mejî

Kurmancî

Bilêvkirin

• IPA^(kilîd): /mɛˈʒiː/
• Kîtekirin: me·jî

Navdêr

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	mejî	mejî
Îzafe	mejiyê	mejiyên
Çemandî	mejî	mejiyan
Nîşandera çemandî	wî mejî	wan mejiyan
Bangkirin	mejiyo	mejiyino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	mejiyek	mejiyin
Îzafe	mejiyekî	mejiyine
Çemandî	mejiyekî	mejiyinan

mejiyekî mirovan

mejî nêr

1. (anatomî) parçeya fikirîn û pêhesînê di serê mirovan û candarên din de

   Lêkolîn li mejiyên mirovan û heywanan tên kirin.

   • Da me sed reng-i 'ezabê we nehat der ji me deng
     Hestiyan girtiye nasûr û mejî da heye jeng
     Lew ne hişyar û xumar în me nexwarî mey û beng — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)
2. beşa nerm ya di nava hestiyan de, mejiyê hestiyan

   Êşek ketibû mejiyê hestiyê lingê wê.

3. hiş, aqil, eql:

   Ew kesekî bêmejî ye!

4. jîrî, fehmatî, zîrekî
5. jîrtirîn kesa/ê komekê

   Ew mejiyê koma hevalên xwe ye.

6. plankera/ê yan plandanera/ê xebatekê

   Ew mejiyê xebata komê bû.

7. mejiyê heywanan yê kelandî bo xwarinê:

   Gelo te mejî xwariye?

Bi alfabeyên din

• kurdî-erebî: مەژی‎
• kurdî-krîlî: мәжи

Herwiha

• mejox
• mejû
• mêjî
• mêşk
• mîjî

Jornav

• leş, laş
• ser

Têkilî

• kulox

Jê

• (Lêker) mejî bi kar anîn
• mejî şuxilandin
• mejî şuxilîn
• mejî şûştin: bi kotekî tiştên nerast pê dan bawerkirin
• mejî xebitandin
• mejî xebitîn
• (Navdêr) mejîbikaranîn
• (Navdêr) mejîşuxilandin
• mejîşuxilîn
• mejîşûştin
• mejîxebitandin
• mejîxebitîn
• (Rengdêr) mejîşûştî
• bêmejî
• bêmejîtî
• bimejî
• bimejîtî
• mejîdar
• mejîdarî
• mejîk
• mejîka
• mejîreş
• mejîreşî
• mejîşo
• mejîşoyî
• mejîşûştin
• mejîhişk

Qafiye

• ejî
• bejî
• hejî
• kejî
• nejî
• rejî
• tejî
• vejî

Etîmolojî

Herwiha mêjî, hevreha soranî مێشک‎ (mêşk), kurdiya başûrî mijg / mizg / mezg, hewramî mejg, lekî mezg, zazakî mezg, pehlewî 𐫖𐫃𐫋‎ (megj), farisî مغز‎ (meğz), tacikî мағз (mağz), osetî магъз (maǧz), peştûyî ماغزه‎‎ (mağze), avestayî 𐬨𐬀𐬰𐬔𐬀‎ (mezge), sanskrîtî मज्जन् (majján), hindî भेजा (bhejā), rusî мозг (mozg), ukraynî мо́зок (mózok), serbokroatî мо̏зак / mȍzak, bulgarî мо́зък (mózǎk), polonî mózg, çekî mozek, slovakî mozok, holendî merg, norwecî merg / marg, swêdî märg, almanî Mark, danmarkî marv, îngilîzî marrow... hemû ji proto-hindûewropî *mosgʰos (mejiyê serî; mejiyê hestiyan).

Di zimanên hindûîranî û slavî de peyv wateya mejiyê serî dide lê di zimanên germenî de wateya mejiyê hestiyan dide.

Ji bilî zimanên hindûîranî, germenî û slavî, hevrehên peyvê di şaxên din yên zimanên hindûewropî de peyda nabin yan hebûna wan biguman e.

Bo guherîna M bi B di peyva hindî de, bidin ber erebî مسمار‎ (mismar) > kurdî bizmar yan مسلم‎ (muslim) > kurdiya devokî busirman / bisirman (misilman).

Forma devokî mejox bi têkilkirina peyva mejî û peyva mox peyda bûye.

Hevwateyên peyva mejî anku demax û mox herdu ji erebî hatine wergirtin.

Tevî nêzîkiya dengî jî, peyva erebî مخ‎ (muxx) ne ji zimanekî hindûewropî ye lê peyveke xwemalî ya zimanên samî ye û hevreha bo nimûne van zimanên samî ye: akadî 𒌋𒅗 (muḫḫu), aramî מוחא‎ (muħɑʔ), îbranî מוח (moax), siryanî ܡܘܚܐ‎ (muħɑʔ), ugarîtî 𐎎𐎈 (mḥ)...

