Esties
| Esties | ||
| Språke | eesti keel | |
| Land | Estlaand | |
| Antal spreakers | 1,1 miljoen | |
| Dialekten | * Zuudesties: | |
| Språkindeyling | Oeraals | |
| Skrivt | Latiens | |
| Status | offisiële staotus in Estlaand en de Europese Unie | |
| Språkinstituut | Eesti Keele Instituut | |
| ISO 639-1 | et | |
| ISO 639-2 | est | |
| ISO 639-3/DIS | est | |
t Esties (eesti keel; uutsprake: ) is de offisiële taal van de republiek Estlaand. De taal, die oek wel Estlaands, Estnies of Ests eneumd wörden, hef ongeveer 1 miljoen sprekers. Daormee is t, nao t Ieslaands en t Maltees, de op twee nao kleinste taal in Europa die op alle nivo's (wetgeving, rechtsprake, wetenschap, literatuur) gebruukt wörden.
t Esties beheurt tot de Finoegriese talen en daorbinnen weer tot de Oostzeefinse talen. Tot die groep talen, die rond de Finse Golf espreuken wörden, beheurt oek t Fins, n taal die de meeste Esten mit n minne meuite verstaon kunnen. Ummekeerd geldt dat wat minder: behalve de verwaantschap tussen de talen speult oek t feit dat de Esten vertrouwd bin mit t Fins n rolle. Zo konnen ze bieveurbeeld altied Finse televisie ontvangen en wörden Estlaand nog altied drok bezöcht deur Finse toeristen.
t Esties is niet verwaant an t Lets of t Litouws - dit bin Baltiese, of nog beter, Oost-Baltiese talen - oek an t Slaviese Russies is t niet verwaant.
t Esties gebruukt t Latiense alfabet, an-evuld mit de klinkertekens ä, ö, ü en õ. Dat leste teken steet veur n typies Estiese klinker, die evormp wörden deur de tong te plaotsen as of je n /o/ uutspreken en daorbie de lippen spreien. De klinkers en de medeklinkers kunnen kort, lank en overlank ween. In de spelling he'j zwat allinnig mer de tegenstelling kort-lank, en dat wörden an-egeven deur de letter dubbel te schrieven: sada 'honderd' vs. saada 'kriegen' en kana 'kip' vs. kanna 'draag!'.
t Esties is beïnvleud deur talen uut de umliggende laanden, en hef dus n bulte Germaanse, Baltiese en Slaviese leenwoorden.
Van de 12e tot de 16e eeuw hef t Esties oek onder invleud van t Nedersaksies estaon, mer disse invleud hef niet zo stark ewest as bieveurbeeld op t Zweeds en t Noors. Toch wörden t antal woorden van Nedersaksiese aofkomst eschat op zo'n 15 persent[1]. Van de 16e tot de 20e eeuw kwam daor oek nog es n bulte Hoogduutse leenwoorden bie, waordeur sommige woorden nog goed herkenbaor bin. In totaal is zo'n 22-25 persent van de Estiese woordeschat van Nedersaksiese en Hoogduutse aofkomst. Deurdat de Estiese spellingsregels op sommige punten op die van t Nederlaands en de Nedersaksiese dialekten lieken, bin der n bulte woorden die liek alleens bin, bieveurbeeld: klooster, kaart, kroon, kraan. Aandere woorden verschillen n pietsjen, mer bin toch heel herkenbaor: hoov (hof), triikima (strieken), pott (pot) en pann (pan). t Antal Russiese leenwoorden uut de veurbieje eeuw is aordig beteund ebleven. Wel is de invleud van t Engels tegenswoordig groot. t Esties hef minder as t Fins de neiging um eigen, puristiese woorden te gebruken veur nieje zaken (telefon, instituut, mer wel arvuti veur komputer).
Karakteristiek veur t Esties
[bewark | bronkode bewarken]- t Esties gebruukt vake naamvallen, waor Indo-Europese talen liever veurzetsels gebruken: käes 'in de haand', Eestisse 'naor Estlaand'.
- der is gien verschil tussen woorden die naor n mannelik of vrouwelik iets verwiezen; tema betekent zowel 'hij' as 'zee'.
- nao n telwoord volgt t enkelvoud. De biebeheurende naamval is de partitief, n naamval die oorspronkelik n deel van iets uutdrokt (vergeliekbaor mit t delend lidwoord in t Frans en Italiaans).
- medeklinkers in woorden ondergaon lenisie (i.e. veraanderen, verkorten of verdwienen) as ze deel uutmaken van n esleuten (of: oorspronkelik esleuten) lettergrepe: tiib 'vleugel' vs. tiival 'an de vleugel'.
- t hef gien lidwoorden.
- t Esties geet medeklinkerklusters an t begin van woorden uut de weg : straand wörden dus rand
Bovenstaonde eigenschappen deelt t Esties mit t Fins en mit de meeste aandere Finoegriese talen.
Verschillen tussen Esties en Fins
[bewark | bronkode bewarken]- Esties hef gien klinkerharmonie. Wel kunnen nao de eerste lettergrepe mer vier klinkers veurkoemen: a, e, i en u (as variaant soms o).
- t Esties hef meer tweeklanken as t Fins, zo as äe en ea. Mer t hef niet de typiese Finse openende tweeklanken ie, yö en uo, dit is in t Esties nog behölden as ee, öö en oo. Vergeliek Fins kieli, syödä en juoda mit t Estiese keel, sööma en jooma.
- Klinkers kunnen in verbeugen vormen veraanderingen ondergaon: madu 'slang' vs. mao 'van de slang' (u wörden o, vergeliek Fins mato en madon), rida 'armoe' vs. rea 'van de armoe' (i wörden e, vergeliek Fins riita en riidan).
- Waor in t Fins bezit uutedrokt wörden deur n uutgang achter t woord, gebruukt t Esties n vorm van t persoonlik veurnaamwoord: Fins käteni = Esties mu käsi 'mien haand'. Mer in de Finse spreektaal gebruken ze oek wel mun käsi.
- Der bin n bulte warkwoordsveurvoegsels, vergeliekbaor mit die in t Nedersaksies: kandma 'dragen': ette kandma 'veurdragen'.
- Der bin twee vormen veur de infinitief, de da-infinitief en de ma-infinitief: ma tahan saada 'ik wil kriegen' vs. ma pean saama 'ik mut kriegen' (saama/saada = kriegen). Dit is t zelfde as t Finse eerste en darde infinitief, mer je hebben gien onverbeugen Finse darde infinitief en t Esties hef dat wel. In tegenstelling tot t Fins wörden de ma-infinitief gebruukt as opzeukvorm in woordenboeken.
De getallen van 1 tot 10 in t Esties: 1 - üks | 2 - kaks | 3 - kolm | 4 - neli | 5 - viis | 6 - kuus | 7 - seitse | 8 - kaheksa | 9 - üheksa | 10- kümme.
Referensies
[bewark | bronkode bewarken]- ↑ Bron: Engelse Wikipedie
