Edukira joan

Frantses: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
rv: ez benetan frantsesaren mapa bat
Etiketak: Desegin Lehengoratua
t 150.241.33.162 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Eniisi Lisika wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
Etiketak: lehengoratzea Disambiguation links
 
(6 erabiltzailek tartean egindako 23 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:

{{Wikipedia1000}}
{{Wikipedia1000}}
{{HezkuntzaPrograma|Hizkuntzak}}
{{HezkuntzaPrograma|Hizkuntzak}}
15. lerroa: 16. lerroa:
| araugilea = [[Frantses Akademia|Académie française]]
| araugilea = [[Frantses Akademia|Académie française]]
| iso1 = fr | iso2b = fre | iso2t = fra | iso3 = fra
| iso1 = fr | iso2b = fre | iso2t = fra | iso3 = fra
| mapa = Map-Francophone World.svg
| mapa = LaFrancophonie2021.png
| maparen testua = Frankofoniaren Mundua</br>Urdin iluna: ama hizkuntza; urdina: hizkuntza ofiziala; urdin argia: kulturaren hizkuntza.
| maparen testua = Frankofoniaren Mundua</br>Urdin iluna: ama hizkuntza; urdina: hizkuntza ofiziala; urdin argia: kulturaren hizkuntza.
}}
}}
'''Frantsesa'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang|fr|''français, la langue française''}}) [[hizkuntza erromantzeak|erromantze hizkuntza]] da, [[hizkuntza indoeuropar]] bat. [[Erromatar Inperioa]]n hitz egiten zen [[latin arrunt]]etik eratorria da, beste hizkuntza erromantzeak bezala baina [[Hizkuntza galo-erromantzeak|hizkuntza galo-erromantzeetatik]] ere bai, [[Galia]]n hitz egiten zen [[latin]]aren formatik, zehazkiago Iparraldeko Galian. Haren ahaiderik gertukoenak [[Frantzia]]ko iparraldean eta [[Belgika]]ko hegoaldean tradizioz hitz egin diren beste [[oïl hizkuntzak]] dira, frantsesak ia guztiz gainditu dituenak.
'''Frantsesa'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak|egilea=[[Euskaltzaindia]]|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf}}</ref> ({{lang|fr|''français, la langue française''}}) [[Hizkuntza erromantzeak|erromantze hizkuntza]] da, [[hizkuntza indoeuropar]] bat. [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperioan]] hitz egiten zen [[Latin arrunt|latin arruntetik]] eratorria da, beste hizkuntza erromantzeak bezala baina [[Hizkuntza galo-erromantzeak|hizkuntza galo-erromantzeetatik]] ere bai, [[Galia|Galian]] hitz egiten zen [[Latin|latinaren]] formatik, zehazkiago Iparraldeko Galian. Haren ahaiderik gertukoenak [[Frantzia|Frantziako]] iparraldean eta [[Belgika|Belgikako]] hegoaldean tradizioz hitz egin diren beste [[oïl hizkuntzak]] dira, frantsesak ia guztiz gainditu dituenak.


[[Galia Belgika]]ko [[hizkuntza zelta|hizkuntza zelten]] eragina izan du, eta aurrerago, [[frankiar hizkuntza]]rena, [[frankoak|frankoen]] inbasioaren ondorioz. Gaur egun, Frantziak iraganean izandako itsasoz-haraindiko hedapena dela eta, [[frantziar kreolera]]k ugari dira, [[Haitiko kreolera]] bereziki. Frantsesa hitz egiten duen pertsona edo nazio bati '''frankofono''' ({{lang-fr|francophone}}) deritzo.
[[Galia Belgika|Galia Belgikako]] [[Hizkuntza zelta|hizkuntza zelten]] eragina izan du, eta aurrerago, [[Frankiar hizkuntza|frankiar hizkuntzarena]], [[Frankoak|frankoen]] inbasioaren ondorioz. Gaur egun, Frantziak iraganean izandako itsasoz-haraindiko hedapena dela eta, [[Frantziar kreolera|frantziar kreolerak]] ugari dira, [[Haitiko kreolera]] bereziki. Frantsesa hitz egiten duen pertsona edo nazio bati '''frankofono''' ({{lang-fr|francophone}}) deritzo.


Ofiziala da munduko 29 herrialdetan, kontinente guztietan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Countries and Languages - Megalanguages around the World - Nations Online Project|url=https://www.nationsonline.org/oneworld/countries_by_languages.htm|aldizkaria=www.nationsonline.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. Horietako gehienak [[Organisation Internationale de la Francophonie]] (OIF) erakundeko kide dira, frantsesa erabili edo irakasten duten 84 herrialdeen elkartea. Lehen hizkuntza gisa erabiltzen da [[Frantzia]]n (baita [[Ipar Euskal Herria]]n ere), [[Kanada]]ko [[Quebec]]en zein [[Ontario]] eta [[New Brunswick]]en, [[Belgika]]n (bereziki [[Valonia]] eta [[Brusela]]n), [[Suitza]]ko mendebaldean ([[Berna kantonamendua|Berna]], [[Friburgo kantonamendua|Friburgo]], [[Geneva kantonamendua|Geneva]], [[Jura kantonamendua|Jura]], [[Neuchâtel kantonamendua|Neuchâtel]], [[Vaud]] eta [[Valais]] kantonamenduetan), [[Monako]], [[Ameriketako Estatu Batu]]etako eskualde batzuetan ([[Louisiana]], [[Maine]], [[New Hampshire]] eta [[Vermont]]), [[Luxenburgo]]ko eskualde batzuetan, [[Italia]]ko iparraldean ([[Aostako Harana]]) eta munduan zehar dauden hainbat komunitatetan<ref>{{Erreferentzia|izena=Statistics Canada|abizena=Government of Canada|izenburua=Census in Brief: English, French and official language minorities in Canada|data=2017-08-02|url=https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/as-sa/98-200-x/2016011/98-200-x2016011-eng.cfm|aldizkaria=www12.statcan.gc.ca|sartze-data=2019-02-26}}</ref>.
Ofiziala da munduko 29 herrialdetan, kontinente guztietan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Countries and Languages - Megalanguages around the World - Nations Online Project|data=2023-06-29|url=https://web.archive.org/web/20230629022556/https://www.nationsonline.org/oneworld/countries_by_languages.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref> Horietako gehienak [[Organisation Internationale de la Francophonie]] (OIF) erakundeko kide dira, frantsesa erabili edo irakasten duten 84 herrialdeen elkartea. Lehen hizkuntza gisa erabiltzen da [[Frantzia|Frantzian]] (baita [[Ipar Euskal Herria|Ipar Euskal Herrian]] ere), [[Kanada|Kanadako]] [[Quebec|Quebecen]] zein [[Ontario]] eta [[New Brunswick|New Brunswicken]], [[Belgika|Belgikan]] (bereziki [[Valonia]] eta [[Brusela|Bruselan]]), [[Suitza|Suitzako]] mendebaldean ([[Berna kantonamendua|Berna]], [[Friburgo kantonamendua|Friburgo]], [[Geneva kantonamendua|Geneva]], [[Jura kantonamendua|Jura]], [[Neuchâtel kantonamendua|Neuchâtel]], [[Vaud]] eta [[Valais]] kantonamenduetan), [[Monako]], [[Ameriketako Estatu Batu|Ameriketako Estatu Batuetako]] eskualde batzuetan ([[Louisiana]], [[Maine]], [[New Hampshire]] eta [[Vermont]]), [[Luxenburgo|Luxenburgoko]] eskualde batzuetan, [[Italia|Italiako]] iparraldean ([[Aostako Harana]]) eta munduan zehar dauden zenbait komunitatetan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le bilinguisme français-anglais au Canada : tendances récentes après cinq décennies de bilinguisme officiel|hizkuntza=fr|data=2023-07-17|url=https://web.archive.org/web/20230717001612/https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2021/as-sa/98-200-X/2021013/98-200-X2021013-fra.cfm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>


Frantziar eta belgikar [[Kolonialismo|kolonialismoaren]] ondorioz [[XVI. mende|XVI. mendetik]] aurrera, asko hedatu zen Amerikan, Afrikan eta Asian zehar. Bigarren hizkuntza frantsesa duten gehienak [[Afrika Frankofonoa|Afrika Frankofonoan]] bizi dira, bereziki [[Gabon|Gabonen]], [[Aljeria|Aljerian]], [[Maroko|Marokon]], [[Tunisia|Tunisian]], [[Maurizio|Maurizion]], [[Senegal|Senegalen]] eta [[Boli Kosta|Boli Kostan]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Organisation internationale de la|abizena=Francophonie.|izenburua=La francophonie dans le monde. 2006-2007|argitaletxea=Nathan|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/144615162|isbn=9782098821774|pmc=144615162|sartze-data=2019-02-26}}</ref>
2015ean, L2 zein hiztun partzialen % 40 [[Europa]]n bizi zen, % 35 [[Saharaz hegoaldeko Afrika]]n, % 15 [[Afrika]]n eta [[Ekialde Hurbil]]ean, % 8 [[Amerika]]n eta %1 [[Asia]] eta [[Ozeania]]n<ref name="status">{{Erreferentzia|izena=Ministère de l'Europe et des Affaires|abizena=étrangères|izenburua=The status of French in the world|hizkuntza=en|url=https://www.diplomatie.gouv.fr/en/french-foreign-policy/francophony-and-the-french-language/the-status-of-french-in-the-world/|aldizkaria=France Diplomatie :: Ministry for Europe and Foreign Affairs|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. Frantsesa [[Europar Batasun]]ean hitz egiten den laugarren hizkuntza nagusia da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2016-01-06|url=https://web.archive.org/web/20160106183351/https://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_386_en.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>, eta Europan beste lehen hizkuntza bat duten baina bigarren hizkuntza bat hitz egiteko gai direnen % 20 inguruk frantsesa du bigarren hizkuntzatzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Why learn French?|data=2008-06-19|url=https://web.archive.org/web/20080619042509/https://www.cpfalta.ab.ca/Learning/whyfrench.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. EBn gehien irakasten den bigarren hizkuntza da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le français est la deuxième langue la plus étudiée dans l'Union européenne|data=2017-02-25|url=https://www.lefigaro.fr/langue-francaise/actu-des-mots/2017/02/25/37002-20170225ARTFIG00101-le-francais-est-la-deuxieme-langue-la-plus-etudiee-dans-l-union-europeenne.php|aldizkaria=FIGARO|sartze-data=2019-02-26}}</ref>; halaber, munduan natiboki gehien hitz egiten den 18.a; 6.a, hiztun kopuru osoaren arabera; eta munduan zehar gehien ikasten den bigarrena, 120 milioi ikaslerekin<ref>{{Erreferentzia|abizena=Babbel.com|izenburua=How Many People Speak French, And Where Is It Spoken?|hizkuntza=en|abizena2=GmbH|izena2=Lesson Nine|url=https://www.babbel.com/en/magazine/how-many-people-speak-french-and-where-is-french-spoken/|aldizkaria=The Babbel Magazine|sartze-data=2019-02-26}}</ref>.


