Divina Cumedia
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
La Divina Cumedia, cugnussüda anca cunt el nomm de Cumedia[1], nös che cunt el nomm uriginal in talian Divina Commedia, a l'è un puema del Dant Ligher, scrivüü in terzin incadenaa de vers endecasilab, in lengua vulgar fiurentina. Cumpusüda per i critegh in tra el 1304 e 'l 1321, agn del so esili in Lünigiana e Rumagna,[2] la Cumedia l'è l'övra püssee famusa del Dant, e anca vöna di püssee impurtant testimunianz de la civiltà de l'Età de Mezz; cugnussüda e stüdiada in tüt el mund, a l'è cunsiderada l'övra püssee granda de la literadüra de tücc i temp. [3]
El puema a l'è spartii in tre part, ciamaa cantegh (Infern, Pürgatori e Paradis), ognedüna cumpusüda de 33 cant (föra che l'Infern, ch'al gh'ha dent un olter cant pruemial). El pueta al cünta sö de un viagg imaginari, var a dì de un Itinerarium Mentis in Deum[4], a travers i tre regn ültrateren che le purtarà fin a la visiun de la Trinità. La so rapresentaziun imaginaria e alegorega de la vita apus la mort cristian a l'è un punt cülminant de la visiun medieval del munt che la s'è desvelüpada in la Cesa catolega.
L'övra la gh'ha avüü sübit un grand sücess, e l'ha tö part in manera determinanta al prucess de assestament del dialett tuscan 'me lengua taliana. El test, che a s gh'ha no l'autograf, a l'è staa defatt cupiaa sin di primissem agn de la difüsiun, e fin al riv de la pressa, in d'un vast nümer de manuscritt. In de l'istess temp, la s'è spantegada la pratega de la ciösa e del cument (i se cünten breegh 60 cumencc e in tra i 100.000 e i 100.000 pagin),[5] in möd de dàggh vita a una tradiziun de letür e stüdi dantesch mai mucada: a s'parla inscì de secular cument. La vastedà de i testimunianz manuscritt de la Cumedia l'ha determinaa un'ugetiva dificultà in la definiziun del test critegh. Incö a gh'hemm un'ediziun de riferiment fada sö del Giorgio Petrocchi.[6] Püssee de recent do devers ediziun critegh i henn staa cüraa de l'Antonio Lanza[7] e 'l Federico Sanguineti.[8]
La Cumedia, pür cunt el nà inanz de tancc di möd carateristegh de la literadüra e del stil medieval (ispiraziun religiusa, l'orden mural, lenguagg e stil fundaa in sö la perceziun visiva e imediada di robb), a l'è prufundament növatura, perchè, cumè a l'è staa cataa föra debun in di stüdi de l'Erich Auerbach, la gh'ha la tendenza a una rapresentaziun vasta e dramatega de la realtà. A l'è vöna di letür ubligaa del sistema scörastegh talian.
A l'è interessant vidé 'me tüt i olter cantegh i muca cun la parola "stelle" (stell). ("E quindi uscimmo a riveder le stelle" - Infern; "Puro e disposto a salir a le stelle" - Pürgatori e "L'amor che move il sole e l'altre stelle" - Paradiso). Interessanta anca la creaziun del Pueta de neulugism cume "insinuarsi", "inluiarsi", "inleiarsi"[9].
Titul
[Modifega | modifica 'l sorgent]Prubabilment el titul uriginal de l'övra l'è staa Commedia, o Comedìa, del grech κωμωδία komidìa, furmaa de kòme, borgh, e odé, canto; leteralment cant del borgh). A l'è defatt inscì che l'istess Dant ciama la so övra [Infern XVI, 128] (Infern XXI 2). A segütà elt itul de "divina" al gh'è staa daa del Boccaccio. In l'Epistola (induve a l'è no segür ch'la sia del Dant) direta a Cangrand de la Scala, el Dant al cunferma el titul latin de l'övra: Incipit Comedia Dantis Alagherii, Florentini natione, non moribus.[10]
Tradüziun in lumbard
[Modifega | modifica 'l sorgent]El prim a pruvà a vultà un quai toch de la Divina Cumedia l'è staa el Carlu Porta, in tra i agn 1803 e 1805. La sua l'è stada una tradüziun libera, e dumà de un quai pass de l'Infernu: se trata de un'antulugia de episodi che van del prim cant (l'ünegh vultaa per intregh) a quel de set. Un quai ann püssee tardi (in del 1860), el sciur Francesch Candian l'ha faa una tradüziun növa, che però l'è limitada dumà a l'Infernu[11].
