Klöör

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Klöör (Mehrdüdig Begreep).

Dat Farvspektrum vun’t sichtbore Licht

De Klöör oder Farv is en individuellen visuellen Indruck, de dör Licht tostannen kummt, dat för dat Oog in’t sichtbore Rebeet liggt. De Klören, de vun Minschen wohrnahmen warrn künnt („Farvreiz“), leegt in’t elektromagneetsche Spektrum bi Bülgenlängen twüschen 380 un 780 Nanometer. Dat Wohrnehmen vun Klören is subjektiv dör den Tostand vun de Ogen, de Fienföhligkeit vun de Rezepters un den tostännigen Apparat to’n Wohrnehmen bestimmt. Anner optische Indrück as Struktur (Wirken vun Licht un Schadden), Gleem oder Ruuchheit un sünnere psychische Effekten hebbt nix mit de Klöör to doon un warrt dorvun ünnerscheedt.

In de DIN 5033 warrt de Klöör so defineert:

Klöör is de Gesichtsindruck vun Delen vun’t Gesichtsfeld, de för dat Oog ahn Struktur to wesen schient, dör de sik disse Deel bi’t Bekieken mit een nich-bewegt Oog vun en gliektietig bekeken Rebeet, dat ok ahn Struktur is, alleen ünnerscheedt warrn kann.

Farv	Bülgenläng
root	~ 625-740 nm
orange	~ 590-625 nm
geel	~ 565-590 nm
gröön	~ 520-565 nm
cyan	~ 500-520 nm
blau	~ 450-500 nm
indigo	~ 430-450 nm
vigelett	~ 380-430 nm
magenta	Mischfarv
bruun	Mischfarv

Woortsinn

De Begreep Klöör kann in överdragenen oder in’n nich-faklichen Sinn mehrere verschedene Bedüden hebben. Wat na de DIN 5033 definert is, is de Indruck vun de Klöör (Farvwohrnehmen). De Indruck, de över den Kieksinn entsteiht kann bi verschedene Minschen aver ünnersscheedliche Gööd hebben. Togliek steiht de Beteken ok för de Gööd un de Mengde vun’t Wohrnehmen vun en Klöör un för de Klassen vun wohrnahmen Klören (Farvnaams)

De Lichtklöör beschrifft dat Strahlen vun Lüüchten un Strahlers, wiel de Körperklöör de visuelle Farvindruck is, de ünner den Influss vun de Lichtklöör vun en Saak utgeiht. Butendem gifft dat Farvmiddels as Pigmenten, Farven oder Lösungen to’n Farven, de bruukt warrt, üm Saken en sünnere Klöör to geven. Wiel dat Woort „Klöör“ tomeist den visuellen Indruck betekent, kann dat Woort „Farv“ ok för Farvmiddels bruukt warrn. De Begreep Kolorit is in’n Sinn vun’t Gestalten vun de Klören en Fackbegreep ut de Maleree un de Fotografie.

Wohrnehmen

Hööftartikel: Farvwohrnehmen

Klöör is dat, wat wohrnahmen warrt. Se entsteiht dör en visuellen Reiz in de Farvrezepters vun’t Oog as Antwoort op en Farvvalenz, jüst so as de mechaansche Reiz dör Druck oder Ruuchheit utlöst warrt. Klöör is nich de Egenschop vun’t Licht, dat een sütt (Farvreiz), man se is de subjektive Indruck vun en physikaalschen Oorsaak vun elektromagneetsche Bülgen twüschen 380 nm un 780 nm. Na de spektralen Farvvalenz (verschedene Intensitäten in’t Licht) warrt ünnerscheedliche Farvreizen utlöst, de ünnerscheedliche Utprägen vun’t Farvwohrnehmen billt. Ünner’n Streek warrt dormit verschedene Klören wohrnahmen.

Dat optische Phänomen vun’t Farvwohrnehmen is en Forschungsrebeet, dat bannig veelsietig un kumplex is. Dorin sünd physikaalsche (Spektrum), physioloogsche (Farvreiz) un psycholoogsche (Farvvalenz) Aspekten mit’nanner verknütt, as ok spraakliche Kunventschonen. Dat visuelle Wohrnehmen vun’n Minsch passeert över Fotorezepters, de op de Netthuut vun’t Oog sünd. Dat gifft Stääv to’n Wohrnehmen vun Hell-/Düster-Kuntrasten un de Tappens för’t Farvwohrnehmen.

De Tappens gifft dat in dree Utprägen mit verschedene Maxima vun de Fienföhligkeit. Disse leegt in de Spektralrebeden „Root“, „Gröön“ un „Blau“. Klöör lett sik wegen disse dree Sorten vun Farvrezepters as dreedimensionale Egenschop dorstellen. Jeedeen Kombinatschoon vun Anregen vun de dree Tappenorden dör (Licht-)Strahlen, de op de Netthuut draapt maakt dorbi en spezifischen Farvindruck. Ünner disse Definitschoon sünd ok Swart (gor keen Anregen), Neutralgrau (gliek grote Anregen) un Witt (vulle Anregen vun all dree Sorten) Klören, de to de Klass vun de „nichbunten Klören“ tellt warrt.

