Samolot

Samolot pasażerski Airbus A380

Samolot – załogowy bądź bezzałogowy statek powietrzny cięższy od powietrza (aerodyna), utrzymujący się w powietrzu dzięki sile nośnej wytwarzanej za pomocą nieruchomych, w danych warunkach, względem statku skrzydeł. Ciąg potrzebny do utrzymania prędkości w locie poziomym wytwarzany jest przez jeden lub więcej silników.

Wyróżnia się dwa rodzaje napędów:

• śmigłowy, w którym moment obrotowy silnika zamieniany jest na ciąg za pomocą śmigła; do takiego napędu stosuje się silniki tłokowe lub turbinowe,
• odrzutowy, w którym ciąg wytwarzany jest bezpośrednio w silniku; zwykle stosuje się silniki turboodrzutowe, silniki rakietowe wykorzystywane są głównie w konstrukcjach eksperymentalnych lub jako napęd pomocniczy przy starcie.

Historia samolotu

Samolot braci Wright podczas pierwszego lotu

Dwupłatowiec Focke-Wulf Fw 44

Samolot pożarniczy Bombardier 415

Ludzie od niepamiętnych czasów marzyli o lataniu. Na podstawie obserwacji ptaków Leonardo da Vinci (1452–1519) zaprojektował pierwszą lotnię. Pionierzy latania, tacy jak Niemiec Otto Lilienthal (1848–1896), udowodnili, że szybowiec może wynieść człowieka w powietrze.

Pod koniec XIX w. wielu wynalazców próbowało skonstruować samolot, czyli szybowiec z napędem. Udało się to dwóm Amerykanom braciom Orville’owi (1871–1948) i Wilburowi (1867–1912) Wrightom, którzy zbudowali samolot poruszany silnikiem tłokowym i w 1903 roku dokonali pierwszego kontrolowanego przelotu. Trwał on 12 sekund. Tego samego dnia bracia dokonali kolejnych trzech przelotów, w których samolot przeleciał 270 metrów, a najdłuższy lot trwał 59 sekund. Ten rok uznaje się za początek ery samolotów. Bracia Wright nie byli jednak pierwszymi, którzy zasłużyli się na polu budowy samolotów. Pierwszym człowiekiem, o którym można powiedzieć, że podróżował na pokładzie samolotu, był Clément Ader (1841–1925), który wzniósł się maszyną napędzaną silnikiem parowym.

Pierwsze prace nad silnikiem odrzutowym prowadzono w latach 30. XX wieku. Silniki tłokowe okazały się niezbyt przydatne przy dużych prędkościach oraz na znacznych wysokościach, gdzie powietrze jest rozrzedzone. Potrzebny był nowy typ silnika. Już w latach 30. XX w. brytyjski inżynier Frank Whittle (1907–1996) opatentował projekt silnika odrzutowego, ale pierwszym odrzutowcem był niemiecki Heinkel He 178, poddany próbom w 1939 roku. Brytyjskie i amerykańskie odrzutowce pojawiły się niedługo potem, w czasie drugiej wojny światowej. Dzisiejsze tego typu samoloty mogą pokonać barierę prędkości dźwięku.

Polską nazwę „samolot” wprowadził Władysław Umiński, używając jej po raz pierwszy w swojej powieści Samolotem naokoło świata z 1911.

Cechy konstrukcyjne samolotów

Elementy konstrukcji na przykładzie samolotu PZL-104 Wilga

Ogólne określenie charakterystycznych rozwiązań zastosowanych przy budowie określonego samolotu. Mogą dotyczyć między innymi:

• liczby płatów – są to samoloty:
  • jednopłatowe,
  • półtorapłatowe,
  • dwupłatowe,
  • trójpłatowe;

• umocowania na kadłubie głównego płatu – są to samoloty:
  • dolnopłaty,
  • średniopłaty,
  • górnopłaty – specjalną odmianą górnopłatu jest płat Puławskiego polskiej konstrukcji;
• liczby zamontowanych silników – są to samoloty:
  • jednosilnikowe,
  • wielosilnikowe:
    • dwusilnikowe,
    • trójsilnikowe,
    • czterosilnikowe
    • ...;

• liczby kadłubów – są to samoloty:
  • jednokadłubowe,
  • dwukadłubowe (tzw. latająca rama, belkowiec),
  • bezkadłubowe (tzw. latające skrzydło – rzadko spotykane);
• umocowania płatu – są to samoloty:
  • wolnonośne,
  • zastrzałowe;
• rodzaju podwozia – są to samoloty:
  • z podwoziem stałym,
  • z podwoziem chowanym;
• przeznaczenia:
  • towarowe,
  • pasażerskie,
  • cywilne,
  • osobiste,
  • turystyczne,
  • rozpoznawcze,
  • patrolowe,
  • poszukiwania okrętów podwodnych,
  • szturmowe,
  • walki radioelektronicznej,
  • szkolno-treningowe,
  • sportowe,
  • rekordowe,
  • ratownicze,
  • sanitarne,
  • transportowe,
  • bombowe,
  • myśliwskie:
    • myśliwce bombardujące,
    • myśliwce przechwytujące,
    • myśliwce przewagi powietrznej,
    • myśliwce dzienne,
    • myśliwce nocne,
    • myśliwce wielozadaniowe;
  • wielozadaniowe samoloty bojowe,
  • samoloty zwalczania okrętów podwodnych;

Samolot bezzałogowy MQ-4C Triton

• sposobu prowadzenia – są to samoloty:
  • załogowe,
  • bezzałogowe;
• sposobu startu i lądowania:
  • konwencjonalnego startu i lądowania,
  • krótkiego startu i lądowania,
  • krótkiego startu i pionowego lądowania,
  • pionowego startu i lądowania,
  • pionowego startu i konwencjonalnego lądowania,
  • pionowego lub krótkiego startu i lądowania,
  • startu katapultowego i lądowania konwencjonalnego lub krótkiego,
  • lądowania z użyciem linii hamujących,
  • startu wspomaganego katapultą,
  • startu wspomaganego dodatkowym silnikiem odrzutowym,
  • startu wspomaganego rakietą startową,
  • samoloty wystrzeliwane z wyrzutni.

Zobacz też

• sterowanie samolotem za pomocą dżojstika
• samoloty bojowe: myśliwiec, bombowiec
• samolot kosmiczny
• lotnictwo, lotnictwo wojskowe do roku 1914
• Aeroklub Polski
• wodnosamolot
• lista producentów samolotów
• transport lotniczy
• wypadek lotniczy
• prawo lotnicze
• lista samolotów i śmigłowców według daty pierwszego lotu

Bibliografia

• Edward Malak: Samolot dzieło człowieka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993. ISBN 83-04-04177-4. OCLC 751113861.