Kontent qismiga oʻtish

Bihor okrugi

Koordinatalari: 47°4′20″N 21°55′16″E / 47.07222°N 21.92111°E / 47.07222; 21.92111
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bihor okrugi
Județul Bihor

Okrug markazi, Oradaea shahri
Okrug markazi, Oradaea shahri

Gerb
Gerb
Okrug (Județ)
Maʼmuriy markazi Oradea
Okrug kengashi raisi Ilie Bolojan
Departament boshligʻi Dumitru Țiplea
YAIM (2015) 4.048  milliard US$
Rasmiy tili Rumin tili
Aholi (2011) 575 398 k.[1]
Maydoni 7544 km²
Vaqt mintaqasi UTC +2
Kod ISO 3166-2 RO-BH
Telefon kodi +40 x594
Pochta indeksi 41wxyz3
Rasmiy sayti https://www.prefecturabihor.rdsor.ro/
Xaritada
Bihor okrugi xaritada
47°4′20″N 21°55′16″E / 47.07222°N 21.92111°E / 47.07222; 21.92111

Bihor okrugi (Ruminiyaning gʻarbiy qismidagi okrug (județ). Umumiy maydoni 7,544 km2 (2,913 kv mi), Bihor – Ruminiyaning geografik jihatdan oltinchi yirik okrugi va tarixiy Krişana mintaqasidagi asosiy okrug. Markazi – Oradea.

Demografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yilgi hisob-kitoblarga koʻra Bihor okrugi aholisi 616,246 kishini tashkil qiladi, aholi zichligi 81.7/km2 (212/sq mi). Aholining 51,1 foizi shaharlarda yashaydi, Ruminiyadagi oʻrtacha koʻrsatkichdan pastdir[2].

Din boʻyicha

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Okrug aholisining 99,4% xristian[3] va ulardan:

  • Ruminiya pravoslavlari – 59,7%
  • Reformatistlar – 18,1%;
  • Katolik – 11,5% (Rim-katolik – 9,2%; yunon-katolik – 2,3%)
  • Pentikostal – 5,7%;
  • Baptistlar – 3,7%;
  • Adventist – 0,3%;
Yil Okrug aholisi[4][5]
1948-yil 536 323
1956-yil 574 488
1966-yil 586 460
1977-yil 633 094
1992-yil 634 093
2002-yil 600 246Decrease
2011-yil 575 398Decrease
Cucurbăta Mare, Bihor togʻlarining eng baland choʻqqisi

Okrugning umumiy maydoni 7,544 km2 (2,913 kv mi)ni tashkil qiladi. Okrugning sharqiy tomonida Apuseni togʻlari joylashgan boʻlib, eng baland choʻqqisi Cucurbata Mare (shuningdek, Bihor choʻqqisi deb ham ataladi) 1,849 m (6,066 ft) balandlikda joylashgan. Tepaliklar gʻarbga qarab pasayib, tepaliklardan oʻtib, Ruminiyaning Gʻarbiy tekisligida – Pannoniya tekisligining sharqiy tomonida tugaydi.

Okrug asosan Kriş gidrografik havzasi boʻlib, asosiy daryolari Krisul Repede, Krisul Negru va Barcau daryolaridir.

Qoʻshni okruglar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Sharqda – Sălaj, Kluj va Alba okruglari.
  • Vengriya gʻarbida – Hajdu-Bihar va Beke okruglari
  • Vengriya – Hajdu-Bihar okrugi va Bekes okrugi
  • Shimolda – Satu Mare okrugi .
  • Janubda – Arad okrugi .

Birinchi jahon urushidan oldin okrug hududi Avstriya-Vengriyaga tegishli boʻlib, asosan Vengriya Qirolligining Bihar okrugida joylashgan edi. Bihor okrugi hududi 1920-yilda Trianon shartnomasiga binoan Avstriya-Vengriyaga voris davlat sifatida Vengriyadan Ruminiyaga oʻtkazilgan. 1925-yilda qabul qilingan maʼmuriy birlashish toʻgʻrisidagi qonundan soʻng okrugning nomi avvalgidek saqlanib qolgan, biroq hudud qayta tashkil etilgan. 

1938-yilda qirol Carol II yangi Konstitutsiyani eʼlon qiladi va keyinchalik Ruminiya hududining maʼmuriy boʻlinishini oʻzgartiradi. 10 ținuturi (taxminiy tarjimasi: „yerlar“) rezidenți regali (taxminiy tarjimasi: „qirollik rezidentlari“) tomonidan boshqarilishi uchun (okruglarni birlashtirish orqali) yaratilgan – prefektlar oʻrniga toʻgʻridan-toʻgʻri qirol tomonidan tayinlangan. Bihor okrugi Shinutul Krişuri tarkibiga kirgan. 

