Nevesinje

Nevesinje
Fontana u Nevesinju
Grb
Osnovni podaci
Država	Bosna i Hercegovina
Stanovništvo
Stanovništvo ((1991))	20000
Geografija
Koordinate
Nevesinje Nevesinje (Bosne i Hercegovine)

Nevesinje je grad i središte općine na jugoistoku Bosne i Hercegovine, s oko 5.000 stanovnika u gradu, odnosno 20.000 stanovnika u općini (2008).

Nevesinje pripada entitetu Republika Srpska. Susjedne opštine su: Konjic, Mostar, Istočni Mostar, Berkovići, Bileća, Gacko, Kalinovik.

Geografija

Opština Nevesinje je brdsko-planinsko dinarsko područje sa prosječnom nadmorskom visinom od 860 metara. Smješteno je najvećim dijelom na Nevesinjskom polju, čija je ukupna površina 18 hiljada hektara. Kroz polje protiče ponornica Zalomka. Na teritoriji opštine su dvije planine, Velež sa sjeverozapadne strane i Crvanj sa sjeveroistočne. Na istoku je prostrana visoravan Morine, koju mnogi nazivaju evropskim Tibetom.

Sjeverno od grada, ispod Veleža, na udaljenosti od 4 km. je vještačko jezero Alagovac. Služi za napajanje grada. Na istočnim padinama Crvnja je Crvanjsko jezero, čija voda otiče u Neretvu.

Površina opštine je 923 km2.

Klima je kontinentalna sa dugim i hladnim zimama i kratkim i toplim ljetima. Najviše padavina je u kasnu jesen i proljeće.

Historija

Nevesinjsko polje je od praistorije, preko antike i srednjeg vijeka, zbog nemogućnosti prolaza kanjonom Neretve od Konjica do Salakovca (sjeverno od Mostara), bilo vrlo važno saobraćajno područje, jer se preko njega odvijao saobraćaj s jadranske obale u unutrašnjost. Veći broj praistorijskih naselja gradinskog tipa sa suhozidnim utvrdama, iz vremena Ilira i njihovog plemena Glindicioni, nalazi se uz pomenutu praistorijsku komunikaciju. Ovo su neke: Jasena (Runjeva glavica), Udrežnje, Trusina, Bratač, Zalom, Presjeka, Luka, U mnogima od njih kasnije su nastala i rimska antička naselja, čiji su ostaci još vidljivi. Svi putevi iz Gatačkog polja (preko Zaloma), Uloga i Kalinovika (preko planine Morine), te Blagaja i Stoca (preko Trusine), sticali su se kod vrela Drenovik u Kifinu Selu. U Drenoviku, s obje strane Zalomke, razvilo se najveće rimskodobno naselje na Nevesinjskom polju. Veliko naselje toga vremena bio je i Vjenčac, u današnjem predgrađu Nevesinja, koji je obnovljen u srednjem vijeku.

Srednji vijek

Nevesinje (latinski: Neuesigna, Netuisina, Netusina, Neusigne}- - prvi put se kao župa pominje u 12. vijeku, kada je pripadala Podgorju, a sve skupa je bilo dio Huma. Humska zemlja je priznavala vrhovnu vlast srpskih vladara Nemanjića od početka XIII do skoro polovine XIV vijeka. Prema nekim mišljenjima ime je dobilo prema riječima – neue signe – sniježna pustinja. Drugo tumačenje, jednako moguće, je da je Nevesinje dobilo ime po ljekovitoj biljci (ili više njih), koja se (ili koje su se) u staroslovenskom jeziku zvale – delesile – devet sila, što ukazuje na ljekovitu moć biljaka. Ova riječ, sa malim varijantama čuje se i danas u više slovenskih jezika, pa i u srpskohrvatskom – kao devesilj, u značenju biljke, a ponekad i kao: devesinj, nevesilj i nevesinj, prema kom obliku je i došlo do naziva Nevesinje.

Prvi pouzdani istorijski podatak o Nevesinju nalazi se u ljetopisu Pećke patrijaršije, u kom se kaže da je Sava Nemanjić u Nevesinju 1219. godine postavio prvog humskog episkopa. U dubrovačkim izvorima Nevesinje se prvi put pominje 1281. godine. Župsko sjedište nevesinjske župe i glavni grad bio je Vjenčac – Vinčac; kasnije i kneževsko sjedište. Grad se nalazio iznad sadašnjeg gradskog naselja, lokalni naziv Knežaca, Knežak ili Grad. Vidljivi su i danas ostaci vojničkog utvrđenja i gradskih zidina.

Od 1303. do 1306. godine gospodar župe Nevesinje je bio Konstantin Nemanjić, sin srpskog kralja Milutina.

Od 1327. godine, područje potpada pod bosansku vlast za vladavine bana Stjepana II Kotromanića.

U prvim decenijama 14. vijeka Nevesinjem je vladala porodica Sankovića, koji su bili uticajni i redovno su učestvovali u zborovima bosanskih velikaša kao predstavnici Humske zemlje. Ovaj vlastelinski rod Nevesinja, Zagorja (oblast Kalinovika) i proširenih krajeva: Dabar, Popovo, Primorje i Konavli, bio je politički veoma aktivan u bosanskoj državi (1330. - 1404.).

