Eponimy medyczne

Eponimy medyczne – terminy używane w medycynie, określające przede wszystkim jednostki i objawy chorobowe oraz pojęcia anatomiczne i fizjologiczne, biorące swoją nazwę od nazwisk ludzi, najczęściej lekarzy, którzy opisali je po raz pierwszy. Rzadziej eponimy pochodzą od nazwisk pacjentów (np. choroba Lou Gehriga, zespół Cowden) albo postaci mitologicznych (np. zespół Proteusza) bądź literackich (np. zespół Otella). Tworzenie eponimów medycznych jest praktyką od wieków stosowaną w zachodniej medycynie. W czasach, gdy nauka nie potrafiła określić przyczyny większości chorób, często o zbliżonym obrazie klinicznym, nadanie im charakterystycznych nazw pozwalało uporządkować gromadzoną wiedzę medyczną.

Obecnie w medycynie odchodzi się od tworzenia nowych eponimów medycznych. Ujednolicenie mianownictwa anatomicznego sprawiło, że wiele eponimów anatomicznych zostało zarzuconych; postęp wiedzy w wielu specjalnościach klinicznych sprawił też, że niektóre choroby, opisywane dotąd jako odrębne jednostki nozologiczne, okazały się mieć tę samą przyczynę. W XX wieku stopniowo zmienił się też styl uprawiania nauki, także medycyny, i coraz mniej odkryć, w tym nowych chorób, zależało od jednego naukowca. Międzynarodowy zasięg czasopism medycznych także wymagał ujednolicenia mianownictwa, a w wielu krajach funkcjonowały (i nadal funkcjonują) zwyczajowe nazw chorób, nieużywane poza jego granicami. Przykładem może być nazwa choroby Leśniowskiego-Crohna, stosowana jedynie w Polsce, albo zespół Szereszewskiego-Turnera, używana w krajach dawnego ZSRR na określenie zespołu Turnera. Niektóre eponimy powoli tracą na znaczeniu i idą w zapomnienie, podczas gdy inne są dalej bardzo powszechne (np. zespół Downa, choroba Alzheimera).

Argumenty zwolenników eponimów medycznych są następujące^[1]:

ułatwiają zapamiętanie nazwy choroby, nierzadko są krótsze od pełnej nazwy choroby niebędącej eponimem
niekiedy zastępują powszechną, ale niepoprawną nazwę choroby
zespół może mieć złożoną etiologię, trudną do uwzględnienia w opisowej nazwie
używanie eponimów medycznych jest wyrazem pamięci o lekarzach zasłużonych dla medycyny.

Argumenty przeciwników eponimów medycznych^[2]^[3]:

nie niosą żadnej informacji o chorobie, poza historyczną
nazwy faworyzują medycynę zachodnią
często pierwszeństwo w odkryciu choroby przypisano innej osobie
eponimy mogą honorować osoby niegodne tego zaszczytu
w wielu krajach funkcjonują „narodowe” eponimy, niezrozumiałe dla lekarzy innych narodowości.

Eponimy medyczne a Holocaust

Nieodosobnione są głosy nawołujące do zarzucenia eponimów honorujących lekarzy, którzy sprzeniewierzyli się swojej profesji, mając swój udział w Holocauście (czynny, jako lekarze obozowi, albo mniej dobitny, ograniczający się do popierania nazistów) oraz popierając ruch eugeniczny^[4]^[5]. Na 18. Międzynarodowym Spotkaniu Izraelskiego Towarzystwa Medycznego w 2007 roku przedstawiono referat wskazujący osoby uhonorowane „niesłusznie”, a także lekarzy, którzy zginęli w obozach koncentracyjnych lub czynnie sprzeciwiali się nazizmowi^[6]. Do pierwszej grupy zaliczono Hansa Eppingera, Juliusa Hallervordena, Jussufa Ibrahima, Eduarda Pernkopfa, Hansa Conrada Juliusa Reitera, Hansa-Joachima Scherera, Hugona Spatza, Waltera Stoeckela, Friedricha Wegenera; grupa lekarzy popierających eugenikę była większa, autorzy wskazali nazwiska Eugene Charlesa Aperta, Wilhelma Hisa Jr, Roberta Foster Kennedy’ego i Madge Thurlow Macklin. Do drugiej grupy lekarzy więzionych lub zamordowanych w obozach koncentracyjnych należą Abraham Buschke, Simon van Creveld, Łucja Frey-Gottesman, Karl Herxheimer, Ludwig Pick, Jenö Alexander Pólya, Arthur Simons.