Herwiha di zimanên tirkîkî de jî peyvên bi wateya "mejî" dişibin hevwateyên xwe yên hindûewropî lê ne ji zimanên hindûewropî hatine wergirtin lê peyvên xwemalî yên zimanên tirkîkî ne: yakûtî мэйии (meyii), ozbekî miya, teterî ми (mi), oyxurî مېڭە‎ (mënge) (mënge), qazaxî ми (mï), kirgîzî мээ (mee), altayiya başûrî мее, tirkmenî beýin, azerî û tirkî beyin... Dîsa bala xwe bidin guherîna B/M.

Mejî yek ji kêm nimûneyên peyvên wisa ye ku di kurmanciya rojhilatî de bi E û di kurmanciya navendî de bi Ê ye. Çend nimûneyên din wiha ne: kurmanciya rojhilatî çer (çerandin, çerîn) û şelandin û kurmanciya navendî çêr (çêrandin, çêrîn) û şêlandin. Nimûneyên berovajî anku di kurmanciya rojhilatî de Ê û di kurmanciya navendî de E mişetir in, bo nimûne: kurmanciya navendî hejîr, penîr, zevî û kurmanciya rojhilatî hêjîr, pênîr, zêvî.

Çavkanî:

• Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
• Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
• Lubotsky, Alexander. Indo-Aryan inherited lexicon . University of Leiden.
• MacKenzie, David Neil, The dialect of Awroman (Hawraman-i Luhon) Grammatical sketch, texts, and vocabulary, Kommissionaer: Munksgaard (København), 1966
• Sadovski, Velizar (2017–2018): “Chapter VI: Iranian”, in Klein, Jared S.; Joseph, Brian D.; Fritz, Matthias, ed., Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics: An International Handbook, Berlin; Boston: De Gruyter Mouton
• Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
• Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em
• The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi îngilîzî û rusî): https://starling.rinet.ru/

Bi zaravayên din

• Soranî: مێشک‎ (mêşk), mêşk
• Kurdiya başûrî: mijg, mizg, mezg
  • Şêxbizinî: mezg
• Lekî: mezg
• Hewramî: mejg
• Zazakî: mezg

Werger

• Afrîkansî: brein → af, harsings → af pj
• Aklanon: utok
• Albanî: tru → sq n
• Almanî: Gehirn → de nt, Hirn → de nt
• Altayiya başûrî: мее (mee)
• Amharî: አንጎል (ʾängol)
• Apaçî:

  Apaçiya rojava: bitsighąąʼ

• Aragonî: celebro
• Aramî:

  Siryaniya klasîk: ܡܘܚܐ‎ n (mūḥā)

• Aromanî: crier n, mãduã m, midulj nt
• Arrernteyiya rojavayî: akurrknge
• Asamî: মগজু (mogozu)
• Astûrî: cerebru → ast n
• Azerî: beyin → az
• Bajwayiya kendava rojava: utok
• Baskî: garun → eu
• Başkîrî: мейе (meye)
• Bau bidayuh: otok, otok
• Belarusî: мозг n (mozh), мо́заг n (mózah)
• Bengalî: মস্তিষ্ক → bn (môśtiśk), মগজ → bn (môgôj)
• Binukid: utek
• Bîkoliya naverast: hutok
• Bretonî: empenn → br n
• Bugî: uta
• Bulgarî: мо́зък n (mózǎk)
• Burmayî: ဦးနှောက် → my (u:hnauk)
• Buryatî: тархи (tarxi)
• Çeçenî: хье (ḥe), хьекъал (ḥeq̇al)
• Çekî: mozek → cs n
• Çerokî: ᎤᏅᏥᏓ (unvtsida)
• Çînî:

  Kantonî: 腦 (nou⁵), 腦部 (nou⁵ bou⁶)

  Dunganî: нозы (nozɨ)

  Hakkayî: 頭腦 (thèu-nó)

  Mandarînî: 頭腦 → zh (tóunǎo), 腦 → zh (nǎo), 腦部 → zh (nǎobù), 腦子 → zh (nǎozi)

  Minnanî: 腦 → zh-min-nan (náu), 腦部 → zh-min-nan (náu-pō͘)

  Wuyî: 腦, 腦子

• Çuvaşî: миме (mime)
• Dakotayî: nasúna
• Dalmatî: carviale n
• Danmarkî: hjerne → da g
• Dargwayî: мехӀе (meḥe)
• Divehî: ސިކުނޑި‎ (sikuⁿḍi)
• Dupaningan agtayî: utak
• Elfdalî: ienne n
• Endonezyayî: otak → id, benak → id
• Erebî: دِمَاغ‎ → ar n (dimāḡ), مخ‎ n (muḵḵ)