Nazioarteko eta literatura hizkuntza gisa historia luzea du, eta askotan erabili da [[Zientzia|zientziaren]] hizkuntza nagusi gisa. [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundeak]], [[Europar Batasuna|Europar Batasunak]], [[NATO|NATOk]], [[Munduko Merkataritza Erakundea|Munduko Merkataritza Erakundeak]], [[Nazioarteko Komite Olinpikoa|Nazioarteko Komite Olinpikoak]] eta [[Gurutze Gorria|Gurutze Gorriarentzat]] lehen edo bigarren hizkuntza da.
Frantziar eta belgikar [[kolonialismo]]aren ondorioz [[XVI. mende]]tik aurrera, asko hedatu zen Amerikan, Afrikan eta Asian zehar. Bigarren hizkuntza frantsesa duten gehienak [[Afrika Frankofonoa]]n bizi dira, bereziki [[Gabon]], [[Aljeria]], [[Maroko]], [[Tunisia]], [[Maurizio]], [[Senegal]] eta [[Boli Kosta]]n<ref>{{Erreferentzia|izena=Organisation internationale de la|abizena=Francophonie.|izenburua=La francophonie dans le monde. 2006-2007|argitaletxea=Nathan|data=2007|url=https://www.worldcat.org/oclc/144615162|isbn=9782098821774|pmc=144615162|sartze-data=2019-02-26}}</ref>.
== Jatorria ==
Gaur egun Frantzia den lurraldea K.a. VII. mendearen inguruan hasi ziren populatzen [[Galia|galiarrak]], [[hizkuntza zeltak]] hitz egiten zituztenak, oraindik idazkerarik gabe. Hego-mendebalderantz, [[Akitaniar (antzinako herria)|akitaniarrek]] agian euskararen aitzindari zen hizkuntzaren bat hitz egiten zuten, oraindik ere idazkera gabe. ''Massilia'' inguruan (gaur egungo [[Marseilla|Marseillan]]), kolonia grekoetako biztanleek hitz egiten eta idazten zuten [[Greziera|grezieraz]], baina ez zuten beren kolonietatik haratago zabaldu.


Hizkuntza haiek eta antzinako [[Galia|Galian]] hitz egindako beste batzuk desagertu egin ziren, ziur aski, [[Antzinako Erroma|erromatarren]] kolonizazioaren indarrez [[Latin|latina]] ezartzearekin batera. [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperioaren]] gainbeherarekin, jatorri germaniarreko herri batzuk iritsi ziren Galia erromatarrera. Haietako bi modu finkoagoan ezarri ziren: iparraldean [[frankoak]] eta hegoaldean [[Bisigodo|bisigodoak]], [[Loira (ibaia)|Loira ibaia]] mugatzat hartuta. Bi herriek beren hizkuntzak hitz egiten zituzten arren, laster hartu zuten biztanleek hitz egiten zuten [[Latin|latina]]. Hala ere, frankoek hitz egiten zuten hizkuntza [[Nederlandera|nederlanderaren]] jatorrian dago, [[Herbehereak|Herbehereetan]], [[Belgika|Belgikan]] eta [[Frantzia|Frantziako]] iparraldean gaur egun hitz egiten den germaniar hizkuntza baita.<ref>{{Erreferentzia|izena=Gérard|abizena=Jacquin|izenburua=L’émergence du français ou la rencontre du latin vulgaire avec des parlers celtiques puis germaniques|argitaletxea=Presses universitaires de Rennes|orrialdeak=27–38|hizkuntza=fr|data=2016-07-19|url=https://books.openedition.org/pur/32772|aldizkaria=La langue française : de rencontres en partages : Quatrièmes Lyriades de la langue française|editore-abizena=Argod-Dutard|editore-izena=Françoise|isbn=978-2-7535-4585-4|sartze-data=2023-08-17|serie=Interférences}}</ref>
76 milioi hiztun natibo dituela jotzen da; beste 235 milioi pertsonak ondo hitz egiten dute egunero<ref>{{Erreferentzia|izenburua=French|hizkuntza=en|url=https://www.ethnologue.com/language/fra|aldizkaria=Ethnologue|sartze-data=2019-02-26}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Francophonie («Qu'est-ce que la Francophonie?»)|url=https://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/francophonie.htm|aldizkaria=www.axl.cefan.ulaval.ca|sartze-data=2019-02-26}}</ref>; eta beste 77 eta 110 milioi artean bigarren hizkuntza gisa dute eta hainbat mailatan hitz egiteko gai dira, bereziki Afrikan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Most Widely Spoken Languages|data=2011-09-27|url=https://web.archive.org/web/20110927062910/https://www2.ignatius.edu/faculty/turner/languages.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. OIFren arabera, mundu osoan zehar 300 milioi inguru dira "hizkuntza hitz egiteko gai direnak", azaldu gabe zer nolako irizpidea erabiltzen duten neurketa egiteko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=French language is on the up, report reveals|hizkuntza=en-GB|data=2014-11-06|url=https://www.thelocal.fr/20141106/french-speakers-world-language-english|aldizkaria=www.thelocal.fr|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. [[Université Laval]]ek eta [[Réseau Démographie de l'Agence universitaire de la francophonie]]k egindako ikerketaren arabera, 2025ean 500 milioi hiztun izango ditu eta 2050ean 650 milioi<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Agora: La francophonie de demain|hizkuntza=fr|url=https://www.ledevoir.com/opinion/idees/69236/agora-la-francophonie-de-demain|aldizkaria=Le Devoir|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. OIFren kalkuluak dio 2050erako 700 milioi hiztun inguru izango dituela, gehienak Afrikan<ref name="status" />.


Denbora luzez, [[Galia|Galiaren]] iparraldean hitz egiten zen hizkuntza (berez, Frantzia) latin gutxi-asko eboluzionatua zen, [[Frankoak|frankoek]] hitz egiten zuten germaniar hizkuntzaren eragin [[Fonetika|fonetiko]] handi batez. Hegoaldean, bilakaera desberdina izan zen, eta, horregatik, poliki-poliki bi hizkuntza bereizten hasi ziren, hasieran [[Loira (ibaia)|Loira ibaian]] markatutako mugarekin, nahiz eta historian zehar hegoalderantz gero eta gehiago joango zen iparraldean hitz egiten zen hizkuntza, eta ''[[Okzitaniera|oc hizkuntza]]'' hegoalderago. Bi hizkuntzen arteko muga [[Erdialdeko Mendigunea (Frantzia)|Erdialdeko Mendigunetik]] [[Loira (ibaia)|Loira ibaiaren]] bokaleraino ([[Nantes]]) zihoan.
Nazioarteko eta literatur hizkuntza gisa historia luzea du, eta askotan erabili da [[zientzia]]ren hizkuntza nagusi gisa. [[Nazio Batuen Erakundea]]k, [[Europar Batasuna]]k, [[NATO]]k, [[Munduko Merkataritza Erakundea]]k, [[Nazioarteko Komite Olinpikoa]]k eta [[Gurutze Gorria]]rentzat lehen edo bigarren hizkuntza da. [[Bloomberg Businessweek]] aldizkariaren arabera, negozioetarako hirugarren hizkuntzarik garrantzitsuena da, [[ingeles]]a eta [[txinera]]ren ondoren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Bloomberg - Are you a robot?|url=https://www.bloomberg.com/tosv2.html?vid=&uuid=a6187f80-3a0d-11e9-a99b-b7d372d1fea2&url=L25ld3MvYXJ0aWNsZXMvMjAxMS0wOC0zMC9tYW5kYXJpbi1jaGluZXNlLW1vc3QtdXNlZnVsLWJ1c2luZXNzLWxhbmd1YWdlLWFmdGVyLWVuZ2xpc2gtMS0=|aldizkaria=www.bloomberg.com|sartze-data=2019-02-26}}</ref>. [[Frantses Akademia|Académie française]] izeneko erakunde beteranoa, [[1635]]ean sortua, araugilea da.