Część z tych eponimów budziła kontrowersje już wcześniej; proponowano zastąpić nazwę zespołu Reitera w połowie lat 90^[7]^[8], ziarniniakowatość Wegenera również, aczkolwiek wina Wegenera nie jest oceniana tak jednoznacznie^[9]^[10]. Podważono też zasadność honorowania nazwą zespołu Rene Leriche’a^[11].

Forma dzierżawcza i mianownikowa

W literaturze anglojęzycznej spotyka się niekonsekwencję w stosowaniu formy dzierżawczej i formy mianownikowej nazwisk w nazwach eponimicznych. Niektóre czasopisma (np. New England Journal of Medicine) konsekwentnie stosują formę dzierżawczą (np. Duchenne’s dystrophy), natomiast czasopisma American Medical Association, twórcy katalogu Mendelian Inheritance in Man, członkowie Council of Science Editors i redaktorzy części podręczników (m.in. Neurologii Merritta) opowiadają się za formą mianownikową (Duchenne dystrophy)^[12].

Liczba eponimów medycznych

Nie wiadomo ile dokładnie eponimów medycznych powstało. W internetowej bazie danych WhoNamedIt założonej przez Ole Daniela Enersena w 1994 roku według stanu na kwiecień 2008 znajdowało się 8086 eponimów opisanych w 3990 osobnych hasłach, którym odpowiada 3189 biogramów uhonorowanych lekarzy^[13]. Drugie wydanie słownika eponimów medycznych Stedman’s Medical Eponyms (Lippincott Williams & Wilkins 2005) zawiera ponad 15 000 haseł^[14]. Popularnych i używanych do dziś eponimów jest dużo mniej, jednak podręczniki medycyny nadal chętnie z nich korzystają. Dwutomowy podręcznik Choroby wewnętrzne (Medycyna Praktyczna, Kraków 2005) samych eponimicznych nazw zespołów chorobowych wymienia około 140^[15].

Lista eponimów medycznych

Najliczniejsze grupy eponimów medycznych stanowią terminy określające nazwy chorób i nazwy objawów chorobowych, a także odnoszące się do anatomii człowieka. Zobacz osobne artykuły by zapoznać się z listami tych nazw i nazwisk, od których wzięły swoje nazwy.

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż Przypisy Bibliografia

A

test Aalsmeera – William Charles Aalsmeer
reakcja Abderhaldena – Emil Abderhalden
test Adama
liczba Addisa – Thomas Addis
próba Addisa-Shevky – Thomas Addis, Marion C. Shevky
próba Adlera – Oskar Adler
dźwignia Albarrana
metoda Aldridge'a
prawo Aleksandra
test Amotta-Saundersa
metoda Amreicha-Richtera
test Amslera – Marc Amsler
objaw Amussata
test Anvila
skala Apgar – Virginia Apgar
test Apleya
wzór Areya – Leslie Brainerd Arey
metoda Arlta
prawo Arndta-Schulza
wzór Arnetha – Joseph Arneth
reakcja Arthusa – Nicolas Maurice Arthus
próba Aschheima-Zondeka
komórki Askanazy'ego
skala Astlera-Collera
współczynnik Ayali – Giuseppe Ayala

