Lupa: Pagkakaiba sa mga binago
Nilalaman na inalis Nilalaman na idinagdag
No edit summary |
|||
| Linya 8: | Linya 8: | ||
Binbuo ang lupa ng yugtong solido ng mga mineral at materyang organiko (ang molde ng lupa), gayon din ang yugtong nagkakaroon na maraming maliliit na butas na nilalaman ang mga gas (ang atmosperang lupa) at [[Water|tubig]] (ang solusyon ng lupa).<ref>{{cite book |last1=Voroney |first1=R. Paul |title=Soil microbiology, ecology and biochemistry |last2=Heck |first2=Richard J. |date=2007 |publisher=[[Elsevier]] |isbn=978-0-12-546807-7 |editor-last=Paul |editor-first=Eldor A. |edition=3rd |location=Amsterdam, the Netherlands |pages=25–49 |chapter=The soil habitat |doi=10.1016/B978-0-08-047514-1.50006-8 |access-date=27 March 2022 |chapter-url=https://fr.art1lib.org/book/34240339/73458e |archive-url=https://web.archive.org/web/20180710102532/https://csmi.issas.ac.cn/uploadfiles/Soil%20Microbiology%2C%20Ecology%20%26%20Biochemistry.pdf |archive-date=10 July 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite book |last1=Taylor |first1=Sterling A. |url=https://archive.org/details/physicaledapholo0000tayl |title=Physical edaphology: the physics of irrigated and nonirrigated soils |last2=Ashcroft |first2=Gaylen L. |date=1972 |publisher=[[W. H. Freeman and Company|W.H. Freeman]] |isbn=978-0-7167-0818-6 |location=San Francisco, California |url-access=registration}}</ref> Alinsunod dito, may tatlong-estadong sistema ang lupa ng mga solido, likido at gas.<ref>{{cite book |last=McCarthy |first=David F. |url=https://fr.book4you.org/book/3555343/0f8f97 |title=Essentials of soil mechanics and foundations: basic geotechnics |date=2014 |publisher=[[Pearson Education|Pearson]] |isbn=9781292039398 |edition=7th |location=London, United Kingdom |access-date=27 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221016144604/https://fr.b-ok.cc/book/3555343/0f8f97 |archive-date=16 October 2022 |url-status=dead}}</ref> Produkto ang lupa ng ilang salik: ang impluwensya ng [[Climate|klima]], kalatagang-lupa (elebasyon, oryentasyon, at dalisdis ng kalupaan), mga organismo, at ang mga magulan na materyal ng lupa (orihinal na mga mineral) na mayroong interaksyon sa paglipas ng panahon.<ref name="Gilluly1975">{{cite book |last1=Gilluly |first1=James |author-link1=James Gilluly |url=https://archive.org/details/principlesofgeol0000gill |title=Principles of geology |last2=Waters |first2=Aaron Clement |last3=Woodford |first3=Alfred Oswald |date=1975 |publisher=[[W. H. Freeman and Company|W.H. Freeman]] |isbn=978-0-7167-0269-6 |edition=4th |location=San Francisco, California |url-access=registration}}</ref> Patuloy itong sumasailalim ng pagbabago sa paraan ng maraming prosesong pisikal, kimikal at biyolohikal, na kinabibilangan ng meteorisasyon (o pagkadurog ng tubig dulot ng ulan o tubig) na may kaugnayan sa [[Erosion|erosyon]].<ref>{{cite book |last=Huggett |first=Richard John |url=https://cc1lib.vip/book/1220195/5e924c |title=Fundamentals of geomorphology |date=2011 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-0-203-86008-3 |edition=3rd |series=Routledge Fundamentals of Physical Geography Series |location=London, United Kingdom |pages=148–150 |chapter=What is geomorphology? |access-date=16 October 2022}}{{Dead link|date=August 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Dahil sa pagiging kumplikado at malakas na panloob na koneksyon sa loob nito, kinikilala ng mga ekolohista ng lupa ang lupa bilang isang [[Ecosystem|ekosistem]]<nowiki/>a.<ref>{{cite journal |last=Ponge |first=Jean-François |year=2015 |title=The soil as an ecosystem |url=https://www.researchgate.net/publication/276090499 |journal=Biology and Fertility of Soils |volume=51 |issue=6 |pages=645–648 |bibcode=2015BioFS..51..645P |doi=10.1007/s00374-015-1016-1 |access-date=3 April 2022 |s2cid=18251180}}</ref> |
