Akustika
Akustika merret me studimin e tingujve, ultratingujve dhe infratingujve (të gjitha këto janë valë mekanike në gaze, lëngje apo trupa të ngurtë). Zbatimi i akustikës në teknologji quhet inxhinieri akustike. Dëgjimi është një nga mjetet thelbësore të mbijetesës në botën e kafshëve dhe e folura është një nga karakteristikat më dalluese të zhvillimit dhe kulturës njerëzore. Kështu që nuk është çudi që shkenca e akustikës shtrihet në shumë fusha tjera siç janë muzika, mjekësia, arkitektura, industria luftarakee etj.
Fjala akustikë rrjedh nga fjala greke ἀκουστικός (akoustikos) që do të thotë “e dëgjimit ose përdëgjimit”, “i gatshëm për të dëgjuar”[1] dhe nga ἀκουστός (akoustos), “dëgjuar, akustik”,[2] që nga ana tjetër rrjedh nga fjala ἀκούω (akouo), "unë dëgjoj”.[3] Sinonimi latin është sonik.[4] Pasi shkencëtarët e akustikës i zgjeruan studimet e tyre në frekuencat sipër dhe poshtë gamës së dëgjueshme, u bë e zakonshme që këto frekuenca të identifikoheshin si ultrasonike ose infrasonike, ndërsa fjala akustikë i referohet të gjithë gamës së frekuencave pa limit.
Historia e Akustikës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në shekullin e 6 p.e.s filozofi grek Pitagora donte te dinte se pse disa intervale dukeshin më të bukura se të tjerat dhe ai e gjeti përgjigjen në afatet e raporteve numerike që përfaqësojnë seritë harmonike në një kordë. Atij i dedikohet të ketë vëzhguar që kur gjatësitë e kordave vibruese mund të shprehen në raporte të integerve tingujt e prodhuar do te jenë harmonikë. Nëse një kordë jep noten C një kordë dyfishi i saj do të japë të njëjtën notë një oktavë më poshtë. Aristoteli kuptoi se tingulli përbëhej nga ngjeshje dhe rrallime të ajrit. Gati 20 vjet p. e. r. arkitekti dhe inxhinieri romak Vitruvius shkroi një tezë me cilësi akustike të teatrove duke përfshirë diskutime të interferencë, jehonës dhe reverbracioni – fillimi i akustikës arkitekturore. Konceptet fizikale të proceseve akustike avancoi me shpejtësi pas recolucionit shkencor. Galileo dhe Mersene në mënyrë të pavarur zbuluan ligje të plota të kordave të plota (duke plotësuar atë që Pitagora kishte nisur 2000 vjet më parë. Galileo shkroi "Valët prodhohen nga vibracionet e një trupi të cilat duke u përhapur në ajër tejçojnë në vesh një ngacmim të cilin truri e interpreton si një tingull”një fjali e vlerësueshme që tregon fillimet e akustikës fiziologjike dhe psikologjike. Matje eksperimentale për shpejtësinë e tingullit janë kryer veçanërisht nga Mersene dhe më pas Njutoni. Shekulli i 18 pa avancime më të mëdha në akustikë në duart e matematikanëve brilante të asaj epoke. Në shekullin e 19 gjigandët e akustikës ishin Heimholtz në Gjermani dhe Lord Rayleigh në Angli, i cili kombinoi dijet e mëparshme me kontributin e tij në “Teorinë e tingullit. Gjithashtu në shekullin e 19 Wheatstone, Omi dhe Henry e zhvilluan analogjinë midis elektricitetit dhe akustikës.
Konceptet themelore të akustikës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Përkufizimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Akustika është e përkufizuar nga ANSI/ASA S1. 1-2013 si “shkencë e zërit, duke përfshirë prodhimet e tij, transmetimet dhe efektet, përfshirë efektet biologjike dhe psikologjike.”
Studimi i akustikë vërtitet rreth gjenerimi, përhapjes dhe pranimit të valëve mekanike dhe vibrimeve.