Nevesinjem su Sankovići vladali u drugoj polovini 14. vijeka i sve do 1404. godine, kad su ih pokorili Vlatko Vuković i Pavle Radenović, vladari susjednih oblasti, a Konavle, njihovu teritoriju izmedu sebe podijelili. To je bilo 1391. godine.

Prisvajanjem Zahumlja 1404. godine u kome je bilo i Nevesinje, vojvoda Sandalj Hranić Kosača – nasljednik Vlatka Vukovića, boravio je neko vrijeme u Nevesinju. Istorijski izvori zabilježili su da je 31. jula 1421. godine vojvoda Sandalj Hranić boravio u Nevesinju i primio dubrovačke poslanike, kao i 12. septembra 1430. godine. Da su Kosače često boravile i stolovale u Nevesinju, govori i podatak da je 10. oktobra 1435. godine herceg Stefan izdao povelju "Pod gradom Vjenčacem na Nevesinju".

Osmanlijsko doba

Upravo tim starim rimskim i srednjovjekovnim putem, na Zaborane iz pravca Sarajeva u proljeće 1465. godine došli su Turci i uspostavili svoj logor u nevesinjskom polju odakle su dalje krenuli u osvajanje Gacka, Bileće i Trebinja.

Već od 12. juna 1469. godine u Nevesinju se pominje vojvoda turskog porijekla. Prvo stolovanje Turaka nije bilo u Vinčacu ili u Biogradu, kako se moglo očekivati, vec u Žiljevu - četiri kilometra od Nevesinja.

Dubrovčani su po običaju novom gospodaru Nevesinja – vojvodi Huseinu poslali dar u avgustu 1470. godine. Nevesinje ima i kadiju od iste godine, dakle uspostavljena je potpuna vlast. Dolaskom Turaka u grad Vinačac-Vjenčac počinje da stagnira, a danas su na tom mjestu vidljivi bedemi i zidine vojničke kule.

Najznačajniji događaj, koji je označio kraj turske vlasti na prostoru Nevesinja je, nesumnjivo, Nevesinjska puška, ispaljena 23. juna 1875. godine u Bišini, na Četnoj poljani iz ruku nevesinjskog hajduka i harambaše Pera Tunguza i njegove čete. Na Malu Gospojinu – 8. septembra 1874. godine kod crkve u selu Biograd, Nevesinje, sazvan je zbor narodnih prvaka Nevesinja na kom je odlučeno da se krene sa ustankom u proljeće naredne godine.

Brojni su uzroci ovom ustanku, ali je neposredan povod bio napad čete harambaše Pera Tunguza na turski karavan u Bišini (put Mostar-Nevesinje), na Četnoj poljani, dana 23. juna (po novom – 5. jula) 1875. godine i ubio sedam turskih kiridžija. Kroz dva dana u crkvi u Kifinu Selu 25. juna – ( 7. jula), donešena je odluka da se akcija za ustanak ubrza i u ostalim srezovima Hercegovione. Ustaničke čete već 27. juna (9. jula) u selu Krekovi su otpočele prvu borbu. To je preraslo u opšteevropsku krizu završenom Berlinskim kongresom i okupacijom Bosne i Hercegovine, uključujući Nevesinje, od srane Austro-Ugarske).

Nezadovoljstvo novom vlašću se na prostoru Nevesinja odrazilo kroz kratkotrajni hercegovačko-bokeljski ustanak godine 1882. godine, koji je na prostoru Nevesinja počeo u Ulogu. Nevesinje tada, slično kao i mnogi drugi krajevi Istočne Hercegovine, postaje uporište srpskog nacionalizma u Bosni i Hercegovini. On se, između ostalog, odrazio i kroz pripadnost Nevesinjca Bogdana Žerajića organizaciji Mlada Bosna, kao i kroz relativno veliki broj Nevesinjaca koji su služili kao dobrovoljci u srpskoj i crnogorskoj vojsci za vrijeme balkanskih ratova. Nešto kasnije će, prema službenim statistikama, 1000 Nevesinjaca imati status srpskih dobrovoljaca na solunskom frontu.

Jugoslavenski period

Godine 1918. Nevesinje postaje dijelom Kraljevine SHS. Za vrijeme drugog svjetskog rata, kada je vlada Cvetković-Maček odlučila pristupiti Trojnom paktu, stanovništvo Nevesinja organizira demonstracije 27.3. 1941. godine. Nevesinje je također bilo jedno od rijetkih područja Kraljevine Jugoslavije na kome je u potpunosti izvršena mobilizacija u aprilskom ratu 1941. godine.

Slomom Kraljevine Jugoslavije Nevesinje ulazi u sastav NDH. Protiv novih vlasti se lokalno srpsko stanovništvo organizira u tzv. junski ustanak, koji je izbio 3.6. 1941. Kao i u mnogim drugim krajevima Jugoslavije sa srpskom većinom, ustanici će se kasnije podijeliti na rojalističke četnike i Titove partizane.

