Tivar) 21, 25(235), 33(275), 78, 87, 89, 94, 100, 103 F ra E n g j u l l i nga GJupara — 1650 provingjal ne Raguze 87 F r a F e 1i c I — 1649 pre] Raguze 78 F ra G r e g o r i — 1638 misionar ng Gash 30(154) F ra G r e g o r R o m a n o — 1644 misionar 59 F ra G j o n o G o j a r t i — 1650 frangeskan shqiptar nga Gallata 95, 105 F ra G j o n i — sh Gjon Kolcsl F ra J a c i n t i nga Sezza — 1650 misionar 105 F ra J a c i n t S o s p e l l o — 1649/50 prefekt i misioneve ng Shqipni 75, 79, 80, 81, 87, 88 , 91, 95, 102, 104, 105 F ra J e r o l a m nga Br a ssa — 1650 misionar 105 F r a K e r u b l n o (Cherublno) > — nga Vallebona (Trento), bashkfrthemeluesi i misioneve ne! Shqipni 7, 18(211 v), 22(205v), 28, 35(161), G6 — 1649 t vdekun 79(59), 88(110) F ra L e k g L u g i — 1643 provincial i frangeskangve t 6 Shqipnlsg 52, 64 F ra M a r k S k u r a — sh Mark S. F ra LeonI nga Citadella — 1650 misionar 105 F r a P a o 1i n i — 1649 ruten, murg 1 shen Vasilit 79(59v), 80, 81 F ra P a s k a l d a l i Or z l N o v i — 1643 misionar 49 F ra P e l e g r i n l — 1636 misionar 8(221v) F ra S i l v e s t r l nga Luka — 1650 misionar 105 F ra S i m o n S u m a — sh Simon S. F ra T e o d o r l — para 1650 infermler misionar n5 Pult 88(110v) F ra X h o z e p e d e l ’ A k u i l a — 1650 don te bahet Ipeshkev i Pultit 106 F r a n g e s k B o l i c a (Bolizza) — kalores venedikas i Kotorrit 28(96), 38, 50, 51, 71, 79, 80, 82, 88(112v), 89, 99, 101 Frangesk Leonardl — 1638/49 misionar pastal arqipeshkgv i Tivarit 33, 48, 50, 51, 54, 57, 59, 62, 78, 79(59v) Frangesku — sh Keshtjelll I Fr, Prang Bardhl — ipeshkev 1 Sapgs 2(215v shSn. 3), 4, 5(21v), 7, 17f710v). 18(212), 21, 22, 24, 29(237), 30, 31, 34, 35 — me 1643 i vdekun 43, 45, 50, 50, 81 F r a s h k a n i e l l (Frascanelli) — ng Shas 33(276) F r a v e s h i (Frauessi) — ng diogez t'Arbgnisg (sipas M. Skurgs) 36(38v), 63(1 lv) Fusha e Kosovgs — 27(212-212v) ,G. Gabrieli — 1650 bullgar 94 G a b r o (Gabriel) — sh Florio G, Gallia — Gjallica e Lumes (?) 35(156, d he shen. 6 ) 505 G a 11 n n — sh Glina G a 1u s h I — ne diogez te Durresit 63(5v) G a 11 a t a — sh Fra Gjon Gojartl nga G. Gallogreket — 35(156v) Gama — sh Dom Martin G. G a n j o 11 a — Fshat nb L. te Shkodres 53, 70(85) Ga rgiq — sh Nikollc G. Gnrunja — ne diogez tb Durresit 36(3G), 63(5v) Gaspari — sh Dom Nikollfi G ., Dom Slofan G. Gashi — ne diogez tti Pultit 15(310v), 23(87, 87v, 95, 95v) 30(151, 151v, 157v), 70(85), 88(1 lOv) Gav ogi — fshat prane Gnnjollbs ne L te Shkodres 53 Gcga — sh Gjon G ., Pape G. G e g b Nesa — 1338 plak 100-vjcgnr ne Shtane 30(153v) G e r m a n ! (Ghermani) — no diogez te Knnovlsb 36(37v), 63(12v) Gesoba — (?) fshat nb kufi tb Zadrimes 22(205v) G h i a d ri — sh Gjadri G 1a s i — rrnnb Novobrdos 32(232) G 1e e r a — sh Djerra G 1e s h e v i q i — ne V te Shkodres 70(50, 59v) Glina (Galina) — fshat i Zadrimes (Hajmel) 29(237), 35(165v) Godes hi — nb rrethe tb Janjevbs 27(242v) G o 1e m a s l — nb diogez t'Arhbnisb: (sipas M. Skures: to Krujbs) 33(42), G3(7v) G o m b s 1g j e j a — sot: Gomsiqja 24(107), 35(150v) G o m i n a, G u m i n a — nfluont I Drinlt prnnb Knbnshit (Puke) 24(105) Gornnn ) — sh Klrana (Ulqin) 50H Gorlca •— nb Bregbuno 15(310) Gradiska — prane Janjevbs 27(242v) G r a 1i s h t a — katund 1 Iballes 30(155v) Gramshi — fshat i Zadrimes 28(98), 29(237v), 35(163v) G r e g o r F r a s i n a ose F a s i n a — 1349 e tehu ipeshkev i Shkodres 89, 84, 85, 95 ' Gregor Mazrreku — 1338/50 nxanbs pastaj meshtar ne Prizrend 9(309v), 114 G r e g o r i XIII — pape (1572-1505); 35(167v) Gruda — zone malore nb V te Shkodrbs 33(275), 79(85), 88(111,112) Guosta — sh Gushta Gumtna — sh Gomina Gurasi 0 — ne diogez te Lisit 36(46v), 83(10v) G u r i b a r d h e (Pietrabianca) — ne diogez te Bendes 33(40), 83(11), 84, 79(85) Guri i Has i t — prane Prizrendit 23, 37(49v) Guri i N u s e s — ne V-L tb Matit 36(45v shea. 35) G u r i i Zi (Gurazia) — nb L te Shkodres 79(85) G u r r a ose G u r a — ne diogez tb Lisit 30(40), 03(10) G u s h t a (Guosta) — katund i Postribbs 35(15Gv) , GJ . G j a d r i (Ghiadri) — katund 1 Zadrimes 29(237v), 35(101v, 162) — lum i Zadrimes 35(153v, 165v) Gjakova — sh JaJkova Gjallica e Lumes — sh Galija Gj ans 1 — sh Dom Mark Gj. G j e r g j B a c a n l ose B a r a n t — 1319/50 tivaras 00, 100 Gjergj Bardhl — 1636 arqipeshkcv i Tivarit pas­ taj pas 1343 Ipeshkev i Sapes 2(215v), 3, 5, 0, 9(313), 12, 13, 14, 15(311 v), 18(211), 20, 22(205), 24(194v), 25, 27, 29. 35(157v, 158, 162v), 37, 43-40, 50, 51, 53-02 • Gj e r gj K a s t r l o t i — sh Skandcrbeu Gjergj Suma — shek. XVI ipeshkev, nga Nenshati 35(158) G j e r g j V l a d a n j i ose Vladanja — 1636 dhe tehu, student pastaj vikar i Shkodres i propozuem ipesh­ kev 7, 22(205v), 65, 72, 78, 90, 97, 98 G jinI — sh Mark Gj. G j i n j i (Gigni) — (?) ne gryke te Bunes 33(277) G jo D o m e n i k o — 1636 prokuror ne Rome 2(215v), 16 G j o k e (Jovo) R a d o u — 1650 tivaras 10, 103 G j ol i — sh Pcpa Gj. Gjon Batuta — 1649 abat 78, 89 Gjon Ge g a — 1636 e tehu, kosovar 9(309v, 313), 32(231v) G j o n K o 1e s i — 1636 e tehu ish ipeshkev 1 Arbenise 6, 8(221), 36(38 shen. 13, 40v shen. 20, 44, 47, 47v), 63(9, lOv, llv ) Gjon Markoviqi 1649 vikar i Budues 70 Gjon P a s k ua li — 1649 misionar ne Zupe 77 Gjon Pjeter Markezi *— 1636 prokuror ne Rome 8(221v) Gjon Samuel! — 1650 tivaras 100 G j o n e m a , G j o n i m a (Gionima) — sh Dom Nikolle Gj., Dom Pal Gj. G j o n m i (Gionmi) — n '6 diogez t’Arbenisg (sipas M. Skures: te Krujcs) 36(43), 63(8v) Gjorga — sh Dom Pjeter Gj. G j u n a 1i — ne Mirdite 2(215) G jupara — sh Fra Engjull GjG j u r o j (Giuroi) — fshat i Ulqinit 33(277) .H . H a e k a 1i — sh Ilckali H a e m e 1i — sh Ilajmeli H a j m e 1i — fshat ng Zadrime 29(237), 35(165v, 16Gv) H a 1i j a — me mislonin e Gashit 79(85) Halil Pasha — 1638 n'ekspediten e Vugo Pashgs 30(160) Hasanasi — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 36(42v), 63(8) Hasani — para 1638 feudal, ndertues 1 qytezes n’lballe 30(155v) Hasi — prane Prizrendit 37(53v), 79(85), 88 (1 1 0 vj sh edhe Guri i Ilasit H e k a l i (Haekali) — ne diogez te Durresit 36(36v), 63(6) Helena — mbretnesha e SerbisS shek. XIII, 28(87v) H e 1i q i — (?) ne rrethe te Tivarit 32(236) Hercegnovi — sh. Kastclnovo Hercegovina — ne V te Malit te Zi 101 Homer A g a — sh Oraer aga Hoti — krahine malore ne V te Shkod­ res 79(85), 88(111) Hungaria . — 27(242v), 48 . 1 , Iballja (Ibbalela) — zone malore e Dukagjinlt 24(194, 195, 199v, 200), 28(87, 94v, 95, 95v), 30 (relacioni i Frang Bardhit me 1638), 34(151v), 35(156, 157v), 88(110v) I M l r i (?) — sh Dom Luka de Bonis I n g o 1i — sekretar i Kongregacionit tt? Prop. F. 2, 4, 5(21), 8(221) 9(309), 10(223), 17(210), 18(212), 38, 40, 47, 51, 52, 57, 62, 71, 78, 79(59v), 114(178) Interfantina — sh Ndiirfanda Is hm1 — fortesa 88(111) 507 J a g o d i n a (Jngo) — nil dioccz t’Arbiinisii (sipas M. Skuros) 36(30v), 03(12) J a lc A 1 a t i — 1050 kapednn tlvnrns 100 Jnkovn, G j a k o v a — 20, 27(241, 21 tv), 20(07, 87v), 37M0v, B3v) Jfinknl V o j v n d a — Gjon Hunindl 32(233), 37(50) Janjeva — pram? Shkuplt 20, 27(242v), 32(232v), 37(52) J a r 7. a b e r z a — (?) nil dioccz te Durresit 30(30), 03(5v) J a t p s I — ng dioccz 10 DurrOslt 30(36), 03(5v) J a v a r e s l (.Tnuncpssi) — Facoshl (?) nil dioccz til Bendcs 30(30v), 63(1 Ov) Jelio — sh Fra Donat J., Marin J. Joni — dctl 35(150) Jnnlmn — sh Frond J. J o v o Undou — sh Gjoke R. J o z c f Marla Bonnldi — 1649/50 arqlpeshkilv i Tlvarit 73, 74, 70, 70, 00, 07, 00 Jozef Rondini — 1010 venedikas (?) 