Spektralfarven, as dör dat vun de Bülgenläng afhangige Breken achter en Prisma optreden doot, künnt as Farvkrink vun de bunten Klören dorstellt warrn, se stellt aver blots en Deel vun’t möögliche Farvwohrnehmen dor. Sichtbore Strahlen – dat Licht – is en elektromagneetsch Strahlen in’t Rebeet vun de Bülgenlängen 380 nm bit 780 nm. Warrt Klören dör Farvmiddels op Böverflachen utlööst, mutt en Borns to’n Belüüchten dorwesen, anners kann een nix sehn. Kuntrasten, de dör rüümliche Neeg tostannen kamt, warrt as Simultankuntrasten betekent, de Nafolgeffekt vun Gegenklören heet Sukzessivkuntrast. Mit den Simultankuntrast is ok de „klöörte Schadden“ verwandt: Warrt en Saak mit gröön Licht bestrahlt, hett he dorna en ro’en Schadden.

Begreep	Wirksteed	Wirkwies	Fackrebeet
Farvreiz	Lichtborn	Sichtbor Licht	Physik / Optik
Farvvalenz	Oog, sünners Tappens	Farbwohrnehmen	Physiologie
Farvindruck	Bregen	Beleven un Psyche	Psychologie

Farvwohrnehmen bi Minschen

Binnen den Böverbegreep Klöör (Klöörtheit) is Klöör ok Utdruck vun de Kriterien to’n Ünnerscheden vun disse Gööd. Gras hett de Klöör Gröön, Blood hett de Klöör Root, en Zitrooon hett de Klöör Geel. Kloor Glas is ahn Klöör, hett also keen egen Klöör. Dat Wohrnehmen vun disse Gööd vun en visuellen Indruck kummt vun’t Beteken mit Wöör.

Wöör un Begrepen beschrievt den Indruck: Blau, Deepblau, Blassblau, Himmelblau, Rootblau, usw. Dör’t Beteken vun ünnerscheedliche Klören kann de Minsch sien Wohrnehmen uttuuschen. Blangen dat Wiesen vun Materialproven kann man also ok dör Wöör vun un över Klören snacken („tweet Signalsystem“), wat op de Grundlaag vun Spraak passeert, vun Generataschonen präägt worrn is un in de Kindheit lehrt warrt. Dat individuelle Wohrnehmen vun (objektiv) gliek nöömte Klören kann bi verschedene Minschen ünnerscheedlich utfallen. Dat kann bit to’n deelwiesen oder ok vullstännigen Utfall vun Rezepters gahn, bit hen to en Fehlsichtigkeit.

Naams vun Klören deent dorto, de Ümwelt gemeensom beter to verstahn. Dorto kamt Konventschonen, de nich över de Spraak funktschoneert: Bi en Ampel is to’n Bispeel Root baven un Gröön ünnen. Butendem hett de Farvwirken un de Indruck ok Influss op Farvstimmungen, also dat Vörwirken in de Tiet un den Ruum afhangig vun individuelle Insichten un dat Raineeren vun’t Wohrnehmen.

Farvbeteken

Klöör un Licht

Dat Wohrnehmen vun Klören geiht blots över dat Licht. Dat Licht entsteiht dör dat Bewegen vun Molekülen un Atomen dör Warms oder dör’t Ännern vun Energieniveaus in de Elektronenhüll. De Klöör vun dat afstrahlte Licht sülvst kummt also dör de Frequenzen tostannen, de in dat Spektrum vun’t Licht binnen sünd. Se warrt as Lichtklöör betekent.

Dorvun afgrenzt is de Körperklöör, de dat visuelle Wohrnhemen vun Saken un Körpers beschrifft. Wenn dat Licht op en Böverflach drapen deit, warrt dat dör Strein Licht reflekteert. Man sünnere Frequenzen oder Bülgenlängen vun dat Licht künnt dör Absorpschoon in’t torüchstrahlte Licht fehlen. Dordör ännert sik dat Spektrum un dormit un de Samtindruck vun de Klöör ännert sik. In de Maleree warrt de Begreep Gegenstandsklöör bruukt, in sünnere Fäll ok Lokalklöör as Gegensatz to den Samttoon vun de Klöör. Dorbi kann ok de Struktur vun de Böverflach en Klöör ut physikaalschen Achtergrund tügen (Strukturklöör), as to’n Bispeel de blinkern Placken op de Flögels vun en Bottervagel.

Klöörbegrepen

All Spraken hebbt en grote Tall vun Wöör to’n Afgrenzen vun enkelte Farvtöön. In eenige Spraken fehlt aver ok Farvnaams, de dat in annere Spraken gifft. To’n Bispeel is de Beteken Magenta eerst laat in’t Hoochdüütsche opkamen, jüst so as de Klöör Oraansch. De Woortbedüden staht bito ok ünner en sozialen Wannel. So hett in’t 17. Johrhunnert in Düütsche Bruun mehr dat hüütige düstervigelett bit düsterblau betekent, as dat in’t Karkenleed Hernieder ist der Sonnen Schein / die braune Nacht bricht stark herein düütlich warrt. Ok gifft dat verschedene Ansichten to blaue un gröne Fravtöön in verschedene Kulturen, wat bi’t Översetten mitünner to Fehlers föhren kann. Butendem gifft dat Ansätz, de mööglichen Beteken för sünnere Klören as Spraakuniversal in Form vun implikatschonale Hierarchien uttodrücken.^[1] Dorna maakt meist all Spraken en Ünnerscheed twüschen Swart/Düster un Witt/Hell, wenn se dree Farvtermini anbeden doot, un wieter ok en Beteken för Root un so wieter.

