Seksueel misbruik

Lezing aan de Universiteit van Nederland over seksueel misbruik, november 2016.

Seksueel misbruik is seksueel grensoverschrijdend gedrag waarbij misbruik wordt gemaakt van een leeftijds- of machtsverschil. Hiervan is sprake bij seks tussen een volwassene met een kind, of bijvoorbeeld wanneer een leerkracht seks heeft met een leerling of een hulpverlener met een cliënt. Seksueel misbruik van kinderen wordt ook wel seksuele kindermishandeling of, of "kinderverkrachter" kindermisbruik genoemd.

Ontucht

Een gerelateerde term is ontucht. Onder het begrip "ontuchtige handelingen" wordt verstaan handelingen met een seksuele strekking in strijd met de sociaal-ethische norm. Zo luidt bijvoorbeeld artikel 247 van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht: "Hij die met iemand van wie hij weet dat hij in staat van bewusteloosheid, verminderd bewustzijn of lichamelijk onmacht verkeert, dan wel aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens lijdt dat hij niet of onvolkomen in staat is zijn wil daaromtrent te bepalen of kenbaar te maken of daartegen weerstand te bieden of met iemand beneden de leeftijd van zestien jaren buiten echt ontuchtige handelingen pleegt of laatstgemelde tot het plegen of dulden van zodanige handelingen buiten echt met een derde verleidt, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vierde categorie."

Normale consensuele seksuele contacten tussen jonge leeftijdsgenoten zijn geen ontuchtige handelingen en vallen hier dus niet onder.

Het maken van foto's op een strand waarbij wordt ingezoomd op borsten en broekjes kan worden opgevat als een ontuchtige handeling, een voorwaarde voor aanranding: dit inzoomen wordt beschouwd als een aanwijzing voor de seksuele strekking. Eenzelfde verhaal geldt voor het filmen van personen in de douche door middel van een verborgen camera, of het zich verlustigen aan een naakt slapend persoon in dezelfde kamer en zichzelf hierbij bevredigen.

Vormen van seksueel misbruik

• kinderprostitutie
• onvrijwillige incest
• vrouwenbesnijdenis (wordt in een aantal landen als seksueel geweld beschouwd en strafbaar gesteld)
• in veel landen worden pedoseksuele handelingen automatisch als seksueel misbruik gezien

Aanranding en verkrachting zijn vormen van seksueel geweld.

Nederlandse wetgeving

De richtlijn voor strafvordering seksueel misbruik minderjarigen onderscheidt de volgende categorieën in toenemende strafmaat:

• Categorie 1: Ontuchtige handelingen waarbij de minderjarige door de verdachte wordt geconfronteerd met seksuele handelingen en situaties waarbij de minderjarige ertoe wordt gebracht zichzelf uit te kleden.
• Categorie 2: Ontuchtige handelingen waarbij er sprake is van aanraking (kleding of naakte huid) tussen verdachte en slachtoffer of door het slachtoffer bij zichzelf of bij of door een ander.
• Categorie 3: Ontuchtig aanraken van naakte geslachtsdelen en het oraal, vaginaal of anaal binnendringen anders dan met een geslachtsdeel.
• Categorie 4: Ontuchtige handelingen waarbij er sprake is van oraal, vaginaal of anaal binnendringen met een geslachtsdeel.

In 2012 bleek uit een rapport van de commissie-Samson over seksueel misbruik in jeugd- en pleegzorg sinds 1945, dat de overheid, instellingen en pleegzorg tekort zijn geschoten in het beschermen van kinderen tegen seksueel misbruik. Daarop volgend werd in april 2013 de wet aangepast, zodat misdrijven waar minstens twaalf jaar gevangenisstraf op staat, zoals verkrachting en ernstig seksueel kindermisbruik, niet meer kunnen verjaren.

Seksueel misbruik en het onderwijs

Seksueel misbruik komt op verschillende terreinen voor. In het onderwijs zijn door de wetgeving duidelijke regels vastgelegd over aangifte en melding van seksueel misbruik. Op 28 juli 1999 is een (Nederlandse) wetswijziging van kracht geworden waardoor seksueel misbruik op scholen beter bestreden kan worden. De doelstelling van deze wijziging is dat kinderen zich veilig moeten voelen op school. Ouders mogen er ook van uitgaan dat over hun kinderen wordt gewaakt. Voor kinderen jonger dan 18 jaar geldt een meldplicht. Bij seksueel misbruik, door wie dan ook, is het personeel van de school wettelijk verplicht dit te melden bij het bevoegd gezag. Het bevoegd gezag is wettelijk verplicht tot aangifte bij de politie.

Zie ook Nederlandse wetgeving over pedofilie.