73 Jubani — fshat nil rrothe te Shkodres 22(205v), 53, 70(05) — sh Dom Gjrrgj J., Doin Gjon J., Doin Ndre J. J u s t i n i a n a e parO — Prizrendi 103 J u s h i (?) — fshat ne rrothe til Shkodres 20 (00 ) .K . K a b a s h 1, K a b a s h i l t — katund i Pukes 24(105, 195v, 10 0 , 10 0 ) — sh Dom Gjckl1 If., Doin Lukii K. K a k a r r 1q 1 — fshat ne J te Shkodres 29(238v) K a k u 1 a (Cacula) — sh Kukulla K a 1 g i r a (Calcira) — sh Kiisira K a l o v a g i (Calouaci) — sh Kalvaqi K a 1 e m a r s h i (Calemnnrsci) — sh Kolemarshi K a 1 c s 1 n a (Caleslna) v — sh Kllrzna K n1 i m nc I — sh Kolcmarshl 0 K a 1 v a g 1 (Calouaci) — nil diogez te Durresit 36(35), 63(4v) K a 11 m e 1 1 -— nil kufi ti? Lczhes me Zadiimg 10(211), 22(205), 35(16Gv) K a n o v i a (Canoulcnse) — ipeshkvije sufragane e Durresit 17(210), 36(3Gv-38, 47v), 39-42, 47, 63(6, 12V-13), 64, 92 K a p o n i (Capponi) — 1649 kardinal 79(59), 81, 82 Karma — katund i Pukils 24(194, 194v) K a r o q l (Carochi) — sh Krroql K a r p e n i , K o r p e n i (Corpeni) — nil dioccz te Kanovise 36(37), 63(12v) K a r t o 111 — ne V til Shkodres 79(59, 59v) K a r u g j i (Carucci) — fshat i Ulqinit 33(277) Kasianens — sh Laqi K. Kastelnovo — Herccgnovi nil ITcrccgoving 78, 104. 105 Kastrati — ne males! te Shkodres 79(85), 88 ( 1 1 1 ) K a s t r i o tl — fshat ne kufi te Zndrimes 22 (205v) — sh Skamlerbeu K a t a r o (Cattaro) — sh Kotorri K a t e s ! (Chatesi) — (?) ne dlocez tg Durresit 36(3flv),63(6) K e 1 a (Chela) — sh ThiikePa K e 1 m e n d i (Clpmenti) — ng mallcsi til Shkodrils 28(87, 87v, 95-95v), 30(159-101), 33(275), 79(58, 85). 80, 81, 88(111) K c m n r d a (Chemarda) — sh Kumnrdha K e r u b i n o (Chcrubino) — sh Fra Kerubino K e r r a b i (Cherrabi) — sh Krraba K e g i r a (Calcira) — Katund i Pukils 24(197), 27(241> Keshtjelli i Fran;eskut — prang Shpigit (Tivar) 25(235) K 1 d e n a (Chidena) — sh ^idlma K I r a n a (Chirana) — Gorana (?) ne rrethe t’Ulqinit 33(277) Kiri — katund i Pultlt 28(87) K i s h aj (Chissagni) — prane Shkodre 33(276) K i u l e z i (Chiulesi) — sh Qullczl K l e m e n t i VIII — 1592-1605 papd 36(47) K l e m e n t i (Clementi) — sh Kelmcndi K 11 e z n a (Calesina) — ne Shas 33(276, 277) K 11 o j k a (Coloiea) — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures) 3G(38v), C3(llv) K o d e l i , K o d h e l i (Codeli) — fshat i Zadrimes 29(237v), 35 (162v) K o g j o n i (Saciagni, Sociagni) — katund i Ibalies 30(155v) Kola — sh Pepa K. Kolegji ilirik i Loretos — kolegji lauretan 4, 5(21, 21v), 7, 14, 22(205v), 37(52), 78, 83, 87, 93~ Kolegji i Propagandes — per pregatitjen e klerit 4, 9(309v) 14, 22(205 v), 30(161) 36(37v), 82, 83 Kolemarshi (Calemaarsci, Colemarsci) — katund i Spasit; Kalimagi (?) 30(153) K o 1e s i ■ — sh Gjon K„ Dom Nikolle K. Kolesiko — sh Dom Ndre K. K o 1e s h i — sh Kolesl K o 1 o j k a (Coloiea) — sh Kllojka K oman1 — katund i Pukes 24(194v, 195) Koncill Sardlcens — 35(15Gv, shell. 9) Koncili i T r e n t i t (Tridentino) — 18(211), 37(53) Koncizoni — sh Pjeter K, Kongregacloni i Propagan­ da Fide — 2(215), 3, 5(21), 6, 7, 8(221v, 222), 10(223, 223v, 224), 13, 16, 17(210, 210v), 18(211, 212), 19(178v, 181v), 21, 22(205), 23(217, 217v, 218), 24(195, 19G, 199), 26, 27(241v, 242v), 30(153, 161), 33(275-280), 34(151v), 35(156, 15Gv), 36(47) 38, 39, 41, 42, 47, 48, 50-52, 54-56. 59-62, 63(4, 6 v, 12v), 71, 72(27, 54)„ 75, 78, 79(59, 59v; 85); 80-83, 06, 87, 88(110, 112v), 89, 91, 92, 95, 96. 99, 101, 102, 10 1, 105, 107-110, 114(173, 178) K o r a (Chorra) — ne diogez t’Arbdnlsd (sipas M. Skures) 36(38v), 63(12) Korbl — prroni i Korbit ne Zadrimd 35 (161v, shdn. 44) K o r n a r o (Cornaro) — zyrtar venedikas (?) 33(277) Korpeni — sh Dom Nikolld K. Kosova — Rolacion. i Gj. Bardhit 27 — sh Fuslia e Kosoves K o t e r r i (Cotter!) — fshat i Zadrimes 29(237v), 35(lG2v) K o t o r r i (Cattaro) — qytet ne Mai td Zi 28(80), 38. 51, 71, 72(27), 75, 77, 79(59v), 80-82, 88(112v, 113), 102, 104, 105 Krasniqja, Krastenigjeja — katund i Pultit 30(153v) K ra tov o — nd diogez te Scrbise 26, 32(233, 233v), 37(52v) Kreshta — mal prane Troshanit 35(lG0v), 79(85), 88(110) Kruja — qyteti, qytetaret 8(222), 11, 35 (161), 36(40v, 44), 63(Cv), 67, 88(111) — ipeshkvije sufragane e Durresit 17(210), 23(218), 3G(36v, 40v-44, 47v), 63(6v-9), 64, 79(85) I^rushevaci — ne diogez td Serbisd 37(50v) K r u 11 —— sh Dom Frangesk Krythi K r u t t a (Crutta) — sh Krythi K r y e z e z i (Chruesesi) — ne diogez te Durresit 36(36v), 63(6) Kryeziu — sh Dom Mark Kr, dhe Mark Kr. K r y g j a (Crugia) — sh Shene Kr. Krytha, Kr yt hi — fshat ne Zadrimd 29(237, 237v), 35(162v) — sh Dom Francesk Krythi, Dora Kristofan Kr. K r r a b a (Cherrabl) — nd diocez t’Arbenise (sipas M. Skures) 36(38v, 39), 63(12) K r r o q i (Karochi, Carochi) — ne Bregbund 33(276) Kthella — sh Thdkella Kuci — nd maldsi td Veriut 79(59, 85), 80, 81, 88 (1 1 1 ) 509 K U (* ! 1, K U RI — no rrethe te Durrgslt 3V»'(35v, 3(5), C3(5v) K u g i a n l (Cugianl) _ fih Kukjanl Kunjtermanl (Cugntermanl) — sh KutSrmani Kukanji (Cucagnl) Kuqni (?) — ne diogez t.jj Kanovise 3G(37v), 63(12v) Kukjanl (Cuglani) — ne diogez t’Arbenise1 (sipas M. Skures: te Krujes) 36(43), 63(8v) K u k 1 i (Cucculi) — fshat prane Barbullushit 28(90), 33(276) K u k u 11 a (Cacula) — ne diogez t'Arbenise (sjpas M. SkurSs: to Kruj&s) 36(43v), 03(0v) Kukumorlql — sh Mato K. Kumanovo — prane Krntovos 32(233v) K u m a r d h n (Chemarda) — ne diogez 10 Bendes 36(40), 63(11) K u r b i n i (Corbino, Curbino) — ne rrethe t-o Krujes 8(221), 10(224),16, 23(210v),28(87), 33(278), 36(41, 41v. 48), 33-40, 42. 47, 49, 63(6, 6v, 7v), 64, 70(05), 80(111), 92, 99 K u r t a j (Curtanl) — ne diogez te Llstt 3G(46v), 03(10) K u r t c c a j (Curtcsagni) — no dlocez t’Arbiinisii (slpas M. Skures: to Krujes) 36(42), 63(8). K u t e r m a n i (Cugntermanl) — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures) 36(39), 63(12) . L. La c i — prane Dejes 20(237), 35(165) Lac1 Kasianens — prane Milotit (I3(6v) L a 5 i g j e s i (Lacigcgl) — (?) ne diogez til Lislt 36(45), 63(9v) L aj thiza — katund l Pukiis 24(195v) Lalemi — ne rrethe tg Durresit 36(35v), 63(5 v) L a 1e s i — ne dlogoz tg Durresit 36(35), 63(4v) L a 1o s h i — sh Bom Gjon L. Landovica — piano Prlzrendtb 114(174) h i f) Lnpsl — (?) ne diofcz til Durresit 36(35), 63(5) Lavona — (?) nil dio^ez te Kanovlsg36(37v), 63(121/) L ek a — sh Dorn NikolliS L. Leke D uk a£j in 1 — 24(198), 35(157v) L e k 1 q 11 h 1 (Lechicithi) — sh Dom PJeter L. Leonardi — sh Franccsk L. Letnica — fshat prane Shkupit 32(231v), 37(53) L e u o s h j a (Leuoscia) — sh Levfcshit L e z h Ja — qytetl, qytetaret etj. 24(196v sherr 21), 34(150), 35(156, 158v, 160, 161), 36(44), 88(110, 111) — dlogezi, ipeshkvi 4t.f.- 2 , 3, 5(21), 6 , 7, 8(221 v), 10(223, 224), 13, 15(310, 311, 31 lv), 18(211), 19(178, 181v)„ 20, 22(205, 205v), 23(217v), 28(87, 87v, 93v, 99, 99v), 29(238, 238v), 33(277, 278), 36(44, 47v), 42, 53, 62, 63(9, lOv), 79(85), 96, 93 L S s h o v a (Leuoscia) — katund I Iballes 30(155v) L i 11 — sh Dom Gjon L . L 1 s 6 n a, L 1 s n a (Lisscnn) — fshat prang Dejes 29(237), 35(165> L1s 1 — lpeshkvile ne Mat, sufragane e Durresit 17(210), 23, 36(36v, 44-47, 48), 63(6-Gv, 9-10v), 64, 92 L 1v a r 1 — ne rrethe te Tivarlt 32(236) Lorenc Toma^eviq — 1649 kroat 83 Loreto — qytet i Italisg 37(50 shgn 9) — sh Kolegji ilirik Luarja f — sh Lura (7) L u a r z l (Lauresi) — ne J te Shkodres 33(276) Luc1 *— sh Fra LckS L. Lugiq1 — Dom Pjelcr L< L u g a n Ji — ne dlogcz t6 DLirr§sit 36(36v), 63(6) L u k a (Lucca) — sh Fra SUvestri nga L. Lukiqi ;— sh Dom Prentl L Luma — lumi e krnhina 35(156) Lumecl — sh. Dom Mark L. Lumesl — te Mjeda e poshtme 29(237), 35(166) —• sh. Dom Mark L. Lum1 — perrue l Gashit 30(154) L u n i k u (Lunigo) — ne diodes t’Arbenise (sipas M. Skures) 30(39), 63(12) Lupi — sh Vincent L. L u r a (Luria, Luarja(?) — ne diogez te Lisit 36(46), 63(10); tne misionin e Mirdltes 79(85), 88(110) Lus tica — ne Mai te Zi 79(59, 59v, 85), 88(112v), 102 L u z i (Lusi) — nci| diogez te Kanovisg 36(37v), 63(12v) Luzhija — piirrue ne Zadrime 35(167) .M . M a c u k u ) 1 i (Mazuculi) — ne