Terug naar boven

Status

- Breda is een stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant, in de regio West-Brabant, en daarbinnen in de streek Baronie en Markiezaat. Het is de hoofdplaats van de gemeente. In het WZW en ZW van de gemeente ligt het overgrote deel van het streekje De Rith. Een klein deel van dit streekje, met daarin het Z gedeelte van landgoed en natuurgebied De Vloeiweide, ligt in de gemeente Zundert.

- Na diverse herindelingen in de loop der jaren, omvat de gemeente Breda naast de stad zelf de dorpen Bavel (grotendeels), Effen, Prinsenbeek, Teteringen en Ulvenhout (grotendeels).

- Ook Ginneken en Princenhage worden vaak als dorpen beschouwd, hoewel zij geografisch gezien eigenlijk wijken zijn, want binnen de huidige bebouwde kom van de stad Breda gelegen. Maar de inwoners vinden zichzelf nog steeds dorpelingen en hun kernen dorps, wat zij in 1998 erkend hebben gekregen met de plaatsing van plaatsnaamborden. Overigens staan er volgens ons momenteel bij Ginneken geen plaatsnaamborden meer. In verband met het voorgaande kwalificeren wij Ginneken en Princenhage als 'dorpen in de stad'.

- Onder de stad Breda vallen ook de buurtschappen Bieberg, De Nieuwveer (deels; in het NW van de Haagse Beemden en direct Z van de rivier de Mark), Diunt (dat voor de herindeling van 1997 onder Rijsbergen viel), IJpelaar (thans grotendeels woonwijk; een zeer klein gedeelte van de buurtschap valt onder de stad), Klein Overveld (in het NW van de Haagse Beemden) en Strikberg/De Hartel, en Achterste Rith, Bagven (vroeger vaak abusievelijk Bagben genoemd), Liesbos (ook wel genoemd: Lies), Vaareind en Vuchtschoot; de 5 laatstgenoemde buurtschappen waren oorspronkelijk buurtschappen van Princenhage, deze zouden als buurtschappen van Princenhage kunnen worden gezien, indien Princenhage nog als dorp wordt opgevat. Ditzelfde geldt voor buurtschap Bieberg, maar dan waar het Ginneken betreft. Bij elkaar vallen er aldus 11 (delen van) buurtschappen onder de stad (maar, wegens het hiervoor gestelde, 5 of 6 minder als men ervan uitgaat dat Princenhage en/of Ginneken nog steeds dorpen zijn); in ieder geval vallen al deze (delen van) buurtschappen voor de postadressen onder de stad. Voor de postadressen vallen verder het dorp Effen en de buurtschappen 't Hout, Overa en Rith, die volgens het gemeenschapshuis van Effen buurtschappen van Effen zijn, hoewel ook deze soms nog als buurtschappen van Princenhage worden gezien, onder de stad.

- Verder vallen de volgende buurtschappen onder de overige in de 2e alinea genoemde (Bredase delen van) dorpen: Bolberg, Briel, De Nieuwveer (deels), Eikberg, Groot Overveld, 't Hoekske (grotendeels), Hoeveneind, IJpelaar (grotendeels), Lage Aard, Lijndonk (grotendeels), Meerberg (grotendeels), Roosberg, Tervoort, Verloren Hoek en Westrik. Al met al is er binnen de gemeente Breda sprake van 1 stad, 2 'dorpen in de stad', 5 (delen van) dorpen en 27 (delen van) buurtschappen.

- Wapen van de gemeente Breda.

- Foto's van de plaatsnaamborden in de gemeente Breda.

Terug naar boven

Uitbreidingen en annexaties

Breda heeft eeuwenlang slechts een oppervlakte van 30 hectare beslagen. In 1534 werd er een tweede serie wallen aangelegd (op grondgebied van de toenmalige heerlijkheid Haghe), die het oppervlak vergrootte tot 282 hectare. Bij deze ‘annexatie avant la lettre’ ommuurde men de nederzetting die in de Middeleeuwen langs de westwal, tegenover de tolbrug over de Mark, ontstond. De gemeenschap aldaar stond bekend als de ‘buitenpoorters’.

De oppervlakte van de stad zou pas in 1869 verder worden vergroot door afbraak van de vesting. Reeds toen zag Breda met lede ogen aan dat de burgers vertrokken naar de omliggende gemeenten Princenhage, Ginneken en Teteringen, waar de bewoners wel van de stedelijke faciliteiten bleven profiteren, maar slechts hun veel lagere gemeenteheffingen afdroegen (de geschiedenis herhaalt zich; ook tegenwoordig is dit landelijk een bekend fenomeen...). De stad diende daarom reeds in 1870 annexatieplannen in, die geen succes afwierpen. Ook een poging in 1899 had geen succes. In 1921 wilde de stad de complete gemeenten Princenhage, Teteringen en Ginneken en Bavel annexeren. Ook dat ging niet door. Op 1 juli 1927 is uiteindelijk een deel van de gemeente Teteringen geannexeerd om aan de behoefte aan bouwgrond voor nieuwe wijken te voldoen. Ook een deel van Princenhage werd ingelijfd. Het ging daarbij met name om de suikerfabriek, de ‘Kunstzij’, het eerste deel van de Haagweg (tussen Dijklaan en Rijnstraat), de Oranjeboomstraat, het (nog onbebouwde) Boeimeer plus stukken grond in Breda-Zuid zoals een stukje Baronielaan (ter hoogte van de villa Trianon), Montensbos en Ruitersbos.

In 1942 vond een verdere belangrijke uitbreiding van het grondgebied plaats door annexatie van delen van de gemeenten Princenhage (dat ruwweg in tweeën werd gedeeld, de grens werd gevormd door de spoorlijn, Princenhage kwam bij Breda, de W streek werd zelfstandig als gemeente Beek) en Ginneken en Bavel (met name het dorp Ginneken). Na de Tweede Wereldoorlog realiseerde de stad zijn eerste nieuwbouwwijk (Heuvelkwartier) op grondgebied van de voormalige gemeente Princenhage. In de jaren vijftig en zestig gevolgd door Boeimeer en het tweede gedeelte van Tuinzigt (de bomenbuurt).

Op 1 juni 1961 volgde een volgende ronde met een deel van Teteringen (de Vuchtpolder, die in de jaren zestig bebouwd is) en Nieuw-Ginneken (de IJpelaarpolder, bebouwd in de jaren zestig, en de buurtschap Heusdenhout, tot wijk getransformeerd in de jaren zeventig). Daarna volgde de bebouwing van Princenhage-West I en II.

In 1975 verwierf de stad de status ‘groeistad’. Op 1 juli 1976 is in verband daarmee een groot deel van de streek Haagse Beemden (= het deel O van de A16, oppervlakte 1.548 hectare) van de gemeente Prinsenbeek naar de gemeente Breda overgegaan, voor de bouw van het nieuwe stadsdeel Haagse Beemden (dat al in 1958 gepland was), nadat het er aanvankelijk naar uitzag dat de complete gemeenten Prinsenbeek, Teteringen en Terheijden geannexeerd zouden worden.

In 1997 tenslotte, zijn de gemeenten Prinsenbeek en Teteringen en een deel van de gemeente Nieuw-Ginneken (het deel N van de A58 met daarin Ulvenhout en Bavel, het Z gelegen deel met de dorpen Galder en Strijbeek is naar de gemeente Alphen-Chaam gegaan) aan de gemeente Breda toegevoegd.

Terug naar boven

Naam

Naamsverklaring
Er zijn vele mogelijkheden en theorieën m.b.t. de verklaring van de naam Breda. Bijvoorbeeld: "Genoemd naar een water met de naam, waarschijnlijk de brede Aa ‘het brede water’. Het desbetreffende riviertje werd vroeger ook de Mark-Aa genoemd. Een andere verklaring brengt de naam in verband met bred, dat voortkomt uit berd ‘plank’."(1) - (322) stelt dat de naam zou zijn ontleend aan de omstandigheid dat de stad aan het breedste punt van de Aa was gelegen. - En een net weer iets andere versie vinden wij in (86): “De stad is ontstaan op de plaats waar de Aa of Weerijs en de Mark samenstromen. Vroeger heette de Mark ook Aa. De Aa trad dikwijls buiten haar oevers waardoor een brede strook land onder water kwam te staan. Waarschijnlijk is dat de herkomst van deze plaatsnaam.” Uitvoeriger beschouwingen van de mogelijkheden vind je in het artikel op Wikipedia over de mogelijkheden voor de verklaring van deze plaatsnaam (auteur: Ad Welschen).