Afhangig vun’t Anwennen gifft dat ok Klören, de blots för sünnere Saken bruukt warrt. To’n Bispeel warrt blond blots in’n Tosamenhang mit dat Hoor bi Minschen bruukt, wiel falb blots för Hoor bi Deerten bruukt warrt.

Dat Farvbegrepen mit Geföhlen verknütt sünd, warrt bi’t Anpriesen vun Göder un Produkten utnütt, vunwegen dat hier de Verbinnen to allgemene Situatschonen oder Saken, de as „kommodig“ ansehn warrt, bruukt warrn kann. De Beteken Sahara för de Klöör vun en Auto steiht to’n Bispeel as’n Teken för Feernweh oder för’t Längen. De Wööst Sahara op Plakaten oder in Feernsehbiller steiht för dat Wiete ahn Enn un schall en Geel dorstellen, dat för en „Will-ik-hebben“-Geföhl sorgt.

Dör Kulturkreisen, Psyche un Optucht gifft dat butendem en Symbolik vun de Klören, de sik mitünner ok in Spröök oder Beweerten utdrücken deit. In dissen Sinn warrt Naams vun Klören ok an Steed vun Geföhlen un anners rüm bruukt. En Studie Anfang vun de 2010er Johren hett wiest, dat Veerjohrige vundaag jüst so veel Farvbeteken kennt as Achtjohrige noch vör hunnert Johren.^[2]

Lichtklöör

Hööftartikel: Lichtklöör

För dat Wohrnehmen vun Klöör is Licht nödig. Ahn Licht geiht dat nich. Dat Licht entsteiht op de Even vun Molekülen un Atomen, to’n een dör de Warmsbewegen, to’n annern dör Ännern vun de Energieniveaus vun de Elektronenhüllen vun Atomen.

Körperklöör

Hööftartikel: Körperklöör

De Körperklöör is dat visuelle Wohrnehmen vun Saken, de dör sünnere Ännern vun’n wedder afstrahlte Spektrum vunwegen de Absorpschoon vun stoffspezifische Bülgenlängen (Lambert-Beersch’ Gesett) vun de optischen Strahlen oder dör Strein an de Böverflach torüch reflekteert warrt. In de Maleree warrt de Begreep Saakklöör bruukt un in sünnere Fäll de Begreep Lokalklöör as Gegensatz to den Samttoon. Dorbi kann ok dör de Struktur vun de Böverflach en Farv ut physikaalsche Grünnen tüügt warrn (Strukturklöör), as to’n Bispeel to Gleem vun de Flögels vun Bottervagels.

Psychisch Wirken vun Klören

Wenn dat Oog vun Licht mit en sünner’t Lichtspektrum reizt warrt, hett dat en psychische Wirkung in’t Zentralnervensystem, de över denn eenfacken Sinnindruck (as „himmelblau“ oder „grasgröön“) rutgeiht.

Minschen ut’n glieken Kulturkreis hebbt dör Optucht un Traditschoon veel gemeensom, man ok dor kann dat vun Minsch to Minsch Ünnerscheden geven. De psychische/seelische Wirkung vun’t Wohrnehmen vun Klören warrt – intuitiv oder mit Afsicht – ok för’t künstlerische Utgestalten, bi’t Gestalten vun de Mood oder in de Warf utnütt. Psycholoogsche Farvteste künnt dorbi hülpen, de wünschte Wirkung to kriegen. De Farvindruck wirkt jüst so as annere Indrück op de Psyche in. Klören, de nich begäng sünd, künnt ok dorto bruukt warrn, enkelte Saken beter ruttoheven^[3] oder to versteken^[4]. So kann een ok Lüüd dorenanner bringen.

Farvtests schüllt so ok de Mööglichkeit geven, op de Persönlichkeit vun en Testperson torüchtosluten, wenn de sünnere Klören un Kombinatschonen vörtehn deit. Allgemeen geevt Farvtests woll ok Utkunft woans Persönlichkeiten op verschedene Klören reageert. Psychisch Farvwirken warrt in vele Kulturen annahmen, wat sik ok in Spreekwöör un Reedwennen utdrücken deit. Dat Weten doröver warrt in de Warf insett.

De Wirkung un Bedüden vun Klören in de verschedenen Kulturkreisen staht in de enkelten Artikels to de Farvtöön (kiek ok Farvsymbolik).

primär	sekundär	tertiär/nich-bunt
→ Root → Geel → Blau	→ Vigelett → Cyan, Törkis → Orange → Gröön	→ Purpur, Magenta, → Bruun, Oliv, → Witt → Grau → Swart

Warm un koolt bi Klören

Dör Insichten, de een mit de Tiet hett, kamt bi Klören de eenfachsten Betöög tostannen, as dat ok bi’n Temperaturindruck is.

Warme Klören: De warme Tiet vun’t Johr warrt vun gele un ro’e Farvtöön bestimmt. De glieken Farvtöön wiest ok Füer op. Ut egene Insichten un överlevert Weten gellt de Farvtöön vun Geelgröön bit hen in’t vigelette Root as „warm“.
Kole Klören: Dat kole, blaue Water, de törkise Iesschadden in’n Winter un bi de Iesbargens oder ok dat „giftige“ Blaugröön wirkt koolt un afwiesen. De Farvtöön, de in’n Farvkrink gegenöver vun de warmen Klören leegt, warrt as kollt opfaat un dorüm as „kole“ Klören betekent.