diogez te Lisit 36(45), G3(9v); me misionin e Mirdites 79(85) M a g a r o 1i — Maxharr-ogllu (7), shek, XVI 24(196v shen. 24) Majni — krahlng prang Tivarit 79(59), 80, 81, 88(112v), 102 M a 1a g e s s i — sh Mallagjeshi M a l a ) (Malagni) — (?) ne diogez t’Arbenisg (sipas M. Skures: te Krujes) 63(8v) Mali — ne diogez te Lisit 36(46v), 63(10v) Mali 1 Ri — Novobrdo n'anei te Shkupit 26, 27(242v), 32(232, 233, 234v), 37(51v, 52v), 48 — sh edhe Novobrdo M a l i i Z i (Montenegro) — krahine malore ne V te Shkod- res 28(80), 33(276), 72(27), 79(59) 88(112v), 102, 104 M a l i i Zl — i Dukagjinit 24(196v), 27(241) — sh edhe Sparti M a l i i Zi — Cmagora prane Shkupit 26, 27(242v), 32(231v, 232, 233, 234v), 37(53) Mallagjeshi, Mollagjeshi (Malagcssi) — ne diogez t'Arbenise (sipas M. Skures) 30(38v), 63(llv) M a l l g k u ? i , M o 11 g k u c i (Mol»eucci) — ne dio^ez te Durrgsit 36(34v), 63(4v), 64 Mameli — ne dlogez t’Arbgnlsg (sipas M. Skures) 36(38v), 63(llv) Mamushja j— fshat afer Prizrendit 114(174) Manastiri i De^anit — 28(87v) Mahgsl — sh Dom Pjeter M. Manjeja '— ne Dushnjesh (Pukg) 24(195) Maraji — (?) katund ne L ists Matit 23(210) Marin Barletl — 35(156v) Marin B i c i — 1610 arqipeshkev i Tivarit 24 (shen. 2), 51 (shen. 1) M a r i n J e 1i q i — nga Shpigi (Tivar); 1649 nxanes 78, 87 Marini — sh Dom Jul M. Mark Gj i nl — 1636 ne Novobrdo 9(300v), 14 Mark K r y e z i u — 1649/50 vizitator ne Shqipni 68 Mark S k u r a — 1636-1640 ipeshkev i Arbenisg 2, 5(21), 8(222), 10(224), 11, 16, 17(210), 10(211), 22(205), 23 — 1640 e tehu arqipeshkev 1 Durrg­ sit 30, 47, 49, 52, 63, 01, 67, 92, 93, 99, 110-112 M a r k e z i (Marchesi) — • sh Gjon Pjeter M. Markov iq1 — zong prang Tivarit 33(276); sh. Gjon M. M a r o 1d 1 — 1636 prelat n§ Romg T Martin — sh Mertin Masagni •— sh Mazhaj Mas ari — 1649/50 sekretar I Kongr. Prop. F. 78(shen. 3), 91 Ma t i , M a t j a — lumi e krahina 36(41, 44, 45v), 63(9), 79(85), 88(1 lOv) Matiqi *— sh Dom Mato M., Dom Stefan M„ Mato K u k u m o r i q i — 1636 ne Kosovg 9(309v) Maxharr-ogllu — (?) sh. Magaroli Mazrreku — katund i Postribes 35(156v) — sh Gregor M., Pjeter M. 511 M n z h n j (Mnsngnl) — rW! dloccz til DurrOslt 30(3 lv), , G3(4v) Mblshkodrn — 79(35) Megula ■ — sh Mcgulla M e h m e t beu —1 1G37 suncllmtar i Shkodres 35(101, lG3v, 105) M c h m o t Qnushi — 1637 agaj 1 Lezhes 24(l99v) M c h m c 11 II — sulltnn Fatihu 35(157v) M e k a j s h I (M^rhansl, Mecainsi) — sh Nlkolli! M. tvi c 1 1 c t — sh Dam Prcnd M. M e m a ■/, n t — 1630 feudal no rrelhe te Shkod­ res 29(9.0) IVI c n g u K o l a — 1039 krcu 1 Gashit 30(154, 154v) Merclja — pranil Lezhes 62 M c r t i n ( Ma r t i n ) B u z a — nara 1041 zadrimor pasanik 35(165v, 1GO, lOGv) Mortur1 — katund i Ibnlles, Mcrturi 1 Gurit (?) 30(155v) Mcsi — Dorn Simon M. M e g u l l n (Megula) — katund 1 Spnsit 30(153) M e n c r l (Munerl) — nil diogez til Bcndes 36(40), 03(11) M i e tl — sh Mjcda Mihajn1 — nil cliogez te Durresit 36(36v), 63(5v) M i l a , M 111 a — sh I)om GJon M. M l l o t i (Milioti) — ne dloQcz t'Arbenise (slpas M. Skures: til Krujcs) 36(43v), 63(8v), 79(85) •M l 1 u t i n 1 — sh Uroshl M i r a k i (Mirachi) ■ — ne dloccz t’Arbenise (sipas M. Skures) 30(39), 63(12) M irdita — ne dlogez t<3 Llslt 36(47), 63(10v); misioni 28(07, 04, 94v, 95, 05v), 79(85), 88(110, llOv, 111), 96 — zona malorc c Dukagjinlt G, 23(217, 218), 21(191), 28(!)5v) M 1 r i s k J a u (Mlrlschlo) —- sh IJom Prcnd IM. k 512 M 1 r t e c 1n 1 — sh Dam Nlkolli) M. M 1 s a e 11 — sh A n ania clj. Misajt -------— ne Dushnjesh (Puke) 24(195) Misja — zone) e ShqipnisS se Mesme 79(05), 8 8 (111 v dhe shen. 1 1 ) M j e d a (Mieti) — fshat prane Dejes 29(237) ' — Mjeda e eper 35(165, 165v); Mjcda e poshtme 29(237 shen. 1), 35(160) M o h u r l (Muhurl) — nil diogoz te Lisit 3G(46v), 63(10) Moisiti — (?) ng dlo?ez te Bendes 36(39v), 63(10v) M o 11 a. M u 11 a — sh Qafa c Mullcs M o 11 e k u s i — sh Mallekuci Montenegro — sh Mall i Z1 M o x h z o 11 (Moggizot) — 1638 feudal ne Pedhane 28(97) M u 11 a, M o 11 a — sh Qafa e M. M u 1 1o t i — ne) Shqlpnl te) Mesme 33(111 v) Munerl — sh Meneri M u r 1o a n 1 — ne rrelhe te) Tivarlt 32(236) M u r 1q 1 — fshat ne rrelhe te) Tivarit. 32(235v) — sh Dnm Marin M. M u r re) s i (Mures!) — ne) diogez t& Durresit 30(36v), 63(6) Muschlata — sh Mushqcta Mussel! — sh Muzheill M u s h a n 1 (Bussantl) — fshat l Bregbunes 33(276) M u s h q e t a (Muschiata) — ne diogez te Durresit 36(36v), 63(6) M u z h e 1 i (Musseli) — ne diogez te Durresit 36(35), 63(5) M y s e 1i m 1 — fshat nS 0 L te Shkodres 79(85-) •N . Nnbukodonosorl — 34(151v shiin. 4) Nnhun Pnsha —1(>30 n’ckspcdlten e Vugo pashes 30(1 GO) Narag i — fshat ne Zadrime 29(237), 35 (165v) Ndeneshati — sh Nenshati N d e r f a n d a (Interfantina) — ne diogez te Lisit 36(47), 63(10v); me misionin e Mirdites 79(85), 88(111) N d e r s h e n a (Ndersseena) — ne diogez te Lisit 36(46), 63(10) N d i j s h t a (Ajdishta ?) — ne dicgez te Durresit 36(35), 63(5) Nenshati, Ndeneshati — Sapa e motshme 35(157v, shen. 14, 15, 153, 160v, 166) Neri — sh Drt;n Nikolle N. Nes a — sh Gegc N. N g j i t u n a n e Q i e l l (Assunta) — sh Shen Miiria e Ngjitun no Qiell N ik o l l e B a r d h i — fillim shelc. XVII ipeshkev i Sa­ fes 35(153) Nikolle Dukagjini — sh 'k. XV 85(157V, 161v) N i k o l a . . . Gargiq — 1643 nendjakon 40 N i k o l l e M e k a j sh i — fillim shek XVII ipeshkgv i Stefanise 36(33v), 63(1 lv) Noaja — sh Nuaja Novobrd o — prand Shkupit 9(309v), 14l, sh cdhe Mali i Hi Novo Monte — shi Mali i Rl, Novobrdo N u a j d (Ivuoia, Noaja)1 —( ne dio^ez t‘Arbenis& (sipaS- M. Skdfes! te ! Krujes)1 36(42v),’ 63(8), 79(85) N u n c j rt't a ’ — sh Shen Miiria c te Faluriit .6. O h r i (Ohrida) — ipeshkvija 82, 90, 97, 98, 109, 114(174) O k s h t u n l (Ochstuni) — nt5 diopez te Kanovise 36(38), 63(13) — ne dlocez t’Arbenise (sipas M. SkuriJs) 30(39v), 63(12v) Omer aga — 1637/38 spahiu i Barbullushit 19(181), 28(98v, 99) 33 — R elncione Onofrio — sh Sant' Onofrio Qrslnl — sh Benedikt O., Tome O. Orz i Novi — sh Fra Faskal tlali O.N. Os i e ku . — ne Bosnje 30(161) O t r o S u 1e . — pranS Prizrendlt 114(174) Oto bo ni — 1649 fisnik 73 .P . P acrami — katund i Zadrimefc 35(1 G3v) P a j e n g a (Paiegna) — ne diopez te Durresit 36(36), 63(5v) Pajova — n'4 diofez tg Durresit3G(36v), 63(6) P a l D u k a g j 1n 1 — shek. XV 35(157v) P a 1 a e o 1o fr’rda-^n1^. P^’azzolo) — sh Fra Bonaventura P. P a 1 e o 1o g u — prrnndor blzantln 35(160v) P a l i « .V-t.it — (1695-1621) pape 36G7) P 1 1u ni b i — sh Pllumasi Pa pe Gega — 1638 pnsnnik 1 Krasniqos 30(153v) P ns r h pi s | — sh PC'sht.icshi P a s k ua ' l l (Pasquali) — sh Askan (Mustafa)P., Pom Frafiljesk P.,‘ Gjon P. P as t rov i q i — krahine nS V. te Tivarit 5(21), 15(3101, 32(2251, 33^70), 45. 76, 79(59). 80, 81, 89, 102, 105' Pashe Dukagjinl. — (sh Dukagjini, pasha Pedana —sh Pedharia Peja — -patriarka 79(59v, 85) P e 1 a n a, P e 1 a s a (?) — ne diogez te Lisit 36(47) Pendenta 1 — sh Pentarl P e n t a r l (Pendenta) — ng Bregbune 33(276) P e p a G j oi l — 1636 nik Pult 15(310v) Pe pa Kol a — 1636 nS Gash 15(310v) 513 *• P e r a s n S n k n 11 — 1050 tivnros 100 P e r c e l l e s h l (Perzelessi) — diogcz tt! Durresit 36(36v), 63(6) P e r s k j o p i (Perschiopl) — nS dioceztii Durresit 36(3Sv), 63(6) P '6 d h n a (Podana) — nti dlo^cz t’ArbSnise (sipas M. Skures: te Krujes) 23(216) 18(87, 97). 