Terug naar boven

Ligging

De gemeente grenst in het W aan Etten-Leur, in het N aan Langeweg, Terheijden en Oosterhout, in het O aan Dorst en Molenschot, in het ZO aan de A58, aan de dorpsgebieden van Bavel en Ulvenhout die binnen de gemeente Alphen-Chaam liggen, aan Galder, België en de Belgische plaatsen Meersel-Dreef en Meer en in het ZW aan Rijsbergen, en ligt NO van Zundert, ZO van Zevenbergen, Z van Knooppunt Zonzeel (A16/A59), de A59 en Made, WZW van Dongen, W van Rijen, WNW van Gilze, NW van Chaam, Baarle-Nassau en de Belgische plaats Baarle-Hertog en N van de Belgische plaatsen Meerle, Minderhout en Hoogstraten. Door het W van de gemeente lopen, W van de stad en van Z naar NW, achtereenvolgens de A16, de gecombineerde A16/A58 (na het Knooppunt Galder (A16/A58)) en weer de A16, met ongeveer halverwege het Knooppunt Princeville (ook A16/A58), waar de A58 naar het W aftakt; door het O van de gemeente loopt, O van de stad, de A27, die in het Z bij het Knooppunt Sint Annabosch (A27/A58) naar het N aftakt. De stad Breda ligt centraal tot N in de gemeente.

Terug naar boven

Statistische gegevens

In 1870 heeft de gemeente Breda 1.960 huizen met 13.559 inwoners, in 1926 30.000 inwoners, in 1927 50.000, in 1940 50.000, in 1955 100.000, in 1975 118.000 inwoners. Tegenwoordig heeft de gemeente ca. 80.000 huizen met ca. 181.000 inwoners, waarvan ca. 70.000 huizen met ca. 150.000 inwoners in de stad. In 1500 had de gemeente een oppervlakte van 30 hectare, in 1534 282, in 1927 1.077, in 1996 7.700, in 1997 12.700. In 1958 had de gemeente overigens gepland in 1990 10.000 hectare grond te hebben en 200.000 inwoners. Het Bredase gemeentebestuur heeft zich tot opdracht gesteld om vanaf medio 2019 in vier jaar tijd 6000 woningen te bouwen of in de harde planning te hebben. Daarvan vallen er 1800 in het middeldure segment en de rest in de vrije sector (3000) en sociale huur (1200).

Terug naar boven

Geschiedenis

Breda heeft reeds in de 9e eeuw bestaan. De graven van Strijen zouden er al in 840 een burcht hebben gebouwd. De nederzetting is ontstaan rond de Mark, bij de huidige Markendaalseweg (de Mark is daar ter plekke in de jaren veertig gedempt). Het Kasteel van Breda (“waarbij je je geen grote burcht moet voorstellen, maar meer een bescheiden versterking, die kort bij een doorwaadbare plaats in de rivier was gelegen” (16)) wordt in 1190 voor het eerst vermeld. Er kwam een tolbrug over de rivier en de wegen werden verbeterd (dat betekende vooral verhoogd). Het werden dijken die dwars door het lage dal van de Mark kwamen te liggen. Zo ontstonden de Haagdijk (de dijk in de richting van ’t Haagje = Princenhage) en de Teteringsedijk, die vroeger meestal kortweg Den Dijk werd genoemd.

In de omgeving van de Vismarkt vestigden zich steeds meer mensen. De plaats waar nu de vishal staat, heet al meer dan 600 jaar Vismarkt. De vishal werd rond 1725 gebouwd en nog dagelijks wordt er vis verkocht. De eerste vermelding van een stenen kerk (die er toen al vele jaren gestaan moet hebben) dateert uit 1269, maar dat was de opvolger van een oudere houten kerk. Breda kreeg in 1252 stadsrechten en in 1330 werden er muren rond de stad gebouwd. “Toen ze er achter kwamen dat hun havenkraan niet over de muur kon reiken, hakten ze prompt weer een gat in de verdedigingswal” (322). De Hollandse edelman Jan van Polanen kocht in 1350 de stad van de Hertog van Brabant. Hij bouwde een nieuwe burcht en liet de stad omringen door muren en een gracht, torens en poorthuizen. In de 15e en 16e eeuw bloeide de stad op als centrum van de renaissancecultuur.

In 1534 kreeg de stad een nieuwe en grotere omwalling, waardoor onder meer de Haagdijk bij de stad werd gevoegd. Toen de gemeente in de tweede helft van de 19e eeuw merkte dat de verdedigingsfunctie van de vesting afnam door de voortschrijdende militaire technieken, en bovendien de aangelegde spoorlijnen de stad al hadden ‘opengelegd’, besloot ze in 1869 de vesting te ontmantelen (= het slopen van de wallen en poorten en het dempen van de grachten). Hierdoor kwam er meer ruimte, onder meer voor de vestiging van de eerste industrieën. Dit waren voornamelijk kleine bedrijven, die zich buiten de singels vestigden. De industriële ontwikkeling kreeg een belangrijke impuls door de aansluitingen op het spoorwegennet in 1855 (Roosendaal-Antwerpen) en 1863 (Tilburg). Daarnaast behield Breda een militair karakter door de aanwezigheid van drie kazernes en de Koninklijke Militaire Academie.

De geschiedenis van de Bredase haven, die in 1964/65 is gedempt en mogelijk ergens in de komende jaren weer wordt ‘heropend’, wordt uitvoerig beschreven in het hoofdartikel van het magazine van het Stadsarchief Archivaria, nummer 3, december 1999. Hieronder een kleine selectie uit dit artikel: “Het middeleeuwse Breda was nog geen dertig hectaren groot, maar gunstig gelegen langs de rivier de Mark in het overgangsgebied tussen de hogere zandgronden in het zuiden en de laaggelegen veen- en kleigebieden in het noorden. Was de stad aanvankelijk omringd door een primitieve aarden wal en gracht, in 1333 volgde de bouw van een stenen muur met torens. Bijna tweehonderd jaar later maakte deze muur plaats voor een nieuwe aarden omwalling, waarmee de Boschstraat, de Ginnekenstraat en de Haagdijk binnen de stad werden getrokken. De Mark stroomde van zuid naar noord en stond nog in open verbinding met de zee: de invloed van eb en vloed was tot in de stad waar te nemen. Ter hoogte van de latere Markendaalseweg lagen drie kleine eilandjes in de Mark, die pas in de late 19e eeuw zijn verdwenen. Naast de Mark kende het stadje nog meer water: rivier de Aa of Weerijs, de Gampel, de Donk, de Oude Vest als gracht en diverse kleinere sloten en kreken, zoals de Mosselkreek ter plekke van het huidige winkelcentrum De Barones.

Breda was vanuit Holland bezien de toegangspoort tot het noordwestelijk deel van het hertogdom Brabant. Stilaan ontwikkelde de nederzetting zich tot een bescheiden handelsstad. Scheepvaartverkeer kon de stad bereiken en aanleggen, hoogstwaarschijnlijk op de plek van de latere Haven. Zeker is, dat in 1552 begonnen werd met de bouw van een gemetselde kade van blauwe Naamse steen. De 18e-eeuwse geschiedschrijver Thomas Ernst van Goor vertelt dat de Haven ‘van eene aanmerkeleyke lengte en breedte, aan beide zyden verciert zynde van eene schoone kade met lindeboomen beplant’ was. Slechts de stadszijde had een kademuur. Aan de overzijde, de latere Prinsenkade, lag een blekerij die aan het water grensde. In 1644 wordt de Haven aangeduid als de Havenkant. Het waren de Franse bestuurders die in 1812 straatnaambordjes gingen ophangen en de naam ‘Haven’ gebruikten, sindsdien de officiële straatnaam.

Waar water is en transport volgt, ontstaat de noodzaak om over het water te komen. Een brug is dan een oplossing. Over de Haven lagen twee bruggen: de Tolbrug en de Hoge Brug. De eerste lag ter hoogte van de Haagdijk en was in de Middeleeuwen de enige verbinding over de Mark. De naam ‘Tolbrugge’ komen we al tegen in een oorkonde uit 1384, de brug zelf bestond reeds in 1354. De meest recente vernieuwing van de Tolbrug dateert van het jaar 1922. De opening van deze toen moderne brug is op film vastgelegd en bewaard. De Tolbrug werd gesloopt toen men in 1941 een deel van de rivier de Mark dempte. De Hoge Brug, gelegen tussen de kruising Prinsenkade-Zoutstraat en Vismarkt, vindt zijn oorsprong omstreeks 1550. Een in 1615 gebouwde brug op deze plek werd in 1883 vervangen door een ijzeren draaibrug. Ook deze brug verdween bij de demping van de Haven in 1964.”

Als je je nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Breda, kun je terecht bij de volgende instanties, sites en literatuur:

- Erfgoedweb Breda biedt een digitale zwerftocht door de gemeente en richt zich op iedereen die geïnteresseerd is in de lokale geschiedenis, van de historische stadskern tot de omliggende wijken en van de dorpskernen tot het buitengebied. Erfgoedweb presenteert de geschiedenis van de gemeente via archeologie, monumentenzorg, kunst- en cultuurhistorie en via historische kaarten en plattegronden.