1940-yilda okrugning bir qismi Ikkinchi Vena mukofoti ostida Shimoliy Transilvaniyaning qolgan qismi bilan Vengriyaga qaytarilgan. 1944-yildan boshlab, Ruminiya qoʻshinlari Sovet yordami bilan berilgan hududni Ruminiya tarkibiga qaytaradi. Trianon shartnomasi boʻyicha Ruminiyaning butun okrug boʻyicha yurisdiksiyasi 1947-yili Parij tinchlik shartnomasida yana bir bor tasdiqlangan. Okrug 1950-yilda Ruminiya kommunistik hukumati tomonidan tugatilgan va 1968-yilda esa Ruminiya okrug maʼmuriy tizimini tiklaydi. 

Bihor Ruminiyaning eng boy okruglaridan biri boʻlib, aholi jon boshiga YaIM milliy oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha yuqori hisoblanadi. Soʻnggi paytlarda iqtisodiyotni bir qator qurilish loyihalari boshqarib kelmoqda. Bihor Ruminiyada eng past ishsizlik darajasi va Yevropada eng past koʻrsatkichga (2,4%) ega.

Okrugda sanoatning asosiy tarmoqlari quyidagilardir:

  • Toʻqimachilik sanoati.
  • Oziq-ovqat va ichimliklar sanoati.
  • Mexanik komponentlar sanoati.
  • Metallurgiya.

Tumanning gʻarbiy qismida koʻmir va boksit qazib olish uchun konlar bor. Xom neft ham qazib olinadi.

Okrugning asosiy diqqatga sazovor joylari:

  • Oradea shahri.
  • Apuseni togʻlari:
    • Stana de Vale kurorti va Iada vodiysi.
    • Padiş va Sighiştel daryosi vodiysidagi gʻorlar.
    • Peștera Urșilor gʻori.
  • Băile Feliks kurorti.

Bihor okrugining gerbi 1998-yilda qabul qilingan boʻlib, har chorakda bir qalqon boʻlib, ular: qalʼa (Bihar qalʼasi uchun), tasmali beshta bugʻdoy poyasi va Deşteaptă-te, romane! matni yozilgan oʻram, uchta baliqni oʻz ichiga olgan fess bilan qoplangan. 2013-yilda mahalliy oʻqituvchi tomonidan oʻramdagi matn kirill (sheʼr matnini yozishda foydalanilgan asl alifbo) yoki lotin alifbosida emas, balki xatolik bilan yunon tilida yozilgani aniqlanganidan soʻng, u qayta ishlanishi kerak edi, chunki Okrug Gretsiya bilan muhim tarixga ega emas[6].

2020-yilgi mahalliy saylovlarda yangilangan Bihor okrugi kengashi quyidagi partiya tarkibiga ega 34 maslahatchidan iborat: [7]

    Partiya Oʻrinlar Hozirgi okrug kengashi
  Milliy Liberal Partiya (MLP) 22                                            
  Venger Demokratik Ittifoqi (UDMR/RMDSZ) 6                                            
  Sotsial Demokratik Partiya (SDP) 6                                            

Maʼmuriy boʻlinmalari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oradea
Margita
Salonta
Beius

Bihor okrugida toʻrtta munitsipalitet, oltita shahar va 91 ta kommuna mavjud.

Munitsipalitetlar

  • Beiush
  • Margita
  • Oradea – markaz; 196 367 kishi (2011-yil holatiga koʻra)
  • Salonta

Shaharlar

  • Aleșd
  • Nucet
  • Săcueni
  • Ștei
  • Valea lui Mixay
  • Vašcau

Kommunalar

  • Abram
  • Abrămuț
  • Aștileu
  • Aușeu
  • Avram Iancu
  • Balc
  • Batăr
  • Biharia
  • Boianu Mare
  • Borod
  • Borș
  • Bratca
  • Brusturi
  • Budureasa
  • Buduslău
  • Bulz
  • Buntești
  • Căbești
  • Câmpani
  • Căpâlna
  • Cărpinet
  • Cefa
  • Ceica
  • Cetariu
  • Cherechiu
  • Chișlaz
  • Ciumeghiu
  • Cociuba Mare
  • Copăcel
  • Criștioru de Jos
  • Curățele
  • Curtuișeni
  • Derna
  • Diosig
  • Dobrești
  • Drăgănești
  • Drăgești
  • Finiș
  • Gepiu
  • Girișu de Criș
  • Hidişelu de Sus
  • Holod
  • Husasău de Tinca
  • Ineu
  • Lăzăreni
  • Lazuri de Beiuș
  • Lugașu de Jos
  • Lunca
  • Mădăras
  • Măgești
  • Nojorid
  • Olcea
  • Oșorhei
  • Paleu
  • Pietroasa
  • Pocola
  • Pomezeu
  • Popești
  • Răbăgani
  • Remetea
  • Rieni
  • Roșia
  • Roșiori
  • Sâmbăta
  • Sâniob
  • Sânnicolau Român
  • Sânmartin
  • Sântandrei
  • Sârbi
  • Săcădat
  • Sălacea
  • Sălard
  • Spinuș
  • Suplacu de Barcău
  • Șimian
  • Șinteu
  • Șoimi
  • Șuncuiuș
  • Tămășeu
  • Tărcaia
  • Tarcea
  • Tăuteu
  • Tileagd
  • Tinca
  • Toboliu
  • Tulca
  • Țețchea
  • Uileacu de Beiuș
  • Vadu Crișului
  • Vârciorog
  • Viișoara