Na početku rata u BiH, Nevesinje, kao i mnogi drugi krajevi BiH sa srpskom većinom, postaje dio Republike Srpske, što je kasnije potvrđeno Daytonskim mirovnim sporazumom.

Stanovništvo

Po posljednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Nevesinje imala je 14.421 stanovnika, raspoređenih u 56 naselja.

Nacionalni sastav
Srbi	10.737 (74,45%)
Muslimani	3.313 (22,97%)
Hrvati	194 (1,34%)
Jugoslaveni	123 (0,85%)
ostali	54 (0,39%)

Nacionalni sastav 1971. godine
ukupno	19.333
Srbi	14.479 (74,89%)
Muslimani	4.370 (22,60%)
Hrvati	384 (1,98%)
Jugoslaveni	28 (0,14%)
ostali	72 (0,39%)

Naseljena mjesta su: Alagovac, Baćevina, Batkovići, Bežđeđe, Biograd (Nevesinje), Bišina, Bojišta, Borovčići, Bratač, Bratački Lug, Brežine, Budisavlje, Bukurići, Čitluk, Donja Bijenja, Donja Trusina, Donji Drežanj, Donji Lukavac, Dramiševo, Džinov Do, Džinova Mahala, Gaj, Gornja Bijenja, Gornje Brežine, Gornji Drežanj, Gornji Lukavac, Grabovica, Gvozd, Hrušta, Humčani, Istočni Biograd, Jasena, Jugovići, Kifino Selo, Kilavci, Kljen, Kljuna, Knežak, Kovačići, Krekovi, Kruševljani, Lakat, Lapčevine, Lug, Luka, Lukavac, Ljeskovik, Mijatovci, Miljevac, Nevesinje, Odžak, Plužine, Podgrađe, Postoljani, Presjeka, Pridvorci, Prkovići, Rabina, Rast, Rilja, Rogače, Seljani, Slato, Slivlje, Solakovići, Sopilja, Studenci, Šehovina, Šipačno, Šumići, Šurići, Trtine, Trusina, Udrežnje, Zaborani, Zalom, Zalužje, Zovi Do, Žerajića Bare, Žiljevo, Žuberin i Žulja.

Privreda

Na području opštine Nevesinje pod visokim ekonomskim šumama četinara i lišćara nalazi se 6.658 ha i najvećim dijelom se koriste za potrebe drvoprerađivačke industrije. Pod poljoprivrednim zemljištem obradivog tipa nalazi se 10.820 ha. Planinski pašnjak Morine obuhvata površinu od 2.040 ha i idealan je prostor za uzgoj sitne stoke. Kod individualnih poljoprivrednih proizvođača (farmera) nalazi se 7.500 goveda, 30.000 ovaca i 4.000 svinja u tovnoj sezoni. Od ruda, utvrđena su nalazišta boksita i uglja čija ekonomska valorizacija nije utvrđena. Nevesinje pruža velike mogućnosti u proizvodnji žitarica, voća, povrća i mesa i konkuriše kao sredina na širem području za proizvodnju zdrave hrane. U planu je izgradnja vjetroparka "Trusina" s firmom "Eol prvi d.o.o. Nevesinje" kao izvođačem radova.

Istaknute ličnosti

• Ratko Radovanović, poznati bivši košarkaš, prvak Evrope s KK Bosnom iz Sarajeva
• Safvet-beg Bašagić, književnik, prevodilac i orijentalista
• Smail Šikalo, bosanskohercegovački vojnik
• Goran Kovačević,vokalni solista, tekstopisac i kompozitor
• Blagoje Parović, revolucionar, komunista i učesnik Španskog građanskog rata
• Marko Rajković, nevesinjski matematičar učenik Gimnazije
• Salem Dedović, arabista, mostarski muftija
• Vladimir Ivković, nevesinjski matematičar učenik Gimnazije
• Milivoje Unković, likovni akademik
• Saša Zirojević, atletičar
• Tanja Vujičić, bivša Miss Bosne i Hercegovine za 2008.godinu
• Adnan Ćatić, alias Felix Sturm, višestruki prvak svijeta u boksu, porijeklom iz sela Žulja
• Dragomir "Dragan" Okuka, profesionalni fudbalski trener
• Predrag Pažin, poznati fudbaler
• Slaviša Brenjo, šahista
• Milanko Mučibabić, poznati džudista
• Mihajlo Labalo, poznati dobrotvor
• Milorad Telebak, poznati lingvista i lektor
• Šerif Bojičić, poznati matematičar
• Dejan Dragović, kik bokser
• Obren Ivković, narodni heroj
• Pero Zubac, književnik
• dr Špiro Soldo

Vanjske veze

Nevesinje na Wikimedijinoj ostavi

• Službene stranice Opštine Nevesinje
• Virtualna Hercegovina
• Mojahercegovina.com
• Radio Nevesinje
• Mreža savjeta učenika Republike Srpske Arhivirano 2013-08-01 na Wayback Machine-u
• Ombudsman za djecu Republike Srpske Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u
• HE Dabar
• Hercegovina Promo