- "Vrijwel elke maand organiseert Erfgoedvereniging Engelbrecht van Nassau een lezing, (video)presentatie of excursie die betrekking heeft op het heem, de woonomgeving. Meestal gaat zo'n activiteit over stedenbouwkundige ontwikkeling, historie, kerk en geloof, genealogie, archeologie en industriële archeologie, al dan niet verdwenen monumenten, architectuur, restauratie, geschiedenissen uit de regio, bezoek aan historische steden, locale gebruiken en verdwenen industrie. Voor elke activiteit worden de leden per e-mail of schriftelijk uitgenodigd. Vier maal per jaar ontvangen de leden het tijdschrift 'Engelbrecht van Nassau'. Hierin vindt men een schat aan artikelen over het heem. Deze gaan voornamelijk over studies die gewijd zijn aan historie en het leven van bewoners van de stad Breda en/of de Baronie. De erfgoedvereniging kent studiegroepen waaraan elk lid kan deelnemen. Erfgoedvereniging Engelbrecht van Nassau kan de gemeente, al dan niet gevraagd, adviseren over Bredase monumenten."

- "Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda ‘De Oranjeboom’ is opgericht in 1948. De naam is ontleend aan een Bredase Rederijkerskamer. Het werkterrein van de vereniging strekt zich globaal uit van Gilze en Rijen tot en met Roosendaal en van Geertruidenberg tot en met Zundert en Baarle-Nassau. Onze vereniging publiceert sinds 1948 ieder jaar een Jaarboek. Het jaarboek bevat artikelen over de geschiedenis van de Baronie en is een onmisbaar hulpmiddel bij de bestudering van de historie van het gebied. De Jaarboeken van 1948 tot en met 2016 zijn ook online te doorzoeken en te downloaden. Voor slechts € 32,50 per jaar ben je lid van De Oranjeboom. Je ontvangt dan het jaarboek gratis en je krijgt toegang tot de excursies en andere activiteiten van de vereniging. Daarnaast ontvang je regelmatig kortingen bij activiteiten van onze partners."

- "Alles over vroeger, voor iedereen van nu: Stadsarchief Breda verzamelt en beheert de geschiedenis van de stad en zijn inwoners. Die rijke historie stelt het Stadsarchief gratis ter beschikking - in woord en beeld, tastbaar en online. Onze Bibliotheek omvat meer dan 70.000 boeken, tijdschrift- en krantenartikelen. Recente uitgaven, maar ook materiaal uit oudere collecties. Bijvoorbeeld de Magistraatsbibliotheek en de Bibliotheek Latijnse School. Gebruik de filters om je zoekopdracht te verfijnen. Begrijpelijk en betekenisvol. Het Stadsarchief is een vraagbaak voor onderzoek en reflectie. De door ons bewaarde bronnen dragen bij aan algemeen historisch besef, en helpen om de stedelijke identiteit van nu voor iedereen begrijpelijk en betekenisvol te maken. Ook vormen ze de basis van de (historische) verhalen die we voor en met de inwoners willen vertellen.

Erfgoed en historische beeldcultuur. Het Stadsarchief heeft een studiezaal en een tentoonstellingsruimte aan de Parade. We zijn ook onderdeel van een netwerk van organisaties en instellingen dat zich bezighoudt met het erfgoed en de historische beeldcultuur. Daartoe behoren onder meer ook het Stedelijk Museum, Cultureel Erfgoed Breda en Nieuwe Veste. Het Stadsarchief is altijd in beweging. Op onze website vind je nieuws, actualiteiten en onze Agenda. Wil je niks missen: schrijf je dan in voor de Nieuwsbrief. Je kunt ons ook volgen via - Facebook, - YouTube en - Flickr."

- "Stedelijk Museum Breda is het museum voor erfgoed en geschiedenis van de stad en voor actuele beeldcultuur. Het museum komt voort uit Breda’s Museum en MOTI, Museum of the Image. De geschiedenis van het Stedelijk Museum gaat terug tot 1903, toen het eerste gemeentelijke museum werd opgericht. Sinds die tijd is een rijke en gevarieerde collectie opgebouwd, gericht op ontwikkelingen in en om de stad. Daarbij hebben zich deelcollecties gevormd over thema´s als religie, het leger en de industrie. Het museum heeft ook een omvangrijke beeldende kunstcollectie en verzamelingen van grafische vormgeving en digitale beeldcultuur.

Het Stedelijk Museum beheert onder meer de volgende collecties: Collectie Stichting ’t Armkinderhuys en het Arme Weeshuys der Kercken. Deze verzameling geeft een beeld van Bredase weeshuizen in de 17e eeuw. Collectie Jean Bergé. Deze collectie foto’s, historische kaarten en kleding is bijeengebracht door Jean Bergé, eigenaar van een befaamde Bredase modewinkel. Collectie Stichting Bisschoppelijk Museum. De verzameling is afkomstig uit kerken en kloosters van het bisdom Breda, dat zich uitstrekt van West-Brabant tot Zeeland, aangevuld met aankopen en legaten. Collectie Gemeente. De collectie bestaat uit voorwerpen en kunstwerken die een beeld geven van de geschiedenis van de gemeente. Collectie Stichting Hamers IJsebrand. De relieken, devotionalia en andere religieuze voorwerpen vormen een belangrijke aanvulling op de collectie religieuze kunst en cultuur die het museum beheert.

Collectie Inbev Nederland. De voorwerpen en reclamemateriaal uit de collectie documenteren de brouwerij-industrie in de stad. Collectie MOTI. De collectie is ontstaan vanuit het Graphic Design Museum. Vanuit een focus op grafisch ontwerp heeft de collectie zich ontwikkeld richting hedendaagse digitale kunst. Op dit gebied werken we samen met Stedelijk Museum Amsterdam. Collectie Stichting Niel Steenbergen. Naast werk van kunstenaar Niel Steenbergen is een groot aantal werken van tijdgenoten uit de Bredase Kunstkring in bruikleen gegeven. Collectie Vereniging Vrienden Stedelijk Museum. Ten behoeve van het museum verzamelen de Vrienden objecten en kunstwerken met een relatie tot het erfgoed van de stad en de Baronie. In de ontwikkeling en het beheer van de Collectie Breda werken we samen met het Stadsarchief. Het museum werkt ook aan de digitale ontsluiting en toegankelijkheid van de collecties. Het deel dat digitaal ontsloten is, is via de site Brabants Erfgoed voor onderzoekers en publiek beschikbaar."

- 'Historische atlas van Breda'. Auteurs: Ton Kappelhof, Karel Leenders, Jan Willem Messer. Onder redactie van Paul Klep. Uitg. Pictures Publishers Woudrichem, 2021. Uitvoering : Hardcover, formaat 260 x 340 mm, 112 pagina’s, full colour. Prijs: tot 31 december 2021 € 27,50, daarna € 32,50. Deze atlas beschrijft in 36 hoofdstukken de rijke geschiedenis van een stad, Breda, en zes omringende kerkdorpen namelijk Princenhage, Prinsenbeek, Ginneken, Bavel, Ulvenhout en Teteringen.

"Op de grens van Brabant en Holland, van zand en klei, van bossen en weiden, van katholiek en protestant ligt Breda met een rijke geschiedenis en een bonte mix van culturen. Deze atlas geeft een nieuw, overzichtelijk en compleet beeld van de historie van deze stad en omgeving. Ooit waren er slechts verspreide boerderijen, later een kleine Romeinse nederzetting, weer later een burcht, een kleine stad en zes kerkdorpen. Breda als ‘heerlijke’ stad kreeg rechten en een stadsmuur. In 1403 werd de graaf van Nassau-Dillenburg, voorvader van onze koning, heer van Breda. Zijn nazaten lieten de grote kerk, het kasteel en de vestingwerken bouwen, legden bossen aan en brachten de stad verder tot bloei. De ‘Nederlandse Opstand’ vanaf 1568 zorgde echter voor rampspoed. Het platteland werd verwoest, de stad twee maal langdurig belegerd en de Nassaus verhuisden.

Rond 1800 was Breda een kleine stille stad waar renteniers en grootgrondbezitters de toon aangaven. Vanaf 1855 zorgden spoorwegen, industrie, natuurtoerisme en de ontmanteling van de vesting voor grote opleving, groei en aantrekkelijkheid. Na de beide wereldoorlogen breidden zowel de stad als de dorpen sterk uit en groeiden zij aaneen tot de rijk gevarieerde urbane cluster van nu. De atlas, samengesteld door vier experts die allen een band met Breda hebben, toont de historie van de stad en omgeving van het stenen tijdperk tot heden. Uniek is de compacte informatie over de landschappelijke, archeologische, sociale, economische, religieuze en ruimtelijke aspecten. Dankzij tientallen oude en nieuwe kaarten en treffende afbeeldingen is een bijzonder en zeer toegankelijk geschiedenisboek ontstaan."