Disse Indruck dröff aver nich mit de physikaalsch defineerten Farvtemperatur vun Lichtborns verwesselt warrn. Butendem hangt de Indruck ok vun de persönlichen Insichten un de kulturellen Achtergrünnen af. Blau, wat vundaag as en kole Farv gellt, weer in’t Middelöller noch as warm inordent un to’n Bispeel mit de Mudder Maria tosamenbröcht.

Dat visuelle System

De Arbeitswies vun’t visuelle System in’t Zentralnervensystem un sünners in’n Bregen in’t Tosamenspeel mit dat Geföhlszentrum is noch nich utforscht. Kloor is aver, dat dat Wohrnehmen vun ünnerscheedliche Bülgenlängen in de Tappens un Stääv vun de Netthuut nich alleen för dat Entstahn vun Biller verantwoortlich is. Dat Sehn vun Klöör un Form vun en Saak is dordör prägt, dat de Grootbregen en Sinnindruck mit en Gedanken vun fröher verknütten deit. De Klöör, de en „föhlen“ deitis dorbi nich jümmer mit en physikaalschen oder meettechnischen Klöör to verglieken. Dat Bild, dat ut de jüst opnahmen Informatschonen wohrnahmen warrt, is veelmehr överdeckt vun dat Weten, dat een to dat Objekt hett.

Farvvariatschoon mit dree Koordinaten na de Gegenfarventheorie

In de Psychologie is in’n Tosamenhang mit Farvwohrnehmen hüüt de Begreep Gedächtnisfarv begäng. Objekten mit en tyypsche Klöör warrt dorna dör Torüchgriepen op den prototyypschen Farvtoon in’t Gedächtnis wohrnahmen. Tomaten warrt to’n Bispeel in en duller’t Root wohrnahmen, as dat in Wohrheit de Fall is. En Wisch schient sogor bi Schummerlicht noch gröön, un ok de blaue Himmel is so en Utbilln.

In de Farvmetrik kann dit individuelle Wohrnehmen Malesse mit sik bringen, vunwegen dat twee Klören vun verschedene Lüüd nich automaatsch gliek wohrnahmen warrt, ok wenn de glieke L*a*b-Weert meten warrt. De CIE-Farvmetrik betütt sik op Normalbeobachters mit de Statistik un mit de Licht- un Farv-Technik vun de 1920er Johren.

Dat Wohrnehmen vun Klören passeert psycholoogsch op twee Orden.

Klöör aktiveert Assoziatschonen, also Insichten an sünnere Saken as to’n Bispeel Root = Füür, Gröön = Gras oder Geel = Zitroon
Klöör aktiveert Geföhlen, de denn to’n Utdruck kamt, wenn een Substantiven in Adjektiven ümwannelt, de Geföhlen utdrücken doot, so as Root = gefährlich, Gröön = giftig oder Geel = frisch. Disse Geföhlen künnt ok fröhere Insichten vun sünnere Situatschonen anspreken.

Assoziatschonen un Geföhlen as Antwoort op en Farvwohrnehmen hebbt Ingang in de Traditschonen vun de Kulturen. Na de „Empiristischen Theorie vun de Geföhlswirkung vun Klören“ warrt Farvgeföhlen individuell un implizit (d. h. nich bewusst, nich besinnbor) lehrt: Dat sünd vör allen Geföhlen, de en Minsch op Grundlaag vun Verarven hett, wat em andrieven deit un wat de Inholt vun sien Leven is, gegenöver vun Saken un Situatschonen de dat överall geven deit. Universalobjekten in dissen Sinn sünd to’n Bispeel de blaue Himmel, kloor Water, gröne Planten, gele Sünn, dat ro’e Blood oder swarte Brandresten. Vergliekbore Universalsituatschonen künnt ünner annern de düstere (swarte) Nacht wesen oder de helle (witte) Dag.

De Optucht un de Insichten verbinnt Saken, de mit Geföhlen besett sünd, jümmer en (vun’n Kulturkreis vörgevene) sünnere Klöör. Dordör entstaht bi’n Minschen disse Geföhlen ok denn al, wenn he blots de Klöör wohrnehmen deit. De Reakschoon op de Klöör is dormit denn inprägt: Root signaliseert Gefohr, ok wenn de Gefohr sülvst (dat Füür) gor nich dor is, man blots en Wand root anstreken is. Dat is dat glieke as en lehrten Reflex as bi Pawlow sien Hunnen dör klass’sche Konditschoneren.

Histoorsch Entwickeln vun Klöörbegreep

Klöör is en Stoffegenschop, de – wöörtlich nahmen – foorts in’t Oog fallt. Al de Minschen in de Steentiet hebbt dissen visuellen Effekt wohrnahmen, de all Primaten toegen is. En Nawies för’t aktive Wohrnehmen vun Klöör sünd to’n Bispeel de Höhlenteknungen, in de Klören ut de Natur in egene Biller mit ünnerscheedliche Klören weddergeven worrn sünd.