== Historia ==
=== Frantsesaren sorrera ===
[[Fitxategi:Lenguas_de_Oil.png|thumb|[[Oïl hizkuntzak|Oil hizkuntzen]] aldaera historiko nagusien mapa.]]Nolanahi ere, ez da batere erraza ebazten [[Latin arrunt|latin arrunta]] zein unetan bihurtu zen [[frantses]] edo [[okzitaniera]], baina une hori [[VI. mendea|VI]]. eta [[IX. mendea|IX]]. mendeen artean kokatu behar da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Maurice|abizena=Tournier|izenburua=Histoire résumée de la « langue française »|argitaletxea=ENS Éditions|orrialdeak=279–300|hizkuntza=fr|data=2014-03-03|url=https://books.openedition.org/enseditions/2225|aldizkaria=Propos d’étymologie sociale. Tome 3 : Des sources du sens|isbn=978-2-84788-430-2|sartze-data=2023-08-17|serie=Langages}}</ref> VII. mendetik aurrera, gaur egungo Frantziako lurraldean hitz egiten zen hizkuntza [[Latin|latinetik]] eta [[Germaniar hizkuntzak|germaniarretik]] desberdina dela ikus daiteke. Funtsezko dokumentua [[Estrasburgoko Zina]] da ([[842]]), [[Hizkuntza erromantzeak|hizkuntza erromantze]] batean idatzitako testurik zaharrena, non [[Karlomagno|Karlomagnoren]] biloba [[Lotario I.a]], [[Karlos II.a Burusoila]] eta [[Luis II.a Germaniarra]] behartzen baitziren [[Luis I.a Errukitsua|Luis I.a Errukitsuaren]] heriotzaren ondoren gertatutako banaketa aintzat hartzera, [[Verdungo Hitzarmena|Verdungo Hitzarmenaren]] arauz. Zinaren dokumentua [[Latin|latinez]], [[Germaniar hizkuntzak|germanieraz]] eta hizkuntza erromantze batean ―latina eta frantsesa edo okzitaniera erdi bana― idatzi zuten. Frantzian, bi hizkuntza erromantze handiak ''[[Okzitaniera|oc hizkuntza]]'' (''langue d'oc'') eta [[Oïl hizkuntzak|''oil'' ''hizkuntza'']] (''langue d'oïl)'' izenez ezagutuko dira, «bai» esateko erabiltzen zen hitzaren arabera. Egungo frantsesa azken horren oinordekoa da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean|abizena=Lafitte|urtea=2008|izenburua=Dante : les langues d'oïl, d'oc et de si|argitaletxea=Université de Laval (web.archive.org)|hizkuntza=fr|abizena2=Pépin|izena2=Guilhem|data=|url=https://web.archive.org/web/20230306180212/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/monde/Dante-oil-oc-si.htm|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-18}}</ref>
[[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] [[Galia]] konkistatu ondoren hitz egiten zen latinetik, [[latin arrunt]]etik, sortu zen bertako erromantzea. Gero, [[frankoak]] iritsi zirenean, [[Galia]]ko iparraldeko erromantzea frantses bihurtu zen; [[Galia]]ko hegoaldean, franko gutxi izanik, erromantzea gutxiago aldatu zen. Horregatik, Frantzian erromantzeak bi multzo nagusitan banatuta daude: [[okzitaniera|oc]] hizkuntza, batetik,eta [[oïl hizkuntzak|oil hizkuntza]], bestetik. Erromantzez idatziriko lehen testu ezaguna [[842]]koa da, eta latinetik erabat bereizita dago; hizkuntza horrek [[VIII. mendea|VIII. mendera]] bitartean izandako bilakaeraren berririk ez dago. Hainbat gertaera historiko zirela medio, [[Paris]]ko dialektoa (oil hizkuntza taldekoa) nagusitu eta egungo frantsesaren oinarri bilakatu zen, hots, [[XVI. mendea|XVI. mendetik]] Frantziako hizkuntza ofizial estandarra denaren oinarria . Era berean, frantses estandarra [[okzitaniera]]ri (edo oc hizkuntza izendapena eman zitzaion hizkera multzoari) tokia jaten joan zitzaion.


Berehala, [[Klero|elizgizonek]] hizkuntza berri hartan idatzitako [[literatura]] agertzen hasi zen, lehen literatura testuak agertu zirenean (lehena, ''[https://fr.wikisource.org/wiki/S%C3%A9quence_de_sainte_Eulalie Séquence de sainte Eulalie]''). Horien artean, [[Errolanen kantua]] nabarmentzen da, hizkuntza erromantzea sendotzen eta latinetik gero eta gehiago bereizten joan baitzen. Astiro, hizkuntza [[Deklinabide (gramatika)|deklinatu]] izatetik, [[hizkuntza analitiko]] izatera aldatu zen, non [[Preposizio|preposizioen]] erabilerak eta [[Perpaus|perpausaren]] hitzen hurrenkerak ordezten baitute [[Deklinabide (gramatika)|kasu sistema]].<ref>{{Erreferentzia|izena=D.|abizena=Behrens|izenburua=Grammatikalisehe und lexikalische Arbeiten über die lebenden Mundarten der langue d'oc und der langue d'oïl|orrialdeak=92–214|data=1887|url=https://www.jstor.org/stable/40609166|aldizkaria=Zeitschrift für neufranzösische Sprache und Literatur|zenbakia=9|issn=1619-7097|sartze-data=2023-08-18}}</ref>
[[Antzinako frantses]]ak (X-XIII. mendekoak) ezaugarri bereziak zituen, latinarekin alderatuz gero: bi deklinabide kasu, preposizioen erabilera handiagoa, artikuluaren sorrera, eta aditz jokoko zenbait aldaketa. XIV-XVI. mendeetan, latina baztertu eta frantsesa erabat erabili zen literaturan, administrazioan, eta abarretan. Garai hartan, lexikoa aberastu zen, inguruko hizkuntzetara joz, deklinabidea galdu eta, horren ondorioz, preposizioak nagusitu ziren.


=== Antzinako frantsesa ===
XVII. eta XVIII. mendeak frantses klasikoaren garaia izan ziren, eta literatur hizkuntza sortu eta kodetu zen: beste hizkuntzetatik hartutako lexikoa garbitu (eta, azken batean, lexiko aberastasuna murriztu) eta sintaxia finkatu zen. [[Frantziako Iraultza]]ren garaian, nazio eremuko hizkuntz politikaren ondorioz, eskoletan hizkuntza estandar bakarra irakasten zen, dialektoak eta Frantziako gainerako hizkuntzak baztertuta. Horixe izan da ondorengo erregimenen politika.
''[[Antzinako frantses]]'' deritzona [[XI. mendea|XI. mendetik]] aurrera sendotuz joan zen, eta [[Loira (ibaia)|Loiratik]] iparraldera hitz egiten zen guztia hizkuntza bakarra balitz bezala aztertzen bada ere, berez elementu elkartuak zituzten hizkera desberdinak ziren.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jacques|abizena=Leclerc|urtea=2023|izenburua=Histoire du français : Ancien français|hizkuntza=fr|data=|url=https://web.archive.org/web/20230812131923/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/HIST_FR_s3_Ancien-francais.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-18}}</ref>


Hizkuntzaren eragin [[Germaniar hizkuntzak|germanikoa]] zela eta, hizkuntza berria idazterakoan zenbait [[digrama]] ―letra bikoteak― erabili behar izan ziren, [[Latin arrunt|latin arruntean]] ez ziren soinu batzuk adierazi ahal izateko. Hala, [[Sudurkaritze|sudurkaritzea]] ―eragin germanikoaren elementu fonetiko bereizgarrienetako bat― adierazteko, silabaren amaieran ''n'' erabiltzen hasi zen. Latinezko ''o'' bokalak gaur egun frantsesez duen soinuaren bilakaera fonetikoaren ondorioz, ''ou'' digrama erabiltzen hasi behar izan zen, latinezko jatorrizko soinua adierazteko.
Egungo frantsesean, alde handia dago hizkuntza idatziaren eta hizkuntza mintzatuaren artean: lehena finkatua da, eta bigarrenak bilakaera handia du. Funtsean, latinaren hiztegia gorde du, baina gramatikaren aldetik sinpleagoa da; era berean, fonetikaren aldetik, aldaketa ugari izan ditu. Beraz, beste hizkuntza erromanikoekin parekatuz gero, ahoskera arras ezberdina du.