- Verhalen over de geschiedenis van Breda op de site van het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC).

Terug naar boven

Recente ontwikkelingen

Centrumontwikkeling
"De gemeente Breda en de provincie werken samen aan de gemeenschappelijke ambities met betrekking tot de grootschalige stedelijke ontwikkeling van het centrum van de stad en de schaalsprong die daarvoor de komende 20 jaar gemaakt gaat worden. Het gaat om 23 concrete afspraken als katalysator voor transformatie op het gebied van verstedelijking, mobiliteit en natuur en water. Dit hebben gemeente en provincie vastgelegd in de ‘Samenwerkingsagenda stedelijke transformatieopgaven’. De afspraken zijn de aanjager voor de transformatie van het centrum. Een ontwikkeling waarmee aan Bredase en provinciale ambities en doelen wordt gewerkt.

Belangrijke thema’s daarin zijn slimme netwerkstad met een internationaal aantrekkelijk hoogstedelijk milieu, woningbouw, economische versterking, mobiliteit door onder meer een betere regionale aansluiting voor het openbaar vervoer en multimodale knooppunten, herstel van biodiversiteit en natuur en het verbeteren van de waternetwerken, de energietransitie en klimaatadaptatie. Maar dat niet alleen. Het nieuwe stuk stad zorgt nadrukkelijk ook voor een impuls om bestaande wijken in Breda te verbeteren.

Kennis, kwaliteit en ambtelijke en bestuurlijke kracht samenbrengen. “Deze ontwikkelingen zijn van (inter)nationaal en regionaal belang. Ze zijn van een zodanige omvang dat ze niet door Breda alleen gerealiseerd kunnen worden. Daarom hebben gemeente en provincie besloten hier samen de schouders onder te zetten”, aldus wethouder Paul de Beer. “De samenwerking met de provincie is wat mij betreft evident: we brengen kennis, kwaliteit en ambtelijke en bestuurlijke kracht samen om onze gedeelde ambities te verwezenlijken. De eerste concrete projecten zijn ook al opgepakt. Zo hebben we samen met de provincie het terrein van de voormalige suikerfabriek (’t Zoet) gekocht en gaat de provincie een nieuwe busremise te bouwen aan de Druivenstraat."

Gezamenlijke opgaven. “In het bestuursakkoord 'Samen, Slagvaardig en Slim: Ons Brabant' staat dat we als provincie inzetten op de plannen die zijn voorbereid voor een aantal gebiedstransformaties, en Breda is er daar een van", aldus gedeputeerde Erik Ronnes van Wonen en Ruimte. “Deze samenwerkingsagenda past daarnaast ook goed bij wat we beogen met de provinciale omgevingsvisie: de samenwerking als één overheid, vanuit ieders eigen verantwoordelijkheid, gestimuleerd. Goed om te zien dat er al gezamenlijke opgaven uitgevoerd zijn, zoals de eerste stappen rond de busremise en ’t Zoet. Dit laatste is een uitwerking van een van de 10 tot 12 complexe gebiedstransformaties in heel Brabant, die bijdragen aan versterking van de omgevingskwaliteit in Brabant."

Kosten samen dragen. De 23 projecten samen vragen om een forse financiële investering, nu geraamd op 1 tot 1,5 miljard euro. Het grootste deel daarvan is nodig voor de infrastructuur met onder andere de HOV-oost en -west en de herprofilering van de Noordelijke rondweg. Provincie en gemeente kunnen dit niet alleen betalen en werken samen met de regio, het Rijk, Europa, het waterschap en andere publieke en mogelijke private partners. Zo staat inmiddels 't Zoet als 1 van de 14 grootschalige woningbouwgebieden op de agenda van het ministerie van Binnenlandse Zaken." (bron: Provincie Noord-Brabant, april 2021)

- "Gedeputeerde Staten van Brabant en het college van burgemeester en wethouders van Breda willen het voormalige CSM-terrein in de stad aankopen voor €21,9 miljoen. Het terrein is nu van Corbion, het bedrijf dat is voortgekomen uit het vroegere CSM. Met de aankoop kan deze belangrijke en grote locatie samen met andere delen van het centrum worden ontwikkeld tot een grootstedelijk internationaal district met gemengde functies en met een bovenlokale betekenis. Provinciale Staten van Noord-Brabant en de gemeenteraad moeten nog instemmen met dit voornemen tot aankoop. Het terrein van de oude suikerfabriek is een prominente en omvangrijke braakliggende locatie van 26 hectaren tegen het centrum van de stad. Dat kan nu in samenhang met het Havenkwartier, de Zoete Delta en het Stationskwartier worden ontwikkeld. De gemeente en de provincie willen met de aankoop daarvoor de optimale condities creëren.

Multifunctionele invulling. Sinds 2004 maakt het gebied deel uit van de ontwikkelingsplannen voor CrossMark Breda. Na de financiële crisis behield het terrein de bestemming van bedrijventerrein vanwege de overprogrammering aan woningen en kantoren, waar op dat moment sprake van was. Na een uitgebreide verkenning is in 2018 geconstateerd dat het voormalige CSM-terrein een unieke kans biedt om een nieuw stadsdeel te realiseren vlakbij het nieuwe station en de binnenstad. Een multifunctionele invulling van het CSM-terrein (wonen, werken, leisure) op lange termijn is daarbij wenselijk.

Wethouder Paul de Beer hierover: “Deze aankoop is een enorm belangrijk stap in de stedelijke ontwikkeling van Breda. We kunnen nu echt serieuze stappen gaan zetten om deze locatie tegen het Bredase stadscentrum en op een steenworp afstand van het station te ontwikkelen. Met de herontwikkeling willen we ook een aantal ‘ontbrekende schakels’ in ons stedelijk weefsel invullen. Denk daarbij aan de verbinding met de Haagse Beemden, de ecologische verbinding tussen noord en zuid, de aansluiting met de binnenstad en het station en daarmee een nog betere benutting van het station en de oplossing van de wateropgave bij verdere verdichting van de bebouwing. De herontwikkeling levert ook een substantiële bijdrage aan onze, maar ook de provinciale en landelijke ambitie, om woningen toe te voegen in de stad en biedt kansen voor nieuwe economische functies en cultuur/leisure. Dit nieuwe stadsdeel is onderdeel van CrossMark Breda: de Bredase spoorzone. Ik ben blij dat we dit traject samen met de provincie Noord-Brabant kunnen realiseren.”

Provincie: versterking omgevingskwaliteit Brabant. “De herontwikkeling van een dermate groot terrein in het centrum van de stad past precies in de bestuursopdracht om woningtekort en leegstand terug te dringen”, aldus gedeputeerde Erik Ronnes van Ruimte en Wonen. “We staan samen met de grote en middelgrote gemeenten in onze provincie voor de enorme opgave om 10 à 12 complexe gebiedstransformaties te realiseren. Allemaal ontwikkelingen, zoals deze in Breda, die aantoonbaar bijdragen aan versterking van de Omgevingskwaliteit in Brabant. We koppelen nadrukkelijk zo’n ontwikkeling aan de kansen op het gebied van natuur en water, zoals klimaatadaptatie, en mobiliteit."

Vertrouwen Corbion nieuwe bestemming terrein. Corbion CFO Eddy van Rhede: “We zijn blij dat we in goed overleg met de gemeente tot deze transactie zijn gekomen. Het betreffende perceel dateert nog uit de geschiedenis van onze voorganger CSM, dat toen nog een belangrijke suikerproducent was. Voor ons huidige bedrijf Corbion waren er geen ontwikkelmogelijkheden op dit terrein, dus is het logisch er afscheid van te nemen. Helaas betekent dat ook een definitief afscheid van de mooie stad Breda, maar wel in het volste vertrouwen dat de gemeente en de provincie Noord-Brabant dit gebied samen een nieuwe en belangrijke bestemming zullen geven.”