Tarixiy okrugi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bihor tarixiy okrugi gerbi

Okrug hududi oʻn bir tumanga (plăși) [8] boʻlingan.

  1. Plasa Aleşd (shtab-kvartirasi Aleşdda joylashgan 41 qishloqdan iborat)
  2. Plasa Beiuș (62 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Beiushda)
  3. Plasa Beliu (30 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Beliuda)
  4. Plasa Ceica (shtab-kvartirasi Ceica shahrida joylashgan 47 qishloqni oʻz ichiga oladi)
  5. Plasa Centrală (shtab-kvartirasi Oradea shahrida joylashgan 40 qishloqdan iborat)
  6. Plasa Margita (bosh qarorgohi Margitada joylashgan 43 qishloqdan iborat)
  7. Plasa Săcueni (11 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Săcueni shahrida)
  8. Plasa Sălard (shtab-kvartirasi Sălardda joylashgan 28 qishloqdan iborat)
  9. Plasa Tileagd (shtab-kvartirasi Tileagdda joylashgan 28 qishloqni oʻz ichiga oladi)
  10. Plasa Tinca (26 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Tincada)
  11. Plasă Vašcău (44 qishloqni oʻz ichiga oladi, shtab-kvartirasi Vašcauda)

Bihor okrugida uchta shahar punkti: Oradea (okrug markazi Oradea Mare nomi bilan ham tanilgan), Salonta va Beiush shahar kommunalari mavjud.

1930-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrug aholisi 510 318 kishini tashkil etgan, etnik jihatdan ruminlar (61,6%), vengerlar (30,0%), yahudiylar (4,3%), chexlar va slovaklar (2,2%), shuningdek, boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Til boʻyicha okrug rumin (61,4%), venger (33,8%), chex (2,0%), ivrit (1,5%) va boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Diniy nuqtai nazardan aholini sharqiy pravoslavlar (49,8%), reformatistlar (21,0%), yunon katoliklari (10,7%), rim katoliklari (10,4%), yahudiylar (5,4%), baptistlar (2,2%) va boshqa ozchiliklar kabilarga boʻlingan[9].

Shahar aholisi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Okrugning shahar aholisi 102,277 kishidan iborat boʻlib, 54,8% vengerlar, 26,4% ruminlar, 15,4% yahudiylar, 1% nemislar, shuningdek, boshqa ozchiliklardir. Shahar aholisida ona tili sifatida venger (67,9%), rumin (24,9%), Yahudiy (4,3%), nemis (1,2%) va boshqa ozchiliklar ustunlik qiladi. Diniy nuqtai nazardan shahar aholisi 31,5% islohotchilar, 20,6% yahudiylar, 19,3% rim-katolik, 17,5% sharqiy pravoslav, 9,1% yunon katolik, 1,1% lyuteran, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iboratdir[9]

1938-yilda tuzilgan Bihor okrugining xaritasi.
  1. „Population at 20 October 2011“ (ro). INSSE (2013-yil 5-iyul). 2018-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-iyul.
  2. „Profil administrativ-teritorial - Consiliul Județean Bihor“ (ro). Consiliul Județean Bihor. 2021-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-fevral.
  3. Romania and Bihor County Census, 2002,
  4. National Institute of Statistics, [https://www.insse.ro/rpl2002rezgen/18.pdf „Populația la recensămintele din anii 1948, 1956, 1966, 1977, 1992, 2002 și 2011“
  5. „Populația Județului Bihor la 1 Ianuarie 2020“ (ro). National Institute (2022-yil 11-fevral). 2022-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  6. Totorean, Adriana. „Blazon greşit: Stema judeţului Bihor va fi refăcută, deoarece conţine un detaliu penibil“ (ro). Ebihoreanul (2013-yil 23-aprel). Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.
  7. „Rezultatele finale ale alegerilor locale din 2020“ (ro) (Json). Autoritatea Electorală Permanentă. Qaraldi: 2020-yil 2-noyabr.
  8. Portretul României Interbelice – Județul Bihor
  9. 9,0 9,1 Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol.