Brontekst bekijken van China

{{Zie artikel|Dit artikel beschrijft het historische en geografische China. Zie ook [[Volksrepubliek China]] voor de huidige staat op het Chinese vasteland en [[Taiwan]] voor de zogeheten Republiek China. Zie [[China (doorverwijspagina)]] voor andere betekenissen.}}
{{Infobox Chinese namen
| afbeelding = The Great Wall pic 1.jpg
| onderschrift = [[Chinese Muur]]
| TChinees = 中國
| VChinees = 中国
| Pinyin = Zhōngguó
| WGiles = Chung<sup>1</sup> kuo<sup>2</sup>
| Eng = China
| Kantonees = Chóng Kwôk
| Yale = jung<sup>1</sup> gwok<sup>3</sup>
| Jyut = zung<sup>1</sup> gwok<sup>3</sup>
| Dapeng = Chong Kwôk
| Waitau = zung<sup>1</sup> gwok<sup>2</sup>
| Hkhakka = zung<sup>1</sup> get<sup>5</sup>
| twhakka = Chûng-koet
| Meixian = zhung<sup>1</sup> gwet<sup>7</sup>
| Chaozhou =
| Peng'im = dong<sup>1</sup> gok<sup>4</sup>
| Minnan = Tiong-kok
| Mindong = Dṳ̆ng-guók
| Sjang = [ʦuŋ koʔ]
| letterl = land in het midden (van de wereld)
| Anders =
}}
{{Link portaal|China}}

'''China''' is een groot land met een zeer lange geschiedenis, een oude beschaving en cultuur in [[Oost-Azië]]. Het hart van China beslaat het vruchtbare gebied tussen de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]] ten oosten, de [[Tropen (geografie)|tropische gebieden]] van [[Zuidoost-Azië]] ten zuiden, en de grote gebergtegordels, steppen, [[taiga]] en woestijnen van [[Centraal-Azië]] en [[Siberië]] ten westen en noorden.

[[Han-Chinezen|Chinezen]] wonen verspreid over alle delen van de wereld. Ongeveer 1,4 miljard van hen leven in de [[Volksrepubliek China]], dat daarmee qua inwoners het grootste land ter wereld is. De meesten van hen leven in het oosten van het land, in een groot aantal miljoenensteden en op dichtbevolkt platteland. Andere belangrijke populaties Chinezen bevinden zich in [[Taiwan]], [[Singapore]] en andere gebieden in [[Zuidoost-Azië]], evenals minderheden in andere Aziatische en westerse landen, sommigen in zogenaamde [[Chinatown (stadswijk)|Chinatowns]], stadswijken waar veel Chinese migranten samenwonen.

Gedurende de geschiedenis waren afstanden tot andere delen van [[Azië]] en [[Europa (werelddeel)|Europa]] te groot voor grootschalige uitwisseling van ideeën en kennis. China heeft daardoor een unieke eigen beschaving die op een verschillende wijze dan die van het [[Westerse wereld|westen]] ontwikkelde, maar wel in reactie op universele problemen. Vanaf de [[5e eeuw v.Chr.]] ontwikkelde China een eigen filosofie. Het gedachtegoed van [[Confucius]] speelt hierin een belangrijke rol. De vervulling van sociale plichten, een duidelijke sociale hiërarchie en handhaving van de maatschappelijke orde, maar ook zelfontplooiing, educatie en pacifisme staan centraal in de [[Geschiedenis van de Chinese filosofie|Chinese filosofie]].

Het hartland van China werd evenwel pas in de 3e eeuw v.Chr. voor het eerst staatkundig verenigd onder de [[Qin-dynastie]]. De verdere geschiedenis kenmerkt zich door een afwisseling van verschillende staten en dynastieën. Perioden van eenheid wisselden zich af met perioden waarin verschillende staten elkaar bevochten. China veranderde in deze tijd aanzienlijk: het ontwikkelde eerder dan Europa een [[Vroegmoderne Tijd|vroegmoderne]] samenleving. China ontwikkelde een bureaucratie gebaseerd op merites van het individu, een in hoge mate [[Monetarisme|gemonetariseerde]] economie, en een samenleving waarin religies onderling versmolten of vreedzaam naast elkaar bestonden. Er werden technologische en wetenschappelijke ontdekkingen gedaan zoals het buskruit, het kompas, de klok, en de drukkunst, die zich later over de rest van de wereld verspreidden.

De [[modernisering]] zoals die in Europa ontwikkelde werd in de loop van de 19e eeuw door het Europese [[imperialisme]] aan China opgedrongen. De Chinezen namen veel van de ideeën, die soms haaks stonden op traditionele Chinese waarden, gretig over. Tegelijk verzetten zij zich echter tegen Europese militaire agressie en handelsverdragen. Nationalisme en roep om hervorming leidden tot het einde van de Qing-dynastie in 1912, toen [[Sun Yat-sen]] de [[Republiek China (1912-1928)|Republiek China]] stichtte. Ook deze ging echter snel ten onder. China beleefde daarna een [[Chinese Burgeroorlog|burgeroorlog]], een militaire [[Tweede Chinees-Japanse Oorlog|invasie door Japan]] en het uitroepen van de volksrepubliek door [[Mao Zedong]] in 1949.