  Erebiya misrî: مخ‎ n (muḵḵ), نفوخ‎ n (nafūḵ)

  Erebiya hîcazî: دِماغ‎ n (dimāḡ), مُخ‎ n (muḵḵ)

  Erebiya fasî: مخ‎ n (muḵḵ), دماغ‎ n (dmāḡ)

  Erebiya bakûrê şamê: دماغ‎ n (dmāḡ), مخ‎ n (miḵḵ)

  Erebiya başûrê şamê: مخ‎ n (muḵḵ), دماغ‎ n (dmāḡ)

• Ermenî: ուղեղ → hy (uġeġ)
• Esperantoyî: cerbo → eo, encefalo
• Estonî: aju → et, peaaju
• Evenî: иргэ (irgə)
• Evenkî: иргэ (irgə)
• Farisî: مغز‎ → fa (mağz)
• Ferî: heili n
• Fînî: aivot → fi pj
• Fransî: cerveau → fr n, cervelle → fr m, encéphale → fr n
• Friyolî: cerviel n, čurviel n
• Frîsiya bakur: Brain
• Frîsî: brein, harsens → fy
• Gaelîka skotî: eanchainn m
• Galîsî: cerebro → gl n
• Gujaratî: મગજ → gu (magaj)
• Gurcî: ტვინი (ṭvini)
• Guugu yimidhirrî: garu
• Haîtî: sèvo, sèvèl
• Hawayî: lolo
• Higaononî: otok
• Hindî: मस्तिष्क → hi n (mastiṣk), दिमाग़ n (dimāġ)
• Hîlîgaynonî: utok
• Holendî: hersenen → nl pj, hersens → nl pj, brein → nl nt
• Îbranî: מוח \ מֹחַ‎ → he n (móakh)
• Îdoyî: cerebro → io
• Îlokanoyî: utek
• Îngilîziya kevn: bræġn nt
• Îngilîzî: brain → en
• Îngriyî: aivo
• Îngûşî: хьоа (ḥoa)
• Înterlîngua: cerebro
• Îrlendî: inchinn m
• Îtalî: cervello → it n, cervella m pj
• Îvatanî: otek
• Îzlendî: heili → is n
• Japonî: 脳 → ja (のう, nō), 脳髄 → ja (のうずい, nōzui), 頭脳 → ja (ずのう, zunō), 脳 → ja (なずき, nazuki)
• Javayî: utek → jv
• Jejuyî: 머릿골, 골머리
• Kabuverdianu:

  ALUPEC: cerébr'

  Badiu: sirébru

  São Vicente: cerebro

• Kalalîsûtî: qarasaq
• Kalmîkî: экн (ekn)
• Kannadayî: ಮೆದುಳು → kn (meduḷu), ಮಸ್ತಿಷ್ಕ → kn (mastiṣka), ಮಿದುಳು → kn (miduḷu)
• Kapampanganî: utak
• Karelî: aivot
• Kaşûbî: mùsk n
• Katalanî: cervell → ca n
• Kaurnayî: mukamuka, ngarrumuka
• Keçwayî: ñutgo, tuxu
• Kirgizî: мээ → ky (mee)
• Kîkûyûyî: tombo
• Kîngalî: මොළයේ (moḷayē)
• Kîputî: utek
• Koreyî: 뇌 → ko (noe), 두뇌 → ko (dunoe), 골 → ko (gol), 머릿골 (meoritgol)
• Lakî: ня (nja)
• Latgalî: smedzinis pj
• Latînî: cerebrum nt
• Latviyayî: smadzenes pj
• Lawsî: ສະໝອງ → lo (sa mǭng)
• Lîtwanî: smegenys m pj
• Lombardî: cervell
• Lueyî: ᦀᦸᧅᧈᦶᦀᧅᧈ (˙ʼoak¹˙ʼaek¹)
• Luksembûrgî: Gehir
• Makasarî: uta
• Makedonî: мозок n (mozok)
• Malayalamî: തലച്ചോറ്‌ (talaccōṟ‌), മൂള → ml (mūḷa), മസ്തിഷ്കം → ml (mastiṣkaṃ)
• Malezî: otak → ms, benak
• Maltayî: moħħ n
• Mançûyî: ᡶᡝᡥᡳ (fehi)
• Mansakayî: otok
• Maorî: roro
• Maranaoyî: otek
• Maratî: मेंदू n (mendū)
• Mariya rojhilatî: вуйдорык
• Mecarî: agy → hu
• Misrî: (ꜣjs n ḏnnt n), (ꜥmm n)
• Mokşayî: уй (uj)
• Mongolî: тархи → mn (tarhi)
• Nahwatlî: cuātextli → nah
• Nanayî: игэ
• Navajoyî: atsiighąąʼ
• Nedersaksî: Brägen → nds n
• Nîvxî: ӈаўр̌к (ŋaўřk)
• Normandî: chèrvé n
• Norwecî: hjerne
• Ojibweyî: niinindib
• Oksîtanî: cervèl → oc n
• Oromoyî: sammuu
• Osetî: магъз (maǧz)
• Osmanî: بینی‎ (beyni), دماغ‎ (demağ), مغز‎ (mağz), مخ‎ (muh)
• Oygurî: مېڭە‎ (mënge)
• Ozbekî: miya → uz
• Palî: matthaluṅga
• Peştûyî: ماغزه‎ → ps (māğza)
• Piedmontîsî: sërvel n
• Polonî: mózg → pl n
• Portugalî: cérebro → pt n
• Qazaxî: ми (mi)
• Romancî: tscharvè n
• Romanyayî: creier → ro n
• Rusî: мозг → ru n (mozg)
• Rusînî: мо́зоґ n (mózog)
• Sanskrîtî: मस्तिष्क → sa nt (mastiṣka), तेजस → sa nt (tejasa)
• Santalî: ᱦᱟᱛᱟᱲ (hataṛ), ᱵᱷᱮᱡᱟ (bheja)
• Sardînî: cerbedhu n, cerbeddu, cherveddu, carbedhu, carbeddu, cialbedhu, carvedhu, carveddu, carvedha, celbedhu, ciobedhus, ciorbedhu, gerbedhu, tzalbedhu
• Sebwanoyî: utok
• Sicîlî: ciriveddu → scn n
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: мозак n