Verandering spoorzone. CrossMark Breda staat voor de verandering van de Bredase Spoorzone in het centrum van de stad. Het is het tweede stadshart van internationale allure in een uniek groen spoorpark aan het water. Een vernieuwende en uitdagende aanvulling op die stad. Maar vooral een kwaliteitsvergroting. Een gebied van ongeveer 100 ha, direct grenzend aan de historische Bredase binnenstad, verandert van grootschalige industriecomplexen naar een compleet nieuw stadsdeel: een extra stad, naast de historische Bredase binnenstad. CrossMark ontwikkelt zich - met respect voor de bestaande kwaliteiten, de intimiteit en de historie van de stad als geheel - tot een modern stadsdeel dat hier complementair aan is. Zie ook de 'beeldimpressie van toen naar nu m.b.t. het Corbion terrein' door de gemeente." (bron: Provincie Noord-Brabant, november 2020)

- Breda staat de komende jaren voor belangrijke uitdagingen: herstedelijking van delen van het centrum, systeemveranderingen rond energie, mobiliteit en smart city en de verbinding van stad en de regio. "Die herstedelijking biedt kansen voor vergroening", stelt Hans Thoolen, Coördinator Stedelijke Kwaliteit bij de gemeente. "De haven is al eerder teruggebracht en we voltooien de rivier De Nieuwe Mark aan de westzijde van de binnenstad, in combinatie met een nieuw stadspark. Er wordt gedacht aan een rivierlandschap tussen het Havenkwartier en het CSM-terrein als kwaliteitsdrager voor een nieuw stadsdeel. Dat krijgt een functie in de waterberging, maar ook als een recreatiegebied met mogelijk vormen van energiewinning."

Breda wil een groene stad in een groene omgeving worden. Landschapsarchitect Harold van den Broek, eveneens werkzaam bij de gemeente: "Mensen moeten vanuit de voordeur via het groen naar buiten kunnen. Daarbij zijn we het rivierlandschap aan het herontdekken. De rivier kan als drager van de gezonde stad functioneren, voor groen, verkoeling en ontmoeting. Het wordt dan weer de centrale plek in de stad, die we heel lang genegeerd hebben. Daarbij is het van belang om in de stad op een goede manier water op te kunnen vangen. Alleen zo ontstaat een klimaatbestendige, robuuste stad." (bron en voor nadere informatie zie de site van Stadszaken, 14-6-2018)

- De in 2013 vastgestelde Structuurvisie Breda 2030 kiest voor de compacte, duurzame stad. Niet langer investeren en uitbreiden aan de randen van de gemeente, maar bínnen de grenzen van de stad.

Terug naar boven

Bezienswaardigheden

- Breda als stad heeft 501 rijksmonumenten.

- Het beschermd stadsgezicht van Breda is in 2013 uitgebreid. De uitbreiding verbindt de twee oudere beschermde gezichten met elkaar, namelijk de oude binnenstad en de zuidelijke dorpskern Ginneken. Met de uitbreiding wordt een groot aantal straten uit de bouwperiode 1850-1940 aan het beschermde stadsgezicht toegevoegd. Het gaat om voormalige militaire terreinen, het singelgebied en verschillende historische verbindingswegen.

- "In 1995 is de NV Stadsherstel Breda opgericht. Stadsherstel stelt zich ten doel historisch monumentale gebouwen en/of beeldbepalende objecten te kopen, te restaureren en te exploiteren. Door het aantrekken van nieuw aandelenkapitaal en obligatieleningen wil Stadsherstel haar draagvlak binnen de stad vergroten en een snellere ontwikkeling doormaken."

- De Grote Kerk of Onze Lieve Vrouwekerk die in de volksmond ook de Blanke Dame wordt genoemd (1410-1535, er is 125 jaar aan gewerkt!), is een voorbeeld van de Brabantse gotiek der steden, met een bijna 100 meter hoge toren en bevat onder meer de praalgraven van de hertogen van Nassau. Willem van Oranje had hier ook zullen liggen, maar in 1584, toen hij werd vermoord, was Breda bezet door de Spanjaarden, dus werd Willem in Delft begraven. De zijkoren zijn nauw verwant aan de zijbeuken van de Bossche Sint Jan en vermoedelijk door de bouwmeester ervan, Jan Heyns, ontworpen.

De Grote Kerk is in 1998 na een restauratie van vijf jaar heropend. Tijdens de restauratie is gebleken dat er rond 1000 al een houten en in de 13e eeuw een stenen kerk heeft gestaan op de plaats van de huidige kerk. Hierdoor blijkt Breda als nederzetting toch weer iets ouder te zijn dan tot dat moment verondersteld. Journalist Hans Rooseboom beschouwt in (324) de kerk als hét monument van West-Brabant en stelt onder meer: “De zandstenen pinakels en koolbladornamenten, de spitse raambogen en steunberen: als de zon ermee speelt wordt een sprookje werkelijkheid.”

Bij gebouwen zoals de Grote Kerk is restauratie eigenlijk nooit klaar. Daarom is er voor deze grote monumenten behoefte aan een doorlopende financieringsstroom om zo continuïteit en efficiëntie te kunnen organiseren. In het regeerakkoord is voor de restauratie, herbestemming en verduurzaming van erfgoed extra geld beschikbaar gesteld. In de provincie Noord-Brabant heeft onder meer de Grote Kerk in Breda een subsidie ontvangen van € 4,9 miljoen.
Deze beschikking helpt Stichting Grote Kerk om plannen uit te voeren verspreid over 10 jaar. Omdat hierdoor veel efficiënter kan worden gewerkt, levert dit een kostenbesparing op.

Gedeputeerde Henri Swinkels: “De Grote kerk in Breda is een van de Topmonumenten in Brabant, samen met het Markiezenhof in Bergen op Zoom, Kasteel Heeswijk en de Sint-Jan in ’s-Hertogenbosch. Voor al deze monumenten zijn wij als provincie bereid om langdurige restauratieafspraken te maken. Extra mooi is dat hier bij de restauratiewerkzaamheden ook jongeren worden betrokken. Zo bieden we jongeren de gelegenheid zich te bekwamen in restauratieambachten, maar ook in de organisatie van en de communicatie over de restauratie. Als we ons erfgoed willen bewaren voor de generaties na ons, en dat is onze ambitie, is dat erg belangrijk.”

Directeur Willem Van der Vis van Stichting Grote Kerk is verheugd over de subsidie van Rijk en provincie: “Er is zo veel werk te doen, en het onderhoud aan een zo grote bijzondere kerk als de onze kost ontzettend veel geld. En niet eenmalig, maar structureel. Daarom zijn we enorm blij met deze forse subsidie. Dat neemt niet weg dat we onverminderd door moeten gaan met fondsenwerving, want er is nog veel meer geld nodig om de kerk in stand te houden voor de volgende generaties.” (bron: Provincie Noord-Brabant, maart 2019) Zie verder site Grote Kerk, - Orgelconcerten Breda, - site toren Grote Kerk, - grafmonumenten Grote Kerk, - beschrijving orgel Grote Kerk.

- Beschrijving orgel RK Kathedrale kerk Antonius van Padua.

- Beschrijving orgel Sacramentskerk.

- Beschrijving orgel Sint-Michaëlkerk.

- Het Kasteel van Breda (Kasteelplein), waarin sinds 1828 de Koninklijke Militaire Academie (KMA) is gevestigd, is een voorbeeld van een Italiaans palazzo en uniek voor Noord-Europa. De burcht is in feite het derde kasteel van de stad. Het eerste stond er al voor de stichting van de stad. Het tweede is tussen 1350 en 1362 gebouwd en tenslotte is in 1536 aan het huidige kasteel begonnen. Rekening houdend met verschillende onderbrekingen kwam het pas in 1696 gereed.

Bij het Spanjaardsgat (de doorgang tussen de Duiventoren, nu een protestantse kapel, en de Granaattoren, waarin de RK kapel zich bevindt, bij het Kasteel van Breda aan de Vismarktstraat) is het beroemde turfschip van schipper Adriaan van Bergen niet het kasteel binnengegaan (in tegenstelling tot wat door velen nog steeds wordt gedacht) want de truc met het turfschip - dat door soldaten in het schip te verbergen de Spaanse bezetters verraste - werd uitgehaald in 1590, terwijl het Spanjaardsgat dateert uit 1610. Zie ook bij Etten-Leur. Er zijn plannen om het Turfschip als toeristische attractie te herbouwen. In 2019 beoogt dit gereed te zijn. Zie verder de site Turfschip van Breda.

- Het stadhuis (Grote Markt) is in het begin van de 16e eeuw gebouwd en in 1998 gerestaureerd.

- De Kloosterkazerne aan het Kloosterplein dateert uit 1504 en is een van de belangrijkste monumenten van de stad. In 1814 krijgt het gebouw de functie van kazerne. Op het naastgelegen terrein, dat vrijkomt door het verdwijnen van de vestingwerken, is in 1898 de Chassékazerne gebouwd. De Kloosterkazerne heeft lang deel uitgemaakt van de Chassékazerne. In 1946 wordt het commando Luchtvaarttroepen in de Kloosterkazerne gehuisvest. Later is deze vervangen door de schietschool. In 1992 is de kazerne opgeheven. In 1995 is de oostvleugel gesloopt en vervangen door het Chassé Theater. In 2003 vestigt het Holland Casino Breda zich in het overige deel van het complex. Bij de verbouwing (totale kosten 42 miljoen gulden = ca. 19 miljoen euro) heeft men rekening gehouden met de oorspronkelijke functie. Zo zijn alle verdiepingen uit de kloosterkazerne verwijderd, waardoor de oorspronkelijke ruimte is hersteld, en zijn de originele ramen intact gebleven. De kelder is toegankelijk gemaakt, waarbij casinobezoekers zicht kregen op de funderingen van het oorspronkelijke gebouw uit 1308. Het Stedelijk Museum heeft in het casino een 'buitenpost' ingericht.