Procesi themelor akustik: Shkaktari -> Mekanizmi gjenerues (shndërruesi) -> Përhapja e valëve akustike -> Pranimi (shndërruesi) -> Efekti
Hapat e treguar në diagramin më lartë mund të gjenden në çfarëdo ngjarjeje apo procesi akustik. Ekzistojnë shumë lloje të shkaktarëve, edhe natyror edhe të vullnetshëm. Ekzistojnë shumë lloje të proceseve shndërruese që e konvertojnë energjinë nga disa forma në energji të zërit, duke prodhuar valë të zërit. Është një ekuacion themelor që përshkrua përhapjen e valëve të zëri, ekuacioni i valëve akustike, por fenomeni që shfaqet prej saj ndryshon dhe shpesh është kompleks. Vala mban energji përmes përhapjes nëpër mjedis. Eventualisht kjo energji shndërrohet përsëri në forma të tjera. Efekti final mund të jetë një fizikisht i pastër ose mund të arrijë deri në fusha biologjike.
Përhapja e valës: niveli i shtypjes
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në fluide ashtu si në ajër dhe në ujë, valët e zëri përhapen si shqetësim i një ambienti me nivel të shtypjes. Megjithëse ky shqetësim është i vogël, është i dëgjueshëm nga njeriu. Zëri më i vogël që njeriu mund ta dëgjoj, i njohur si pragu i dëgjimit, është 9 madhësi më i vogël sesa shtypja e ambientit. Zhurma e këtyre shqetësimeve quhet niveli i shtypjes së zërit, dhe matet në shkallë logaritmike në decibel.
Përhapja e valës: frekuenca
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fizikantët dhe inxhinierët e akustikës tentojnë të diskutojnë nivelin e shtypjes së zërit në terma të frekuencës, pjesërisht për shkak se kjo tregon sesi veshët e interpretojnë zërin.
I gjithë spektri mund të ndahet në tri seksione: audio, ultrazë dhe infrazë. Shkalla e audios është në mes të 20 Hz dhe 20,000 Hz. Kjo shkallë është e rëndësishme sepse frekuenca e saj mund të detektohet nga veshi i njeriut. Kjo shkallë ka një numër të madh aplikimesh, përfshirë komunikimin e fjalimeve dhe muzikën. Shkalla e ultrzaëri i referohet frekuencave më të larta se 20,000 Hz. Kjo shkallë ka gjatësi valore më të vogël e cila lejon rizgjidhje më të mirë në teknologjitë e imazhit. Aplikimet mjekësore si ultrasonografia dhe elastografia mbështeten në shkallën e frekuencës së ultrazërit. Në fundin tjetër të spektrik, frekuencat më të vogëla njihen si infrazë. Këto frekuenca mund të përdoren për studimin e fenomeneve gjeologjike si tërmetet.
Shndërrimi në akustikë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Një shndërrues është një pajisje për konvertimin e një forme të energjisë në tjetrën. Në kontekstin elektroakustik, kjo nënkupton konvertimin e energjisë së zërit në energji elektrike (ose anasjelltas). Shndërruesit elektroakustik përfshijnë zmadhueset e zërit, mikrofonët, hidrofonët dhe projektorët sonar. Këto pajisje konvertojnë shtypjen e valës së zërin në sinjal elektrik. Përdorimi më i gjerë i principit të shndërrimit janë elektromagnetizmi, elektrostatika dhe piezoelektriciteti.