De volksrepubliek beheerst sindsdien het [[vasteland van China]], verreweg het grootste deel van het land. Mao leidde enkele mislukte sociale experimenten die voor hongersnoden en sociale chaos zorgden, waaronder de [[Grote Sprong Voorwaarts]] en de [[Culturele Revolutie]]. In deze tijd was de volksrepubliek gemeten naar inkomen per hoofd van de bevolking een van de armste gebieden ter wereld. Mao's opvolger [[Deng Xiaoping]] stelde de economie voorzichtig meer open. Sindsdien heeft China een verbazende [[economische groei]] doorgemaakt, waardoor het inmiddels de op één na grootste economie ter wereld is. Tegelijkertijd ontwikkelde de [[Taiwan|Republiek China (Taiwan)]] zich tot een [[democratie]], terwijl Singapore en Hongkong tot de belangrijkste handelssteden van Oost-Azië uitgroeiden. In respectievelijk 1997 en 1999 werden [[Hongkong]] (Brits) en [[Macau]] (Portugees) aan de volksrepubliek overgedragen. De economische groei ging gepaard met technologische ontwikkeling en grotere politieke macht en invloed in andere delen van de wereld.

== Geografisch overzicht ==
[[Afbeelding:Map of PRC with province names en.svg|thumb|300px|Provincies van de [[Volksrepubliek China]] en rechtsonder de republiek [[Taiwan]]]]

De Chinese naam voor China is "zhong guo", wat 'middenland' betekent. Dit laat zien dat de Chinezen hun land als het middelpunt van de wereld zagen, wat niet zo vreemd is omdat het een grote bevolking en hoogstaande beschaving had vergeleken met de omringende gebieden, en relatief geïsoleerd lag van andere grote beschavingen zoals India of Europa. Grofweg strekt China zich van zuid naar noord uit tussen 20° en 50° noorderbreedte, een lengte van 3500 km. Van west naar oost bevindt het 'eigenlijke China' zich ongeveer tussen 100° tot 130° oosterlengte. De Volksrepubliek beslaat ook gebieden verder naar het westen; dit 'verre westen van China' reikt tot 74° oosterlengte, waarmee de totale afstand van west naar oost meer dan 5000 km is. De indeling van de Volksrepubliek in een 'eigenlijk' of 'traditioneel' China en een 'buitengebied' is gebruikelijk.<ref>Zie bv. Hammond (2004), vol. I, p.4; of Whiteford & Salter (2010), die een "inner" en een "outer" China noemen.</ref> Het eigenlijke China is het gebied waar verreweg het grootste deel van de bevolking van de Volksrepubliek woont. De bevolking leeft hier al eeuwen [[Sedentarisme|sedentair]] en bestaat uit etnische [[Han-Chinezen]]. Vrijwel al het beschikbare land is er in gebruik voor [[intensieve landbouw]] en de bevolkingsdichtheid is er groot. Het buitengebied, aan de andere kant, leent zich wegens droge en koude klimaten niet voor de landbouw. De bevolking leeft hier voornamelijk een [[Nomade|nomadisch]] bestaan en bestond historisch uit [[Mantsjoes]], [[Mongolen (volk)|Mongolen]], [[Oeigoeren]], [[Kazachen]], [[Tibetanen]] en andere volkeren die afwisselend een bedreiging vormden of schatting betaalden aan de Chinese keizers.

[[Afbeelding:China_100.78713E_35.63718N.jpg|thumb|300px|Satellietfoto van het geografische gebied China. De grenzen van de huidige [[Volksrepubliek China]] zijn met gele lijnen aangegeven.]]

China bevindt zich aan de oostelijke kant van de landmassa van [[Eurazië]], het grootste continent ter wereld. Het wordt in het oosten en zuiden omringd door de [[Grote Oceaan|Stille Oceaan]], de grootste oceaan ter wereld. Langs de oostelijke rand van Eurazië wordt het open deel van de oceaan gescheiden van een gordel van ondiepe zeeën van het [[continentaal plat]]. In het noorden ligt de [[Gele Zee]], waarvan een uitloper, de [[Golf van Bohai]], in het noorden van China steekt. De Gele Zee scheidt China van het [[Koreaans Schiereiland]]. Verder naar het zuiden ligt de [[Oost-Chinese Zee]], die door de [[Riukiu-eilanden]] ten zuiden van [[Japan]] van de eigenlijke oceaan wordt gescheiden. Tussen het eiland [[Taiwan]] en het vasteland van China ligt de 180 km brede [[Straat van Taiwan]]. Ten zuiden van Taiwan begint de [[Zuid-Chinese Zee]], die tussen China, [[Indochina]], de [[Filipijnen]] en het eiland [[Borneo]] ligt. Het eiland [[Hainan]] is het zuidelijkste deel van de Volksrepubliek. Een uitloper van de Zuid-Chinese Zee, de [[Golf van Tonkin]], ligt tussen Hainan, de Chinese zuidkust en het vasteland van Indochina.

[[Afbeelding:Qiankun Bend.jpg|thumb|300px|Bocht in de [[Gele Rivier]] bij Yonghe, in de provincie [[Shanxi]].]]
[[Afbeelding:巡道工出品 Photo by Xundaogong - panoramio (145).jpg|thumb|300px|De poort van de hemelse vrede in Beijing. Dit is de zuidelijke toegangspoort tot de "[[verboden stad]]", waar vanaf de 15e eeuw de Chinese keizers leefden. Tegenwoordig is de verboden stad een museum.]]
[[Afbeelding:Guerreros de Terracota, Xi'an (15732476745).jpg|thumb|300px|[[Terracotta]] beelden uit het zogenaamde [[terracottaleger]], opgegraven nabij de stad [[Xi'an]] (provincie [[Shaanxi]]). De beelden werden in als [[grafgift]]en meebegraven met de eerste keizer van een verenigd China, [[Qin Shi Huangdi]] (overleden in 210 v.Chr.).]]