För Arbeiten in’t Handwark mööt klöörte Vörlagen nabillt warrn, religiöse Ansichten to de Natur hebbt in de Philosophie to Diskusschonen över disse Stoffegenschop un Lichtefekten föhrt. Eerste Anmarken in disse Richt geev dat in’t klass’sche China, in’t olle Vörderasien – vör allen in de Antike. Dat glemige Geel vun dat Gold as Stoff vun de Gödder un Afbild vun de Spnn, hett den Wunsch tostannen kamen laten, dat Metall natomaken. Versöken vun de Metallhandwarkers un philosoophsche Ansätz to de Alchemie op Grundlaag vun de Theorie vun de Elementen hebbt den Wunsch föddert, düre Pigmenten anner un billiger in glieke Farv hertostellen. Sünners dat „schöne“ aver düre Gold künstlich natomaken is na sien Egenoort vun de sichtbore Klöör Grundlaag un Andrief vun de Alchemie wesen.^[5]

Theorien un Lehren to de Klöör hebbt sik, as in jede Wetenschop, in’n Striet vun verschedene Ansichten entwickelt.^[6] Demokrit meen to’n Bispeel, dat ro’e Deelken spitz weern un gröne rund. In’n düütschen Spraakruum hebbt vör allen de Ünnersöken un Ansichten vun Johann Wolfgang von Goethe in sien Gegenansicht to Isaac Newton wirkt. Ünnersützt weer he dorbi vun Philipp Otto Runge. To nöömen sünd dorbi ok Hermann von Helmholtz, Ewald Hering, Wilhelm Ostwald un ok Johannes Itten oder Harald Küppers. Bi jem all geev dat ok de pädagogische Aspekt vun’t „Raatgeven to’n Anwennen vun Klören“.

Grundlagen för Klören in’n Sinn vun Farvstoff weern to Anfang de Naturstoffen. Blau is ut dat düre (vunwegen dat dat bannig roor weer) Lapislazuli-Pulver wunnen worrn. To’n Blau Farven vun Tüüch deen de Küüp mit Indigo. Purpur weer ut dat Sekret vun de Purpursnick herstellt un weer de Farvstoff för Kaisers un Königen. Root kemm ut de Cochenille-Schildluus, wiel för Bruun-, Geel- un Roottöön Boddens un Eerden bruukt weern. Bekannt sünd to’n Bispeel Umbra un de Terra de Siena (Sienaeer) ut Italien. Witt is as Bliewitt ut Blie wunnen worrn, un för Swart weer Sott as Pigment insett. Textilen swart intofarven weer sünners swoor. Dorut hett sik en egen Handwark entwickelt in de Zunft vun de Swartfarvers. Gold harr butendem in de byzantinische Maleree as Klöör för den Himmel en metaphysische Bedüden.

De Farvspektrum is in’t 19. Johrhunnert vergröttert worrn, as ne’e anorgaansche Farvstoffen un Pigmenten dorto kemen as Berliner oder Preußisch Blau, Rinmans Gröön oder Schweinfurter Gröön. Dör’t Namaken vun rore natürliche Farvstoffen in grote Mengden dör industrielle oder ne’e Verfohren geev dat veel mehr Mööglichkeiten to’n Farven.

En grote Tall vun möögliche Klören keem mit de orgaanschen Anilin-Farven dorto (BASF). De natürlichen Farvstoffen un Pigmenten künnen nu in de Kunst un in de Weertschop dör künstliche Farven uttuscht warrn. De ollen Naams mit regionalen Tosamenhang sünd dorbi deelwies övernahmen worrn. So keent man ok vundaag noch Klören as Neapel-Geel, Venezianer-Root oder Veroneser Gröön.

In’t 20, Johrhunnert sünd ok de Mööglichkeiten to’n Weddergeven vun Klören dör Farvfotografie un Farvdruck mehr worrn. Nu is ok na de Gesetten vun de farvnauen Weddergaav forscht worrn. Wieter verbetert worrn is de Weddergaav vun Naturfarven ok dör’t Entwickeln vun’t Farvfeernsehn un mit de Digitalfotografie. Togliek hett sik aver ok dat Sehn vun Klören ännert, wat to’n Deel Klöörnastellen nödig maken de. Malessen mit dat Ümsetten vun Klören vun en Vörlaag vun’n Scanner to’n Grootformat för Warf un Reklame warrt dör „Klöörtraining“ in de Breed vun de Inwahners nee wohrnahmen.

Dormit stiggt aver ok de Ansprook vun’n Verbruker, dat Klören goot weddergeven warrt. Tosamen mit de beteren technischen Mööglichkeiten un de Forschung hett sik dat „Meten“ vun de physioloogschen Grött Klöör to dat Rebeet vun de Farvmetrik wieterentwickelt.

Modellen, Katalogen un Meten vun Klören

Hööftartikel: Farvmetrik

Farvmodellen

Üm Klören quantitativ to beschrieven, also mit Hülp vun Tallen antogeven, ahn dat een dorför nipp un nau weten Insichten hebben mutt, woans de Klöör utsütt, sünd verschedene Farvmodellen utklamüstert worrn. De Angaav vun so een Tallentripel (to’n Bispeel: L=75, a=5, b=33) is nich explizit mit dat Wohrnehmen vun en Klöör verknütt. In’t Farvmodell warrt jede Klöör as Punkt in en (faken) dreedimensionalen Farvruum dorstellt. Den sien Ümfang richt sik na de Reinheit vun de Grundkumponenten, worut he tosamensett is. De Modellen sünd dör den Fall vun’t Anwennen bedingt un begrenzt. De Farvruum schüll all in de sünner’n Technik möögliche Klören ümfaten. För den Fall, dat in en Farvmanagement ünnerscheedliche Techniken to’n Dorstellen vun Klören bruukt warrt, künnt de Farvrüüm blots mit Inschränken in’nanner ümrekent warrn. Deelwies sünd nich-lineare Afhangigkeiten mööglich, tomeist hannelt sik dat aver üm Matrizen mit Stüttsteden, twüschen de denn linear interpoleert warrn mutt. Ünnerscheedliche Farvrüüm deckt also nich de glieken Farvrebeden af. Klören künnt dorüm faken blots relativ to’nanner afbillt warrn, aver nich afsluut gliek. De wichtigste Fall is dat Afbilln vun’n RGB-Farvruum (Klören, de an’n Monitor dorstellt warrt) op den CMYK-Farvruum, de bi’t Drucken bruukt warrt.

