Vejatz lo contengut

Ax

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Vilatge d'Occitània
Ax
Ax-les-Thermes
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
La passarèla Camp de Gramon sus Orièja amb la glèisa d'Ax.
Armas
Geografia fisica
geolocalizacion
Coordenadas 42° 43′ 13″ N, 1° 50′ 23″ E
Superfícia 30,26 km²
Altituds
 · Maximala
 · Mejana
 · Minimala
 
2 411 m
740 m
697 m
Geografia politica
País País de Fois Armas del País de Fois
Estat Bandièra de França França
Region
76
Occitània
Departament
9
Arièja Armas del Departament d'Arièja
Arrondiment
091
Fois
Canton
0901
Burèu centralizator del canton de Nauta Ariège (caplòc del canton d'Ax abans 2015)
Intercom
240900266
CC de Nauta Arièja
Cònsol Dominique Fourcade
(2020-2026)
Geografia umana
Populacion
Populacion totala
(2018)
1 277 ab.
Evolucion de la populacion
Evolucion de la populacion

1 343 ab.
Autras informacions
Còde postal 09110
Còde INSEE 09032

Ax[1],[2],[3],[4] o Acs[5] [6], o dins la practica la Vila d'Ax/la Vila d'Acs [7] [labilo'dats] (Ax-les-Thermes en francés) es una comuna occitana del País de Fois, situada administrativament dins lo departament d'Arièja e la region d'Occitània, ancianament de Miègjorn-Pirenèus. Gràcias a sas fonts nombrosas (mai de 70), la vila, que comptava 1.318 abitants en 2012, venguèt un centre del termalisme tre lo sègle XVIII, e coneguèt puèi una prosperitat economica, consolidada per l'arribada del tren e l'implantacion de casinòs, que perdurèt fins a la mitat del sègle XX.

L'endreit s'es especializat tanben dins los espòrts de nèu, subretot a partir de la creacion en 1955 de l'estacion Ax 3 Domenis.

Ax se situa dins los Pirenèus foishencs, a una altitud mejana de 720 mètres, al confluent d'Orièja, d'Arièja e de Lausa. Sa posicion geografica particulara, a la termièra d'Andòrra e a un trentenat de quilomètres de la frontièra amb l'estat espanhòl, ne faguèt una tèrra de passatge essenciala dins las migracions e relacions occitanocatalanas.

Comunas a l'entorn.

Perimètre del territòri

[modificar | Modificar lo còdi]
Comunas confrontantas de La Vila d'Ax
Inhaus
Sorjat
Ascon
Savinhac La Vila d'Ax
Merens Orgeish

La prononciacion es [ats]. Las fòrmas ancianas son : villa Aquis en 987, (villa de) Aquis, (castrum de) Ags en 1064-1095 e 1094, Aigs en 1085, Ax, (villam) Aigts en 1118, Aqs en 1205 e 1293, Ax en 1228, 1236, 1261, 1273, 1284, 1302, 1304, 1308, 1318-25, 1320, 1324, 1325, 1329, 1381, 1385, 1390, 1391, 1398, 1418, 1425, 1441, 1444, 1445, 1446, 1450, cap a 1460, villa nova de Ax en 1241, Axs en 1248 (5 mencions), 1380, 1381, Acquis en 1250, Achs, villae de Ax en 1272, villam de Ax en 1308, la viele bielhe Dax, Ax en Savartes en 1444 e 1450, Dax, Villa d'Ax en 1445, Viladax en 1445-1446, villa balneorum d'Ax en 1459[8].

Segon Dauzat, Astor e Cherpillod (citats per Patrici Pojada), lo nom ven de aquis, l'ablatiu-locatiu plural de aqua, « aiga », e correspond mai que mai a d'aigas termalas [9],[10]. Negre, citat per Patrici Pojada, precisa que l'ablatiu-locatiu plural aquis significa « a las aigas ». D'autres autors, citats per P. Pojada e Patrici Pojada el-meteis confirman las explicacions precedentas. Lo nom sembla latin e se referís a las fonts d'aigas caudas que sorgentan del territòri, a l'origina del termalisme[8].
Pr'amor de la predominància enòrma de las fòrmas Ax, P. Pojada justifica son refús de la grafia normala Acs e preconisa Ax o La Vila d'Ax, fòrma longa usitada localament[8] (véser Montalhon). Las causidas graficas dependon de règlas generalas e non pas del compòrtament e de las costumas dels escribas medievals per tala o tala localitat.
L'apondi de la fin del sègle XIX, -Les-Thermes, es inusitat en occitan e en francés[8].