De Chinese beschaving ontwikkelde zich rond drie grote rivieren: de [[Gele Rivier|Huang He of Gele Rivier]] in het noorden, de [[Yangtze]] (soms Blauwe Rivier genoemd) in het midden, en de [[Xi Jiang]] (westrivier) in het zuiden. Het grootste deel van China heeft een grillig reliëf. In het westen vormen het [[Grotere Himalaya|Himalaya-systeem van bergketens]] en het [[Tibetaans Hoogland|Tibetaans Plateau]] een formidabele barrière. China wordt echter ook doorkruist door een groot aantal kleinere bergketens en vlak land is eerder uitzondering dan regel. Rivieren boden van oudsher een gemakkelijke en goedkope transportmogelijkheid door het land, en rivierdalen boden bovendien vruchtbare grond. Tegenwoordig leeft nog steeds het grootste deel van de Chinese bevolking aan of nabij rivieren of hun mondingen. De vele gebergtes dwingen de rivieren echter ook tot diverse bochten en omwendingen.

De Huang He en Yantse ontspringen beide in het hooggebergte van het westen van [[Tibet (gebied)|Tibet]]. De Huang He is ongeveer 5700 km lang en stroomt door het vruchtbare maar droge [[lössplateau]] van het noorden van China alvorens in de provincie [[Shandong (provincie)|Shandong]] ten zuiden van [[Peking|Beijing]] in de Gele Zee te stromen. De Yangtze of Jangtsekiang heeft een veel groter [[debiet]] dan de Gele Rivier en is met 6300 km ook langer; gemeten naar lengte is dit de derde rivier ter wereld. Deze rivier en haar zijtakken voorzien ongeveer de helft van de Chinese bevolking van water. Haar [[stroomgebied]] heeft een natter klimaat en is daarom agrarisch zeer productief. De Yangtze is bevaarbaar van de stad [[Chongqing]] tot haar monding nabij [[Shanghai]], een afstand van ongeveer 1440 km. De derde rivier, de Xi Jiang, is met een lengte van ongeveer 2650 km korter, maar loopt eveneens van west naar oost. Deze rivier bevloeit een belangrijk gebied in het zuiden van China en is de langste tak van de [[Parelrivier]], een [[estuarium]] dat nabij de miljoenensteden [[Guangzhou|Guangzhou (Kanton)]] en [[Hongkong]] uitmondt in de Zuid-Chinese Zee.

Het eigenlijke China kan verdeeld worden in een noorden, zuiden, oosten, westen en noordoosten. Deze delen van China verschillen van klimaat, landschap, cultuur, cuisine en taal. De belangrijkste scheiding is die tussen noord en zuid, die ongeveer ligt bij de [[Qinling Shan]] of de Yangtze.

=== Noord-China ===
Het noorden is de bakermat van de [[Chinese cultuur]] en is waar in het [[1e millennium v.Chr.|eerste millennium v.Chr.]] de eerste Chinese staten ontstonden rond de middenloop van de Gele Rivier. In het noorden vormt de [[Gobi]]woestijn de natuurlijke grens. Het grootste deel van het noorden van China is een vrijwel vlak [[plateau (geografie)|plateauland]] dat wegens het voorkomen van [[löss]] in de ondergrond het [[lössplateau]] wordt genoemd. Löss is een fijn, gelig sediment dat door de wind wordt aangevoerd uit deze woestijn. Het vormt de bovenste laag in de ondergrond en maakt de bodem erg vruchtbaar. Löss spoelt echter ook makkelijk weg en dit maakt het gebied ook zeer gevoelig voor [[erosie]] en [[landdegradatie]]. De löss wordt makkelijk weggespoeld en door rivieren meegenomen: de Gele Rivier dankt er haar kleur aan. De onregelmatige afwatering en onverwachtse overstromingen maken dat de rivier naast een zegen ook als een gevaar wordt gezien. Centraal in het gebied ligt de oude hoofdstad [[Xi'an]] (meer dan 10 miljoen inwoners), bekend om het vlakbij opgegraven [[terracottaleger]] en zijn [[islam]]itische minderheid. Andere grote steden zijn [[Zhengzhou]] (bijna 6 miljoen inwoners), [[Taiyuan]] (rond 3 miljoen inwoners) en [[Jinan]] (bijna 7 miljoen inwoners) verder naar het oosten en [[Lanzhou]] (ongeveer 3 miljoen inwoners) in het westen.

In het oosten ligt langs de rand van het Lössplateau de [[Taihang Shan]], een middelgebergte. Achter deze bergen bevindt zich de kustvlakte waar twee nog grotere metropolen liggen: de Chinese hoofdstad [[Peking|Beijing]] (meer dan 20 miljoen inwoners) en de havenstad [[Tianjin]] (meer dan 12 miljoen inwoners), een belangrijk centrum voor de metaal- en auto-industrie. De [[Chinese Muur|Grote Muur]] loopt van het bergland ten noorden van Beijing naar het westen. Er is in feite niet één muur, maar er zijn er meer, in de loop der eeuwen aangelegd om de handel te beheersen en China tegen invallen uit het noorden te beschermen. Het best bewaard zijn de delen uit de tijd van de [[Ming-dynastie|Mingdynastie]]. Deze zijn in totaal meer dan 6000 km lang.