Binbuo ang lupa ng yugtong solido ng mga mineral at materyang organiko (ang molde ng lupa), gayon din ang yugtong nagkakaroon na maraming maliliit na butas na nilalaman ang mga gas (ang atmosperang lupa) at [[Water|tubig]] (ang solusyon ng lupa).<ref>{{cite book |last1=Voroney |first1=R. Paul |title=Soil microbiology, ecology and biochemistry |last2=Heck |first2=Richard J. |date=2007 |publisher=[[Elsevier]] |isbn=978-0-12-546807-7 |editor-last=Paul |editor-first=Eldor A. |edition=3rd |location=Amsterdam, the Netherlands |pages=25–49 |chapter=The soil habitat |doi=10.1016/B978-0-08-047514-1.50006-8 |access-date=27 March 2022 |chapter-url=https://fr.art1lib.org/book/34240339/73458e |archive-url=https://web.archive.org/web/20180710102532/https://csmi.issas.ac.cn/uploadfiles/Soil%20Microbiology%2C%20Ecology%20%26%20Biochemistry.pdf |archive-date=10 July 2018 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite book |last1=Taylor |first1=Sterling A. |url=https://archive.org/details/physicaledapholo0000tayl |title=Physical edaphology: the physics of irrigated and nonirrigated soils |last2=Ashcroft |first2=Gaylen L. |date=1972 |publisher=[[W. H. Freeman and Company|W.H. Freeman]] |isbn=978-0-7167-0818-6 |location=San Francisco, California |url-access=registration}}</ref> Alinsunod dito, may tatlong-estadong sistema ang lupa ng mga solido, likido at gas.<ref>{{cite book |last=McCarthy |first=David F. |url=https://fr.book4you.org/book/3555343/0f8f97 |title=Essentials of soil mechanics and foundations: basic geotechnics |date=2014 |publisher=[[Pearson Education|Pearson]] |isbn=9781292039398 |edition=7th |location=London, United Kingdom |access-date=27 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221016144604/https://fr.b-ok.cc/book/3555343/0f8f97 |archive-date=16 October 2022 |url-status=dead}}</ref> Produkto ang lupa ng ilang salik: ang impluwensya ng [[Climate|klima]], kalatagang-lupa (elebasyon, oryentasyon, at dalisdis ng kalupaan), mga organismo, at ang mga magulan na materyal ng lupa (orihinal na mga mineral) na mayroong interaksyon sa paglipas ng panahon.<ref name="Gilluly1975">{{cite book |last1=Gilluly |first1=James |author-link1=James Gilluly |url=https://archive.org/details/principlesofgeol0000gill |title=Principles of geology |last2=Waters |first2=Aaron Clement |last3=Woodford |first3=Alfred Oswald |date=1975 |publisher=[[W. H. Freeman and Company|W.H. Freeman]] |isbn=978-0-7167-0269-6 |edition=4th |location=San Francisco, California |url-access=registration}}</ref> Patuloy itong sumasailalim ng pagbabago sa paraan ng maraming prosesong pisikal, kimikal at biyolohikal, na kinabibilangan ng meteorisasyon (o pagkadurog ng tubig dulot ng ulan o tubig) na may kaugnayan sa [[Erosion|erosyon]].<ref>{{cite book |last=Huggett |first=Richard John |url=https://cc1lib.vip/book/1220195/5e924c |title=Fundamentals of geomorphology |date=2011 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-0-203-86008-3 |edition=3rd |series=Routledge Fundamentals of Physical Geography Series |location=London, United Kingdom |pages=148–150 |chapter=What is geomorphology? |access-date=16 October 2022}}{{Dead link|date=August 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}</ref> Dahil sa pagiging kumplikado at malakas na panloob na koneksyon sa loob nito, kinikilala ng mga ekolohista ng lupa ang lupa bilang isang [[Ecosystem|ekosistem]]<nowiki/>a.<ref>{{cite journal |last=Ponge |first=Jean-François |year=2015 |title=The soil as an ecosystem |url=https://www.researchgate.net/publication/276090499 |journal=Biology and Fertility of Soils |volume=51 |issue=6 |pages=645–648 |bibcode=2015BioFS..51..645P |doi=10.1007/s00374-015-1016-1 |access-date=3 April 2022 |s2cid=18251180}}</ref> |
||
==Mga uri ng lupa== |
|||
[[Talaksan:Clay-ss-2005.jpg|thumb|Luwad ng [[kuwaternaryo]] sa [[Estonyo]]]] |
|||
Ang '''luwad''' ay isang uri ng [[lupa]] na madikit kapag hinawakan. Kadalasang ginagamit ito sa paggawa ng mga palayok sa [[paghahardin]]. Depende sa uri, maaari itong magaspang, at maamoy minsan. Maaaring binubuo ng mga iba't ibang uri ng [[atomo]] ang luwad, bagaman, may mga luwad na naglalaman ng malaking bahagi ng mga atomo ng [[silikon|silikon]] at [[oksiheno]] na nagbubuo ng [[silikato]]. Nabubuo sila kapag nagbago dulot ng panahon. Kapag ginagamit sa pagpapalayok, hinuhugisan ang luwad at hinahayaang matuyo at dinadaan sa apoy sa [[hurno]] o [[tapahan]]. |
|||
== Mga sanggunian == |
== Mga sanggunian == |
||
Pagbabago noong 06:41, 4 Hunyo 2024
.jpg)
Ang lupa ay isang pangkalahatang kataga para sa materyal na nasa ibabaw ng daigdig, sumusuporta sa paglago ng mga halaman at nagsisilbing tirahan para sa buhay ng mga hayop mula sa pinakamaliit na mga mikroorganismo hanggang sa maliliit na hayop.