- Het oudste nog bestaande huis van Breda is het Huis van Brecht aan de Cingelstraat. Dit pand met zijn zeer fraaie binnenhof dateert uit de eerste helft van de 15e eeuw.

- Mariakapellen in Breda.

- De voormalige gevangenis De Boschpoort, in de volksmond beter bekend als De Koepel en onderdeel van de Penitentiaire Inrichtingen Breda, is volgens de Rijksgebouwendienst een van de belangrijkste monumenten in Nederland. Het complex is in 1882 ontworpen door rijksarchitect J.F. Metzelaar, die verantwoordelijk was voor de gebouwen van Justitie. De bouw vergde vier jaar. Het complex is gebouwd naar het voorbeeld van het Pantheon in Rome; een tempel uit de oudheid. De Koepel is groter, maar de verhoudingen zijn precies hetzelfde. De gevangenis diende als voorbeeld voor Arnhem, waar korte tijd later een identiek complex werd neergezet. In Haarlem verscheen in 1901 een kleinere versie. De drie koepels zijn ontworpen volgens het panopticum-principe (dat betekent ‘allesziend’). De opzet was slechts één bewaarder overzicht te geven op tweehonderd cellen. Vandaar de spanwijdte van het dak (43 meter) en de loze ruimte in het midden.

Na meer dan 130 jaar dienst gedaan te hebben als gevangenis stond 'de koepel' sinds 2014 leeg. Diverse teams hebben een ontwerp gemaakt voor een herbestemming. Zie daarvoor het artikel Vijf toekomsten koepelgevangenis Breda geschetst op Architectenweb, april 2015. Tegenwoordig organiseert de firma Veldberg Events er congressen en andere evenementen. Incidenteel bleven er weleens groepen overnachten. De firma diende daarom in 2020 een verzoek in bij d gemeente om er - naast de evenementen - tevens een permanente overnachtingsgelegenheid van te mogen maken. Dat bleek bij nader inzien geen goed plan; de gemeente vond het teveel concurrentie voor de bestaande hotels opleveren, en de firma vond het te kostbaar om het complex aan de eisen voor een hotel te laten voldoen. Eigenaar Rijksvastgoeddienst zet de Koepel in 2021 te koop.

- Het Bisschopshuis, dat ook wel bisschoppelijk paleis wordt genoemd, staat aan de Veemarktstraat 46. Het is de zetel van de bisschop van het Bisdom Breda.

- De oude stadsschouwburg Concordia (1881) aan het Van Coothplein is volgens de Bredase Raad voor Cultuur een zeer zeldzaam voorbeeld van een 19e-eeuws theater in een (middel)grote stad.

- De watertoren aan de Speelhuislaan (wijk Belcrum) dateert uit 1935, is 39,30 meter hoog en herbestemd als kantoor.

- Bierbrouwerij De Drie Hoefijzers is een van de meest kenmerkende panden in Breda, met een rijke historie. In dit monument was een van de belangrijkste brouwerijen van Nederland gevestigd. Verder is het een cultuurhistorisch voorbeeld van een brouwerij nabij waterbronnen en een spoorweg. Ook is de waarde van het ensemble van belang als voorbeeld van een industrieel complex van rond de eeuwwisseling (kantoor, brouwerij, mouterij, schoorsteen), waarvan er nog maar weinig over zijn.

Via de gebouwen van de brouwerij wordt het verhaal verteld van innovatief Brabant, van de industrialisatie van Brabant van eind 19e eeuw tot na de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal van bedrijven die innoveren met kenmerken als industrialisering, automatisering, schaalvergroting, kwaliteitsstijging, en de export-oriëntatie van de productie. Het gebouw vertelt ook de keerzijde; de verandering van de ambachtelijke voedingsmiddelenproductie met lokale en regionale smaken, naar een uniform product dat via marketing in de markt gezet wordt. In Brabant verdween met de ambachtelijke bierproductie het aanbod van echt 'Brabants' bier. In 2016 is ontwikkelaar TTRR gestart met de restauratie en herontwikkeling van het monument tot een multifunctioneel concept voor werken, wonen en horeca, dat gebruik maakt van de historische uitstraling.

- Het Begijnhof is een door muren omringd complex bestaande uit huisjes en een kleine kerk in het centrum van de stad. De 29 huisjes verdeeld over twee hofjes zijn gegroepeerd rondom een kruidentuin. Hier staat ook een beeldje van twee begijnen in gesprek. Het is gelegen dicht bij het Park Valkenberg. Het complex Begijnhof omvat: de Prinsenpoort, de Begijnhuisjes, de Kosterij, het Kakhuis, de Heksenbol, het Tweede Hof, de Kruidentuin, het Bleekveld en washuis, de Infirmerie en huiskerk, het huis van de hofmeesteres, het Novicenhuis, de Waalse kerk, het Poortgebouw, en het Valkenberg. Al deze objecten vind je beschreven onder de link. Het kleine Breda's Begijnhof Museum is gevestigd op Catharinastraat 29, in een van de Begijnhuisjes aan het begin van het Begijnhof. Hier bevindt zich een woonkamer en keuken zoals een begijn vroeger had. Boven worden in kleine opstellingen de aspecten uit het begijnenleven belicht. Ook draait er het audiovisueel programma 'Bruiden van Christus', over de twee begijnen De Leeuw en Cornelia Frijters.

- In 1803 wordt de Nederlands Israëlitische Gemeente (NIG) Breda gesticht. De kleine gemeenschap houdt aanvankelijk godsdienstoefeningen in het pand De Blauwe Hand achter de Haagdijk. In 1845 wordt de synagoge in de Schoolstraat gebouwd. In de omgeving van de stad zijn tijdens de bezettingsjaren ongeveer 80 joden ondergedoken, die door het verzet worden ondersteund. In de synagoge worden ernstige vernielingen aangericht door de NSB. Een deel van het interieur wordt geroofd. Na de oorlog komt de joodse gemeente vanaf 1952 aanvankelijk bijeen in een tot synagoge ingerichte kamer. In 1971 wordt een pand aangekocht aan de Dr. van Mierlostraat en als synagoge ingewijd. De oude synagoge aan de Schoolstraat heeft jarenlang als werkplaats gediend, maar is na een verbouwing en een restauratie in 1992 weer in gebruik genomen. Er zijn regelmatig diensten. In het nabijgelegen Terheijden is in 1983 de synagoge van de liberaal-joodse gemeente Brabant ingewijd.

- Gevelstenen in Breda.

- Beschrijving van beelden, gevelstenen en dergelijke in de gemeente Breda, in tekst en beeld (te selecteren per dorp en wijk), door Victor Willemse.

Terug naar boven

Jaarlijkse evenementen

- In januari is er jaarlijks een Klûntocht over de Grote Markt. De opbrengst is voor een goed doel. Naast het klûnen kunnen de deelnemers spellen doen zoals sneeuwballen gooien, skilopen, spijkers slaan, ijshockey-penaltyschieten en ijsschotslopen. De Klûntocht trekt ca. 2.000 deelnemers uit het hele land.

- Het Breda Jazz Festival (van hemelvaartsdag t/m de zondag daarna) bestaat sinds 1971 en is in zijn soort het oudste en grootste jazzfestival van Nederland en Europa. Jaarlijks komen op het festival circa 250.000 bezoekers af.

- Het Beiaardfestival (in de Grote Toren, op een donderdag tot en met zaterdag in augustus) wordt sinds 1985 georganiseerd door stadsbeiaardier Jacques Maassen.

- Het popfestival Breda Barst (weekend in september) vindt plaats in park Valkenberg en is gratis toegankelijk. Het festival trekt ca. 10.000 bezoekers.

- Outdoor Brabant (voorheen Breda Hippique) (vier dagen in september) is een hippisch top-evenement dat ca. 40.000 bezoekers trekt. De onderdelen zijn derby, dressuur, eventing, springen en vierspan.

- Stripfestival Breda (weekend in oktober).

- Bredase Singelloop (op een zondag begin oktober). De loop bestaat uit de onderdelen Bedrijvenloop (15 km), Trimloop (8,5-15 km), Wedstrijd mannen / vrouwen / veteranen (1/2 marathon), Prestatieloop halve marathon, Skeelertoertocht (circa 8, 16, 24, 32 of 40 km) en een Familieloop (1.350, 2.700 of 4.050 meter).