Ten zuiden van Tianjin mondt de Gele Rivier uit in zee. De Gele Zee wordt naar het noorden toe smaller en vormt daar de [[Koreabaai|Baai van Korea]], die door twee schiereilanden van de Golf van Bohai wordt gescheiden. Het bergachtige [[Shandong (schiereiland)|schiereiland Shandong]] heeft als hoogste punt de berg [[Taishan (berg)|Taishan]] (1533 m), een van de vijf [[vijf heilige bergen van China|heilige bergen van China]]. Aan de oostkant van de golf ligt het eveneens bergachtige schiereiland [[Liaodong]].

=== Oost-China ===
[[Afbeelding:Pudong Shanghai November 2017 panorama.jpg|thumb|300px|De [[Skyline (stad)|skyline]] van het centrum van Shanghai in 2017.]]

Het oosten van China is het economisch meest ontwikkelde deel van het land. De kustlijn van het vasteland heeft een totale lengte van rond de 14.500 km. In het noorden komen overwegend [[zandige kust]]en voor, terwijl in het zuiden [[Afbraakkust|klifkust]] domineert. De overgang tussen de twee typen kust ligt ongeveer bij de monding van de Yangtze, niet ver van de [[Hangzhoubaai]].

Langs de kust is de bevolkingsdichtheid hoger dan in de rest van China, vooral in de [[Yangtzedelta|delta van de Yangtse]], met de miljoenensteden [[Hangzhou]], bijna 10 miljoen inwoners, [[Nanjing]], ongeveer 8 miljoen inwoners, en [[Shanghai]]. Met rond de 23 miljoen inwoners is Shanghai de grootste stad van China. Het heeft ook de grootste [[Haven van Shanghai|haven]] ter wereld en is een internationaal financieel en zakencentrum. Nanjing is de oude hoofdstad en staat bekend om zijn universiteiten. Om het vervoer tussen Beijing, de hoofdstad in het noorden, Beijing betekent hoofdstad in het noorden, en Nanjing, dat hoofdstad in het zuiden betekent, te vergemakkelijken werd al in de 7e eeuw het [[Grote Kanaal (China)|Grote Kanaal]] voltooid. Het kanaal verbindt de benedenlopen van de Gele Rivier en de Yangtze. Het is bijna 1800 km lang en nog steeds een van de langste kanalen ter wereld. Het Grote Kanaal is behalve een doorgang voor de scheepvaart ook een van de waterwegen waarover grote hoeveelheden drinkwater naar het droge noorden worden geleid als onderdeel van het [[Grote Westelijke Linie|zuid-naar-noordwatertransferproject]]. Dit project zal als het rond 2030 gereed is rond de 44 miljard m³ water naar het noorden transporteren.

De Yangtzedelta is samen met de omringende kustvlakte waarschijnlijk het oudste geïrrigeerde landbouwgebied van China. De oprukkende stedelijke bebouwing vernietigt echter in rap tempo productief bouwland. Hoe de enorme bevolking zowel gevestigd als gevoed kan worden is de kern van de Chinese ruimtelijke problematiek, die in dit gebied nog duidelijker zichtbaar is dan in andere delen van het land.

[[Afbeelding:Qutang Gorge on Changjiang.jpg|thumb|300px|De Yangtze bij de kloof [[Qutang Xia]], de bovenste van de [[Drie Kloven]]. De rivier stroomt hier door een kloof waarvan de rotswanden op plekken niet veel meer dan 100 m uit elkaar liggen.]]
[[Afbeelding:YangshuoFromTvTower.jpg|thumb|300px|[[Karst (geografie)|Karstlandschap]] bij [[Yangshuo]], nabij [[Guilin]] (provincie [[Guangxi]]).]]

=== Zuid-China ===
De Yangtze vanaf de kust inwaarts volgend komt men in de vruchtbare [[Jianghanvlakte]], waar het landschap bestaat uit een uitgestrekte aaneenschakeling van rijstvelden. Geografisch is dit ongeveer het middelpunt van China. De grootste stad in het gebied is [[Wuhan]] (bijna 8 miljoen inwoners). Verder stroomopwaarts stuit men op de [[Wu Shan]], een gebergte waar de Yangtse in een serie spectaculaire [[doorbraakdal]]en doorheen stroomt, de [[Drie Kloven]]. De in 2008 operationeel geworden [[Drieklovendam]] op deze plek in de Yangtze is de grootste [[waterkrachtcentrale]] ter wereld.

Ten zuiden van de Jianghanvlakte ligt het plateauland van het zuiden van China. Het gebied vertoont een typisch [[Karst (geografie)|karstlandschap]] met steile [[kalksteen]]kliffen. Met name rondom de stad [[Guilin]] is de kalksteen op een unieke manier geërodeerd in rij op rij van steile, alleenstaande bergjes. De zuidkust van het Chinese vasteland is grillig en rotsig van uiterlijk. Het kustgebied rond de provincie [[Fujian (China)|Fujian]] was in het verleden slecht bereikbaar over land maar dienden als uitgangspunt van overzeese expedities. Veel in andere delen van Azië wonende Chinezen komen uit dit gebied.