36(43v), 63(9), 79(85), 88(li0v, 111) Pelezha — sh Shen Mtiria e P; katedralja e Li sit: 64 P e s h t j e s h i (Pnschesst) — no dlogez td Lisit 23(218), 36(47), 63(1 Ov) Pietrabiancn — sh Gurihfirdhe Pinzanji — Rindzhi (?) ne- rrethe tS Tivarit 32(236) P 1r r o — mbrotl i InshtS epirotas 34(150), 35(157v) P i s t a (PHsta) — katund i Spnsit 30(153) P j e g i (Pioci) — ne dio^cz tci Bendes 36(40), 63(11) Pjeter Bopdnni — 24(197 shen. 20), 37(49v sh(<n, 5) P jet0r Dud1 — 2(215v shen. 3) Pjeter Diodntl — 1643 ipeshkov 1 Sofjes 48 PjetOr K o n c i z o n i — 1650 tivnrns 100 P je t6r Mazrreku — 1636 e tchu nrqipcshkiiv i vdekun i Tivarit 9(309v), 13, 14, 15 (310v), 20, 27(241, 242), 28(98v), 103 Pjeter Span! — ish zot i Pultiii 30(154) Pjetri argjantar — 1638/9 n8 Kumanovo 32(233v) P 1a k e g j o n — ura ne kufi tii Lezhes me Zadrime 22(205v), 35(156) Plangarica — nil dlocez tii Durriisit 36(36), C3(5v) P 1e t e s i — sh Blotttsi P 1 1j n i s t i — sh Blinishti P l l u m a s i (Pahimbi) — ne dio^oz tci Durresit 36(36v), 63(6) P oborri — ne V te Tivnrit 79(59) 'j Podgorica — n6 V tg Shkodrgs 79(85), 88(111) Polisi — ne diogez t’Arbenisi* (sipas M. Skures) 36(39), 63(12) P o s t r i b a, P o s t r i p a — ng kufi me Zadrimg 35(150, 156v) P r e g j a (Prega) — ne diogez te Lisit 36(45v), 63(9v), P r e 11 i (Preeli) — ne djo<;ez te Lisit 36(44v), 63(9); me mision te Mirditcs 79(85) Prend Joni ma — 1643 fshatar prej Llsbne 43 Preza — ne rrethe te Durresit 36(35v), 88(111) Priska e madhe — ne diogez te Durresit 36(35v) Pri s i ca e v o g g l — ne diocez t’Arbenisg (sipas M. Skures: tb KrujSs) 36(4lv), 63(7v) P r i s h t i n a (Pustina) — 26 Prizrendj — 9(309v), 24(196v) 26, 27(241v, 242), 28(07v), 32(231, 231v, 24v), 37(49, 50, 53v), 79(051. 02, 80(110v), 90, 103, 114(173, 174, 175, 177) Progen Dukagjini — shelc. XV/XVI pashe turk 35 (157v) P rokopje — ne SerbI 9(309), 12, 15(311v), 26, 27(242v), 37(50, 51) Pshtjeshi — sh. Peshtjeshi Pul c a — zong malore e Dukagjinit 24 28(87, 94v), 30(156v), 34(151v), 35(156, 157v) — P u l a j (Pulogni) — ne gryke te Bunes 33(277) P u l t i , p u 111a n 6 t (Puleti) — 1 , 28(87), 27(242), 30 — diogezi, ipeshkvi etj. 7, 15(310v), 24(194), 28(87, 87v, 95. 95v), 35(156, 160, 166v), 79(85), 88(110v), 97, 98. 106 P une m in i — sh Skuncmini Pustina — sh Prishtina Pustriza ■ — sh Bushtrlca • Q. i Qaf a e Mu l l e s — ne diogez te Bendes 36(40), 63(11) Qeleza — katund i Pukes 24(195, 195v) Qe rre ti — katund i Pukes 24(194, 195) Q y t e z j a e Re — ne Dukagjin 24 (shen. 2, 196v. 197) Q u 11 e z i (Chiulesl) — ng diogez te Durresit 36(35), 63(4v) .R . Radou — sh Gjoke R, R a f a e 1i —1650 ish ipeshkev i Ohrit 109 R a g u z a (Dubrovniku) — qyteti dalmatin 2(215v), 7, 8(221v), 0(309). 10(223), 12, 15(311), 21, 22 (205), 23(217), 32(235), 36(44), 38, 40, 62, 78, 79, 82, 87, 89 R a n d o s j a (Rendesia) — ne Shqipni te Mesme 79(85) R a n e z a (Ranesa) — Ranzi, fshat ne Zadrime 29(237), 35(165v) Raudia — fshat prane Janjeves 27(242v) R e g i (Rccci) — ne gryke te Bunes 33(277) R e g i (Red) — ne diogez te Lisit 36(46), 63(10) Redentore —sh Shelbucsi Rendesia — sh Randosia Republika fort e Kthiellte — sh Vcnediku Reuniki — sh Ereniku R i o m a 1i — ne diogez te Durresit 36(36), 63(5v) Rizano — ne gryka te Kotorrit 104, 105 Rodeshi (Rodessi) — n $ diogez t’Arbenisg (sipas M. Skures: t'd Krujes) 63(7v) Rodoni — ne diogez te Durresit 63(5) Roma — 4, 5(21), 6, 8(221v), 12-14; 15(311 311v), 18(211v), 22(205, 205v), 28(99v), 34(150v), 35(161, 166), 36(37), 38, 42, 48, 51, 63(6v, 13), 72(27), 78, 83, 88 (1 lOv), 90, 98, 100, 103, 104, 114 (178) Romano — sh Fra Gregor R. Rondini — sh Jozef R. Rosa) — (?) ndoshta Bosat — Bushat 28(98 shen. 56) R o t e c i (Rotazzo) — prane Tivarit 25(235) Rublgu — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 36(44), 63(9) Rumija — male prane Tivarit 32(236v, shen. 32) Runa — mal e lum ne J tS Spasit 36(45v shen. 36) .S . Sabiachi — sh Zabjaql S a c c u 1i — sh Shnkulli Saciagni, Sociagnl — sh Kogjoni S aci sta — sh Zadsta S adegna — sh Zadeja S a k a 11 — sh Perasa S. Samrishi — fshat i Bregbunes 15(310), 33(276, 277) — sh Dom Marin S. Samuel! sh Dom Pjeter S. Gjon S., Vin­ cent S. San Gi ac omo — sh Shljaku Sant ’ Onofrlo — 1636 kardinal 7, 22(205v), 84 San Pa o l o — sh Shpali San S i s t o — kardinal 17(210), 18(211v) S anebisa — ne diogez te Kanovise 36(38), 63 (13) S a p a, C a p a — qyteti etj. 34(150, 150v), 35(160v, 162v); sh Nenshali — diogezi i Zadrimes (sh edhe Zadrima) 4, 7, 13, 16, 17(210v) 18 (211), 20, 21, 22(205, 205v), 23(217v), 24(194, 196v), 28(87), 29(237), 30(153, 153v, 161), 31, 34(150, 151v, 152), 35, 43-46> 48, 50, 51, 53, 54, 56-58, 60-62, 66( 73, 79(59v), f4, 96, 109, 113 S a p s u n i (Zabzuni) — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Slcures) 36(39v), 63(12v) Sardanja — sh Shtirrthahu; ipeshkvije c bashkurmc mo Snpcn 111(211), 34(150), 35(150, 15flv, 157, 100) Sardiccns, S nrd i ka — 35(15flv shdn, 9) S a r e s 1 1k 1 — (?) nd diogcz te Kanovisd 30(38), 63(13) " S arro1 — sh Sera S a s s i a (?) — sh Sfiar.i S copia — sh Shkupl Scuterl — sh Skctcrra S ebaste — nil diogcz t’Arbenise (sipas M. Skurcs: Id Krujds). 36(,43„ 43v), 40, 63(8v) S e 1i a a p o s t o l i k e — 11, 13, 14, 15(311, 31 lv), 10(211), 20, 30(101)| 34(450) 30(48), 43, 45, 50 S c 1i t a — nd diogez td Kanovisd 36(37), G3(12v) — nd dlogcz td Lisit 28(94), 36(45), 63(9v) — me mi.si on td Mirdilds 79(85), 88(110, 111) S e r a (Serol, Snrroi) — nil1 dlogez Id Lisit 30(45^,. 63(10) — me mision 83(1 lOv) td Gashit 79(85), Serbia — krakina. 2,4(104, 190, lOOv),, 30(150, 159), 35(100), 101, 103 — diogczct ctj. 5(21u 21»v),. 9(301)),, L.2, 13, II, 18(211), 82(231, 234,v)tl 33(267), 37, 43, 44, 60-62( 103 — K updr — 26, 27,. 3,7453v); E poshlmc 27, 37(o3v) S e r n l c a (Sernlcn) — Cernica (?) Qytczo c GashJt, 30 (154) S ev oi — sh Sera. S es i — sh Zczi, Zezaj Sezza — sh Fra Jadnli nga S'. S f a c c ia — sh Shasi, S.gu r d c s s L — sh, ZRurdheshl Simon Suma — 1.045/50 ish provingjal i fvangeskandve no Shqipni pasta) ipeshkov i Sapcis 89-42, 47, 50, 60, 69, 109, 113 S inci / — sh Don) Frond R. S i n j a (Signa) — (?) nd diogez te Lisit 36(4Gv), 63(10) S i s t o— sh San Sisto Skandaj — (?)■ f.shnt ne kufi te Zadrimes 22 (205v) Skanderbeu — 24(198), 35(15Gv, 105), 63(10v), 88(111 v) Skardana — ipeshkvije ballkanike 78, 87 S k d t e r r a (Scuteri) — ne diogez te Durresit 36(36v), 63(6) S k u j a (Scui) — (?) ne diogez td-Lisit 36(45), 63(9v) S k u n e m i n i (Scunemini) — Punemirti (?) ne rrethc td DtP rresit 36(36), 03(3v) Suonta — Lisi (?) G3(6v), S ku ra — sh Mark S. S kn rj a — zone e Shqipnisd sd Mcsme 79(85) R la.lt oiv c i — fshat prand Janjeves, 27(242v) S 1 1a v. on ia — 27(242v) Sociagni - - . — sh Kogjoni Sofia — ne Bullgari 48 Soimcni — sh. Zojineni Soiqi — sh Dom Stefan S. Soisi — sh Zojzi SoiJ.m iir J-; — sh Dom Pjoler S. S opi sh. Dom Gjergj S, Sopoti —- lugine nefl Shqipnind- e- Mesme 79(85), 88(ll;lv)[ S o s p e 11 o sh Fta Jtacint,- S. S o t e 1i — (?) nd' diogez te Durrdsit. 36(35v), 63(5) S o z i rr a — fshat i Tivarit 25(235), 33(275) Spani — sh Pjctcr S. S parti — katund i Spasit; Mali i Zi (?) 30(153) Spasi — katund ne Dukagjin 30(153) — zone malore e Dukagjinit; sh edhe Vau Spas: 24(194, 19Gv) 30, 34(151, 151v), 35(156, 157), 79(05) S p a t h a r 1 (Spatari) — fshat prang Dejes 29(237), 35(165) Sperdcse Sperelesi — sh Shpcrdhaza Spizza — sh Shpici S p o 1e to — sh Fra Antoni nga S. S pora gn i — sh Shporaj Sporanjite — Shporajt; sh Shpori S t a m b o 11 i — 24(198v), 30(159), 32(234), 35(159, 161) S tana — sh Shtana. Stefan Dukagj in{ — shek. XV/XVI 35(157v) Stefanl — mbreti i Serbise 28(87v) S tef ani a — diogez i Shqipnise se Mesme 19(170v) S t c r b e g a j (Sterbegagni) — (?) ne diogez te Kanovise 36(38) 63(13) Studengan — fshat i Prizrendit 114(174) S turani — 1643 kujdcstar ne Rome 38, 40 Subcl — sh Zubgl S u h o Rcl ca ~ fshat prang Prizrendit 27(242), 37(49), 114(173) S u 1e j m a n i — sulltan, shek. XVI 35(159) Suma — sh GJcrgj S., Sitnon S. S ussiza — sh Shiishica . SH. -S h a k u 11 i (Sacculi) — ne rrethe te Shkodrcs 33(276) S h a s i (Sassia, Sfaccia) — 28(90v), 33(276, 277), 80(lllv) S h e b j a (Cibaia ?) — ne diogez tii Lisit 3G(44v), 63(9) Shegjegi, Shegjeku — ne Gjakove 26, 27(24.lv), 37(50, 53v), 114(174) S h e 1 a s i (Scelasi) — Shullazi (?) ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 3G(43v), 63(8v) Shell) u e mi t — sh Shell Salvator! S h e 1 b u e s 1 (Redentore) — uratore e Mirdites 28(87), Shporblyesi (?) S h e 1 d i a (Sceldia) — fshat prane Dejes 29(237), 35(165), 79(85) S c e m e 1i — sh Shmili/ Shestana — sh Dom Gjon Sh. Shestan1 — ne rrethe te Tivarit 32(235v), 33(275, 276) — sh Dom Gjorgo Sh. S h ', S h g n, S h n a, — Aleksandd, kishg e Bokjanit 23(218); — Aleksandri, ne Mirdite, abaci 6 '— Aleksandri, kishe e Shenlleshasit 36(37v), 63(12v) — Aleksandri, kishg e Terbaglt 36(36), 63(5v) — sh edhe shen Leka — Ana, sh shna Prcndja — Andrea, sh shna Ndrcu — Atanasi, kishe e Bernutes 36(36), 63(5v) — Atanasi, kishe e Germanit 36(37v), 63(12v) — Atanasi, klshb e Mirnklt 36(39), 63(12) — Atanasi, kishe e Luzit 30(37v), 63(12v) _ Atanasi, kishg e Shmilit 63(12) — Atanasi, kishe e Shushices 36(39), 63(12) — Barbara, kish£ e Arnit 36(45v), 63t9v) — Barbara, kishe c Barbasit 36(3Gv), 63(6) — Barbara, kishe e Bastarit 36(10), 63(11) — Barbara, kishg e Mallekngit 36(34v), 63(4v) — Barbara, kishg e Pedhancs 23 (218), 3G(43v), 63(9) — Demetri, kishe e Briskut 32(236) — Pemetri, kishe e G'dhnes 36(46). 63(10) — Demetri, kishe e Dardhes 36(43v), 63(9) — Demetri, kishe e Fandit te madh 2(215) — Demetri, kishe e Gan.rn.les (?) 36(36) — Demetri, kishe e kSshtjellit te Frangeskut 25(235) — Demetri, kishe e Kryrthcs (Zadrime) 29(237), 35(162-163v) — Demetri, kishe e Lnloslt 36(33), 63(4v) — Demelri, kishe e Muriqr,nit 32(236) 517 •— Dcmctri, kisha e Shebjes 30(44v), 63(9) — Demetrl, kishe e Tumcnishtit 3G(47) — Demetrl, klsHS e Zabjaqit 36(73v)i 63(12v) — Dhimitrl, sh. Demetrl — Elija (Illija), kishe e Bares 36(45v), C3(Dv) — Elija, kishb e Bemutes 36(36), 63(5v) — Elija, kisha e Blajt te poshtem 36(34v). 63(4v) — Elija, kisha e Brusjes 36(40), 63(11) — Elija, kisha e Fraveshit 3G(30v), 63(11v) — Elija, kisha e Kuesit 36(36), 63(5v) — Elija, kisha o Pistes 30(163) — Elija, kisha e Sarestikit (?) 36(36), 63(13) — Elija, kisha e Shporaj 36(34v), G3(4v) Elija, kishS n qy tetit tc Tivarit 25(234, 234v), 32(235) — Engjulll, kapele e Nenshatit 35(166) — Eufemio, (sot Sh’Miia), kishe e Kallmetit 16(211), 22(205) — Eufemia, kishe e Prellit 3G(44v), 63(9) — Filipi, sh. .Taint c Filipi — Gjergji, kisha e Bcrzhit.es 36(36v), 6.3(6) — 01er2.1l, klshf e Buzeg.lnrpnit, 53 — Giorn.11, kisha e Dtishit (Puke) 24(107) ‘ — Giorrrll, klshl' e Golcmnslt 30 (42), 63(7v) — Gicrgli, kish o Grnlishtes 30(155v) — Gjergji, kisha e Gjunallt 2(215) — Gjergji, kisha e Kukulles 36(43v), 63(8v) — Gjergji, kisha e Lctnices 37(53) — Gjergji, kishii e Macukulllt 30(45), 63(9v) — Gjergji, kisha e Malit te Zi ta Shkupit 32(23lv) — Gjergji, kishe} e Mohurit 3G(46v), 63(10) — Gjergji, kishti e Murresit 3G(3Gv), 63(G) — Gjergji, kisha e kullcs se Pjeter Spnnove (Gash) 30(15lv) — Gjergji, klshti e Polisit 30(39), 63(12) — Gjergji, kishe e Regit (Lis) 36(46), 63(10) — Gjergji, klsha e qy tetit to Sa­ por (Nenshat) 3l(150v), 35(157v), 153 ICOv) — Gjergji, kishe e Shmlllt (|3(12) 513 — Gjergji, kishti e Shnjcrgjlt (B eti­ de) 3G(39v), 63( 10v) — Gjergji, kishe e Todarinjit 36 (36v), 63(6) — Gjergji, kishe e Tunjanit 36(36), 63(5v) — Gjergji, kishy e Vidosit 36(36v), 63(6) — Gjergji te Rrenoja (?), kapele n8 Zadrime 35(166v) — Gjonl (Pagezuesi), kishe titullere e Bendes, ne Moisit 36(39v), 63(1 Ov), 64 — Gjoni, kishe ne Blaj t’eper 36(34v), 63(4v> ~~ — Gjoni, kishe e Brusjes 36(40), 63(11) — Gjoni (Pagezuesi), kishe e Bulgertt 36(43v), 63(8v) — Gjoni (Pagezuesi), kishe e Buranit 36(42), 63(7v) — Gjoni. kapele e Sen Palit te Kabashit 24(195v) — Gjoni (Kryepremi), kapele e Kallmetit 35(166v) — Gjoni (Pagezuesi), kisha titullare e Kanovise 36(30v) 63(12v), 64 — Gjoni, kishd e Shengjinasit 36 (39v), 63(10v) — Gjoni. kishe e Shen Theodorasit (Durrcs) 36(35v), 63(5) — Gjoni (Kryepremi), kishe e Shkjezit 35(161. 165) — Gjoni 1 Medues, sh Shnjini — Gjoni, kapele e Shoigit (per ritin Intin dhe orthodoks) 25(235) — Gjoni, kishi} e Tumcnishtit 23 (218). 03(1 Ov) — Gjoni, kisha e Vcriontt 36(42), 63(8) — Gjoni (Pagezuesi), kishe e Vilezes 36(43), 63(8) — Ilarionl, kishe e Skuneminit (?) 36(36), 63(5v) — Illija, sh Elija — Jaku ne Suke, kapele1 prang Blinishtit (Zadrime) 35(167) — Jaku e Filipi, kishe e Aperipes so poshtme 30(155v) — Katrina, kishe e Biogese 30(155) — Katrina, kishe e Bytygit 24(194v) —■ Katrina, kishe prane Kryethes — Kjara, ldshe e Hasanasit 36(42v), 63(0) — Klementl, kisha kathedrale e Pultit prane Biogese 30(155) — Kolli, kishe e Arnit 36(45v) — Kolli, kishe e Baderros 36(40v), 63(11) — Kolli, kishe e Bekaqit (?) 30(37), 63(12) — Kolli, kishe e Berugit 36(45) — Kolli, kish§ e Qcdhinit 36(42v), 63(8) — Kolli, kishe e Galushit 36(36), 63(5v) — Kolli, kishe e Garunjes 63(5v) •— Kolli, kishe e Godeshit 27(242v) — Kolli, kishe e Gradiskes (Janjeve) 27(242v) — Kolli, kish$ e Gralishtes 30(155v) — Kolli, kishe e Gurasit 36(46v), 63(10v) — Kolli, kishe e Guritbardhe 36 (40), 63(11) — Kolli, kishe e Gjonmit 36(43), 63(8v) — Kolli, kishe e Jagodines 36(38v), 63(12) — Kolli, kishe e Jakoves 37(49v) — Kolli, kishe e Janjeves 32(232v). 37(52) •— Kolli, kishe e Jatesit 36(36), 63(5v) •— Kolli, kishe e Katesit 36(36v)( 63(6) — Kolli, kishe e Kutermanit 36(39), 63(12) — Kolli, kishe e Lavpnes 36(37v). 63(12v) — Kolli, kishe e Lezhes' 29(238v) — Kolli, kishe e Luganjit 36(36v), 63(9v) — Kolli, kishn-knpele e Lumesit (Mjrde) 29(237), 35(166) — Kolli, kishe ne Macukull 36(45), 63(9v) — Kolli, kishe e Malit te Ri (Novobrdos) 32(232v) — Kolli, kishe e Mallngjeshit, 36(38v), 63(llv) ^ — Kolli, kishe e Milotit T g(43v), 63(8v) — Kolli, kishe e Mirdittks 36(47) — Kolli, kishe e Mushqetes 30(3Gv), 63(6) — Kolli, kishe e Okshtunit 36(39v), 63(12v) •— Killi, kishe e Perskjopit 36(36v), 63(6) — Kolli, kishe e Pinznnjit 32(236) — Kolli. kishe e Priskes se vogei 36(41v), 63(7v) — Kolli, kishe e Qafe Mulles 36(40), 63(11) — Kolli, kishe e Qerretit (me K o man e Bytyc) 24(194v, 195, 199v) — Kolli, kishe e Qullezit 36(35), 63(4v) — Kolli, kishe e Raudise 27(242v) — Kolli, kishe e Riomalit 36(36), 63(5v) — Kolli, kishe e Senebises 36(38), 63(13) — Kolli kishe e Sapsunit 36(39v), 63(12v) — Kolli, kishe e Sarestikit 36(38), 63(13) — Kolli, kishe e Selites (Kanovi) 36(37), 63(12v) — Kolli, kishe e Sinjes 36(46v), 63(10) — Kolli, kishe e Sozines 25(235) — Kolli, kishe e Shenkollasit 36(36), 63(5v) — Kolli, kapele e Shen Palit t6 Kabashit 24(195) — Kolli, kapele e Shkjezit 36(43), 63(8v) — Kolli, ish kathedralja e Shkupit 37(51 v) — Kolli, kishe ne Varosh te Shku37(52) — Kolli, kishe e Shmilit 36639) — Kolli, kishe e Shna Ndreut 36(37), 63(12v) — Kolli, kishe e Tuxhemilit 25 (235v), 32(236v) — Kolli, kishe e Zojmenit 23(218). 36(43v). 63(9) — Kolli, kishe e Zubcit 25(234v), 32(236v) — Krygja, kishe e Shen Krygjes 30(153) — Kryql, kishe e Muzhelit 36(35), 63(5) — Kuirici, kishe e Pjegit 36(40), 63(11) — Kuirici, ldshe e Ujmishtit 3G(45v), 63(9v) —. Leka kishe e Bokjanit 36(43v), 63(9) — Leka, kishe e Dodaj, Leshoves dhe Kogjonit 30(155v) — Leka, kishe e Dukagjinit (Lis) 3G(44v), 63(9) — Leka, kishe e Guitos 36(46), 63(10) — Leka, kishe e Karmes 24(194, 194v) — Leka, kishe e Mirdites 36(47), 63(10v) — Leka, Kishe e Selites (Lis) 36(45), 63(9v) — Luka, kishe e Kotorrit 79(59v) — Luka, kishe e Kulcjanit 36(43), 63(8v) — Margerita, kishe e Bletesit 3G(37v), 63(12v) — Marina, kishe e Ceruses 36(39), 63(12) — Marina, kishe e Nuajes 36(42v), 63(8) — Marku, kishe e Pandit te madli 63(1 Ov) 519 — Mnikii, Ids hi? e Fnndlt ii? vogeil 36(47), 03(10v) — Marku, kishi? c Komanit 2 -t(1 04v) — Marlcu, kishi? c Thiikelliis 3(5(45), G3(9v) — Martini, kishi? e Bernutes 36(3G), 63(5v) — Martini, kishi? e Bogmesit 3G(42), 63(7v) — Martini, kishe e Kukjanit 3G(37v), 63(12 v) — Martini, kishe e Shmertinit 3G(40v), 63(11) — Martini, kishe e Zgurdheshit 3G(42v), 63(G) — Mnurici, kishe? e Priskes se Madhc 36(35v), 03(5v) — Mehiili, kishe? c Fierzeis 30(155v) — IMohilli, kishe? e Jatesit 3G(3G), 63(5v) — Miilhlli, kishe? e Krrnbes 36(39), 63(12) — Me?hilli, kishe? c Mencrit 36(40), 63(11) — Miihilii (Arkangjel), kisha kathedraie a Sapeis 34(150v), 35(157v, 167v) — Miihilii, kishe e Shelasit 3G(43v), 63(6 v) — Miihilii, kishe? e Tumcnishtit 36(47) — Meirla (e ti? Ngiitunit ne Qiell), kishe c Alshiqcs 30(156) — Miirln (e ft; Ngjitunit ne Qiell), kishe? e Apripiis s'cpiir 30(155v) — Meirin, kishi? e Barkinasit 3G(36v) 63(6) — Morin, kishe e Berarit 36(36), 63 (5 v), — Meirla, kishe? o Bishkjemit 36(36v), 63(6) — Mi?ria. kishe e Breiit 36(42v), 03(G). 70(85) ■— Meirla, kishe? e Broshkeis 36(36v), 63(6) — Maria, kishe? e Bubilese 3G(41v), 63 (7v) — Meirin, kishe c Bujtullcs 36(35v) 63(5) — Meirin (ti? Lemit e Zojes), ki­ she e Dejes 20(237), 35(165, 166), 43 ■ — Meirin, kisha metrooolitane e Durrosit 36(34), 63(1), 64' ■— Morin, kishe e Qidhnes 30(46), 63(10) — Maria (c U? Ngjitunit ne Qiell), kishe e Glines 20(237). 35(165v) Morin, kishe1 e Goriccis (Bregbun e ) 15(310) — Maria, kishe? e Guritbardhe 63(11) — Meirin, kishe? o Guiit te Hasit 37(49v) Meirin, kishi? ne Jnkov’e (ShcCjog) 26, 27(2 IIV) — Meirla kishe? e Kalvagit 36(35), 03(lv) — Me?rln Shumenoifn. kisha knthcdralc e Knnovisi? 36(37), 63(13) — Mgria e Bores (Zo.ia e Bores), kishe prani? Kanovise 36(37), 63(12v) — Meria (e te Falunit), kishg e Karnenit 36(37), 63(12v) — Meria (e Meshiriis), uratore ni? Kir 28(87) — Meria, kishe e Kratovos 32(233v) — Meria, kishe e Kumardhes 36(40), 63(11) — Meria, kishe? e Kurtaj 36(46v), 63(10) — Meria, kishe e Kurtecaj 36(42), 63(8) Meria, kishe e Lagigjcqit (?) 36(45), 63(9v) — Meiria, kishe e Luriis 36(46), 63(10) — Meria, kishe e Macukullit 36(45) — Meria, kishe e Malaj (?) 63(0v) — Meria, kishe e Malit (ne Lis) 3G(40v), G3(10v) — Meiria, kishe e Malit te Ri (Novobrdos) 32(233) — Meiria (e te Ngjitunit ne Qiell), kishe e Merturit 30(156) — Meiria, kishe o Mirdites 36(47) — MCTia, kishe e Nderfandiis 36(47), 63(1 Ov) — Meria. kishe e Ndersheniis 36(46), 63(10) — Meria, kishe e Ndijshtes (Ajdishtes?) 36(35), 63(5) — Meiria, kishe e Pelancis 36(47) — Meria, kishe e Pelezhcis (ne Lis) 36(44), 63(9) — Meria (e Hruzares), uratore e Pedhanes 28(87,97) — Meria, kishe e Plangarices 36(36), 63(5v) — Meria, kishe e Pllumasit 3G(3Gv), 63(C) — Meria, kishe e Pregjes 3G(45v), 63(9v) — Meria (e tci Ngjitunit ne Qiell), kishe? c Prizrcndit 27(241 v), 37(19) 114(173) — Meria, kishe e Rodonit 63(5) — Meria (e te Ngjitunit ne Qiell), kisha e Snrdanjcs 35(1.56v, 166) — Meiria, kishe c Se bastes 36(43), 63(8v) — Meria, kishe e Seres 36(45v), 63(10) — Meria, kishe e Sketerrfcis 36(36v), 63(6) — Morin, kishi? e Sinknvcit 27(242v) — Meiria, kishe e Sotelit (?) 36(35v), 63(5) — Meria, kishi? e Shegjcgit 37(53v) — Meria, kishe e Shmrise (BendS) 36(40), 03(1 Ov) — Meria, (e te Ngjitunit ng Qiell) kishe c Shmrise (Spas) 30(153) — Meria, kishe e Shkupit 37(52) — Meria, kishe e Shperdhazes 2(215). 63(1 Ov) — Meria, kishe jashta mureve tS Tivarit 25(234) — Meria (e Rotecit) ish kathedralja e Tivarit 25(235) — Meria (e te Ngjitunit ne Qiell), kishe e Troshanit dhe e Fishtes 35(1 GOv) — Meria (Triumfuese, e Fitores) kisha-uratore e Troshanit 28(87), 34(151v) -— Meria, kishe e Vilezes 24(19Gv) — Meria, kishe e Vrapit (?) 36(36), 63(5v) — Meria Magdalene, kishe e Dushit (Puke) — Mija, sh Eufcmia, dhe 18(shen. 1) — Ndreu, kishe e Buranit 36(42), 63(7v) — Ndreu, kishe e Pajoves 36(36v), 63(6) — Ndreu, kishe e Ujmishtit 36(45v), 63(9v) — Pali, kapele e Hajmelit 3 5 ( 16 Gv) — Pali, kisha-abaci e Kabashit (Puke) 24(195-195v, 198, 199v), 35 (163v) — Pali, kishe e Pershtjeshit 23(218). 36(47), 63(1 Ov) — Pali, kishe e Shestanit 32(235v) — Pantaleoni, kishe prane Prizrendit 114(177) — Pantaleoni. kishe c Pultit 1. — Pantaleoni, kishe e Babes 29(237v), 35(162v, 163v), 48 — Pantaleu, sh. Pantaleoni •— pniogi-ini. uratore-mision ne Shas 79(85), 88(111 v) — P.ietri, kishe e Baderosit 36(37). 03(12v) — Pietri, kishe e Glasit 32(2321 — P.ietri, kishe e Heliqit (?) 32(236) — P.ietri, kishe e Jakoves 27(241) — Pjetri. kishe ne Kanovi 36(37), 63(12) — Pjetri, kishe e Livarit 32(236) — Pjetri, kishe e Mamelit 3G(38v). 63(1 lv) — Pjetri, kapele e Shpigit 25(235) — Pjetri, kislie e Trepges 32(232), 37(51) — Pjetri e Pali, kapele e Prokopjes 12 — Prendja, kishe prane Apripes s’cpcr 30(155v) — Prendja, kishS e Amit 3fi(45v), 63(9v) — Prendja, kishe e Astesg (Iballe) 30(155v) — Prendja, kishi* e Rabunjit 36(38), 63(13) — Prendja, kapele e Berdhctit 24(196) — Prendja, kishe e Berzhezdi'-s 36 (39v), 63(12v) — Prendja, kishe e Bogdanlt dhe Misajt 24(195) — Prendja, kishe e Bube<;it 3G(35v), 63(5) — Prendja, kishe e Qirmes 3G(3Gv), 63(6) — Prendja, kishe e Demjes 36(40), 63(11) — Prendja, kishe e Erzenit 36(35), 63(5) — Prendja, kishe e Ganjolles 53 — Prendja, kishe e Gralishtes 30 (155v) — Prendja, kishe e Guritbardhe 63(11) — Prendja, kishe e Jubanit 22(205v) — Prendja, kishe e Kuesit (Kusit) 3G(35v), C3(5v) — Prendja, kishe e, Lalemit 36(35v), 63(5v) — Prendja, kishe e Mallagjeshit 36(38v), 63(llv) — Prendja, kishe e Megulles 30(153) — Prendja, kishe e Mihajnit 36(3Cv), 63(5v) — Prendja, kishe e Pajenges 36(36), 63(5v) — Prendja, kishe prane Prizrendit 114(177) — Prendja, kapele e Shen Palit te Kabashit 24(195) — Prendja, kishe e Polisit. 36(39), 63(12) — Prendja, kishe e Sterbegaj (?) 36(38), 63(13) — Prendja, kishe e Shijakut 36(35v), 63(5) — Prendja, kishe e Shmilit. 36(39), 63(12) — Prendja, kishe e Shpalit (Bendr) 36(40) — Prendja, kapele e Shpigit 25(235) — Prendja, kishe e Shushanit 25 (234v), 32(235v) — Prendja, kishe e Thagit (?) 36(38), 63(13) — Prendja, kishe e Thekelles 36(45), 63(9v) ' , — Prendja, kishe e Veskcgjit 36 (36-36v), G3(5v) — Prendja permbi Suite, kapele nS Zadrime 35(166v) — Prendja, kapele e Zojzit 33(lG6v) f>21 — Prcndja: mo UiilO emi!n piirzlhen: Ana dhc Vencrnnda me qii festat relative bijnii nB tB njejten dite. — Salvalori (Shelbuemit), kishe e Bulagit 30(46v), 03(10) — Salvalori (Sh el bn emit), kishe e Hekalit 36(.36v), 03(0) — Salvalori (Shelbuemit), kishe e Javagesit 30(39v), 63(10v) — Salvalori (Shelbuemit), kishe e JarzabcrzBs 30(3(1), 03(5v) — Salvalori (Shelbuemit), kishe e Korcis 30(30v), 03(12) — Salvatori (Shelbuemit), kishe e Kryezezit 30(30v), 03(0) — Salvatori (Shelbumit), kishe prane KrrabBa 3G(3ltv, 39), 03(12) — Salvalori (Shelbuemit), kishe e Percelleshlt 30 (3Gv), 63(6) — Salvatori (Shelbuemit), kishg e Itodeshit G3(7v) — Salvatori (Shelbuemit), kishS e Skujes 30(43), G3(9v) — Salvatori (Shelbuemit), kishe e Rubigut 30(44), 03(9) — Salvatori (Shelbuemit), kishS e Thekelles G3(Dv) — Salvatori (Shelbuemit), kishe e Ujit te Bard he 03(0) — Salvatori (Shelbuemit), kishe e Veljcs 2(215), 03(9) — Scbastiani, ldshii e Aresit (Pukii) 24(190) — Sebastiani, kishii e Shtnncs 30(153) — Sorgji, kishii e Muriqit 32(235v) — Stefani (Shtjefni), kishe e Barbullushit 5(21), 13, 15(310v, 311), 19(170, 178v), 23(9,3-99), 29(230) — Stefani (Shtjeini), kishi e Bibit 36(30v), 03(0) — Stefani (Shtjeini), kishe e Blinishut (Mlrdite) 23(210), 36(47) — Stefani (Shtjeini), kishe e Blinisinic une (Jjadrif (ne Zadrime) 2y(zaYv), oajlGlv) — Steiani (Shtjefni), kishe e £irmes 3G(37v), 63(12v) — Stefani (Shjefni), kishe e Kllojkes 3G(30v), G3(llv) — Stefani (Shtjefni), kishe ne Laps (?) 