B

C

pierścienie Cabota – Richard Clarke Cabot
operacja Caldwella-Luca – Georg Caldwell, Henri P. Luc
kikut Callandera
łuk Calvego
test Casoniego
odczyn Castellaniego – Aldo Castellani
skala Centora – Robert M. Centor
objaw Chadwicka – James Read Chadwick
linia Chamberlaina – W. Edward Chamberlain
kryształy Charcota-Leydena – Jean-Martin Charcot, Ernst Viktor von Leyden
odczyn Chediaka – Alexander Moisés Chédiak
zacisk Cherona
skala Childa-Pugha – C.G. Child, R.N. Pugh
operacja Choparta
przetoka Cimino-Brescii
czynnik Christmasa – Stephen Christmas
test Clarka – Peter A. Clark
metoda Cobba – John Robert Cobb
odczyn Coburna-Pauliego
wzór Cockcrofta-Gaulta
rozwieracz Collina
odczyn Coombsa – Robin Coombs
próba Cottle’a, test Cottle’a – Maurice Cottle
test Cozena
Zabieg Credégo, zabieg położniczy Credego – Carl Credé
kapsułka Crosby’ego –William Holmes Crosby
klamra Crutchfielda
spirale Curschmanna – Hans Curschmann
test Cutlera – Jacob Cutler
odruch Czermaka – Johann Nepomuk Czermak

D

E

F

G

H

I

J

K

odczyn Kahna
wziernik Kallmorgena
metoda Kaltenborna-Evjentha
zacisk Kantrowitza
skala Karnofsky’ego – David A. Karnofsky
ćwiczenia Kegla
dren Kehra – Hans Kehr
układ Kell – Kellacher (nazwisko pacjentki)
skala Kellgrena-Lawrence’a
klasyfikacja Killipa-Kimballa
drut Kirschnera – Martin Kirschner
rama Kirschnera – Martin Kirschner
test Kleinhauera-Bertkego
hipoteza Knudsona – Alfred G. Knudson
zacisk Kochera(-Ochsnera)
klem Kochera
sposób Kochera
klasyfikacja Kodsiego
metoda Korotkowa – Nikołaj Korotkow
test Krausa-Webera
test Kremera
zabieg Kristellera (manewr, rękoczyn) – Samuel Kristeller
postrzał Krönleina
gwóźdź Küntschera
odczyn Kveima, antygen Kveima – Morten Ansgar Kveim

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

próba Takaty-Ary – Maki Takata, K. Ara
białko Tamma-Horsfalla – Igor Tamm, Frank L. Horsfall
skala Tannera
metoda Tannera-Whitehouse’a – J.M. Tanner, R.H. Whitehouse
plamki Tardieu
próba Taschena
kryształy Teichmanna – Ludwik Teichmann
cewnik Tenckhoffa
szyna Thomasa, obcas Thomasa
test Thomsona
próba Thorna
wskaźnik Tiffeneau, próba Tiffeneau – Robert Tiffeneau
nóż Tobolda
fundoplikacja Toupeta – André Toupet
próba Traugotta
pozycja Trendelenburga – Friedrich Trendelenburg
próba Trendelenburga – Friedrich Trendelenburg
ułożenie Trendelenburga – Friedrich Trendelenburg
obręcz Turnerra-Warwicka
test Tzancka – Arnault Tzanck