Mahalaga ang lupa sa lahat ng buhay sa mundo dahit sinusuporta nito ang paglago ng mga halaman, na nagbibigay ng pagkain at oksihena at hinihigop ang diyoksidong karbono.
Isang halo ang lupa ng materyang organiko, mga mineral, mga gas, likido, at mga organismo na sama-samang sinusuporta ang buhay ng mga halaman at mga organismo panlupa.
Binbuo ang lupa ng yugtong solido ng mga mineral at materyang organiko (ang molde ng lupa), gayon din ang yugtong nagkakaroon na maraming maliliit na butas na nilalaman ang mga gas (ang atmosperang lupa) at tubig (ang solusyon ng lupa).[1][2] Alinsunod dito, may tatlong-estadong sistema ang lupa ng mga solido, likido at gas.[3] Produkto ang lupa ng ilang salik: ang impluwensya ng klima, kalatagang-lupa (elebasyon, oryentasyon, at dalisdis ng kalupaan), mga organismo, at ang mga magulan na materyal ng lupa (orihinal na mga mineral) na mayroong interaksyon sa paglipas ng panahon.[4] Patuloy itong sumasailalim ng pagbabago sa paraan ng maraming prosesong pisikal, kimikal at biyolohikal, na kinabibilangan ng meteorisasyon (o pagkadurog ng tubig dulot ng ulan o tubig) na may kaugnayan sa erosyon.[5] Dahil sa pagiging kumplikado at malakas na panloob na koneksyon sa loob nito, kinikilala ng mga ekolohista ng lupa ang lupa bilang isang ekosistema.[6]
Mga uri ng lupa
Ang luwad ay isang uri ng lupa na madikit kapag hinawakan. Kadalasang ginagamit ito sa paggawa ng mga palayok sa paghahardin. Depende sa uri, maaari itong magaspang, at maamoy minsan. Maaaring binubuo ng mga iba't ibang uri ng atomo ang luwad, bagaman, may mga luwad na naglalaman ng malaking bahagi ng mga atomo ng silikon at oksiheno na nagbubuo ng silikato. Nabubuo sila kapag nagbago dulot ng panahon. Kapag ginagamit sa pagpapalayok, hinuhugisan ang luwad at hinahayaang matuyo at dinadaan sa apoy sa hurno o tapahan.
Mga sanggunian
- ↑ Voroney, R. Paul; Heck, Richard J. (2007). "The soil habitat". Sa Paul, Eldor A. (pat.). Soil microbiology, ecology and biochemistry (ika-3rd (na) edisyon). Amsterdam, the Netherlands: Elsevier. pp. 25–49. doi:10.1016/B978-0-08-047514-1.50006-8. ISBN 978-0-12-546807-7. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 10 Hulyo 2018. Nakuha noong 27 Marso 2022.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Taylor, Sterling A.; Ashcroft, Gaylen L. (1972). Physical edaphology: the physics of irrigated and nonirrigated soils. San Francisco, California: W.H. Freeman. ISBN 978-0-7167-0818-6.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ McCarthy, David F. (2014). Essentials of soil mechanics and foundations: basic geotechnics (ika-7th (na) edisyon). London, United Kingdom: Pearson. ISBN 9781292039398. Inarkibo mula sa orihinal noong 16 Oktubre 2022. Nakuha noong 27 Marso 2022.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Gilluly, James; Waters, Aaron Clement; Woodford, Alfred Oswald (1975). Principles of geology (ika-4th (na) edisyon). San Francisco, California: W.H. Freeman. ISBN 978-0-7167-0269-6.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Huggett, Richard John (2011). "What is geomorphology?". Fundamentals of geomorphology. Routledge Fundamentals of Physical Geography Series (ika-3rd (na) edisyon). London, United Kingdom: Routledge. pp. 148–150. ISBN 978-0-203-86008-3. Nakuha noong 16 Oktubre 2022.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)[patay na link] - ↑ Ponge, Jean-François (2015). "The soil as an ecosystem". Biology and Fertility of Soils. 51 (6): 645–648. Bibcode:2015BioFS..51..645P. doi:10.1007/s00374-015-1016-1. S2CID 18251180. Nakuha noong 3 Abril 2022.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)