30(35), 63(5) — Stefani (Shjefni), kishe e OkShtunit 30(30), 03(13) — Stefani (ShjefnDj kishe c kalundit tii Spnsfl 30(153) — Shr'lbueml, sh. Salvatori Shtjefni, sh, Stefani — Tekla, kapele c Slipigit 25(235) — Tcrza, sh Zita dhe 30(39 shen. 10 ) — Thcodori, kishe o Arbes^3G(44v), 63(9) 522 — Theodor), klshd e Dclbinlshtlt 3G(43v), 63(8v) — Thcodori, kishe e Gomsiqes 24(197) — Vencranda, sh Prendja — Vlashi, kishe e Bishkjemit 36(36v), 63(6) — Vlashi, kishe e Derragit 36(35), 63(5) — Vlashi kishe e Gjonmit 36(43), 63(0v) — Vlashi, kishe e Mazhaj 36(34v), 63(4v) — Vlashi, kishe e Menerit 36(40), 63(11) — Vlashi, kishe e Thekelles 30(45), 63(9v) — Zita, kishe e Lunikut 36(39), 63(12) — Zita, kishe ne Macukull 36(45), 63(9v) S h e m e r i ja — sh Shmrija S h e n g j i n a s i (Sccginasi) — ne diogcz te Bendes 36(39v), G3(10v) S h e n k o l l a s l (Sccnecolasi) — ne diogez te Dui'resit 36(36), C3(5v) S h e n k o 11 a s i — ne diogcz te Kanovise 36(37 shen 12), 63(12v) S h o n e K r y g j a (Scene Crugia) — katund i Spasit 30(153) S h e n l l e s h a s l (Scendclessasi) ■ — ne diogez te Kanovise 36(37v), 63(12v) S h e n T o d r i (S. Theodoro) ■— lokalitct i Shasit 33(276) Shi i n T h c o d o r i — fshat ng rrethe te Durrdsit 36(35v). 63(5) Shen Vladimiri — n’ane te Tivarit 88(11 lv) S h i j a k u (S. Giacomo) — ne diogezte Durresit 36(35v), 63(5) S h i r o k a (Scirochi) — prane Shkodres 7 (shen. 5), 33(276), 59, 72 (shen. 1), 88(lllv), 98 S h i r q i (S. Sergio) — nil BrcgbunB 33(278) Shklna — sh Ura e Rhklniis S h k j e z l (Schleesi) — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: tc Krujiis 36(43), 63(0v) Shkjezi fshat ne Zadrime 22(205v), 35 (164, 16 lv) S h k o cl r a — qytetit, Sanxhaku, sanxhakbeu etj. 1, 7, 15(311), 17(210v), 19(178, 178v, 181). 22(205v), 28(94, 98), 30(159v, 160. 161), 32(235), 33(276). 34(150), 35(156. 153v, 160, 161, 163v, 165), 59. 72(27). 81, 88(110, 111) — diogezl, ipeshkvi etj. 8(221v). 13, 15(310), 19(178), 28(87. 88, 98, 98v), 33(276. 277), 53, 62. 73, 79(59v, 85), 84, 85, 83(1 llv , 112), 90 S h k r e 1i — males} e Shkodres 79(85) Shkumbini — lumi i Elbasanit 36(38) S h k u p i (Scopia) — 9(313). 26, 27(242v), 28(87v), 32 (233v, 234, 234v), 37(50v, 51-51v) Shkurre — perrue i Zadrimes 35(161v shen. 44) Shllaku — katund i Postribes 35(156v) Shmartinl — krnhine e Shqipnise se Mesme 79(05) Shmertini — ne diogez te Bendes 36(40v), 63(11) S h m i 1 i (Scemeli) — ne diogez t’Arbenise (slpas M. Skures) 36(39), 63(12) S h m ri a — katund i Spasit 30(153, 153v) S hmria — ne diogez te Bendes 36(40), 63(10v) Shna Ndreu — vend ne diogezin e Kanovise 36(37), 63(12v) Shna Prendja — Vendi dhe kisha e Arbenise (sipas M. Skures: Krujcs) 8(221v), 36(41), 63(Gv-7) Shna Vlashi — Shpella ne Sebaste 36(43) S hnjergji — ne diogez te Bendes 36(39v), 63(10v) S h n j e rg j i — ne Bregbune (Shkodiir) 33(277) S hnjini — prane Lezhes 35(156) S li p a 1 i — ne diogez te Bendes 36(40) Shperdhaza (Sperlesi, Sperdesej — ne diogez te Lisit 2(215), 63(10v) S h p i g i (Spizza) — katund i Tivarit 25(235), 33(275. 276), 73, 78, 87 S h p o r i (Sporagni) — ne diogez te Durresit 36(34v), 63(4v) I, S h p o r 1 (Sporagnlte) — ne Postribe 35(156v) S h t a n a (Stana) — katund i Spasit 30(153, 153v) S h u m e n a l t a (Scume nalta) — atribut i Shen M erisi te Kano­ vise 36(37), 63(13) Shurdhahu — ne L. te Shkodres 35(156v shgn. 9) Sh'ushanl — fshat i Tivarit 25(234v), 32(235v), 33(275) S h u s h i c a (Sussiza) — ne diogez t'Arbenisg (slpas M. Skures) 36(39), 63(12) .T . Taci — sh Thagl T a m a d h e j a (Tamndeia) — zone malore ne Shqipnine e Mes­ me 79(85), 88(lllv) T e b r u n a ose T r e b u n a — katund i Iballes 24(199v, 200), 30(156) Terbagi — ne diogez te Durresit 36(36), 63(5v) Tirana — 79(05) T i v a r i (Antivari) — qyteli, qytetaret etj. 25(234, 235). 32(235v), 35(161), 103 — diogezi. arqipeshkvi etj. 2(215), 215v) 5(2i, 21v), 7, 9(313), 12, 13, 15(310, 31 Ov, 311), 18(211), 19(178, 178v, 181 v), 20, 21, 22(205), 23(217v), , 24(194v), 25, 20(97,98), 32(235-230), 33(275, 276), 34(150), 35(lG3v), 43-46. 48, 50. 51, 54, 57, 58, 60, 01, 73, 74, 78, 79(59v. 85), 03, 86, 87, 88 (lllv ), 89, 100) 103, 114(173) Todarinji — ne diogez te Durresit 36(36v), 63(G) Tomazeviqi — sh Lorenc T. Tomazl — sh Dom Anton T. Tom? Orsini — (1599-1608) arqipeshkev i Tivarit 25(234v. shen 2) T o p 1i c a — lum 1 Prokopjes 37(50) T o z o l B&r dht — (1578-1583) ipeshkev 1 Sapgs 30(153v), 35(150, 164v) Trento — sh Koncili i Trentit T r e p g e (Trepscia) — 20, 32(232, 234), 37(51) 523 o T r c v i s a n r> — sh Fra Betted Ikt Tr. T r o d h e n a (Trodlna) — mal i Kurbinit. 30(41), 63(G, 6v) Tromsi, Tronsi — sh Trushl Tropca — kolegjl i Tr. n’ltali 22(20G) Troshant — fshat l ZndrlmBs 28(87), 34(l51v), 35(1 GOv, lGGv), 02, 79(85), 88(110) T r u s h i (Tromsi, Tronsi) — no rrctho to Shkodrcs 15(311), 28(87, 88), 33(270), 79(85) — sh Doin Pjelllr Tr. Tumenishtt — Tu mrrlzl (?) katund ne Mirdjte, me diocez to Lisit 23(210), 30(47), G3(10v) T u n j a n 1 (Tugnnnl) — ne diogcz te Durresit 36(3G), 03(5v) Tuxhemlle, Tuxhemili (Thogemili) — fshat prand Tivarit 25(235v), 32(235v, 23Gv), 33(275) .Til. T h a c i (Tagi) — (?) no diocez t(' Kanovlse 30(30), 03(13) T heodori — sh Dont GjergJ Th. T h e k c 11 n (Chela) — Kthella, no dlogcz te Lisit 36(45), G3(9v) — mo mlslonin e Mirdites 79(85), 88 ( 110, 111) Thogemill — sh Tuxhemlle .U . U j i 1 n a r d h L' — ne diogcz t’Arbenisc (sipas M. Skures: to Krujes) G3(8) U j m i s h t i (Viemissti) — no diocoz to Lisit 30(45v), 63(9v) U 1 q i n i (Dolcigno, Dulcigno) 25(235), — qyteti, qytetartit etj. 35(161) 33(277), ctj. — dioQczl, mlsioni 79(85), 88(1 llv , 112) U r a e Re — no Zadrlme 3fl(l(ilv shthi. 44) U r a e S h k 1 n i1s shdn. 44) — no ZadrimL1 35(161 524 U r b a n ! VIIL — (1023-1644) papg G3(Gv), 114(173) U ros h i — IMilutini, ish mbret i Serbise20(87v), 35(lG4v) U s k o v 1q 1 — sh Vuskoviqi .V . V a 1k a 11 a (Valcalia) — sh Valikardlija e Skamlerbcut V a 1e s h a — prane Prlzrondit 114(174) Valikardlija e Skanderbeut (Valcalia) — 08(lllv) V a 1o n a — sh Vlona Vardari — lumi i Shkupit 32(234) V au i D e j e s — ne J-L tS Shkodres 35(160) Vau S pas — ne malet e Dukagjinit 35(156' shCn. 4) V c 1 j a (Vcglia) — no diogcz t'Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 63(9) V e l j n (Vcglia) — prane Lezhes 2(215), 35(15G) Vonediku — qyteti, republika 43, 06, G8, 69, 72. 73, 79(59), 81, 08(110), 98, .99, 104, 105 V e r i o ni ___ _ _ _ — (?) ne diopez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 36(42), 63(0) Veronese — sh Fra Bernard V. Verusio — kujdestnr ne Rome 36(47), 38, 40, 42, 114(170) Veskegji — ne dio<;ez te Durresit SGOGv)^ 63(5v) Vidosi — ne diocez te Durresit 3G(36v), 63(6) Viemissti — sh Ujmishti V i l e z a (Vilesn) — no diocez t’Arbenise Isipas M. Skures: to Krujes) 30(43), 03(8) V i 1 ti 7. a — katund i Pukes 24(106) V i n c e n t B a c a n i (B a r a n i ?) — 1650 tivaras 100 V in c e n t Lupi — 1641/2 sekretar (kancelar) 37(53v) Vincent Samueli —1649/50 tivaras 86, 100 Vjerdha — katund i Postribes 35(156v) V l a d a n j i , V 1a d a n j a — familje nga Shiroka 7(shen. 5) — sh Gjergj VI. V l a s h a j (Vulassagni) — me misionin e Mirdites 79(85) V 1 o n a (Valona) — 10(223v), 17(210v) Vorri i Bulles — ne kufi te Zadrimes V rapi — nc diogez te Durresit 36(36), 63(5v) Vugo pasha i Bosnjes — 1038 kunder Kclmendit 20(95-95v), 30(159-161) Vulassagni — sh Vlashaj V us kov i qi — edhe Uskoviqi, sh Dom Gjcrgj . XH, Xh elali — kryengrites kohen e Selimlt (shek. XVI) 17(shen. 3) I .Z . Z a b i a q i (Sabiachi) — ne diogez te Kanovise 36(37v), G3(12v) Z a b z n n i— ah. Sapsunl Z a c i s t a- (Socista) — pvant* Prizrcndrt 114(174) Z a d e j a (Saclcgna)1 — fshat prane Dojes 2TK237)-, 35(163) .Z a d r i m a — sh edhe Sapa — krahina, administrata etj. I, 18(211), 22(205), 24(194, 19Gv, 197'v, 199), 28(88, 88v, 97, 98), 30(156v, 161), 33(278), 31, 35.. 