Administracion

[modificar | Modificar lo còdi]
Lista dels cònsols successius
Periòde Identitat Etiqueta Qualitat
2014 2026 Dominique Fourcade Divèrs Esquèrra  
març de 2008 2014 Pierre Peyronne PS  
març de 2001 març de 2008 Alain Chenebeau PS  
1995 2001 Augustin Bonrepaux PS ancian cònsol d'Orlun, conselhièr general (1976-2015), president del Conselh General (2001-2014) deputat (1981-2007)
Totas las donadas non son pas encara conegudas.
  • Abans la refòrma cantonala de 2014, aplicada en 2015, la comuna èra del canton d'Ax; es ara del canton de Haute Ariège (en francés), donc de Nauta Arièja.
modificar « persona »
 v · d · m 
Evolucion demografica
Populacion comunala actuala (2013): , totala:

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851
1 554 1 504 1 773 1 863 1 927 1 991 1 908 1 881 1 843

1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896
1 710 1 679 1 632 1 693 1 695 1 746 1 813 1 609 1 545

1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954
1 503 1 480 1 624 1 563 1 330 1 338 1 312 1 501 1 422

1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2008
1 628
1 688
1 562
1 478
1 489
1 441
1 509
1 467
Cercar
2009 2010
1 384
1 464
1 363
1 441
Fonts
Base Cassini de l'EHESS - Nombre retengut a partir de 1962 : Populacion sens comptes dobles - Sit de l'INSEE
Evolucion de la populacion 1962-2008
Evolucion de la populacion 1962-2008


  • En 2018 la populacion èra de 1277 abitants e la densitat èra de 42,2 ab/km².
Un establiment termal
Bacin dels Ladres
Lo casinò

Las activitats localas son principalament l'elevatge (bovins, ovins), lo torisme amb lo termalisme e los espòrts d'ivèrn.

Lòcs e monuments

[modificar | Modificar lo còdi]
  • L'Estacion d'espòrts d'ivèrn Ax 3 Domenis.
  • Lo Bacin dels Ladres, al centre de la vila, es alimentat per de fonts caudas que sòrten de tèrra a 77 °C. La mai coneguda es la font dels canons. A l'Edat Mejana, aquel bacin servissiá per garir los leproses, un espital es situat a 1 mètre. Lo bacin foguèt construit per òrdre de Rogièr comte de Fois del temps de Loís IX.

Personalitats ligadas amb la comuna

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Notas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. Pojada, Patrici. Repertòri toponimic de las comunas de la region Miègjorn-Pirenèus. Nouvelles Éditions Loubatières, 2009. ISBN 978-2-86266-573-3. 
  2. «Toponimia occitana».
  3. Congrès permanent de la lenga occitana. «Top'Òc: Diccionari toponimic occitan».
  4. Institut d'Estudis Occitans. «BdTopoc–Geoccitania».
  5. https://web.archive.org/web/20120111152803/https://toponimiaoc.webs.com/09arija.htm
  6. https://books.openedition.org/pulm/1024>"Quora la divergéncia grafica complica pas la lectura, se podriá admetre lei grafias divergentas que se son sedimentadas. Lei sits d’estacions termalas an fornit de toponims similars a partir dau latin Aquis, De Aquis, qu’es l’ablatiu locatiu plurau de aqua. legissèm Ax en País de Fois (Alibèrt 1935, 419; Deledar & Poujade 1992) e Dacs (Shalòssa) en Shalòssa (Petit dictionnaire, 1984. 128). Una uniformizacion grafica Ax/Dax o Acs/Dacs es pas indispensabla en tèrmes practics de lectura. Amb la meteissa racina avèm Ais de Provença ; una grafia Aix* o Aics* seriá una tissa pedanta e inutila." e Domergue Sumien, https://web.archive.org/web/20171107022730/https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/2381/lei-noms-dais-de-provenca-de-dacs-e-de-la-vila-dax
  7. Patrici Pojada, Repertòri toponimic de las Comunas de la Region Miègjorn-Pirenèus, ed. Loubatières, Portèth de Garona, 2009, p. 41
  8. 8,0 8,1 8,2 et 8,3 Patrici Poujade, Dictionnaire toponymique de l'Ariège, ed. IEO d'Arièja, 2021, p. 83-85
  9. Albert Dauzat, Charles Rostaing, Dictionnaire étymologique des Noms de Lieux en France, Librairie Guénégaud, reedicion 1984, p. 7, a Aix-1
  10. https://web.archive.org/web/20090130055417/https://www.histariege.com/ax_les_thermes.htm
  11. Pierre Brun, « Un helléniste du dix-septième siècle : Pierre Bertrand de Mérignon d'Ax-les-Thermes », Annales du Midi, 1894, p. 327-348

Véser tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]