Nënkategoritë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Këto nënkategori janë një listë e modifikuar nga PACS (Physics and Astronomy Classification Scheme) e përdorur nga Acoustical Society of Amerika.[5]
Arkeoakustika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]_(9420310527).jpg)
Arkeoakustika studion zërin brenda arkeologjisë. Kjo tipikisht përfshin studimin e akustikës së faqeve arkeologjike dhe artefakteve.[6]
Aeroakustika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Aeroakustika studion zhurmën e gjeneruar nga lëvizjet e ajrit, për shembull nga trubulenca, dhe lëvizjen e zërit nëpër fluide. Kjo njohuri aplikohet në inxhinierinë akustike për të studiuar mënyren se si të qetësohen avionët. Aeroakustika është e rëndësishme për të kuptuar se si punojnë instrumentet muzikore me erë.[7]
Procesimi i sinjaleve akustike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Procesimi i sinjaleve akustike është manipulim elektronik i sinjaleve akustike. Aplikimi përfshin: kontrollimin e zhurmës aktive, projektimi i aparateve të dëgjimit, anulimin e jehones, rikthimin e informacionit muzikor dhe kodimin perceptual.[8]
Akustika arkitekturore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Akustika arkitekturore (e njohur edhe si akustika e ndërtimit) përfshin kuptimin shkencor në atë se si të arrihen zëra të mirë brenda një ndërtese.[9] Tipikisht përfshin studimin e kuptueshmërisë së fjalimit, fjalimin privat dhe kualitetin e muzikës në mjediset e ndërtuara.[10]
Bioakustika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Bioakustika merret me studimin shkencor të dëgjimit dhe thirrjeve të kafshëve, ashtu si edhe mënyren sesi kafshët janë të ndikuar nga akustika dhe zërat në mjedisin e tyre.[11]
Elektroakustika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kjo nënkategoria merret me inqizime, manipulime dhe riprodhime të audiove duke përdorur elektronikën.[12] Kjo mund të përfshijë produktet si telefonat mobil, sistemin e shkallës së madhe të adresave publike ose sistemet virtuale të vërteta në hulumtime laboratorike.
Zhurma mjedisore dhe arratisja e zërit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Akustika mjedisore merret me zhurmën dhe vibrimet të shkaktuara nga hekurudhat,[13] trafiku rrugor, avionët, pajisjet industriale dhe aktivitetet rekreative. Qëllimi kryesore i kësaj është të reduktojë nivelin e zhurmës mjedisore dhe vibrimin[14]. Hulumtimet tani janë të fokusuara në përdorimin pozitiv të zëri në mjedise urbane: arratija e zhurmës dhe qetësia.[15]
Akustika muzikore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Akustika muzikore është fushë e fizikës që merret me instrumentet akustike; procesimi i sinjaleve audio i përdorur në muzikën elektronike; analiza kompjuterike e muzikës dhe kompozimi, dhe perceptimi dhe njohja e neuroshkencës së muzikës.[16]
Psikoakustika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Psikoakustika shpjegon se si njerëzit i përgjigjen zërave.[17]
Shqiptimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Akustikanët studiojnë prodhimin, proçesimin dhe perceptimin e shqiptimit. Njohja e shqiptimit dhe sinteza e shqiptimit janë dy fusha të rëndësishme të proçesimit të shqiptimit duke përdorur kompjuterët. Subjekti po ashtu mbivendoset me kategori të fizikës, psikologjisë, psiologjisë dhe linguistikës.[18]
Ultrazëri
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ultrazëri merret me zëra në frekuenca shumë të larta për tu dëgjuar nga veshi i njeriut. Specializimi përfshinë ultrazërin mjekësor (përfshirë ultrasonografinë mjekësore), sonokiminë, karakterizimin e materialeve dhe akustikën ndërujore (hidrolokatori).[19]
Akustika ndërujore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Akustika ndërujore është studimi shkencor i zërave ndërujor të bërë nga njeriu dhe nga natyra. Aplikimi përfshin hidrolokatorin për të vendosur nëndetëset, komunikimin ndërujor nga balenat,[20] ndryshimet klimatike të vëzhguara nga matja e temperaturës së detit në mënyrë akustike, armët sonike dhe bioakustikën detare.[21]
Vibrimi dhe dinamika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ky studime merret me atë sesi sistemet mekanike vibrojnë dhe ndërveprojnë me rrethuesit e tyre. Aplikimi përfshin: vibrimet e tokës nga hekurudhat, vibrimin e izoluar në teatro operuese, studimin se si vibrimi mund të dëmtojë shëndetin (vibrimi i gishtit të bardhë), kontrollimi i vibrimit për të mbrojtur ndërtesat nga tërmeti, ose matjen se si strukturat-zë përballuese lëvizin përmes ndërtesave.[22]
Faza qendrore në procesin akustik është përhapja e valës. Në fluide, zëri përhapet si një shtypje e valës. Në trupa në ngurtë, valët mekanike mund të marrin shumë forma përfshirë valët gjatësore, tërthore dhe sipërfaqësore.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Akoustikos Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus
- ^ Akoustos Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus
- ^ Akouo Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, at Perseus
- ^ Kenneth Neville Westerman (1947)
- ^ Acoustical Society of America. "PACS 2010 Regular Edition—Acoustics Appendix" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 14 maj 2013. Marrë më 22 maj 2013.