62„ 79(85), 88 (110) Zaharijshi, Zahacijsti •— ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 63(8) Zappa — sh Sapa Zedi ni — sh Cedhinl Zeta — krahine malore ne V te Shkoddres 33(267, 275) Z e z l , Z e z a j (Sesi) *— katund 1 Pukes 24(195v) Zgurdheshl — ne diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 36(42v), 63(8) Ziburi — Zimuri ( 1 ) , ng diogez te Bendes 36(40v), 63(11) 2 ogaj — fshat prane Jakoves 37(50) Zoja — sh shen Meria Zb j nt f e t l l (Soimeni) — rtg diogez t’Arbenise (sipas M. Skures: te Krujes) 23(218), 36(43v), 63(9), 88(110, 111) Z o j z i (Soisi) — fshat ne Zadrime 29(237v), 35 (163v, 166) Z u b g i (Subci) — fshat i Tivarit 25(234v), 32(236), 33(275) Zulianl— 1638 ne Prizrend 32(231 v') Zupa —> prang Xotortit 77, 79^59, 85), 80, 81 .ZH. Zheja 525 I ! TREGUESI 1 LANDES Enqe If Indeksl Tekstet Dokum. Nr. - - — — - — — » - - * - - - v » - - - . 2 3 4 5 6 19 9 10 11 12 - - 13 14 15 16 - - 17 - - 1 8 19 — » - — 21 — 22 — 23 24 25 26 27 28 29 — 30 31 32 - 3 3 34 35 36 37 38 39 40 41 42 .43 - . 44 45 46 47 48 — 49 - ’ 50 51 52 ' 53 - 5<r » « - - 55 56 57 53 59 60 - - - — 13 15 IT 21 7, - 8 - - 5 1 20 23 25 2T 31 33: 37' 37' 39 41 43 4T 49' 53 5T 59 63 65' 6971 93 97 09103 141 147 167 16T 181 189* 197 225253 271 271 273 275 277 279 281 283 285287 289 291 291 293 295 297 299 301 303 305 303 307' 309- | t Tekste »¥ » Dokum. Nr >f *• >*• M> » >► >* * >► * >* >► >► M, * H. >► M. >* » V*. >¥ v*. M. v> >¥ *► H- >► )f » ► ► M. «• M. M- M. »• » >v «• ► ► >f «• * >* »• » w H- ** >+■ >► » >► <* M. t* *¥ M. " H | >► | >► | r* «• : » >¥ * r. 61 62 63 64 >f 65 >* 66 67 >*■ 68 »• 69 >► 70 W 71 w 72 w 73 w 74 >¥ 75 «■ 76 77 78 79 >► 80 81 82 «■ 83 >¥ 84 >*■ 85 >► 86 »• 87 *■ 88 H89 90 »■ 91 » 92 H93 >» 94 «• 95 »• 96 >► 97 >► 98 >» 99 «■ 100 >► 101 >► 102 >► 103 104 >» 105 * 106 H107 >*■ 108 >► 109 110 111 >* 112 113 »■ 114 Shenimet ........ Terminologjl ................................................. Burimi arkival dhe bibliografia................. Autoret e rclacioneve e te korispondences Indeksi i crrirave ........................................... 311 313 315 345 347 349 351 351 353 353 355 357 361 363 365 367 367 369 373 381 383 385 385 387 389 389 .'91 392 403 405 407 409 411 413 413 415 417 417 419 421 423 425 427 429 431 433 433 435 435 437 437 439 439 439 451 483 495 497 499 1819 21 25 27 41 a 7 48 49 51 55 58 59 67 69 81 e ga b im ev e k r y c so r c : d b c p lo le siin e . »■ - U v ’ t fl|i ; t ,** titull: Mazzoldi, Mazoldl ill Klaroldl nianete. r- 6 nga fundi: qo ainjcna etj. -i- qi! nufc kUhln a s n j t r- 3 e tekstlt: k6naqf! — p & r g V z u e ■ , ’ .. . , (1) dhe r. 5 nga fundi! z. Kordinajve (1) ro<‘ .^c^A nofrio to shenimi p6rkatft»: k u p t d h c t k a r d i n a l i l S . O J r- 4: shenimi pcrka U H tfi ndryshbhet: d m t h Maroldit k a r d i n a l i t S . Ono/rlo. t ■ ' r. 20: me mjetet — oso: me tufifrrrijefesin# r. 29: me mjetet ma mlr6: tric'd r. 20 nga fundi: rondo — rendo ' r. 11: pas fjales k r e z m l m t6 sh6nohet: apo ndoanu 4 9 0 j r y m ' 4 t e k u n g u e m e 'b 1 4 0 t e k r e z m u c m e . r. 5: pas.fjales s e m b a r i , t6 shenohet: Keshtu e kup . po mund te ishte cdhe: sepse j a n e n j e r e z q e m e n j t e m i r ' e n , n& s e s h k o j n e t u e u r r i t e 1 i d v i r t y t s i k u r s e e kishin nlse. r. 18: nga pjes6marrja — edhe: me r. 29: mazo — m a r z o r. 3 nga fundi: po ndcroj ctj. — po leter naltesive perkrahjen u baj ndertm me ...... e tueja. 123 128 131 133 141 dy radhet e fundit shkojnb pas fjaleve: I . Z . S . etj. r. 3 nga fundi: shljrime — s h k i m i ! r. 22: pas fjaleve: po a q t u r k e , t6 shenohet: ndoshta nu mir6 do te ishte: p c r j s h l h e n 11 s h t i ’p i t e k r i s h t e n a one po a q t u r k e . r. 5 nga fundi: para vizitcs sone — ne v i z i t c n e p a r e t o n e . r. 2: (at) — ( d e ) r . 16: vet6m — v e h t e n r. 9 nga fundi: i tij — i t y n e r. 11 nga fundi: unas trega — u n a S t r e g a r. 13 nga fundi: ai ka digka — a i q e k a d i f k a r . 26-27: t6 vihet anesore: m i e j l j e t e t y n e v. 23 pas fjaleve n d e r t u r q vazhdon: D h c d o n t e e d h e a i t e 147 153 r. 14-12 nga fundi: te vihet anesore: N u k k a n e k i s h e r. 9-10: mund t6 ishte edhe: D y q i n d v j e t m a p a r e s e 95 104 117 shkonte aty t& m e r r t e 155 157 159 r. r. r. r. 201 >* c turqve. turku Shqipnind. dhe pergjigjen $ka duhet te baj rande pervujtnisht m e keto per­ r. 12 duhet ta shkbmbeje vendin me r. 15 r. 24: Po ia nis etj. — perkthimi mund te ishte edhe: lYpa . p a r i m i (i n j o h u n ) q e : a t e q e m u n d e t p a p a n e t e g j i t h e b o t e n , m u n d e t g j i t h a s h t u i p e s h k v i ne d i c ^ e z i n e v e t . ( p a rim ) i k u p tu c m v x j e r r i n ... 189 199 ndihm en 3 nga fundi: Tebruna — T c b r u n a ( 1 2 ) 9: kafshe e ngarkueme — ma mire: k a f s h e e 16 nga fundi: i bajne — i bajne m e n j e h e r e 9-0 nga fundi: mund te ishte edhe: k e r k o j zgjidhjen sona 171 105 me keq prej tyne por shpesh i pervetesuein, r. 5: megjithqS — e d h e n e q o f t S s e r. 20: te keqija — te k e q i j a v e r. 3 nga fundi: ma pare se — ma p a r e ne fund: e hapte — ndoshta ma mire: e r. 11: di. Pauli — d i s . P a u l i ( 2 0 ) se kandeshm e, e bukur 229 249 252 253 203 267 275 279 281 207 295 317 321 325 r. 3: prune vchlcs — p r a n e s a j r. 5: qci i shcrben asaj — q e u s h e r b e n a t y n e ne fillim te vihet: f l . 4 5 v , r. 2 nga fundi: per lar — p e r J a r r. 26: ma afiir ma — m a a f i i r d h e m a 2-3: lajmucm — l e g i t e m , s h p a l l e m r. 27: mbeten — m b e t e m nil fillim: f l . 2 8 7 v ne fillim te tekstit: Nga — N a r. 4 e tekstit: ku nuk dihej — e c i l a n u k d i h e j r. 16 e tekstit: shpernda — d e r d h e r. 3 e tekstit shkrime — s h k i m e r, 17: idhujve turq — i d h u j v e t e t y n e t u r q r. 2 nga fundi: 15 — 17 ( ? ) r. 3: nenshtetasit — t e n e n s h t r u e m i t r. 11 nga fundi: atij te Durfesit — a t e t e D u r r e s i t r. 12-13: te fjala m b l e d h u n te vihet shenimi: Keshtu e kuptucm fjalen t r i b u z i o n e ( c o n l r i b u z i o n e ) po mund te ishte edhe t r i b u l a z i o n e , dhe atehere: me b u k e n >: mundim it 327 343 358 359 365 367 305 387 399 410 411 417 423 4217 429 441 r. r. r. r. r. r. r. r. 20 dhe 37: te nenshkruemit — t e n e n s h t r u e m i t 13 nga fundi: e gmueme — e t a t u c m e 3: inferiti — i n f i e r i t i 37: fuqia e te — f u q i a t'd 16: me i mbjelle — m e e m b j e l l i i 12 c tekstit te Dok. 76: popuj qe — p o p u j , s e p s e k a . . . 6 e tekstit te Dok. 82: permbledhje — ma mire: k o p j e 20: lutem — l u t e t (dhe vazhdon ne vehtjen e trete: n i p i i t i j etj.) r. 11: tue u lodhe(?) — t u e i s t e r v i t d , t u e i m e s u e v. 11 nga fundi: se s’kane — s e m o s k a n c r \ d titull, r. 3: ad essere — d ’e s s c r e r. 10 nga fundi: pas fjales k e n a q e — Jl . 1 4 9 v r. 7 e tekstit te Dok. 97: kjo — K y r. 18 nga fundi: me shkaqe — n g a s h k a q e r. 9 nga fundi: vra — ba c o p d - c o p e r. e fundit: tue e kgrkue — t u c e k d r k u e l e j e n r-. 4: nga 160 — n j a 1 6 0 r. 5: pa3 fjales t u r q t& shtohet: g j e n d e s h i n v e t d m 3 6 o 3 7 til krishtena; dhe 445 447 467 4G8 4 12 474 400 401 517 521 jand bame turq n u m r i i pari1 j N d rcu t, kursd i d yti d y k is h e v e bashkii r. 4 nci vazhdim te shen 6: N d o s h t a d o n m e t h a n d p d r D o n a l d i n s e b o t a a s h t e g j a n e e t ’i g j e n d e t n j e v e n d t j e t e r . shen. 2 i Dok. 100: Himara — H i m i r a (sh. indeksln e v. I) shbn. 5 1 Dok. 103: ipeshkvisS — q y t e t i i P r i z r e n d i t Ana sh. shna Prendja — A n a , k l s h e e P r i z r e n d i t . 1 1 4 ( 1 7 7 ) ; s h . shna Prendja shtylla 2, r. 37: Prendja, kishii — P r e n d j a ( s h e l l A n a ) k i s h ' e . .. pdrket ve tem 477 keta r. 3: bahej — h a h e j r. 11 nga fundi: shna Prendes — s h e n A n e s r. 0 nga fundi: se kurrgja — a s k u r r g j a r. 32: Prendes — A n i l s te sh<4ji. 39: ficta — f i e s t a r. 6: 55)-— 5 6 ) te shen .'2 i Dok. 45, te shtohet: b a b u e ( ? ) tc slicin. 17 lei shtohet: F o r d u h e t . k u p l u c s e shna