Anners is dat CIE-Lab-Modell, dat op Ünnersöken vun’t minschliche Wohrnehmen baseert un all Klören vereent, de vun Minschen sehn warrn künnt. „Lab“ warrt dorüm in de Farvreprodukschoon faken as Referenzfarvruum bruukt, över den de annern Farvrüüm defineert warrt.

En poor Farvrüüm

RGB – Grundfarven: Root, Gröön un Blau in Andelen
CMYK – Kumponenten: Cyan, Magenta, Geel (yellow) un Swart (key)
HSV – Weerten: Farvtoon (hue), Sättigung (saturation) un Stärk (value)
CIELab – Grundweerten: L (lightness) un de abstrakten Weerten a (root-gröön) un b (geel-blau)
XYZ: Utgangsfarvkörper vun de CIE/IBKCIE (Normfarvruum).
YUV (analog PAL un analog NTSC), YDbDr in’t abaloge SECAM, YIQ (oolt), fröher för analog NTSC bruukt
YPbPr (analog HDTV un analog Component Video)
YCbCr (digital PAL/SECAM, digital NTSC, DVB, JPEG, MPEG, DVD-Video )

Farvkatalogen

Klören mööt aver nich jümmer mathemaatsch defineert wesen as in de Farvmodellen. Dorblangen gifft dat ok Musterkatalogen, in de materielle Proven vun defineerte Farvtöön dorstellt warrt. Afhangig vun’n Weertschopstwieg warrt se as Mapp oder as Musters rutgeven. Opletzt billt de Samtheit vun de Afmischen ut verschedene Pigmenten in de Böverflachenfarv (Druckindustrie) oder dat Dörmischen mit Pigmenten un Farvstoffen (Kunststoff- un Textilindustrie) en Farvkataloog in en dreedimensionale Weddergaav, mitünner in enkelte Evenen dorvun.

En poor Farvkatalogen

Övergäng twüschen Farvrüüm

In Farvkatalogen sünd tomeist Farvweerten in’n dreedimensionalen Ruum biföögt. Togliek sünd Farvweerten in verschedene Modellen mathemaatsch defineert. Dormit warrt dat mööglich Katalogen un Modellen in’nanner ümtoreken. Wegen den ünnerscheedlichen Farvümfang vun de toordenten Farvrüüm sünd de Resultaten vun’t Ümreken sünners in de Randrebeden nich jümmer richtig. Üm sik hier goot antonegern, kann een de Farvnastellen an’t Teelsubstrat bruken.

Mischen vun Klören

Wenn en grote Tall vun Klören dorstellt warrn mööt, reckt dat en lütte Tall vun Grundfarven to hebben. All annern künnt dorut torechtmischt warrn. Faken warrt dree Grundfarven bruukt.

Additiv Farvmischen: Hier warrt vun Swart utgahn, wat een kriggt, wenn de Grundfarven gor nich togeven warrt, wenn se also all 0 % hebbt. De mischte Farv warrt heller, je mehr vun de Grundfarv toföögt warrt. Wenn all Farven to 100 % bigeven warrt, is dat Resultat en hell Witt. Op disse Wies arbeit to’n Bispeel en Reekner-Bildschirm oder en Feernsehapparaat. Tyypsch sünd de Grundfarven Root, Gröön un Blau (RGB).
Subtraktiv Farvmischen: Hier geiht een vun Witt ut. Dat is wenn all Grundfarven op 0 % sett sünd. Wenn mehr Farv togeven warrt, warrt de mischte Farv jümmer düsterer. Wenn all Farven to 100 % bigeven warrt, is dat Resultet hier Swart. Op disse Wies arbeit de Drucker vun’n Reekner. Tyypsch sünd hierför de Grundfarven Cyan, Magenta un Geel (CMY), in verbeterte Form kummt noch Swart dorto (CMYK).
Integreerte Farvmischen: Disse Oort weer vun Küppers in sien Farvlehr vörslahn, üm den Streifakter vun Körperfarven to achten, de bi de subtraktiven Farvmischen nich acht warrt.^[7] Blangen de Absorpschoon vun Farvschichten hett dat Strein bi echte Böverflachen en Utwirken op de Klöör. En theoreetsche Ansicht un en mathemaatschen Ansatz gifft de Kubelka-Munk-Funkschoon.

