Ostrożeń polny

Ostrożeń polny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	ostrożeń
Gatunek	ostrożeń polny
	Nazwa systematyczna
	Cirsium arvense (L.) Scop.; Fl. carniol. ed. 2, 2:126. 1772
Synonimy
	Carduus arvensis (L.) E. Robson; Cirsium segetum Bunge; Cirsium setosum (Willd.) Besser ex M. Bieb.; Cnicus arvensis (L.) Roth; Serratula arvensis L.,Serratula setosa Willd.;
	Carduus arvensis (L.) E. Robson; Cirsium segetum Bunge; Cirsium setosum (Willd.) Besser ex M. Bieb.; Cnicus arvensis (L.) Roth; Serratula arvensis L.,Serratula setosa Willd.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ostrożeń polny (Cirsium arvense (L.) Scop.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jego występowania to cała niemal Europa i znaczna część Azji^[3]. Obecnie jednak jest gatunkiem kosmopolitycznym. Rozprzestrzenił się również na Azorach, w Australii i Nowej Zelandii, w Ameryce Północnej, na Hawajach i w niektórych rejonach Afryki i Ameryki Północnej^[3]. W Polsce jest bardzo pospolity na całym obszarze. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[4].

Morfologia

Pokrój: Dorosła roślina osiąga 50 do 150 cm wysokości. Roślina łatwa do rozpoznania, jedynie mylona z ostami lub popłochem, oba gatunki są dwuletnie i tym samym wytwarzają zdecydowanie słabiej rozwinięty system korzeniowy^[5].
Łodyga: Obła, ale lekko kanciasta, w górnych partiach silnie rozgałęziona i nieco pajęczynowato owłosiona^[5]. Roślina wytwarza długie i dobrze rozwinięte rozłogi^[6].
Liście: Liście wydłużone, o bardzo zmiennym kształcie: od wrębnych, aż po sieczne, kolczaste. Z wierzchu zielone i nagie, pod spodem szarawe z kutnerowatym nalotem. Dolne na krótkich ogonkach, pozostałe siedzące. Siewka — łodyżka podliścieniowa jest krótka, naga barwy biało-zielonej. Liścienie odwrotnie jajowate lub owalne wydłużone, na obu końcach zaokrąglone osadzone na nagich zielonych, krótkich ogonkach. Siewka jest rozetą ze skrętolegle ułożonymi liścieniami i liśćmi. Pierwsze liście jajowate kolejne coraz bardziej wydłużone na szczycie i u nasady zwężające się, na brzegach ząbkowane kolczaste. Blaszki liściowe pod spodem popielate z powodu gęstego pajęczynowatego owłosienia^[7].
Kwiaty: Roślina dwupienna. Kwiaty zebrane w kwiatostan zbiorowy. Tworzą go liczne, jajowatowalcowate koszyczki o barwie fioletowej lub różowej, rzadziej białe. Koszyczki z kolei tworzą baldachogrono. Pojedynczy koszyczek ma wraz z kwiatami długość 15–20 mm, a owocujący do 35 mm. Puch kielichowy (podczas przekwitania) dłuższy od korony. Korona podzielona niemal do nasady na 5 płatków. Pręciki o nagich nitkach. Kwiaty żeńskie o bardzo silnym aromacie^[5]^[8].
Owoc: Niełupki o długości 3 mm, z puchem kielichowym o pierzasto rozgałęzionych szczecinkach, które wydłużają się podczas dojrzewania owocu^[8].
Korzeń: Bardzo silnie rozwinięty – głęboki i silnie rozgałęziony^[8].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit korzeniowy^[8]. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez owady^[9]. Jedna roślina wytwarza około 1-5 tysięcy nasion, które jednak mają małą zdolność kiełkowania – kiełkuje tylko niewielka ich część. Zachowują zdolność kiełkowania do 20 lat. Kiełkują wiosną. Roślina rozmnaża się głównie przez oderwane rozłogi korzeniowe, rzadziej przez nasiona^[6].
Siedlisko: Roślina synantropijna, rosnąca głównie na siedliskach ruderalnych i segetalnych; na ścierniskach, w ogrodach, na łąkach, pastwiskach i trawnikach, na nieużytkach, terenach kolejowych, wysypiskach, poboczach dróg, w rowach, nad rzekami. Rośnie na wszystkich typach gleb, ale najchętniej na dobrze przewietrzanych, zasobnych w składniki pokarmowe, toleruje silnie zasolone gleby^[8]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Artemisietea vulgaris^[10].
Skład fitochemiczny: Ziele zawiera laktony, polifenole, alkaloidy (taliacyna, raufolina), fitosterole, luteolinę. W korzeniu znajdują się alkaloidy i fitosterole^[11].
Zmienność

Tworzy mieszańce z następującymi gatunkami: ostrożeń bezłodygowy (Cirsium acaule), ostrożeń błotny (Cirsium palustre), ostrożeń głowacz (Cirsium eriophorum), ostrożeń lancetowaty (Cirsium lanceolatum), ostrożeń lepki (Cirsium erisithales)^[4].

Korelacje międzygatunkowe

Pasożytują na nim niektóre gatunki grzybów: Bremia lactucae, Erysiphe mayorii, Golovinomyces cichoracearum, Puccinia cnici, Puccinia punctiformis, Albugo tragopogonis, Ramularia cynarae, Ramularia cynarae emend, Phyllosticta cirsii i bakteria Pseudomonas syringae. Żerują na nim niektóre gatunki chrząszczy, muchówek, pluskwiaków^[12].

Znaczenie w rolnictwie

W uprawach rolnych jest uciążliwym chwastem, szczególnie na pastwiskach. Rozmnaża się bardzo łatwo; każdy odcięty kawałek pędu może utworzyć nową roślinę. Na poziomych pędach podziemnych stale tworzy nowe pączki dające początek nowym pędom nadziemnym^[9]. Próg szkodliwości gospodarczej we wszystkich uprawach waha się od 0,5-1,0 rośliny/m²^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
↑ ^a ^b Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
↑ ^a ^b Ostrożeń polny. [dostęp 2007-12-07].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ dr Henryk Różański. Ostrożeń polny – Cirsium arvense (L.) Scopoli w medycynie ludowej. [dostęp 2018-01-15].
↑ Malcolm Storey: Cirsium arvense (L.) Scop. (Creeping Thistle). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-28].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].

[rutkowski-4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN83-01-14342-8.

[mowszowicz-5] Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[horst-6] Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.

[A-7] Ostrożeń polny. [dostęp 2007-12-07].

[sudnik-8] Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[klucz-9] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozanski-11] r Henryk Różański. Ostrożeń polny – Cirsium arvense (L.) Scopoli w medycynie ludowej. [dostęp 2018-01-15].

[bioinfo-12] Malcolm Storey: Cirsium arvense (L.) Scop. (Creeping Thistle). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-28].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]