Beheko taulan [[Fonetika|bilakaera fonetiko]] batzuk ageri dira, mendeetan zehar gertatutako aldaketa fonetiko nagusien erritmoaren berri ematen dutenak:<ref>{{Erreferentzia|izena=Gabriele|abizena=Böhme-Eckert|izenburua=De l'ancien français au français moderne : l'évolution vers un type « à part » à l'époque du moyen français:|orrialdeak=56–68|data=2004-05-01|url=https://www.cairn.info/revue-langue-francaise-2004-1-page-56.htm?ref=doi|aldizkaria=Langue française|alea=1|zenbakia=n°141|issn=0023-8368|doi=10.3917/lf.141.0056|sartze-data=2023-08-18}}</ref>
Frantses eta belgikar [[kolonialismo]]a zela bide, herri askotan ezarri zen. [[Deskolonizazio]]aren ondoren sortutako estatu gehienetan, ordu arte kolonia izandako lurralde gehienetako hizkuntza ofizial bilakatu da. Horretaz beste, [[Belgika]]ko [[waloniar]]ren artean eta [[Suitza]]ko [[kantoi]] batzuetan ere erabiltzen da. Guztira, 85 milioi hiztunen [[lehen hizkuntza]] da, eta beste 200 bat milioiren [[bigarren hizkuntza|bigarrena]].
{| class="wikitable" style="text-align:center;"
! rowspan="2" |Latina
! rowspan="2" |Aurre-
erromantzea
! colspan="2" |Antzinako frantsesa
!Frantses
ertaina
! colspan="2" |Frantses modernoa
|-
!IX. mendea
!XII. mendea
!XV. mendea
!XVIII. mendea
!XXI. mendea
|-
|<small>PĔDE</small><br />oin
|*'pɛde
|/pieð/
|/pieθ/
''pied''
|/pie/
|/pie/
|/pie/
''pied''
|-
|<small>MATŪRU</small><br />heldu
|*ma'turo
|/ma'ðyr/
|/mə'yr/
''meür''
|/myr/
|/myʀ/
|/myʀ/
''mûr''
|-
|<small>SCŪTU</small><br />ezkutu
|*(i)s'kuto
|/es'kyð(o)/
|/es'ky/
''escu''
|/e'ky/
|/e'ky/
|/e'ky/
''écu''
|-
|<small>SÆTA</small><br />gezi
|*'sɛta
|/seiðə/
|/seiə/
''seie''
|/soiə/
|/swɛə/
|/swa/
''soie''
|-
|<small>FŒMINA</small><br />emakume
|*'femina
|/femnə/
|/femmə/
''femme''
|/fãmə/
|/fam(ə)/
|/fam/
''femme''
|-
|<small>HŎMINE</small><br />gizon
|*'omine
|/omnə/
|/ommə/
''homme''
|/õmə/
|/ɔm(ə)/
|/ɔm/
''homme''
|-
|<small>BĔLLUS</small><br />eder
|*'bɛllos
|/bɛłs/
|/bɛ<sup>a</sup>us/
''beaus''
|/be'au/
|/bio/
|/bo/
''beau''
|-
|<small>HABĒRE</small><br />eduki
|*a'bere
|/a'veire/
|/a'voir/
''avoir''
|/a'vwɛr/
|/a'vwɛʀ/
|/a'vwaʀ/
''avoir''
|-
|<small>IŪDICĀTU</small><br />epaitu
|*ʤudi'kato
|/ʤy'ʤieð(o)/
|/ʒy'ʒie/
''jugié''
|/ʒy'ʒe/
|/ʒy'ʒe/
|/ʒy'ʒe/
''jugé''
|-
|<small>CŎLLŌCĀRE</small><br />jarri
|*kollo'kare
|/koł'ʧier(e)/
|/ku'ʧier/
''couchier''
|/ku'ʃie(r)/
|/ku'ʃe/
|/ku'ʃe/
''coucher''
|}


=== Frantses ertaina ===
Kolonizazioaren eraginez, [[Afrika]]n eta [[Amerika]]n ([[Haiti]], [[Martinika]] eta abar) [[kreolera]]k sortu dira.
[[Fitxategi:Francès-frança.png|thumb|Frantsesa Frantziaren barruan.]]
Antzinako frantsesaren eta frantses modernoaren arteko trantsizio aldaera, [[Frantses ertain|frantses ertaina]] alegia, XIV. eta XVI. mendeetan iraun zuen, nahasmendu egoera handi batez. Izan ere, [[XIV. mendea|XIV. mendean]], [[Izurri Beltza|Izurri Beltzak]] eta [[Ehun Urteetako Gerra|Ehun Urteko Gerra]]<nowiki/>k erakundeen desantolaketa handia eragin zuten.

Garai hartan, garrantzizkoa izan zen [[John Mandeville|John Mandevillek]] idatzitako ''Itineraria'' bidaia [[Eskuizkribu|eskuizkribua]], 250 bat aletan argitaratu zena, zenbait hizkuntzatan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean de (1300?-1372) Auteur du texte|abizena=Mandeville|izenburua=Jean de Mandeville, Voyages ; Jean de Bourgogne, De morbo epidemiae, traduction française sous le titre Préservation de Epidémie. vol. I: Jean de Mandeville, Voyages (version continentale).|argitaletxea=[[Frantziako Liburutegi Nazionala|Bibliothèque national de France]] - Gallica|hizkuntza=FR|abizena2=texte|abizena3=Enlumineur|abizena4=texte|izena2=Jean de Bourgogne (13 ?-1372) Auteur du|izena3=Maître de Jean de Mandeville|izena4=Jean de Mandeville Auteur du|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8455788r|sartze-data=2023-08-18}}</ref>

[[XIV. mendea|XIV. mendean]], ''Enseingnemenz qui enseingnent a apareillier toutes manieres de viandes'' sukaldaritza liburua nabarmentzen da, 1304-1314 artean idatzitakoa, besteak beste halako gomendiok egiten zituelarik:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1.° Henrici de Amondavilla practica chirurgiae : pars ferè dimidia desideratur. — 2.° Jesu, filii Haly, epistola, sive tractatus de aegritudinibus oculorum, et earum curatione. — 3.° Anonymi fragmentum de meteoris. — 4.° Avicennae liber de viribus cordis et medicinis cordialibus ; interprete Arnaldo de Villanova. — 5.° Anonymi tractatus de aedificatione, nutritione, conservatione et transportatione apum. — 6.° Liber de coquina, sive de praeparatione ciborum. — 7.° Alius tractatus de coquina : gallico idiomate. — 8.° Excerpta è libro Palladii Tauri Aemiliani, de agricultura. — 9.° Liber de vindemiis à domino Burgundo, Pisano, de graeco in latinum fideliter translatus. — 10.° Joannis Mesuae chirurgia, quam Ferrarius Judaeus, Chirurgus, ex arabico sermone in latinum transtulit : libris quinque. — 11.° Flores veterum Poëtarum Latinorum. — 12.° Anonymi libellus de simplici medicina. — 13.° Joannis Mesuae practica, abbreviata à Magistro Joanne de Palma.|argitaletxea=[[Frantziako Liburutegi Nazionala|Bibliothèque national de France]] - Gallica|hizkuntza=FR|data=1301-1400|url=https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b9072606d|sartze-data=2023-08-18}}</ref>

{{Aipua|Por blanc mengier — Se vos volez fere blanc mengier, prenez les eles e les piez de gelines e metez cuire en eve, e prenez un poi de ris e le destrempez de cele eve, puis le fetes cuire a petit feu, e puis charpez la char bien menu eschevelee e la metez cuire ovec un poi de chucre.}}

=== Frantses modernoa: XVIII. mendetik gaur egunera ===
[[Frantziako Iraultza|Frantziako Iraultzaren]] hasieran, [[Frantzia|Frantziako]] biztanleen laurdenak baino ez zuen frantsesez hitz egiten, gainerakoak eskualdeetako beste hizkuntzaren batean mintzo ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Pourquoi la République a-t-elle voulu réprimer les langues régionales ?|argitaletxea=Radio France|data=2023-07-26|url=https://web.archive.org/web/20230726170911/https://www.radiofrance.fr/franceculture/podcasts/le-pourquoi-du-comment-histoire/le-pourquoi-du-comment-histoire-chronique-du-mercredi-16-novembre-2022-3615237|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-18}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Marie-Clémence|abizena=Perrot|izenburua=La politique linguistique pendant la Révolution française|orrialdeak=158–167|data=1997|url=https://www.persee.fr/doc/mots_0243-6450_1997_num_52_1_2474|aldizkaria=Mots. Les langages du politique|alea=1|zenbakia=52|doi=10.3406/mots.1997.2474|sartze-data=2023-08-18}}</ref>

Iparraldean [[oïl hizkuntzak]] zeuden, hegoaldean [[Okzitaniera|oc hizkuntzak,]] hori da, okzitanieraren aldaerak; horiez gain, [[bretainiera]], [[euskara]], [[Katalan|katalana]], [[frankoproventzera]], [[flandriera]] eta [[alsaziera]] zeuden, besteak beste. Frantsesaren batasuna, [[Charles Maurice de Talleyrand-Périgord|Charles Maurice de Talleyrand-Périgordek]] hasi zuen eta [[Jules Ferry|Jules Ferryk]] jarraitu, Frantziako lurralde osorako hizkuntza bakarra sortzeko xedez. [[Frankoproventzera|Frantsesa]] nahiko azkar nagusitu zen oil eta francoprovçal dialektoak hitz egiten ziren eskualdeetan, baina beste metodo batzuk erabili ziren bretoia, okzitanoa, katalana, euskara, koroa eta abar ezabatzeko (adibidez, ikasle gazteak makurraraztea).<ref>{{Erreferentzia|abizena=Université de Laval (web.archive.org)|urtea=2023|izenburua=Histoire du français : La Révolution française et la langue nationale (1789-1870)|hizkuntza=fr|data=2023-04-06|url=https://web.archive.org/web/20230406140523/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/HIST_FR_s8_Revolution1789.htm|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-20}}</ref>

1794ko ekainaren 4an argitaratutako txosten ospetsuan,<ref>{{Erreferentzia|izena=Henri-Baptiste Grégoire|abizena=Grégoire|izenburua=Rapport sur la nécessité et les moyens d'anéantir les patois et d'universaliser la langue française|argitaletxea=Université de Laval (web.archive.org)|hizkuntza=fr|data=Le 16 prairial an II (1794-06-04)|url=https://web.archive.org/web/20220802093032/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/gregoire-rapport.htm|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-20}}</ref> [[Henri Grégoire|Henri Grégoirek]] adierazi zuen frantsesez soilik hitz egiten zela «hamabost bat departamentutan», guztira 83 zirelarik. Paradoxikoa eta ia jasanezina iruditzen zitzaion hizkuntza nazionalean hiru milioi frantsesek baino gutxiagok hitz egin zezaketela egiaztatzea; hizkuntza hori, berriz, «baita Kanadan eta Mississippiren ertzetan ere» erabiltzen bazen ere.