Additiv Farvmischen
Subtraktiv Farvmischen
Farvenkrink vun Goethe, Original: Freies Deutsches Hochstift – Frankforter Goethe-Museum
De Rhomboeder (Farvkörper) vun de Farvenlehr na Küppers
De Farvwörpel vun’n RGB-Farvruum un vun’n CMY-Ruum

Spektral- un Mischfarven

Splitten vun witt Licht in de Spektralfarven

Hööftartikel: Grundfarv

Spektralfarv

En Spektralfarv is de Indruck, de dör den Reiz vun en Utsnitt vun dat sichtbore Spektrum entsteiht. En Methood, en Utsnitt ut dat Spektrum to kriegen, is dat Splitten vun witt Licht dör en Prisma oder en Streigidder. De Intensität un Indruck vun de Spektralfarv hangt vun de Breed vun dat Bülgenlängenintervall af, un dormit ok de Reinheit vun de Spektralfarv. Op de annern Siet, stellt de enkelten Bülgenlängen vun’t Spektrum in’t sichtbore Licht blots en lütten Deel vun möögliche Klören dor. In en Regenbagen sünd to’n Bispeel de Spektralfarven to sehn, aver nich jemehr Mischen. Sünners Klören vun de „Purpurlien“ twüschen Vigelett un Root künnt nich as Spektralfarven vörkamen – dat sünd Valenzfarven.

Mischfarv

Mischfarven sünd all Klören, de dör Farvmischen tostannen kamt, wat se nu an’n Bildschirm dör Mischen vun elektromagneetsche Strahlen oder dat Belüchten vun reflekteren Böverflachen vun bedruckte Medien entstaht. Dat gifft ok Mischfarven, de dat minschliche Oog wegen Metamerie as gliek ansütt, ofschoonst de Intensität vun dat Licht an verschedene Steden vun de Bülgenlängenskala nich de sülve is. Metamerie is afhangig vun den Lichtborn. De Effekt hett dormit to doon, dat dat Spektrum vun de Strahlen, de op dat Oog drapen doot, op blots dree verschedene Tappenorden afbillt warrt.

Optimalfarv

Na Wilhelm Ostwald sünd Optimalfarven idealiseerte Spektralfarven mit en defineerte Breed vun dat Intervall vun de Bülgenlängen, bi de blots de Intensitäten 0 % un 100 % vörkamt. En Optimalfarv is en Körperfarv, de ehr Remisschoonskurv β(λ) en rechtwinklige Kurv is, bi de blots de Remisschoonsgraden β(λ)=0 un β(λ)=1 tolaten sünd mit hööchstens twee Sprungsteden in’t sichbare Spektrum. Dat gifft blots veer Typen vun Optimalfarven:

Kortendfarven (kortbülgige Siet is 1): Blau
Langendfarven (langbülgige Siet is 1): Root
Middelfarv (keen Remisschoon an’t lang- un kortbülgige Enn): Gröön
Middelfehlfarv (Remisschoon blots an de beiden Ennen): Viool, de Purpurklören.

De Naam, de dorachter steiht, deent blots to’n Verkloren un is afhangig vun de Breed vun’t vulle Remisschoonsrebeet to verstahn. En Langendfarv, de meist bit an’t kortbülgige Enn vun’t sichtbore Spektrum recken deit, is to’n Bispeel en strahlen Witt mit Blautoon. Dorgegen is en smallen Striepen vun en Middelfarv Swart mit en lütten Farvinslag.

Farvtoon, Helligkeit, bunt un unbunte Klören

In de Alldagsspraak warrt Swart un Witt as Klören ansehn, liekers warrt se nich as klöört betekent. Mitünner warrt de neutrale Grauskala ok as unbunte Klören betekent. De bunten Klören dorgegen leegt twüschen en Farvinslag un de Sättigung. Se maakt en mehr oder minneren Farvindruck, de as bunt beschreven warrt.

De Ünnerscheed liggt in’t Farvwohrnehmen:

De Rezepters to’n Wohrnehmen sünd de Tappens, de dat in’t minschliche Oog in dree Göden vun’t Wohrnehmen gifft. Je na Energie vun de Photonen, de op dat Oog drapen doot, warrt dör en cheemsche Reakschoon en elektroonschen Reiz utlöst, de an den Sehnnerv övermiddelt warrt. Ut de Proportschoon vun’t ünnerscheedliche Reizen vun de dree Tappenorden nimmt de Minsch en farvtoonglieke Bülgenläng wohr, de as Farvtoon betekent warrt. Afhangig dorvun, woans de Intensitäten vun den Reiz verdeelt sünd, nehmt wi de Klören as sättigt oder blass wohr. Dit oorsprüngliche Signal warrt in de Dreeklörentheorie togrunnen leggt.

Von Ewald Hering stammt dorgegen de Veerklörentheorie, de vun Gegenklöörporen „Root-Gröön“ un „Geel-Blau“ utgeiht un de vun Sehnerv överdragenen un vun’n Grootbregen wohrnahmen Tosamenhäng as de buten vun’n Lief veroorsaakte physikaalsche Situatschoon beschrifft. Grau, Witt oder Swart sünd dorbi Sünnerfäll, wenn all dree Tappens mit ruchweg glieke Intensität anregt warrt un dormit glieke Nervensignalen tügen doot. De Farvdimensionen Farvintensität un Farvsättigung sünd dormit Utddruck vun de Stärk vun den utlösten Reiz.