In de provincies [[Guangxi]] en [[Guangdong]] is [[Kantonees]] de voertaal. De hoofdstad van Guangxi is [[Nanning]] (ongeveer 4 miljoen inwoners), dat per spoor en autosnelweg verbonden is met [[Vietnam]]. Guangdong wordt beheerst door de [[megalopool (geografie)|megalopool]] van de [[Parelrivierdelta]]. Dit is met bijna 60 miljoen inwoners het grootste stedelijk gebied ter wereld. De grootste steden in het gebied zijn [[Shenzhen]] (bijna 13 miljoen inwoners), [[Guangzhou|Guangzhou (Canton)]] (meer dan 11 miljoen inwoners), [[Foshan]] (rond de 7 miljoen inwoners), [[Dongguan]] (meer dan 8 miljoen inwoners) en [[Hongkong]] (meer dan 7 miljoen inwoners). Hongkong en [[Macau]] genieten binnen de volksrepubliek politieke en economische autonomie als "[[Speciale bestuurlijke regio van de Volksrepubliek China|speciale bestuurlijke regio's]]".

=== West- en Zuidwest-China ===
[[Afbeelding:Jingjiang.JPEG|thumb|300px|De Anshun-brug in [[Chengdu]], de grootste stad van West-China.]]
[[Afbeelding:Miao woman in Yangshuo (China).jpg|thumb|300px|Jonge vrouw in Hmong-klederdracht. De Hmong worden door de regering van de Volksrepubliek onder het [[etnoniem]] [[Hmong|Miao]] ingedeeld, een van de 56 officieel door haar erkende etnische minderheden. Ongeveer 9 miljoen Miao leven in de provincies Yunnan, Guangxi en Guangdong.]]

De Yangtze vanaf de Drie Kloven verder stroomopwaarts volgend komt men in een groot vlak gebied, het [[Sichuanbekken|bekken van Sichuan]]. In het noorden vormt de Qinling Shan de scheiding tussen het bekken en het noordelijk Lössplateau. De Yangtze is stroomopwaarts bevaarbaar tot [[Chongqing]] (ongeveer 8 miljoen inwoners). Deze stad heeft de grootste inlandse haven ter wereld. Het grootste deel van het bekken valt echter in de gelijknamige provincie [[Sichuan]], een regio met lokale dialecten en talen en een eigen cultuur en keuken. De hoofdstad [[Chengdu]] (rond de 10 miljoen inwoners) is bekend om zijn oude tempels, parken en zijn pandafokcentrum, een instituut dat een belangrijke rol speelt bij het beschermen van de [[reuzenpanda]] tegen [[uitsterven]].

Het bekken van Sichuan wordt aan de westkant afgesloten door een andere serie hoge bergketens, waarvan de [[Qionglai Shan]] de eerste is. In het westen gaat de Qinling Shan over in de hogere [[Qilian Shan]] en het onherbergzame [[Tibetaans Hoogland|Tibetaans Plateau]]. Ten noorden van het Tibetaans Plateau ligt het iets beter begaanbare [[Alashanplateau]]. De zogenaamde [[Zijderoute]], waarover handelaren eeuwenlang naar het westen van Azië en Europa trokken, loopt van Xi'an en Lanzhou naar de voet van de bergen en dan verder naar het westen richting het [[Tarimbekken]]. Deze doorgang wordt de [[Hexi-corridor]] genoemd en was eeuwenlang van grote strategische waarde voor China. In dit gebied ligt ook het westelijke uiteinde van de Grote Muur, bij [[Jiayuguan]].

Ten zuiden van Sichuan ligt de provincie [[Yunnan]], die geografisch, etnisch, cultureel en historisch een buitenbeentje vormt. Deze provincie ligt op het [[Yunnan-Guizhouplateau]], dat in het westen overgaat in het hooggebergte van de [[Hengduan Shan]], die onderdeel is van de Grotere Himalaya. Het landschap van Yunnan bestaat uit grillige bergruggen en klovige dalen. In Yunnan leven meer leden van etnische minderheidsgroepen dan in andere provincies. Deze hebben elk hun eigen taal en cultuur. Voorbeelden zijn de [[Yi (volk)|Yi]], [[Bai (volk)|Bai]], [[Hani]], [[Zhuang (volk)|Zhuang]], [[Dai (volk)|Dai]], en [[Hmong]]. Veel van deze volkeren komen ook in aangrenzend Guangxi en Guangdong voor. Yunnan vormt daarnaast de overgang naar Tibet en de doorgang tot [[India]] en [[Zuidoost-Azië]] ([[Myanmar]], [[Thailand]], [[Laos]]). De bovenlopen van de [[Irrawaddy]], [[Salween]] en [[Mekong]] stromen hier in het "[[Beschermd gebied van drie parallelle rivieren in Yunnan|gebied van drie parallelle rivieren]]" naar het zuiden.

=== Noordoosten (Mantsjoerije) ===
Noordoost-China of Mantsjoerije is het oorspronkelijk met bos bedekte land ten noordoosten van Beijing en ten oosten van de Gobiwoestijn en Mongolië. Het grootste deel van Mantsjoerije is in de laatste vier eeuwen, onder de [[Qing-dynastie]], geleidelijk in China geïntegreerd. Hoewel de oorspronkelijke taal van het gebied, het [[Mantsjoe (taal)|Mantsjoe]], er geheel is uitgestorven, zijn in de grensgebieden met [[Rusland]] nog plekken waar de oorspronkelijke [[sjamanisme|sjamanistische]] godsdienst wordt uitgeoefend. In de 20e eeuw heeft Mantsjoerije voor korte tijd onder zowel Russische als Japanse invloed gestaan en van beide buurlanden hebben hier hun sporen achtergelaten. Tegenwoordig vormt de [[Amoer (rivier)|Amoer]] de grens tussen de Chinese volksrepubliek en Rusland. Het achtergelegen gebied ("[[Kraj Amoer|Buiten-Mantsjoerije]]") tot de [[Japanse Zee]] hoorde tijdens de Qing-dynastie ook bij China.