Gainera, frantsesa asko hitz egiten zen Europako gorte gehienetan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Éric|abizena=Francalanza|izenburua=Le français au xviiie siècle : quelle réussite ? : Le concours de l’Académie de Berlin (1783) sur l’universalité de la langue française|argitaletxea=Presses universitaires de Rennes|orrialdeak=37–57|hizkuntza=fr|data=2019-04-16|url=https://books.openedition.org/pur/65552|aldizkaria=Le français, une langue pour réussir|editore-abizena=Argod-Dutard|editore-izena=Françoise|isbn=978-2-7535-5738-3|sartze-data=2023-08-20|serie=Interférences}}</ref>

=== Eskualdeko ''patois'' guztiak alboratzea ===
XIX. mendearen amaieran, nahiz eta frantses estandarra eremu publikoan nagusi izan eguneroko erabileran, herriak oso maiz erabiltzen zituen tokiko hizkuntza erromanikoak ([[Okzitaniera|okzitanoa]] eta [[Frankoproventzera|francoproventzera]]), bereziki herrialdearen hegoan eta ekialdean. Eskualdeko aldaera haiei ''[[patois]]'' mespretxuzko izena erantsi zitzaien: frantziar estatuaren egiturak eta indar guztiak ipini ziren gizartean maila apalagotzat joak izan zitezen eta haiek erabiltzea prestigio galera handi bat izan zedin. Horren ondorioz, XX. mendean zehar etengabe izan ziren alboratuak.<ref>{{Erreferentzia|izena=James|abizena=Costa|izenburua=De l’hygiène verbale dans le sud de la France ou Occitanie|orrialdeak=83–112|hizkuntza=fr|data=2012-11-27|url=https://journals.openedition.org/lengas/116|aldizkaria=Lengas. Revue de sociolinguistique|alea=72|issn=0153-0313|doi=10.4000/lengas.116|sartze-data=2023-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Lionel|abizena=Joean|izenburua=La langue catalane et son histoire|argitaletxea=Université de Laval (web.archive.org)|hizkuntza=fr|data=2021-11-20|url=https://web.archive.org/web/20220408224232/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/monde/catalan.htm|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Armelle Faby|abizena=Faby-Audic|izenburua=La langue bretonne à Arradon au XXe siècle : réflexion sociolinguistique sur l'histoire du breton à travers un exemple particulier|argitaletxea=Université de Bretagne occidentale - Brest|hizkuntza=fr|data=2013-09-21|url=https://theses.hal.science/tel-00869047|sartze-data=2023-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Eguzki|abizena=Urteaga|izenburua=Structuration, fondements et objectifs de la politique linguistique au Pays Basque|hizkuntza=fr|data=2022-10-23|url=https://journals.openedition.org/lengas/6269|aldizkaria=Lengas. Revue de sociolinguistique|alea=91|issn=0153-0313|doi=10.4000/lengas.6269|sartze-data=2023-08-20}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Romain|abizena=Colonna|izenburua=La revitalisation du corse ou l’émergence de projets de société concurrents|orrialdeak=113–132|hizkuntza=fr|data=2012-11-27|url=https://journals.openedition.org/lengas/117|aldizkaria=Lengas. Revue de sociolinguistique|alea=72|issn=0153-0313|doi=10.4000/lengas.117|sartze-data=2023-08-20}}</ref>

1890ean, Frantziako erdialdeko zenbait herritan, hala nola [[Saint-Thurin]] edo [[Celles-sur-Durolle]], eskualdeko hizkuntzaren erabilera biztanleen %&nbsp;90-%&nbsp;100 bitartekoa zen. 1950ean %&nbsp;50 ingurura jaitsi zen erabilera, nahiz eta biztanleen %&nbsp;70-%&nbsp;80 batek ulertzen jarraitzen zuen. Hurrengo belaunaldiak modu masiboan utzi zuen eskualdeko hizkuntzaren erabilera, eta 1965 inguruan %&nbsp;10 baino gutxiago erabiltzen zen (nahiz eta jende gehientsuenak ulertu bertako hizkuntza).<ref>{{Erreferentzia|izena=Henriette|abizena=Walter|izenburua=Le français dans tous les sens|argitaletxea=Paris : R. Laffont|hizkuntza=fr|data=1988|url=https://archive.org/details/lefrancaisdansto0000walt_i3t0|isbn=978-2-221-05254-9|sartze-data=2023-08-20}}</ref>

== Fonetika ==

=== Fonologia ===
Frantsesaren [[Ahoskera|ahoskerak]] [[Ortografia|ortografian]] oinarritutako arau zorrotzen arabera egiten da, nahiz frantses ortografia, sarritan, gehiago oinarritzen da historian ―hitzen jatorri [[Etimologia|etimologikoa]] eta bilakaera― fonologian baino. Ahoskera arauak eskualde batetik bestera zertxobait aldatzen diren arren, arau estandarrak hauek dira:

* Hitz amaierako kontsonanteak: kontsonante bat «amaierakotzat» hartzen da bokalik ez badauka atzetik, nahiz eta kontsonante bat edo gehiago izan. Amaierako kontsonante bakartuak ―bere''z''iki ''s'', ''x'', ''z'', ''t'', ''d'', ''n'', ''p'' eta ''g''― mutuak izan ohi dira, hau da, ez dira ahoskatzen (adibidez, ''temps'', ''cailloux'', ''abaissez'', ''donnent'', ''placard'', ''américain'', ''champ'', ''poing)''. Hitz amaierako ''f, k,'' ''q,'' eta ''l'' letrak, ordea, ahoskatu egin ohi dira (adibidez, ''sportif'', ''kayak'', ''cinq'', ''personnel''). Amaierako ''c'' ahoskatu egiten da batzuetan (adibidez, ''bac'' edo ''sac''), baina mutua ere izan daiteke (adibidez, ''blanc'' edo ''estomac''). Bi silabako ''e''do gehiagoko hitz batean ''e'' letraren osteann mutua izan ohi da ''r'' (adibidez, ''métier'') baina hitz batzuetan ahoskatu egiten da (adibidez'', hiver'', ''super'', ''cancer'').

* Hala ere, hitz amaierako kontsonante mutu bat ahoskatu egin daiteke, hurrengo hitza bokal batekin hasten denean, bi hitzen arteko ''liaison'' edo «lotura» errazteko. Lotura horietako batzuk nahitaezkoak dira (adibidez, ''les amants'' edo ''vous avez'', bietan hitz amaierako ''s'' mutua ahoskatu egiten baita); batzuk hautazkoak dira, aldaeraren eta erregistroaren arabera (adibidez, ''euros irlandais''); eta beste batzuk ahaztuta dude, adibidez, ''s'' amaierako kontsonantea ''beaucoup d'hommes aiment'' esaldi zatian.

* Hitz bukaerako ''n'' bat errepikatu eta ''e'' mutu bat gehitzen bazaio, femeninoa egiteko, (adibidez, ''chien'' > ''chienne''), ''n'' hori argiago ahoskatzen da. Aldiz, bukaerako ''l'' bat bikoiztu ''e'' mutu bat gehitzen bada, femeninoa egiteko, [j] soinu bat bihurtzen da, ''l'' letraren aurretik ''i'' letra baldin badago (adibidez, ''gentil'' > ''gentille'').

* Elisioa edo bokal galera: ''a'' edo ''e'' letraz amaitzen diren funtzio monosilabikoko hitz batzuk (adibidez, ''je'' eta ''que'') azken bokala galdu egiten dute, bokal batez hasten den hitz baten aurrean, [[Hiato|hiatoa]] saihestearren. Galtzen den bokala [[apostrofo]] batez ordezten da (adibidez, ''je ai'' > ''j'ai''). Horrek eragiten du esaldi batzuek ahoskera bera izatea, esate baterako ''l'homme qu'il a vu'' (berak ikusi duen gizona) eta ''l'homme qui l'a vu'' (bera [emakumea] ikusi duen gizona).
* [[Azentu|Azentu tonikoa]] azken silabari dagokio beti.<ref>{{Erreferentzia|izena=Chaneze|abizena=Kamoun|urtea=2017|izenburua=Phonétique essentielle du français|argitaletxea=Didier|ISBN=978-2278087310|hizkuntza=fr|url=https://www.worldcat.org/title/1319072289|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-27}}</ref>

[[Fitxategi:French_oral_vowel_chart.svg|thumb|Frantses estandarreko bokalen ahoskera.<ref>{{Erreferentzia|izena=Anita Berit|abizena=Hansen|izenburua=La phonologie parisienne à trente ans d'intervalle – Les voyelles à double timbre|orrialdeak=313–359|hizkuntza=en|abizena2=Juillard|izena2=Caroline|data=2011-11|url=https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-french-language-studies/article/abs/la-phonologie-parisienne-a-trente-ans-dintervalle-les-voyelles-a-double-timbre/C45834FAC729C6B6808D442A4A5350D0|aldizkaria=Journal of French Language Studies|alea=3|zenbakia=21|issn=1474-0079|doi=10.1017/S0959269510000347|sartze-data=2023-08-21}}</ref><br />Biribildu gabeko bokalak puntuen ezkerretara agertzen dira eta biribildutakoak eskuinetara. Lagina {{IPA|/a/}} eta {{IPA|/ɑ/}} bereizten ez zituen hiztun bati hartutakoa da.]]
Bokal [[Alofono|alofonoen]] zerrenda honela egiten da:
:{| class=wikitable style=text-align:center;
!
!aitzinekoa
!erdikoa
!atzekoa
|-
! itxia
| style="font-size:larger;"| i y
|
| style="font-size:larger;"| u
|-
! erdi-itxia
| style="font-size:larger;"| e ø
|
| style="font-size:larger;"| o
|-
! erdikoa
|
| style="font-size:larger;"| ə
|
|-
! erdi-irekia
| style="font-size:larger;"| ɛ ɛ̃ œ œ̃
|
| style="font-size:larger;"| ɔ ɔ̃
|-
! irekia
| style="font-size:larger;"| a
|
| style="font-size:larger;"| ɑ ɑ̃
|}