De Stääv sünd fienföhliger för Licht as de Tappens. Wenn de Mengde vun Photonen in een Tieteenheit nalaten deit, warrt blots de Stääv anregt, ehrn Reiz an’n Sehnerv wietertogeven. Wenn blots wenig Licht dor is (to’n Bispeel Nachtkieken), lööst de Tappens keen Reiz ut. Somit geiht an den Bregen blots de Informatschoon över de Belüüchtstärk, de in’n Woortsinn nich mit en Klöör verbunnen is. Dordör warrt blots en Grau-Indruck wietergeven, wat sik ok in dat Sprickwoort wedderfinnt, dat nachts all Katten grau weern.
Wenn de Mengde vun infallen Photonen so lütt is, dat ok de Stääv jem nich mehr wohrnehmen doot, warrt de Indruck Swart wietergeven, wat physioloogsch as Egengrau betekent warrt.
Wenn die Helligkeit bannig groot is, also en hoge Tall vun Photonen in’t Oog fallt, künnt beide Kieksystemen överreizt warrn, wat denn as Blennen betekent warrt. Dat „blennen“ Witt deit weh, wat en Warnreakschoon vun’n Lief is. Dat Kiekpurpur rekombineert nich gau noog, so dat en intensiv Blennen tietwies blind maken kann.

Farvwohrnehmen bi Deerten

Entwicklungshistoorsch gaht de Tappens un de Stääv op de glieke Utgangszellen torüch. Dat Entwickeln hett dorto föhrt, dat dat Kiekspektrum vun Deerten nich dat glieke is as bi de Minschen. Immen künnt to’n Bispeel in’t Ultravigelett beter wohrnehmen, vunwegen dat jemehr Sehzellen energieriekere Photonen (Strahlen mit körte Bülgenläng) wohrnehmen künnt as de Minsch. Bi Vagels hett sik wiest, dat de Kuntrast twüschen ro’e Frücht un gröön Loov wichtig is. För Fisch is en Wohrnehmen vun krote Bülgenlängen nödig, vunwegen dat de langbülgigen Andeelen vun’t Sünnlicht dör Water absorbeert warrt.

De Begreep „Farv“ kann blots inschärnkt op Deerten överdragen warrn. De kumplexe Natur vun dat Phänomen Klöör is de Grundlaag för ünnerscheedliche Evenen vun’t Abstraheren.

Kiek ok

Literatur

Harald Braem: Die Macht der Farben, Langen/Müller, 2003, ISBN 3-7844-7156-0.
Eva Heller: Wie Farben auf Gefühl und Verstand wirken. Knaur, Droemer 2000. ISBN 3-426-27174-5.
Hans Gekeler: DuMont’s Handbuch der Farbe (Systematik und Ästhetik). DuMont, Köln 1988. ISBN 3-7701-2111-2
Johannes Itten: Kunst der Farbe, Otto Maier, Ravensburg 1970, ISBN 3-473-61551-X.
Harald Küppers: Die Logik der Farbe. 2. Oplaag. Callwey., München 1981. Theoretische Grundlagen vun de Farvenlehr. ISBN 3-7667-0601-2
Horst O. Mayer: Einführung in die Wahrnehmungs-, Lern- und Werbepsychologie. Oldenbourg 2005, ISBN 3-486-57675-5.
Petra E. Weingart, Rudolf Forster, : Ich und die Farbe sind eins. Kovac, Hamburg 2005, ISBN 3-8300-1813-4.
Norbert Welsch, Claus Chr. Liebmann: Farben. Spektrum, 2004. ISBN 3-8274-1563-2.

Borns

↑ cf. https://typo.uni-konstanz.de/archive/nav/browse.php?number=613
↑ Studie vun Martin Oswald vun de Pädagoogschen Hoochschool Weingarten. Vördrag op de Kunferenz „Farbe in der Bildung“, Düütsch Farvzentrum un Universität Halle-Wittenberg
↑ rosa Licht to’n Betonen vun Akne
↑ Blaues Licht in Toilette gegen Drogenrukers, üm Venen slechter to sehn
↑ Reinhard Federmann: Die königliche Kunst (Eine Geschichte der Alchemie). Paul Neff, Wien Berlin Stuttgart 1964, ahn ISBN
↑ Gerd Boßhammer: Technologische und Farbrezepte aus dem Kasseler Codex medicus 4° 10. Untersuchungen zur Berufssoziologie des mittelalterlichen Laienarztes, Würzborg 1977 (= Würzburger medizinhistorische Forschungen, 10)
↑ Harald Küppers: Die Logik der Farben, Callway:1981, ISBN 3-7667-0601-2

Weblenken

Klöör. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

[1] . https://typo.uni-konstanz.de/archive/nav/browse.php?number=613

[2] Studie vun Martin Oswald vun de Pädagoogschen Hoochschool Weingarten. Vördrag op de Kunferenz „Farbe in der Bildung“, Düütsch Farvzentrum un Universität Halle-Wittenberg

[3] rosa Licht to’n Betonen vun Akne

[4] Blaues Licht in Toilette gegen Drogenrukers, üm Venen slechter to sehn

[5] Reinhard Federmann: Die königliche Kunst (Eine Geschichte der Alchemie). Paul Neff, Wien Berlin Stuttgart 1964, ahn ISBN

[6] Gerd Boßhammer: Technologische und Farbrezepte aus dem Kasseler Codex medicus 4° 10. Untersuchungen zur Berufssoziologie des mittelalterlichen Laienarztes, Würzborg 1977 (= Würzburger medizinhistorische Forschungen, 10)

[7] Harald Küppers: Die Logik der Farben, Callway:1981, ISBN 3-7667-0601-2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]