- ^ Scarre, Christopher (2006). Archaeoacoustics (në anglisht). McDonald Institute for Archaeological Research. ISBN 978-1902937359.
- ^ da Silva, Andrey Ricardo (2009). Aeroacoustics of Wind Instruments: Investigations and Numerical Methods (në anglisht). VDM Verlag. ISBN 978-3639210644.
- ^ Slaney, Malcolm; Patrick A. Naylor (2011). "Trends in Audio and Acoustic Signal Processing". ICASSP (në anglisht).
- ^ Morfey, Christopher (2001). Dictionary of Acoustics (në anglisht). Academic Press. fq. 32.
- ^ Templeton, Duncan (1993). Acoustics in the Built Environment: Advice for the Design Team (në anglisht). Architectural Press. ISBN 978-0750605380.
- ^ "Bioacoustics - the International Journal of Animal Sound and its Recording" (në anglisht). Taylor & Francis. Marrë më 31 korrik 2012.
- ^ Acoustical Society of America. "Acoustics and You (A Career in Acoustics?)" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 shtator 2015. Marrë më 21 maj 2013.
- ^ Krylov, V.V. (2001). Noise and Vibration from High-speed Trains (në anglisht). Thomas Telford. ISBN 9780727729637.
- ^ World Health Organisation (2011). Burden of disease from environmental noise (PDF) (në anglisht). WHO. ISBN 978 92 890 0229 5. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 tetor 2022. Marrë më 19 prill 2015.
- ^ Kang, Jian (2006). Urban Sound Environment (në anglisht). CRC Press. ISBN 978-0415358576.
- ^ Technical Committee on Musical Acoustics (TCMU) of the Acoustical Society of America (ASA). "ASA TCMU Home Page" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2001. Marrë më 22 maj 2013.
- ^ Pohlmann, Ken (2010). Principles of Digital Audio, Sixth Edition (në anglisht). McGraw Hill Professional. fq. 336. ISBN 9780071663472.
- ^ Speech Communication Technical Committee. "Speech Communication" (në anglisht). Acoustical Society of America. Arkivuar nga origjinali më 4 qershor 2013. Marrë më 22 maj 2013.
- ^ Ensminger, Dale (2012). Ultrasonics: Fundamentals, Technologies, and Applications (në anglisht). CRC Press. fq. 1–2.
- ^ D. Lohse, B. Schmitz & M. Versluis (2001). "Snapping shrimp make flashing bubbles". Nature (në anglisht). 413 (6855): 477–478. Bibcode:2001Natur.413..477L. doi:10.1038/35097152. PMID 11586346.
- ^ ASA Underwater Acoustics Technical Committee. "Underwater Acoustics" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 30 korrik 2013. Marrë më 22 maj 2013.
- ^ Structural Acoustics & Vibration Technical Committee. "Structural Acoustics & Vibration Technical Committee" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 3 nëntor 2013. Marrë më 22 maj 2013.