Mantsjoerije bestaat uit een centrale vlakte met ongeveer 20% van het totale Chinese landbouwgebied.<ref>Whiteford & Salter (2010), p. 18</ref> In tegenstelling tot meer naar het zuiden gelegen gebieden kan er slechts eenmaal per jaar geoogst worden wegens de seizoensgebonden extreem lage temperaturen. De herfst brengt geregeld overstromingen, terwijl tijdens de lente juist droogte voor problemen kan zorgen. Naast de landbouw komen in het gebied ook veel [[grondstof]]fen voor. Met name liggen er veel steenkoolmijnen. In de grensgebieden komt ook nog steeds veel [[bosbouw]] voor.

De bergen van de Da Xing'an Shan in het westen beschermen Mantsjoerije tegen de ergste invloeden van de Gobiwoestijn. In het oosten ligt de [[Changbaigebergte|Changbai Shan]] met erachter de rivieren [[Yalu]] en [[Tumen (rivier)|Tumen]], die de natuurlijke grens met [[Noord-Korea]] vormen.

=== Eilanden ===
Het eiland Taiwan is sinds de 17e eeuw onderdeel gaan uitmaken van de Chinese wereld. In die periode arriveerden kolonisten uit de Chinese provincie [[Fujian (China)|Fujian]] in grote aantallen op het eiland. Sinds de [[Kwomintang]] zich naar Taiwan terugtrok (na de communistische revolutie van 1949 op het vasteland van China) is de overgrote meerderheid van de bevolking Chinees. Hoewel het in de loop der geschiedenis niet lang of vaak onderdeel van China was, maakt de volksrepubliek aanspraak op het eiland, dat echter ''de facto'' een onafhankelijke staat is.

Taiwan is ongeveer 380 km lang van noord naar zuid en is onderdeel van de [[Pacifische Ring van Vuur|Ring van Vuur]], de keten van [[vulkaan|vulkanen]] rond de Grote Oceaan. Desondanks zijn er geen actieve vulkanen op het eiland, maar het grootste deel van Taiwan bestaat uit bergland. In de lengte-as ligt een hoge bergketen, de [[Chungyang Shan]], met toppen boven de 3000 m. De bergen hebben een geleidelijk hellende westflank, die overgaat in de westelijke kustvlakte waar het grootste deel van de Taiwanese bevolking leeft. De oostflank van de bergen eindigt abrupt in de Grote Oceaan ([[Filipijnenzee]]) en zijn veel minder bevolkt. Aan deze kant van het eiland wonen de meeste [[Taiwanese aboriginals]], de oorspronkelijke bevolkingsgroepen.

Het eiland [[Hainan]] ligt verder naar het zuidwesten en is heeft eveneens een grotendeels grillig binnenland, hoewel de toppen er minder hoog zijn dan op Taiwan. Net als andere gebieden in het zuiden van China heeft dit eiland grote etnische minderheden. Het is de enige provincie van de volksrepubliek met een [[tropisch klimaat]].

=== Chinese invloed in andere delen van Oost-Azië ===
In wijdere zin kan een gebied in het oosten en zuidoosten van Azië onderscheiden worden waar de Chinese cultuur een belangrijke invloed heeft. Dit is wel de zogenaamde [[sinosfeer]] genoemd. [[Korea]] en [[Japan]] hebben in de loop der geschiedenis bijvoorbeeld een sterk culturele en religieuze uitwisseling met China gehad. Met name op gebied van religie en filosofie zijn er sterke overeenkomsten.

== Politieke indeling ==
Tijdens de burgeroorlog waren de buitengebieden onafhankelijk door het wegvallen van een centraal gezag. Na de overwinning van de communisten onder [[Mao Zedong]] in [[1949]] trok de overwonnen [[Kwomintang|nationalistische regering]] zich terug op Taiwan, dat als het enige deel van China nog in handen van de nationalisten was. Sindsdien bestaan er ''[[de facto]]'' twee staten: de Republiek China (Taiwan), en de Volksrepubliek, die verreweg het grootste is.

De zogenaamde autonome gebieden zijn delen van de Volksrepubliek waar [[Han-Chinezen|Chinezen]] rond 1950 nog een kleine minderheid van de bevolking vormden. Tibet had een sterk verschillende geografie, bevolking en cultuur, maar heeft historisch altijd sterke religieuze en economische banden met China gehad. Xinjiang werd oorspronkelijk voornamelijk bevolkt door [[Turkse volkeren]] waarvan de [[Oeigoeren]] de grootste groep zijn. Zij hebben meer taalkundige en culturele verwantschap met [[Centraal-Azië]] dan met China. Tibet en Xinjiang waren vanaf de Tang met tussenpozen vazalstaten of buitenposten van China, met name tijdens de vroege Qing-dynastie (1644-1912). De historische en culturele verwantschap tussen het autonome [[Binnen-Mongolië]] en de onafhankelijke republiek [[Mongolië]] blijkt al uit de naam.