- Kermis, vanaf zaterdag voor 3e zondag in oktober, gedurende negen dagen. Op de kermis kun je, naast alle moderne attracties, ook nog diverse oude attracties vinden zoals de Kop van Jut, een suikerspinnenkraam en een snoepkraam.

- Wandelsportvereniging De Wandelende Krabben organiseert op een zondag in oktober de wandeltocht Breda-Bergen op Zoom. De lengte van deze tocht is 55 of 25 kilometer (er wordt dan ook al om 7 uur ’s ochtends gestart).

Terug naar boven

Landschap, natuur en recreatie

- Welkominbreda.nl is de officiële toeristische website van Breda.

- Park Valkenberg hoort oorspronkelijk als ‘tuin’ bij het Kasteel van Breda. Voor de valkenjacht, een geliefde bezigheid van de adel, stond in die tuin een aantal kooien, waarin valken werden gehouden. Vandaar de naam Valkenberg. In 1812 is het overgedragen aan de gemeente en eind 19e eeuw is het onder leiding van de Leuvense tuinarchitect Rosseels omgezet tot een park in landschapsstijl.

- "Boerderij Wolfslaar is een educatieve boerderij in Breda, waar kinderen binnen en buiten in de (speel)weides met boerderijdieren in contact kunnen komen. Maar ook om er spelenderwijs van alles te leren over je leefomgeving. Dieren op de boerderij. Op de boerderij en de omringende weides worden vooral Oudnederlandse huisdieren gehouden als schapen, kippen, varkens en geiten. Binnen zijn er stallen met enkele paarden, koeien, varkens en een ezel. Op de buitenplaats bij de boerderij is een konijnenberg en zijn er kippenhokken. In de speelweides kunnen kinderen de geitjes aaien. Overal op het terrein staan informatiepanelen met bijzonderheden over dierenrassen. Educatie- en speelplek. Verspreid over het terrein staan educatieve objecten voor kinderen, zoals energiefietsen, een regenmaker en een kunstkoe om te ‘melken’. Naast de boerderij is een speelweide met geiten en een waterspeelplek, waar kinderen naar hartelust kunnen spelen. Voor de peuters zijn er speelgoedtractors om over de boerderij te rijden."

- De Willem Merkxtuin is een oase van kunst en rust in de binnenstad. Nergens zie je in Breda zoveel kunst op een kleine oppervlakte als hier. Er zijn 14 kunstobjecten te vinden en een zonnewijzer. De Merkxtuin bevindt zich min of meer verscholen achter de voormalige hofhuizen in de Catharinastraat, de Sint Annastraat en de Veemarktstraat en is te bereiken via 3 poorten. De tuin grenst aan en loopt zelfs over in de achtertuinen van de buurtbewoners. Vanwege het semi publieke karakter en uit respect voor de privacy van de bewoners is de tuin slechts toegankelijk voor publiek tussen 8.00 en 16.00 uur en in het weekend tussen 11.00 en 17.00 uur. De tuin is een uniek stukje cultuur met prachtige bomen en planten. De Merkxtuin is aangelegd in 1985 en vernoemd naar Willem Merkx, die burgemeester was van 1967 tot 1983.

- In 2019 hebben 40 leerlingen van Basisschool De Fontein het eerste Tiny Forest van Breda gerealiseerd. In totaal plantten zij maar liefst 1.200 boompjes en struiken van 42 verschillende soorten op een oppervlakte van 400 m2. Het minibos ligt in Brabantpark in de groenstrook tussen de Leystroom en de velden van voetbalvereniging PCP aan de Lage Kant. Ook omwonenden en kinderen uit de buurt hielpen mee met steun van jeugdwerk Surplus, IVN en een groenploeg van de gemeente. Wethouder Paul de Beer onthulde het informatiebord bij de ingang van het Tiny Forest.

Een Tiny Forest is een dichtbegroeid, inheems bos ter grootte van een tennisbaan. Dit bos is niet alleen een ideale plek voor vlinders, vogels, bijen en kleine zoogdieren, maar ook voor mensen. Kinderen van de betrokken school leren in het buitenlokaal over de natuur en buurtbewoners ontmoeten elkaar op een prettige en gezonde plek. Een minibos in je buurt zorgt bovendien voor verkoeling op warme dagen, meer biodiversiteit en waterberging bij zware regenval. In 2019 en 2020 wil IVN in Nederland 100 Tiny Forests realiseren. Provincie Noord-Brabant doet hier een schepje bovenop door ook minstens 14 Tiny Forests te ondersteunen. Het Tiny Forest in Brabantpark is gefinancierd door de Provincie en de gemeente. Wethouder Paul de Beer: "Ik ben verrast hoe het er uit ziet. Een mooi voorbeeld van hoe we in Breda meer beleefgroen willen creëren." Tiny Forests worden geplant volgens de speciale Miyawaki-techniek, waardoor al binnen enkele jaren een dicht bos ontstaat.

Leerlingen van De Fontein kunnen nu les krijgen in het buitenlokaal in hun eigen Tiny Forest. De school wil buitenlessen opnemen in het lesprogramma en gaat onder andere gebruik maken van het speciale Tiny Forest-lesboek. Ook andere basisscholen in de omgeving hebben belangstelling en voor kinderen en omwonenden uit Brabantpark/Heusdenhout biedt het buitenlokaal genoeg ruimte om eens lekker plaats te nemen te midden van de natuur van Tiny Forest Brabantpark. Het Tiny Forest is het eerste onderdeel van een groot buurtpark in wording waar nog veel meer valt te beleven. Wil je ook een Tiny Forest bij jou in de buurt? Meld je dan aan als initiatiefnemer. Op de site van het IVN vind je hier meer informatie over. (tekst: Saskia Meijs, Provincie Noord-Brabant, april 2019)

Terug naar boven

Beeld

- Fotoreportage van het fietspad langs de Mark door Kees Wittenbols uit Breda.

- Fotoreportages van Breda door Kees Wittenbols.

Terug naar boven

Links

- Gemeente: - Officiële site van de gemeente Breda. - Nieuws van de gemeente op Facebook. - Nieuws van de gemeente op Twitter.

- Nieuws: - Nieuwssite Breda Vandaag.

- Lokale links: - Breda linkspagina.

- Lezen: - In ons land zijn de afgelopen jaren inmiddels al bijna 1.500 Minibiebs verrezen. De Minibieb is 'overgewaaid' uit Amerika - waar er al meer dan 10.000 zijn - en is een onbemand boekenkastje aan een huis of in of bij een ander gebouw, waar mensen een boek uit kunnen meenemen en een ander boek dat ze zelf over hebben kunnen terugplaatsen, waar ze zo een ander nog een plezier mee kunnen doen, en waardoor het systeem zichzelf in stand houdt. Als variant hierop zijn ook door het hele land - inmiddels al meer dan 2.000 - Kinderzwerfboekstations gerealiseerd. Ook in Breda zijn er al meer dan 10, waaronder sinds mei 2018 Kinderzwerfboekstation De Boekenwurm van Kim-ly Engel op Hoekakker 21 (Haagse Beemden - Gageldonk).

- Muziek: - "Muziekvereniging Vondel is opgericht in 1884 en is de oudste stadsharmonie van Breda. Zij bestaat uit een harmonieorkest, leerlingenorkest en opstaporkest. Vondel is een actieve en bruisende vereniging met ca. 40 leden, gevestigd in de wijk Belcrum. Naast het spelen van concerten is het onze intentie om ook andere activiteiten te organiseren, zoals de jaarlijkse afsluitingsbarbecue aan het eind van het repetitiejaar. Jaarlijks zetten wij ons in om nieuwe leden en leerlingen te werven. Wij trachten gezelligheid te combineren met het streven naar goede muzikale kwaliteit. Is jouw interesse gewekt, blader dan eens rustig door de verdere pagina’s van deze site. Natuurlijk ben je ook van harte welkom tijdens onze wekelijkse repetities op maandagavond in het Belcrumhuis (Pastoor Pottersplein 12). Vanaf 18.30 uur is er altijd iemand aanwezig, of stuur een mailtje naar [email protected] en we maken een afspraak."

- "Bij Nassau Harmonie Breda draait het om muziek. We werken naar een concert toe met een voor dat concert uitgekozen repertoire. Zo houden we de muziek gevarieerd en uitdagend. De meeste leden komen uit de regio en we benadrukken graag de band met onze thuisstad. Niet alleen door onze naam, maar ook door het jaarlijks opluisteren van de vlaggenparade op Koningsdag en de dodenherdenking op 4 mei in het Valkenberg. Onze harmonie en muziek kun je beter leren kennen door naar een concert te komen. In onze Concertagenda vind je nadere informatie over geplande concerten. We hebben in diverse secties plaats voor nieuwe muzikanten. Heb je belangstelling dan ben je van harte welkom op een repetitie op maandag van 20:00 tot 22:00 uur in de Wegwijzer (Steendorpstraat 2). Laat vooraf even weten dat je wilt komen door een mail te sturen naar [email protected]."