Belgische wetgeving

Algemene wetgeving

Aanranding van de eerbaarheid:

• 'De aanranding van de eerbaarheid, met geweld of bedreiging gepleegd op personen van het mannelijke of vrouwelijke geslacht, wordt gestraft met gevangenisstraf van zes maanden tot vijf jaar'. (art. 373 van het Belgisch Strafwetboek).

Verkrachting:

• 'Elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt, wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar' (art. 375 van het Belgisch Strafwetboek).

Pedofilie

Alle seksueel verkeer is volgens de Belgische wetgeving verboden tussen een volwassene en een persoon die jonger is dan 16 jaar, zelfs indien hij of zij toestemde. Volgens de wet kan een persoon die nog geen zestien jaar is, juridisch geen toestemming geven voor seksuele betrekkingen. Pedoseksuele handelingen vallen onder Hoofdstuk V (Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting) van Titel VII (Misdaden en wanbedrijven tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid) van Boek II van het Belgische Strafwetboek.

Aanranding van de eerbaarheid:

• zonder geweld of bedreiging van een persoon jonger dan zestien jaar wordt gestraft met vijf tot tien jaar opsluiting. Indien dit gebeurt door een bloedverwant in de opgaande lijn (en er dus incest is), wordt dit tien tot vijftien jaar opsluiting.
• met geweld of bedreiging van een minderjarige ouder dan 16 jaar wordt gestraft met vijf tot tien jaar opsluiting.
• met geweld of bedreiging van een minderjarige jonger dan zestien wordt gestraft met tien tot vijftien jaar opsluiting.

Verkrachting, hetzij elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook:

• van een minderjarige ouder dan zestien jaar wordt gestraft met tien tot vijftien jaar opsluiting.
• van een minderjarige tussen veertien en zestien jaar, wordt gestraft met vijftien tot twintig jaar opsluiting.
• van een minderjarige tussen tien en veertien jaar wordt altijd gelijkgesteld met verkrachting met geweld en wordt gestraft met vijftien tot twintig jaar opsluiting.
• van een kind minder dan tien jaar wordt gestraft met twintig tot dertig jaar opsluiting.

De straffen worden verzwaard indien gepleegd door een persoon die gezag had over het slachtoffer of indien het kind aan hem ter verzorging was toevertrouwd.

Signalen

De volgende signalen kunnen het gevolg zijn van seksueel misbruik, hoewel voorzichtigheid in de interpretatie geboden is. Ook andere oorzaken kunnen aan de basis liggen.

• buikpijn zonder aanwijsbare reden
• geen eetlust of eetproblemen
• slaapproblemen
• vrees voor bepaalde mensen of plekken
• plotse stemmingswisselingen
• bedplassen na een zindelijke periode
• duimzuigen
• niet bij de leeftijd passend seksueel gedrag
• lichamelijke klachten waar een arts geen oorzaak vindt

Gevolgen

Op korte termijn

Deze kunnen langdurig blijven bestaan.

• drang tot zelfvernietiging of zelfbeschadiging
• gevoel in een bodemloze put te belanden
• regressie: bijvoorbeeld duimzuigen, opnieuw bedplassen
• concentratiestoornissen
• slechtere schoolprestaties
• schuldgevoel
• schaamtegevoel
• afkeer van het eigen lichaam
• gevoel van machteloosheid
• onzeker zijn
• zich niet veilig voelen
• angst voor ongeloof, onbegrip, bestraffing voor het misbruik
• angstig zijn
• nachtmerries hebben
• dissociatie
• moeite met grenzen stellen, niet kunnen opkomen voor eigenbelang
• voortdurend voor anderen zorgen
• agitatie (geprikkeld zijn)
• psychosomatische klachten: bijvoorbeeld hoofdpijn, buikpijn

Op lange termijn

• lage eigenwaarde (zichzelf niets waard vinden)
• weinig zelfrespect
• onderdrukking van eigen emoties en gevoelens: bijvoorbeeld zichzelf niet voelen, gevoel van aanhankelijkheid onderdrukken
• onderdrukking van eigen seksualiteit: bijvoorbeeld lichamelijke gevoelens onderdrukken
• seksualiteit loskoppelen van genegenheid en respect, waardoor men in de prostitutie kan vluchten
• afkeer van seksualiteit
• problemen met seksuele relaties
• neiging tot pedofilie bij incestrelatie van een kind
• herbelevingen, posttraumatische stressstoornis
• depressiviteit
• eenzaamheid
• het gevoel geïsoleerd te zijn of zichzelf isoleren
• risico om opnieuw slachtoffer te worden van seksueel misbruik, seksueel agressieve partners aantrekken
• risico van dadergedrag/ zelf dader te worden

Zie ook

• Zedendelict
• Incest
• Seksueel misbruik binnen de Katholieke Kerk

Bronnen, noten en/of referenties