  Latînî: mozak → sh n

• Skotî: harn
• Slaviya kevn:

  Kirîlî: мозгъ n (mozgŭ)

  Glagolîtîk: ⰿⱁⰸⰳⱏ n (mozgŭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: мозгъ n (mozgŭ)
• Slovakî: mozog → sk n
• Slovenî: možgani → sl n pj
• Somalî: maskax
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: mórzgi pj

  Sorbiya jorîn: mozy pj

• Sotoyiya başûr: boko
• Spanî: cerebro → es n
• Sûdovî: stirgena m, mazgena m
• Swahîlî: ubongo → sw
• Swêdî: hjärna → sv g
• Şanî: ဢွၵ်းဢေႃ (ʼóak ʼǒa)
• Tacikî: мағз → tg (maġz)
• Tagalogî: utak nt
• Tamîlî: மூளை → ta (mūḷai)
• Tarifitî: aǧi n, amerɣiɣ n
• Tausugî: utuk
• Tayiya bakurî: ᩋᩬᨠᩋᩴᩬ
• Tayî: มันสมอง, สมอง → th
• Telûgûyî: మెదడు → te (medaḍu)
• Teteriya krîmî: miy, dimağ
• Teterî: ми → tt (mi)
• Tetûmî: kakutak
• Tirkî: beyin → tr
• Tirkmenî: beýin
• Tîbetî: ཀླད་པ (klad pa)
• Ugarîtî: 𐎎𐎍𐎋 (mlk)
• Urdûyî: دماغ‎ → ur (dimāġ)
• Ûkraynî: мо́зок n (mózok)
• Venîsî: çervèl n, serveło n, zerveło n, servèl n, zhervèl, sarveło n, çarvèl n, zharvèl n, cèlebro n
• Viyetnamî: óc → vi, não → vi
• Volapûkî: brein → vo
• Votî: ajud pj
• Walonî: cervea → wa n
• Warayî: utok
• Warlpirî: ngukunypa
• Weylsî: ymennydd → cy
• Wiradhurî: kábuka
• Wolofî: yóor
• Ximêrî: ខួរក្បាល (khuəkbaal)
• Yakutî: мэйии (meyii)
• Yamî: etek
• Yidîşî: מוח‎ n (moyekh), געהירן‎ (gehirn)
• Yorubayî: ọ̀bụ́tụ̀n, ọpọlọ
• Yûnanî: εγκέφαλος → el n (egkéfalos), μυαλά → el nt pj (myalá)

  Kevn: ἐγκέφαλος n (enképhalos)

• Zhuangî: uk, ngog, ukek

Formeke lêkerê

mejî

1. (nadir) forma qedexekirinê (prohîbîtîv) ji lêkera jîn

   Qet mejî! (dijwateya her bijî, her hebe!)

Hevmane

• nejî!

Dijmane

• bijî!

Pirhejmar

• mejîn
• nejîn

Etîmolojî

Ji me- +‎ -jî-.

Cînav

mejî

1. Awayê şaşnivîsî yê me jî.