=== Bokalen eta kontsonanteen konbinazioak ahoskatzea ===
'''Bokalak'''
{| class="wikitable"
|+
! colspan="5" |frantsesaren bokalak
|-
!idazkera
!soinua
[[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|NAF]]
!azalpena
!adibideak
!euskaraz
|-
|'''u, û'''
|[y]
|ezpain aurreratu pixka bat itxiak, ''i'' bat ahoskatuz
|''tu'', ''lune'', ''fût''
|[[Zuberera|Zubereraz]] '''''ü'''th'''ü'''ri'' (iturri) hitzean ''ü'' idazten den soinua
|-
|'''ai, ei'''
|[e]
|''e'' itxia
|''fait'', ''treize''
|ez dago halakorik
|-
|'''oi''', '''oy'''
|[wa]
|''u'' eta ''a'' arruntak
|''toi, trois, royaume''
|''altsas'''ua'''r'' hitzean bezala
|-
|'''ou, où, oû'''
|[u]
|''u'' arrunta
|''cou, sourd''
|''d'''u'''g'''u''''' hitzean bezala
|-
|'''eu, œu'''
|[ø], [œ]
|ezpain aurreratu pixka bat itxiak, ''e'' bat ahoskatuz
|''deux, cheveux, feu, œuf''
|ez dago halakorik
|-
|'''au, eau, o'''
|[o]
|''o'' arrunta
|''jaune, beau, dos''
|'''''o'''d'''o'''l'' hitzean bezala
|-
|'''on'''
|[ɔ̃]
|''o'' [[Sudurkaritze|sudurkari]] bat
|''non, son, béton''
|ez dago halakorik
|-
|'''en, an'''
|[ɑ̃]
|''a'' [[Sudurkaritze|sudurkari]] bat
|''trente, soixante, écrasant''
|[[Zuberera|Zubereraz]] ''org'''ã''''' hitzean [[Euskararen hotsak|''ã'' idazten den soinua]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Ander|abizena=Egurtzegi|izenburua=Different distributions of contrastive vowel nasalization in Basque|orrialdeak=e017–e017|hizkuntza=en|data=2015-06-30|url=https://loquens.revistas.csic.es/index.php/loquens/article/view/22|aldizkaria=Loquens|alea=1|zenbakia=2|issn=2386-2637|doi=10.3989/loquens.2015.017|sartze-data=2023-08-22}}</ref>
|-
|'''in, ain, ein'''
|[ɛ̃]
|''e'' [[Sudurkaritze|sudurkari]] bat
|''voisin, main, plein''
|ez dago halakorik
|-
|'''é, -er, -ez, -et, -es'''
|[e]
|''e'' arrunta
|''étoile, manger, dormez, et, des''
|'''''e'''d'''e'''r'' hitzean bezala
|-
|'''e, è, ê, aî, ei, ë, et'''
|[ɛ]
|''e'' irekia
|''bec, frère, fenêtre, maître, baleine, Noël, beignet''
|ez dago halakorik
|}

'''Kontsonanteak'''
{| class="wikitable"
|+
! colspan="5" |frantsesaren kontsonanteak
|-
!idazkera
!soinua[[Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa|NAF]]
!azalpena
!adibideak
!euskaraz
|-
|'''b'''
|[b]
|euskaraz bezala ahoskatzen da
|''bac, colombe, pénible''
|'''''b'''uru'' hitzean bezala
|-
|'''c''' (-a, -o, -u)''', q''' (-u), '''k'''
|[k]
|euskaraz bezala ahoskatzen da
|''colle, quoi, kilo''
|'''''k'''afe'' hitzean bezala
|-
|'''d'''
|[d]
|euskaraz bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen
|''doigt, devoir, du''
|'''''d'''ago'' hitzen bezala
|-
|'''f, ff, ph'''
|[f]
|euskaraz bezala ahoskatzen da
|''faire, effacer, éléphant''
|''a'''f'''ari'' hitzean bezala
|-
|'''g''' (-a, -o, -u)
|[g]
|euskaraz bezala ahoskatzen da
|''gare, gorille, aigu''
|''e'''g'''on'' hitzean bezala
|-
|'''g''' (-e, -i)''', j'''
|[<big>ʒ</big>]
|
|''manger, gifle, jaune, jeu, joli, juin''
|[[Mendebaleko euskara|Bizkaieraz]] ''mendi'''j'''e'' edo [[Zuberera|Zubereraz]] ''erre'''j'''enta'' hitzetan bezala
|-
|'''l'''
|[l]
|euskaraz bezala ahoskatzen da
|''lire, loisir, lune, alarme, aigle, absolue''
|'''''l'''agun'' hitzean bezala
|-
|'''m'''
|[m]
|euskaraz bezala ahoskatzen da; aurretik bokal bat badu, hura [[Sudurkaritze|sudurkaritu]] egiten du
|''maire, montrer, homme, emballer, comte''
|'''''m'''adari'' hitzean bezala
|-
|'''n'''
|[n]
|euskaraz bezala ahoskatzen da; aurretik bokal bat badu, hura [[Sudurkaritze|sudurkaritu]] egiten du
|''nature, nuage, bon, abandon, mundain''
|'''''n'''ago'' hitzean bezala
|-
|'''gn'''
|[ɲ]
|euskaraz ''ñ'' letra bezala ahoskatzen da
|''gagner, montagne, accompagner, témoigner, espagnol''
|''andere'''ñ'''o'' hitzean bezala
|-
|'''-ng'''
|[ŋ]
|
|''parking, antigang''
|ez dago halakorik
|-
|'''ch'''
|[ʃ]
|euskaraz ''x'' letra bezala ahoskatzen da
|''châtaigne, cheval, chicorée, chômage, chuchoter''
|'''''x'''ahutu'' hitzean bezala
|-
|'''p'''
|[p]
|euskaraz bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen
|''papa, perdre, pianiste, poche, public; loup, drap''
|'''''p'''ago'' hitzean bezala
|-
|'''s-, ss, ç'''
|[s]
|euskaraz ''s'' letra bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen
|''sac, assis, leçon''
|'''''s'''artu'' hitzean bezala
|-
|'''-s-, z'''
|[z]
|gutxi gorabehera, euskaraz ''z'' letra bezala ahoskatzen da
|''chaise, douze''
|'''''z'''ahar'' hitzean bezala, gutxi gorabehera
|-
|'''t'''
|[t]
|euskaraz bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen
|''table, témoin, tiers, tout, tuer; août, but''
|'''''t'''alde'' hitzean bezala
|-
|'''tch'''
|[tʃ]
|euskaraz ''tx'' digrama bezala ahoskatzen da
|''tchèque, tchétchène''
|''e'''tx'''e'' hitzean bezala
|-
|'''v'''
|[v]
|igurzkari ezpain-horzkari ahostuna da; ongi bereizi behar da [b] herskari ahostunarekin, batzuetan hitzak bereizten baitira
|''voir'' (ez ''boire'')
|ez dago halakorik
|-
|'''w'''
|[w]
[v]
|
|''kiwi, weekendwagon''
|ez dago halakorik
|}

=== Idazkera ===
Frantsesa [[Latindar alfabetoa|latindar alfabetoarekin]] idazten da. Bost diakritiko ditu ([[Azentu zorrotz|azentu zorrotza]], [[azentu zirkunflexua]], [[Azentu kamuts|azentu kamutsa]], [[Ç|ze hautsia]] eta [[Dieresi (hizkuntzalaritza)|dieresia]]), baita [[Lotura (tipografia)|lotura]] bat ere (''œ''). Halaber, æ lotura erabiltzen da maileguan hartutako hitz batzuetan (adibidez, ''curriculum vitæ'').

Idazketak ez du zerikusi handirik gaur egungo ahoskerarekin. Oro har, ahoskera baino kontserbadoreagoa ―hori da, hitzen jatorri etimologikoarekin lotuagoa― da idatzizko forma. Horren arrazoi dira antzinako frantsesaren garaietatik izandako aldaketa fonetiko handiak, idazkera aldaketak astiroago joan baitziren. Hala ere, aldaketa kontziente batzuk izan dira idazketan, latinezko ortografia berrezartzeko xedez eginak:

* Antzinako frantsesean ''doit'' > ''doigt'' frantses modernoan, latinezko ''digitum'' ([[hatz]]) jatorrizkotik hurbilago.
* Antzinako frantsesean ''pie'' > ''pied'' frantses modernoan, latinezko ''pedem'' ([[oin]]) jatorrizkotik gertuago.

Horrenbestez, ia ezinezkoa da idazketa iragartzea ahoskeran soilik oinarrituta. Azken kontsonanteak, bereziki ''s'', ''x'', ''z'', ''t'' eta ''d'', mutuak izan ohi dira; eta ''n'' eta ''m'', hitzaren amaieran ere hauteman daitezke, aurretik dagoen bokala [[Sudurkaritze|sudurkaritzen]] baitute. Aldiz, ''c'', ''r'', ''f'', eta ''l'' azken posizioan ere ahoskatzen dira. Adibidez, hitz hauek kontsonantez amaituta idazten diren arren, bokalez bezala ahoskatzean dira: ''nez'', ''doigt'', ''pied'', ''aller'', ''las'', ''lit'', ''beaux''.

Diakritikoek esanahi fonetikoa, semantikoa eta etimologikoa dute.

* [[Azentu kamuts|Azentu kamutsa]] (''à, è, ù''): ''a'' edo ''u'' baten gainean, homofonoak beren artean bereizten ditu (''à'' preposizioa, ''a'' aditz forma; ''ou'' juntagailua, ''oú'' izenordaina); ''e'' baten gainean, /ε/ soinua adierazten du.
* [[Azentu zorrotz|Azentu zorrotza]] (''é''): ''e'' gainean /e/ soinua adierazten du. Gain''e''ra, ''e'' letraren atzetik joan ohi zen kont''s''onante baten (normalean ''s'' bat) galera historikoa adierazi ohi du: ''écouter'' < ''escouter'' (entzun).
* [[Azentu zirkunflexu|Azentu zirkunflexua]] (''â, ê, î, ô, û''): e letraren gainean, /ε/ soinua adierazten du. Ondoko letra baten omi''s''io historikoa ere adieraz dezake (normalean ''s'' bat): ''château'' < ''c(h)astel'' ([[gaztelu]]), ''fête'' < ''feste'' (jai), ''sûr'' < ''seur'' (gainean), ''dîner'' < ''disner'' ([[afari]]). Hedaduraz, homofonoen arteko desberdintasuna ere marka dezake: ''du'' (''de'' preposizioa + ''le'' artikulua) eta ''dû'' (''devoir'' aditzaren [[Partizipio|partizipioa]]).
* [[Dieresi (hizkuntzalaritza)|Dieresia]] (''ë, ï''): normalean [[Diptongo|diptongoa]] eratzen duen bokal bat [[Hiato|hiatoan]] dagoela adierazten du: ''naïve'', ''Noël''.
* [[Ç|Ze hautsia]] (''ç''): c letra hutsa izanda /k/ soinuaz ahoskatuko litzatekeena /s/ ahoskatzen dela adierazten du (''façade'', ''façon, reçu'').

Frantsesez nahitaezkoa da azentua idaztea [[Letra larri|letra larrietan]].<ref>{{Erreferentzia|abizena=Académie française|izenburua=Accentuation des majuscules|data=2023-03-17|url=https://web.archive.org/web/20230317093527/https://www.dictionnaire-academie.fr/article/QDL005|aldizkaria=Dictionnaire de l’Académie française|sartze-data=2023-08-23}}</ref>

Idazkera hutsa denez, ''œ'' lotura ''oe'' bokalen hautazko laburdura baino ez da, esanahi berezirik gabekoa, latinezko grafiarekin bat datorrena, besterik gabe (''bœuf, sœur, œuvre, mœurs, œil, cœur, chœur'').

1990ean, Frantsesaren Kontseilu Gorenak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Le Conseil supérieur des langues {{!}} Ministère de l'Education Nationale et de la Jeunesse|hizkuntza=fr|data=2022-06-19|url=https://web.archive.org/web/20220619224934/https://www.education.gouv.fr/le-conseil-superieur-des-langues-327011|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-20}}</ref> gomendio batzuk eman zituen frantsesaren ortografia eraldatzeko. [[Frantses Akademia|Frantses Akademiak]] adierazi zuen gomendio berriak ez zirela aurreko sistema baino hobeak. 2007an, Frantziako Hezkuntza Nazionaleko Ministerioak dokumentu bat argitaratu zuen, [[Lehen hezkuntza|lehen hezkuntzako]] irakasleei eskatuz ortografia berrituaren arabera irakasteko hizkuntza.<ref>{{Erreferentzia|izena=Louis|abizena=Boy|izenburua=Réforme de l'orthographe : cinq questions pour mettre les points sur les "i"|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2016-02-04|url=https://web.archive.org/web/20230327082131/https://www.francetvinfo.fr/societe/education/reforme-de-l-orthographe-cinq-questions-pour-mettre-les-points-sur-les-i_1298995.html|aldizkaria=franceinfo:|sartze-data=2023-08-20}}</ref>

== Frantses gramatikaren ezaugarri batzuk ==
Frantsesaren hitz aldagarriak dira [[Izen arrunt|izena]], [[Determinatzaile (gramatika)|determinatzaileak]], [[Adjektibo|adjektiboak]] eta [[Aditz|aditzak]]. Esaldiaren hurrenkera kanonikoa da subjektua-aditza-objektua; hau da, SVO hizkuntza bat da, euskara ez bezala,<ref>{{Erreferentzia|abizena=Euskaltzaindia|izenburua=1.2. Euskara SOV hurrenkerako hizkuntza da - Euskararen Gramatika|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_liburuak&ItemId=&task=gramatika&lang=eu-ES&kodea=0102|aldizkaria=www.euskaltzaindia.eus|sartze-data=2023-08-23}}</ref> eta [[Aditz|aditzak]], nukleoa egiten duenak, gainerako elementuen [[komunztadura]] markatzen du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Catherine|abizena=Fuchs|izenburua=Le français moderne, entre V2 et SVO ?|argitaletxea=Peter Lang|orrialdeak=17|hizkuntza=fr|abizena2=Goffic|izena2=Pierre Le|data=2007|url=https://shs.hal.science/halshs-00340668|sartze-data=2023-08-23}}</ref> Osagarri zuzena izenordain atono batek ordezten duenean, ordea, aditzaren aurrera pasatzen da (''elle mange la pomme'' > ''elle la mange''). Subjektua nahitaez agertu behar da beti, eta esaldian subjektu ezagunik ez dagoenean forma [[Espletibo|espletiboren]] bat jarri behar da (''on'' edo ''il'' bezala).<ref>{{Erreferentzia|izena=Carmen|abizena=Widera|izenburua=L’emploi du pronom sujet explétif il en français moderne : une analyse micro-diachronique de l’oral:|orrialdeak=55–68|data=2022-06-01|url=https://www.cairn.info/revue-langages-2022-2-page-55.htm?ref=doi|aldizkaria=Langages|alea=2|zenbakia=N° 226|issn=0458-726X|doi=10.3917/lang.226.0055|sartze-data=2023-08-23}}</ref> Ezezko esaldiak osatzeko, ''ne'' adberbioa erabiltzen da ''pas'' batez indartua (''elle ne vien pas'').

[[Hizkuntza erromantzeak|Hizkuntza erromantze]] gehienek bezala, bi [[genero gramatikal]] bereizten ditu (maskulinoa eta femeninoa), eta latinezko erakusleetatik eratorritako artikuluak ditu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Maria|abizena=Iliescu|izenburua=Aspects de l'évolution de l'article défini en français et en roumain:|orrialdeak=13–23|data=2010-04-12|url=https://www.cairn.info/revue-travaux-de-linguistique-2009-2-page-13.htm?ref=doi|aldizkaria=Travaux de linguistique|alea=2|zenbakia=n° 59|issn=0082-6049|doi=10.3917/tl.059.0013|sartze-data=2023-08-23}}</ref> Frantsesak ez dauka [[Deklinabide (gramatika)|deklinabiderik]], baina latinaren kasu arrastoak geratzen dira izenordainen forma batzuetan (adibidez, [[izenordain]] tonikoa ''moi'' eta atonoa ''je'').<ref>{{Erreferentzia|izena=Ans|abizena=de Kok|izenburua=Sur l’origine de l’emploi des formes toniques du pronom personnel régime avant les formes verbales non finies (infinitives ou participiales) en ancien français|argitaletxea=John Benjamins Publishing Company|orrialdeak=249|hizkuntza=en|data=1993-08-13|url=https://benjamins.com/catalog/cilt.106.19kok|aldizkaria=Historical Linguistics 1989: Papers from the 9th International Conference on Historical Linguistics, New Brunswick, 14–18 August 1989|editore-abizena=Aertsen|editore-izena=Henk|isbn=978-90-272-3608-1|doi=10.1075/cilt.106.19kok|sartze-data=2023-08-23|serie=Current Issues in Linguistic Theory}}</ref>

Frantsesez ''en'' eta ''y'' izenordainak erabiltzen dira, beste hizkuntza erromantze batzuetan bezala (adibidez, [[Katalan|katalana]]). Funtsean, ''en'' izenordainak ordezten ditu ''de'' preposizioa aurretik duten hitzak edo harekin osatzen diren aditzak; eta ''y'' izenordainak ordezten ditu lekuzko osagarriak'', à'' preposizioa aurretik duten hitzak eta harekin osatzen diren aditzak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Les pronoms compléments ''y'' et ''en''|hizkuntza=fr|data=2023-06-15|url=https://web.archive.org/web/20230615155148/https://parlez-vous-french.com/les-pronoms-complements-y-et-en/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-24}}</ref>

Aditzaren barruan, modu [[Indikatibo (gramatika)|indikatiboko]] ''passé composé'' deitutako forman, bi aditz izan daitezke [[aditz laguntzaile]] ―beste hizkuntza erromantzetan ez bezala, adibidez [[gaztelania]] edo [[Katalan|katalana]]―; gehienetan ''avoir'' da laguntzaile, baina ''être'' erabili behar da aditz pronominaletan (''s'appeler'', ''se laver'' eta gisakoak) eta mugimenduko 13 aditz intrantsitiboetan. Ezezkoetan, ''ne'' eta ''pas'' [[Adberbio|adberbioak]] aditz laguntzailearen ezker-eskuin ipini behar dira (''elle n'est pas venu'').<ref>{{Erreferentzia|abizena=Banque de dépannage linguistique|izenburua=AVOIR et ÊTRE : auxiliaires essentiels à la conjugaison|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-03-21|url=https://web.archive.org/web/20230321043954/https://vitrinelinguistique.oqlf.gouv.qc.ca/24224/la-grammaire/le-verbe/auxiliaires/emploi-des-auxiliaires-avoir-et-etre|aldizkaria=Office québécois de la langue française|sartze-data=2023-08-27}}</ref>

== Hiztegia ==
Frantses hitz gehienak [[Latin arrunt|latin arruntetik]] eratorriak dira, edo [[Latin|latinezko]] edo [[Antzinako greziera|grekozko]] sustraietatik abiatuta eraiki ziren. Kasu askotan, erro etimologiko bakar batek bi emaitza sortu ditu: «herritar» edo jatorrizko bat, latin arruntetik bilakatua, eta «ikasi» edo landuago bat, latin klasikotik hartua. Bikote hauetan, izen jatorrizko bat eta adjektibo kultu bat dago:

* anaia: ''frère'' / ''fraternel,'' latinez ''frater'' / ''fraternalis''
* hatz: ''doigt'' / ''digital'', latinez ''digitus'' / ''digitalis''
* fede: ''foi'' / ''fidèle'', latinez ''fides'' / ''fidelis''
* begi: ''oculus'' / ''oculaire'', latinez ''oculus / ocularis''

Izen eta adjektibo bikoteak ere badaude:

* gauza: ''chose'' / ''cause'', latinez ''causa''
* hotz: ''froid'' / ''frigide'', latinez ''frigidum''

Zaila izan daiteke hitz frantsesen jatorri latinoa identifikatzea, zeren eta, [[Latin arrunt|latin arruntaren]] bilakaeran, silaba atono asko murriztu baitziren, eta gainerako bokalak edo kontsonanteak nabarmen aldatu.