U

W

V

X

Y

test Yargasona

Z

Przypisy

↑ Whitworth JA. Should eponyms be abandoned? No. „BMJ”. 335. 7617, s. 425, 2007. PMID: 17762034.
↑ Woywodt A, Matteson E. Should eponyms be abandoned? Yes. „BMJ”. 335. 7617, s. 424, 2007. PMID: 17762033.
↑ Matteson EL. All medical eponyms should be abandoned. „Presse Med”. 37. 2 Pt 1, s. 250–251, 2008. DOI: 10.1016/j.lpm.2007.11.005. PMID: 18164176.
↑ Halioua B. [No eponyms to honor Nazi doctors]. „Presse Med”. 36 (11 Pt 1), s. 1525–1526, 2007. DOI: 10.1016/j.lpm.2007.07.005. PMID: 17889496.
↑ Tovi J. [Eponyms connected to war crimes should be cleaned up. Focus on acts of cruelty during nazism]. „Lakartidningen”. 105. 5, s. 282–284, 2008. PMID: 18368956.
↑ Strous R.D., Edelman M.C. Eponyms and the Nazi era: time to remember and time for change. „Isr Med Assoc J”. 3 (9), s. 207–214, 2007. PMID: 17402342. PDF.
↑ Panush R.S., Paraschiv D., Dorff R.E. The tainted legacy of Hans Reiter. „Semin Arthritis Rheum”. 32 (4), s. 231–236, 2003. DOI: 10.1053/sarh.2003.49997. PMID: 12621586.
↑ Gross H.S. Changing the name of Reiter’s syndrome: a psychiatric perspective. „Semin Arthritis Rheum”. 32 (4), s. 242–243, 2003. DOI: 10.1053/sarh.2003.49998. PMID: 12621588.
↑ DeRemee R.A. Friedrich Wegener and the nature of fame. „Adv Exp Med Biol”. 336, s. 1–4, 1994. PMID: 8296594.
↑ Rosen M.J. Dr. Friedrich Wegener, the ACCP, and History. „Chest”. 132 (3), s. 739–741, 2007. DOI: 10.1378/chest.07-0769. PMID: 17873183.
↑ Halioua B. Does Rene Leriche merit eponymous distinction?. „Int J Cardiol”. 124 (1), s. 1–5, 2008. DOI: 10.1016/j.ijcard.2007.05.115. PMID: 17765342.
↑ Przedmowa, [w:] Neurologia Merritta. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2008, ss. XI-XII. ISBN 978-83-60290-29-3.
↑ www.whonamedit.com.
↑ Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman’s medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 978-0-7817-5443-9.
↑ Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne, t. 1-2. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-7430-031-0.

Bibliografia

Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman’s medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 978-0-7817-5443-9.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[no-1] Whitworth JA. Should eponyms be abandoned? No. „BMJ”. 335. 7617, s. 425, 2007. PMID: 17762034.

[yes-2] Woywodt A, Matteson E. Should eponyms be abandoned? Yes. „BMJ”. 335. 7617, s. 424, 2007. PMID: 17762033.

[3] Matteson EL. All medical eponyms should be abandoned. „Presse Med”. 37. 2 Pt 1, s. 250–251, 2008. DOI: 10.1016/j.lpm.2007.11.005. PMID: 18164176.

[4] Halioua B. [No eponyms to honor Nazi doctors]. „Presse Med”. 36 (11 Pt 1), s. 1525–1526, 2007. DOI: 10.1016/j.lpm.2007.07.005. PMID: 17889496.

[5] Tovi J. [Eponyms connected to war crimes should be cleaned up. Focus on acts of cruelty during nazism]. „Lakartidningen”. 105. 5, s. 282–284, 2008. PMID: 18368956.

[6] Strous R.D., Edelman M.C. Eponyms and the Nazi era: time to remember and time for change. „Isr Med Assoc J”. 3 (9), s. 207–214, 2007. PMID: 17402342. PDF.

[7] Panush R.S., Paraschiv D., Dorff R.E. The tainted legacy of Hans Reiter. „Semin Arthritis Rheum”. 32 (4), s. 231–236, 2003. DOI: 10.1053/sarh.2003.49997. PMID: 12621586.

[8] Gross H.S. Changing the name of Reiter’s syndrome: a psychiatric perspective. „Semin Arthritis Rheum”. 32 (4), s. 242–243, 2003. DOI: 10.1053/sarh.2003.49998. PMID: 12621588.

[9] DeRemee R.A. Friedrich Wegener and the nature of fame. „Adv Exp Med Biol”. 336, s. 1–4, 1994. PMID: 8296594.

[10] Rosen M.J. Dr. Friedrich Wegener, the ACCP, and History. „Chest”. 132 (3), s. 739–741, 2007. DOI: 10.1378/chest.07-0769. PMID: 17873183.

[11] Halioua B. Does Rene Leriche merit eponymous distinction?. „Int J Cardiol”. 124 (1), s. 1–5, 2008. DOI: 10.1016/j.ijcard.2007.05.115. PMID: 17765342.

[12] Przedmowa, [w:] Neurologia Merritta. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2008, ss. XI-XII. ISBN 978-83-60290-29-3.

[13] www.whonamedit.com.

[14] Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman’s medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 978-0-7817-5443-9.

[15] Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne, t. 1-2. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-7430-031-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]