- Bredasche Bauernkapelle.

- Toneel: - Toneelstichting Hamlet is opgericht in 2013. Tot nu toe zijn voornamelijk kinderproducties geproduceerd die door kinderen gespeeld worden in de leeftijd van 8-12 jaar. Daarnaast spelen ze ook incidenteel met volwassenen op evenementen.

- Duurzaamheid: - De gemeente heeft zichzelf tot doel gesteld om in 2044 CO2-neutraal te zijn. Daarvoor werkt ze samen met allerlei partijen. Als het gaat om de verduurzaming van eigen woningen is BRES een belangrijke samenwerkingspartner. - "Wil jij jouw huis graag verduurzamen? Door bijvoorbeeld zonnepanelen te plaatsen of beter te isoleren? Het kan best ingewikkeld zijn om uit te zoeken wat er op dit gebied mogelijk is. Daarom helpen wij jou graag op weg. Wij zijn de Bredase Energie Coöperatie (BRES) en zijn er om jou te voorzien van onafhankelijk advies over je woning energiezuinig maken. Onze gedreven energiecoaches vormen de spil van de coöperatie, die betaalbare en duurzame energie mogelijk maakt voor alle Bredase huishoudens. We zijn er speciaal om jou onafhankelijk advies te geven over het energiezuinig maken van jouw huis. Als energiecoöperatie draaien wij op vrijwilligers, we werken onafhankelijk en hebben geen winstoogmerk. Wij werken wel nauw samen met andere lokale bedrijven en zijn partner van verschillende initiatieven, zoals WoonWijs Breda.

Op dit platform van BRES en gemeente Breda kun je als Bredanaar alles vinden over het verduurzamen van je huis. BRES informeert je op verschillende manieren over de mogelijkheden van duurzamer wonen. Je kunt als lid een gesprek met een energiecoach aanvragen, die bij jou thuis komt om je energiebesparende tips te geven. We staan ook samen met de gemeente bij Greenhopper, het mobiele informatiecentrum dat door de gemeente rijdt. Daarnaast kun je aansluiten bij een van onze gratis BRES informatieavonden, waar we je alles vertellen over duurzame maatregelen. Geloof jij ook in kleine stappen zetten naar een groenere toekomst? Word dan ook lid van BRES. Dit kan al voor 25 euro per jaar, dat is iets meer dan 2 euro per maand! Als lid van BRES kun je een gratis energie advies gesprek aanvragen bij een van onze energiecoaches. Ook kun je je dan aansluiten bij het collectief inkopen van zonnepanelen voor een scherpe prijs."

- "De ZonneWIJde is een burgerinitiatief en is dus van, voor en door burgers opgezet. Na een jarenlang traject van voorbereiden, is het zonnepark medio 2017 gerealiseerd, met 6.904 zonnepanelen op een terrein van 1,6 hectare, gelegen op industrieterrein Steenakker in Breda. Sindsdien leveren we dus onze bijdrage aan een groenere energievoorziening in Nederland. Ze zeiden dat het niet kon, maar we hebben ’t gedaan. Een mooie stap, maar er zijn er nog veel meer te gaan voor Nederland volledig op groene stroom draait. Daar dragen we graag aan bij door onze kennis te delen, lezingen te verzorgen, mee te denken in planvorming en uitvoering en onze ervaringen te delen. Met burgers en bedrijfsleven. Samen kunnen we het verschil maken, het bewijs ligt er nu: de ZonneWIJde. Enkele redenen voor het bedrijfsleven om deel te nemen, kunnen zijn: binding met de regio vergroten, maatschappelijke bijdrage tastbaar maken, extra voorzieningen kunnen aanbieden aan het eigen personeel - en daarmee de binding vergroten, opbrengst van eigen terreinen verhogen, kosten energie verlagen." - Greenchoice heeft het project gerealiseerd. - Reportage van weervrouw Helga van Leur met betrokkenen bij de ZonneWIJde, waarin ze tevens een 'energieweerbericht' presenteert.

Waar velden van dergelijke omvang normaliter door of met energieleveranciers tot stand komen, is dit veld volledig in eigendom van 637 burgers die het in een coöperatie besturen. De “WIJ” in ZonneWIJde verwijst naar deze gezamenlijkheid. Ruud Koornstra, nationale Energiecommissaris, noemde het project bij de opening “een doorbraakproject voor de energietransitie die inmiddels begint te versnellen”. Koornstra: “Zoiets als dit was tot vandaag op deze schaal nog nooit gedaan. Particulieren delen hun dak, of het dak van hun sportvereniging, maar burgers die samen 1.600 MWh produceren, is nog niet eerder vertoond. Het maakt van ZonneWIJde Breda een doorbraakproject. Letterlijk, want er zullen er ook op andere plekken in Nederland meer gaan volgen nu de eerste er ligt. En als je het dan niet wilt doen voor de wereld die je aan je kinderen doorgeeft, doe het dan voor je eigen portemonnee, want ook financieel is het veel slimmer dan geld op een bankrekening laten.” Tijdens de opening overhandigden een aantal van de 637 leden zonnepanelen aan hun kinderen. Het stond symbool voor de drijfveer van de overgrote meerderheid van de deelnemers: het overdragen van een duurzame wereld aan kinderen, die van henzelf, maar ook die van anderen. Zie ook het timelapse-filmpje van de bouw van de ZonneWIJde en de reportage over de opening van de ZonneWIJde door BredaNU.

- Klimaat: - Het klimaat is aan het veranderen. We merken het aan lange droge periodes, extreme regenbuien, hetere zomers en zachtere winters. Steden moeten met het klimaat mee veranderen om voorbereid te zijn op deze weerextremen in de toekomst. Na een periode van droogte heeft het grondwaterpeil lang nodig om te herstellen. Als er een extreme regenbui valt is er niet alleen waterschade, de bui heeft ook financiële gevolgen. Daarom moeten we kijken naar oplossingen om deze klimaatproblemen op te lossen of te beheersen. Maar welke aanpassingen zijn daarvoor nodig in de ruimte en samenleving? Landelijk zijn daarover afspraken gemaakt in het ‘Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie’. Daarin staat dat overheden klimaatrobuust handelen voor 2020 in hun beleid moeten hebben verankerd. In 2050 moeten steden ook zo zijn ingericht. Veel binnenstedelijke transformatieprojecten vragen nu al om klimaatrobuust handelen. Voorbeelden uit Breda laten zien hoe je zorgt voor klimaatbestendige gebiedstransformaties.

Deze gemeente kijkt naar het samenvoegen van landschap en stedenbouw om zo een stadscultuur te creëren die klaar is voor de toekomst van adaptief ontwerpen. “Breda wil in 2023 een leefbare en klimaatbestendige stad zijn”, stelt Martijn Klootwijk, manager stedelijk water bij de gemeente. “Met meer bovengrondse, blauwgroene, oplossingen. We willen water als grondstof beschouwen, de energietransitie koppelen aan de klimaatadaptatie en het waterbewustzijn en het waterbewust handelen verhogen.” “In projecten in het stationskwartier, bijvoorbeeld het gerechtsgebouw en bij woningbouw in de stad is rekening gehouden met klimaatadaptatie”, aldus projectmanager Hans Thoolen. “Denk aan groene gevels, verkoeling van de stad door waterspeelplekken en waterakkers voor wateropvang.”

Ook in nieuwe projecten, zoals het Havenkartier en het CSM-terrein (beide gelegen ten noordoosten van het station) zet Breda in op klimaatadaptief ontwerpen. “Het zijn twee grote gebieden die we zo willen inrichten dat ze internationale aantrekkingskracht hebben en stedelijkheid langs de rivier bieden. Door functiemenging van wonen, werken en vrije tijd is dit mogelijk. Het gebied wordt op deze manier ‘herstedelijkt’ in plaats van verstedelijkt.” Ook in de haven in het centrum houdt de gemeente rekening met een klimaatrobuuste inrichting. “In 1964 is de oude haven gedempt voor de eerste ondergrondse parkeerplaats van Nederland. In 2007 was deze weer verwijderd en stroomde er weer water in de oude haven. Dit project, de ’Nieuwe Mark’, krijgt nu een vervolg. We trekken rivier de Mark verder de stad in, we verdiepen de rivier en we vergroenen de kades. Zo wordt de blauwgroene structuur van de stad, en daarmee de klimaatadaptieve inrichting, vergroot.” (bron: Plarform31, april 2019)

• 1. Nederlandse plaatsnamen verklaard,
  van Berkel, Gerald, and Samplonius Kees
  , (2018)