[[Mantsjoerije]] werd, na een korte periode van onafhankelijkheid, in 1949 weer verenigd met China. Hongkong en Macau stonden in de 18de en 19de eeuw onder respectievelijk Brits en Portugees koloniaal bestuur. In Taiwan lagen al vanaf de 16e eeuw Europese handelsposten en het eiland heeft een lange geschiedenis van Europese kolonisatie, hoewel het cultureel nauw verwant is gebleven met het vasteland van China.

Bestuurlijk is China in 27 [[Provincies van China|provincies]] en 7 regio's ingedeeld. Hoewel het centraal gezag vanuit Beijing in theorie strak is, genieten de provincies toch aanzienlijke autonomie in de wijze waarop ze de richtlijnen van Beijing uitvoeren.

== Cultuur ==
{{Zie hoofdartikel|Chinese cultuur}}

De Chinese cultuur heeft betrekking op een veelheid aan [[traditie]]s en religieuze gebruiken zoals deze in alle uithoeken van China gedurende de [[geschiedenis van China]] hebben bestaan en nog steeds bestaan. Het uitgestrekte land kent een grote verscheidenheid aan culturen en volkeren, zowel in het verleden als in het heden. De grootste etnische groep - met een grote onderlinge verscheidenheid - zijn de [[Han-Chinezen]]. China kent echter veel minderheidsvolken, waaronder [[Mongolen (volk)|Mongolen]], [[Oeigoeren]] en [[Tibetanen]].

=== Religie ===
{{Zie ook|Zie ook [[boeddhisme in China]], [[islam in China]], [[Christendom in China]] en [[Jodendom in China]]}}
In China hebben zich van oudsher de volgende religies en filosofieën ontwikkeld c.q. gevestigd:
* [[Voorouderverering]]
* [[Taoïsme]]
* [[Confucianisme]]
* [[Boeddhisme]]
* [[Islam]]

De [[Chinees volksgeloof|traditionele Chinese godsdienst]] is in feite een mengeling van de eerste vier hierboven genoemde tradities. Daarnaast kent China ook belijders van het [[christendom]].

=== Taal ===
{{Zie hoofdartikel|Talen in China}}
[[Afbeelding:China linguistic map nl.svg|thumb|Verspreiding van talen en taalfamilies in China]]

In China worden honderden verschillende talen gesproken. De meeste daarvan zijn dialecten die tot de [[Chinese talen]] gerekend worden, die onderling niet worden begrepen. Uit politieke of culturele overwegingen vermijdt men echter de term 'talen' en wordt het begrip ''fangyan'' (方言, letterlijk ''streektaal'') vertaald met ''dialecten''. De officiële taal in zowel de Volksrepubliek als op Taiwan, maar ook in [[Singapore]] is het [[Standaardmandarijn]]. In en rond [[Hongkong]] is de omgangstaal het [[Standaardkantonees]], dat zowel in gesproken als geschreven vorm voorkomt. Rond [[Shanghai]] spreekt men [[Shanghainees]], waarvan geen standaard bestaat. Veel [[Officiële etnische groepen van de Volksrepubliek China|etnische minderheden]] spreken naast een Chinese taal ook hun eigen taal.

=== Bevolking ===
{{Zie hoofdartikel|Bevolking van China}}

De regering van de Chinese Volksrepubliek deelt de bevolking in in "nationaliteiten". Deze groepen komen echter niet altijd overeen met wat door antropologen als [[etniciteit|etnische groepen]] gezien worden. Volgens de officiële lezing behoort 92% van de bevolking van de volksrepubliek tot een groep die [[Han-Chinezen|Han]] genoemd wordt, genoemd naar de [[Han-dynastie]] uit de eerste eeuwen voor Christus. De andere "nationaliteiten" vormen vergeleken met deze overweldigende meerderheid slechts kleine minderheden en gezamenlijk 8% van de populatie, waarvan het merendeel bestaat uit de oorspronkelijke bewoners van het noord- en zuidwesten van de volksrepubliek.

De grootste minderheden zijn de [[Oeigoeren]], [[Tibetanen]] en [[Mongolen (volk)|Mongolen]], de oorspronkelijke bevolkingsgroepen van respectievelijk [[Xinjiang]], [[Tibet (gebied)|Tibet]] en [[Binnen-Mongolië]]. Beijing stimuleert de migratie van Chinezen (grotendeels Han) naar deze gebieden en sinds de laatste decennia van de 20e eeuw is het percentage van de bevolking in deze gebieden dat tot de oorspronkelijke groep behoort sterk gedaald. In Binnen-Mongolië is de Han de belangrijkste bevolkingsgroep geworden. De Oeigoeren zijn met name nog goed vertegenwoordigd in het westen van Xinjiang, ten zuiden van de [[Tian Shan]] en op de landbouwgronden van de oases in het Tarimbekken. In de steden en het oosten van Xinjiang zijn ze een minderheid in eigen land geworden. In Tibet is het grootste deel van de bevolking volgens de officiële cijfers nog altijd Tibetaans, maar ook hier stijgt het percentage Han.{{Bron?|Bronverzoek geldt voor deze hele alinea.|2019|05|29}}

== Naam ==
De naam China is afgeleid van [[Qin (staat)|Qin]] (spreek uit:''Tsjin''), de naam van een van de staten die China vormden. Qin lag in het westen van China en onderwierp de overige Chinese staten waarna de [[Qin-dynastie]] werd gesticht in 221 v.Chr., de eerste [[Chinees Keizerrijk|Chinese dynastie]] waarin een keizer werd benoemd.

De Chinezen zelf hanteerden als officiële naam: Keizerrijk van de Grote ''naam-van-de-dynastie'', bijvoorbeeld: Keizerrijk van de Grote Ming. De dagelijkse naam was en is voor Chinezen ''Zhōngguó'' ({{Zh-stp|s=中国|t=中國|p=Zhōngguó}}). De officiële Chinese namen van de [[Volksrepubliek China]] en van de [[Taiwan|Republiek China]] (Taiwan) bevatten niet het karakter voor Qin, maar de [[Hanzi|karakters]] voor ''Zhōngguó''. Het eerste deel van ''Zhōngguó'' betekent midden of centrum, het tweede deel betekent land of staat. Dit kan verwijzen naar het centrum van beschaving, zoals China zichzelf zag of naar het middelpunt van het land, te weten het gebied met de stad van de keizer. Wie de hoofdstad beheerste, belichaamde de centrale macht in China.

== Geschiedenis ==
[[Afbeelding:Sun Yat-sen 2.jpg|thumb|Dr. [[Sun Yat-sen]], grondlegger van het moderne China]]
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van China}}

China is een van de vroegste centra van [[beschaving]] en wordt vrij vroeg in de wereldgeschiedenis een groot verenigd land met een geavanceerde cultuur op het vlak van [[kunst]] en [[wetenschap]].

Er zijn aparte artikelen over verschillende [[Periodisering van de Chinese geschiedenis|perioden]] in de Chinese geschiedenis:
* prehistorisch China: [[Prehistorie in China]];
* de [[Chinese oudheid]];
* het [[Chinees Keizerrijk]] (221 v.Chr.-1912 n.Chr.), verder verdeeld in verscheidene dynastieën;
* de [[Republiek China (1912-1949)|Republiek China]] tussen 1912 en 1949, sinds 1949 voortgezet op [[Taiwan]];
** de [[Republiek China (1912-1928)|Republiek China]] tussen 1912 en 1928;
** de [[Republiek China (1928-1949)|Republiek China]] tussen 1928 en 1949, ook wel aangeduid als Nationalistisch China of Kwomintang-China;
* de [[Volksrepubliek China]] (1949-heden).

<timeline>
ImageSize = width:750 height:150
PlotArea = left:80 right:30 top:30 bottom:30
TimeAxis = orientation:horizontal
DateFormat = yyyy

Period = from:1811 till:2005
AlignBars = early
ScaleMajor = unit:year increment:20 start:1840

Colors =
 id:China value:rgb(1,0.7,0.7) # light red
 id:Taiwan value:rgb(1,0.7,0.7) # light red
 id:Japans-China value:rgb(1,0.7,0.7) # light red

Define $dx=-3

PlotData =
 bar:China width:20 color:red shift:($dx,-20)

 from:1811 till:1911 color:yellow
 from:1911 till:1928 color:green
 from:1928 till:1949 color:yellowgreen
 from:1949 till:2005 color:red

 at: 1820 text:" [[Qing-dynastie|Laatste dynastie van China]]" shift:($dx,-5)
 at: 1908 text:" [[Republiek China (1911-1928) |Rep. China]]" shift:($dx,-5)
 at: 1930 text:" [[Kwomintang-China|Kwomintang]]" shift:($dx,-5)
 at: 1955 text:" [[Volksrepubliek China]]" shift:($dx,-5)

 bar:Taiwan width:20 color:red shift:($dx,-20)
 from:1949 till:2005 color:yellowgreen
 at:1950 text:" [[Taiwan]]" shift:($dx,-5)

 bar:Mantsjoerije width:20 color:red shift:($dx,-20)
 at:1931 text:" [[Mantsjoekwo]]" shift:($dx,-5)
 from:1932 till:1945 color:orange

 bar:Japans-China width:20 color:red shift:($dx,-20)
 from:1937 till:1945 color:orange
 at:1937 text:" [[Japans-China]]" shift:($dx,-5)

</timeline>

== Zie ook ==
{{Zusterproject klein
| commons            = China
| wikivoyage         = China
| wiktionary         = China
}}
* [[Chinese schilderkunst]]
* [[China van A tot Z]]
* [[Hongkong van A tot Z]]
* [[Taiwan van A tot Z]]

{{Appendix||2=
== Voetnoten ==
{{References}}
== Literatuur ==
* {{en}}{{aut|Elicott, K & Gall, S.B.}} (eds.); '''2003''': ''China'', in: ''Junior Worldmark Encyclopedia of Physical Geography'', vol. 1, Thomson Gale, {{ISBN|0-7876-6266-6}}.
* {{en}}{{aut|Hammond, K.J.}}; '''2004''': ''From Yao to Mao, 5000 Years of Chinese History'', The Teaching Company, {{ISBN|978-1565858657}}.
* {{en}}{{aut|Keay, J.}}; '''2009''': ''China, A History'', New York : The Perseus Group, {{ISBN|978-0-465-01580-1}}.
* {{en}}{{aut|Mitter, R.}}; '''2008''': ''Modern China, A Very Short Introduction'', Oxford University Press, ISBN 978–0–19–922802–7.
* {{en}}{{aut|Whiteford, G.T. & Salter, C.L.}}; '''2010''': ''China'' (2nd ed.), ''Modern World Nations series'', {{aut|Gritzner, C.F.}} (ed.), Chelsea House / Infobase Publishing, {{ISBN|978-1-4381-3237-2}}.
}}
{{Coor title dms|35|00|0|N|105|00|0|E|type:country}}

[[Categorie:China| ]]