In tra i tradüziun püssee muderni a pödum cüntà:
- Quela surtida in milanes in del 1947 per man del sciur Giuseppe Monga[12].
- Quela surtida in cumasch in del 1983 per man del sciur Paolo Elia Sala[13]
- Quela surtida in milanes in del 2004 per man del sciur Ambrös Antonini[14].
- Una tradüziun de la storia del cunt Ügulin in del dialet de Cavergn[15].
Riferimencc
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ In l'Età de Mezz i över de spess i gh'even minga un ver e propi "titul", ma in di manuscritt i eren indicaa, per esempi, del so incipit. Vön di incipit püssee cugnussüü de l'övra del Dant l'era: «Qui comincia la commedia di Dant Ligher, fiorentino di nascita ma non di costumi»/«Chì scumencia la cumedia del Dant Ligher, fiurentin de nassida ma no de custüm».(Incipit Comoedia Dantis Alagherii, florentini natione, non moribus). El Dant l'ha vursüü designaa el so pueta cume "Cumedia" (prubabilment legiüda cunt acent tonegh ins la i) perchè a gh'è dent un passagg del mal al ben: l'övra la taca sö in d'un cuntest signaa de negatività e cunt lenguagg e e cuntegnüü bass (l'Infern) e al gh'ha fin cun lenguagg e cuntegnüü "volt" e cunt la sulüziun del drama inizial de l'autur (in del Paradis). L'agetiv Divina, atribüii del Boccaccio, al se retröva dumà a partì di ediziun a stampa del 1555 a cüra del Ludovico Dolce.
- ↑ per la crunulugia discüssa de la cumpusiziun vardee: E. Cecchi, N. Sapegno, Storia della Letteratura italiana, vol. II, Il Trecento, Garzanti, Milano, 1965, p. 69
- ↑ v. Harold Bloom,Il canone occidentale, Bompiani, Milano, 1996; Erich Auerbach, Studi su Dante, Feltrinelli, Milan 1964; ecc. La gh'è anca dent per esempi in tra i 'Grancc Liber del Mund Ucidental e in del 2002 a l'è stata metüda anmò dent in la lista de I 100 liber mejur de semp segond el Norwegian Book Club.
- ↑ Segond el teologh francescan Bonaventura da Bagnoregio, in la so övra püssee famusa L'itinerario della mente verso Dio (1259), el "viagg" spiritüal a Diu a l'è frött de una ilüminaziun divina, che la ven de la "resun divina" de l'istess Diu. Per rivà a Diu, donca, l'omm al gh'ha de passà in tra tri degree, che a tütavia, i gh'ha de nà denanz de un'uraziun intensa e ümil.
- ↑ Gaetano Manca, I commenti di Jacopo Alighieri, Jacopo della Lana e Boccaccio alla 'Divina Commedia' di Dante e il Dartmouth Dante Project. 19a Cunferenza anüal de l'American Association of Italian Studies, Eugene, Oregon, 15-17 Avril 1999, pag. 2.
- ↑ La Commedia secondo l'antica vulgata, Milan, A. Mondadori, 4 voll., 1966-67
- ↑ La Commedìa. Testo critico secondo i più antichi manoscritti fiorentini, De Rubeis Editore, 1995
- ↑ Dantis Alagherii Comedia, Firenz, Edizioni del Galluzzo, 2001
- ↑ Neologismi in "Enciclopedia dantesca, Treccani.it
- ↑ I Epistulae del Dante in sö Liber Liber. URL consultad in data 3 aprile 2008.
- ↑ El test intregh de la tradüziun del Candian
- ↑ dantepoliglotta.it Arqiviad qé: [1]
- ↑ https://www.dantepoliglotta.it/alto-lombardo-sala-1983/ Arqiviad qé: [2] dantepoliglotta.it
- ↑ dantepoliglotta.it Arqiviad qé: [3]
- ↑ dominio.leonet.it