Berrikiago, [[Frantzia|Frantziako]] eta [[Quebec|Quebeceko]] akademien hizkuntza politika izan da frantsesezko baliokideak ematea maileguzko hitzen ordez (batez ere ingelesetik hartutako [[Mailegu (hizkuntzalaritza)|maileguen]] ordez), lehendik baziren hitzen esanahia zabalduz edo hitz berriak sortuz, frantsesaren arau morfologikoak jarraituta.<ref>{{Erreferentzia|izena=Aïno|abizena=Niklas-Salminen|urtea=2021|izenburua=Les recommandations officielles proposées pour remplacer les anglicismes dans le Petit Robert de la langue française|orrialdeak=141-159|hizkuntza=fr|url=https://www.journals.vu.lt/kalbotyra/article/view/24749|aldizkaria=Kalbotyra|zenbakia=74|ISSN=1392-1517|doi=10.15388/kalbotyra.2021.74.8|sartze-data=2023-08-23}}</ref> Emaitza, sarritan, izan da fenomeno bera deskribatzeko bi hitz (edo gehiago) egotea, frantses [[Neologia|neologismoaren]] arrakastaren arabera:

* ''mercatique'' / ''marketing''
* ''finance'' ''fantôme'' / ''shadow'' ''banking''
* ''bloc-notes'' / ''blog''
* ''ailière'' / ''wingsuit''
* ''tiers-lieu'' / ''coworking''

Kasu batzuetan, baina, neologismo berria guztiz finkatzea lortu dute (adibide deigarriena, ''logiciel'', ez [[software]]; ''matériel'', ez [[hardware]]).<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gouvernement du Québec|urtea=2016|izenburua=Les anglicismes : des emprunts à intérêt variable ?|argitaletxea=Office québécois de la langue française (web.archive.org)|ISBN=978-2550788348|hizkuntza=fr|url=https://web.archive.org/web/20230121132021/https://www.oqlf.gouv.qc.ca/opale/201711_recueil-actes-colloques2016.pdf|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-27}}</ref>

Begi neurriz esan daiteke [[hiztegi]] txiki batean egon ohi diren 35.000 bat frantses hitz arrunten %&nbsp;12 beste hizkuntzetatik hartuak direla (grezieratik eta latinetik hartutako hitzak ez dira, noski, aintzat hartzen). Taula honetan agertzen dira frantsesaren oinarrizko hiztegiak dituen maileguen jatorria:<ref>{{Erreferentzia|izena=Henriette|abizena=Walter|urtea=2014|izenburua=Dictionnaire des mots d'origine étrangère|argitaletxea=Larousse|ISBN=978-2035903785|hizkuntza=fr|abizena2=Walter|izena2=Gérard|url=https://www.worldcat.org/title/907450678|aldizkaria=|argitaratze-lekua=Paris|sartze-data=2023-08-24}}</ref>

{| class="wikitable"
! colspan="3" |Frantsesaren oinarrizko hiztegia
35.000 hitz
|-
!jatorria
!kopurua
!ehunekoa
|-
|'''maileguak, guztira'''
|align=right|'''4210'''
|align=right|'''12,0'''
|-
|[[ingelesa]]
|align=right|1054
|align=right|25,0
|-
|[[italiera]]
|align=right|707
|align=right|16,8
|-
|[[germaniar hizkuntzak]]
|align=right|550
|align=right|13,1
|-
|[[frankoproventzala]]
|align=right|481
|align=right|11,4
|-
|[[arabiera]]
|align=right|215
|align=right|5,1
|-
|[[alemana]]
|align=right|164
|align=right|3,9
|-
|[[hizkuntza zeltak]]
|align=right|160
|align=right|3,8
|-
|[[gaztelania]]
|align=right|159
|align=right|3,8
|-
|[[nederlandera]]
|align=right|153
|align=right|3,6
|-
|[[persiera]]
|align=right|112
|align=right|2,7
|-
|[[Amerindiar|hizkuntza amerindiarrak]]
|align=right|101
|align=right|2,4
|-
|[[Asia|asiar hizkuntzak]]
|align=right|89
|align=right|2,1
|-
|[[afro-asiar hizkuntzak]]
|align=right|56
|align=right|1,3
|-
|[[eslaviar hizkuntzak]]
|align=right|55
|align=right|1,3
|-
|[[euskara]]
|align=right|10
|align=right|0,2
|-
|besterik
|align=right|144
|align=right|3,4
|}

=== Zenbakiak ===
Frantses [[zenbaketa]] sistema hein batean [[Zenbaki-sistema hogeitar|hogeitarra]] da: [[hogei]] (''vingt'') oinarri zenbaki gisa erabiltzen da 60tik 99ra bitarteko zenbakien izenetan. Erreferentzia gisa, euskaraz [[Zenbaki-sistema hogeitar|zenbaki sistema hogeitar]] zorrotz erabiltzen da.

Hamarrekoak markatzen dituzten izenak bereziak dira 60 arte (''dix'', ''vingt'', ''trente'', ''quarante'', ''cinquante'' eta ''soixante''). Hortik aurrera, sistema hogeitarrera pasatzen da: 75 zenbakia ''soixante-quinze'' esaten da, hau da, «hirurogei-hamabost» edo hirurogeita hamabost; 80 zenbakia ''quatre-vingts'' esaten da, euskararen gisara, hau da, «lau-hogei» edo laurogei, eta 98, adibidez, ''quatre-vingts-dix-huit'', «lau-hogei-hamazortzi» edo laurogeita hamazortzi. Zenbaketa sistema hori [[Frantziako Iraultza|Frantziako Iraultzaren]] ondoren ezarri zen, zenbaketa sistemak desberdinak bateratzeko, nagusiki hogeitarrak baitziren, [[Hizkuntza zeltak|hizkuntza zeltikoen]] ([[Bretainiera|bretainieraren]] bidez) eta [[Bikingo|bikingoen]] eraginez.

[[Antzinako frantses|Antzinako frantsesean]] ([[Erdi Aroa|Erdi Aroan]]), 30-99 bitarteko zenbaki guztiak 10eko oinarriaren edo 20ko oinarriaren arabera esan zitezkeen: 32 esateko, ''vint et doze'' (euskaraz bezala, «hogei eta hamabi»); 50 esateko, ''dous vinz et diz'' («bi hogei eta hamar»), 80 esateko ''uitante'' edo 90 ''nonante''.<ref>{{Erreferentzia|izena=Sylviane R.|abizena=Schwer|urtea=2018|izenburua=Dire les nombres : origine de la numération française|argitaletxea=Journées nationales APMEP,|hizkuntza=fr|url=https://web.archive.org/web/20220407115826/https://www.apmep.fr/IMG/pdf/NumerationLatineFrancaiseJNAPMEP2018Ajout.pdf|aldizkaria=|argitaratze-lekua=Bordeaux|sartze-data=2023-08-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Elsabe|abizena=Einhorn|urtea=2010|izenburua=Old French : a concise handbook|argitaletxea=Cambridge University Press|ISBN=978-0511620966|hizkuntza=en|url=https://www.worldcat.org/title/1302488448|aldizkaria=|argitaratze-lekua=Cambridge|sartze-data=2023-08-25}}</ref> Sistema estandar hori alda daiteke, dena dela, frantses modernoaren aldaera batzuetan, bereziki [[Suitza|Suitzan]] eta [[Belgika|Belgikan]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Mathieu|abizena=Avanzi|urtea=2017-03-26|izenburua=Comment dit-on 80 en Belgique et en Suisse ?|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=|url=https://web.archive.org/web/20230528194423/https://francaisdenosregions.com/2017/03/26/comment-dit-on-80-en-belgique-et-en-suisse/|aldizkaria=Français de nos régions|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

== Maiz erabiltzen diren hitz edo esaldiak ==
{| class="wikitable"
!Euskara
!Frantsesa
!Quebeceko azentua
!Tours-eko azentua
|-
|Frantsesa
|''Français'' (jendea) edo ''français'' (hizkuntza)
|{{Audio-IPA|Qc-français.ogg|[fʁ̥ãsɛ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Français.oga|[fʁ̥ɒ̃sɛ]}}
|-
|Bai
|''Oui''
|{{Audio-IPA|Qc-oui ouais ouin.ogg|[wi]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Oui.oga|[wi]}}
|-
|Ez
|''Non''
|{{Audio-IPA|Fr-non-2.oga|[nõ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Non.oga|[nɔ̃]}}
|-
|Egun on! Kaixo!
|''Bonjour&nbsp;''! (formala) edo ''salut&nbsp;''! (informala) edo ''Allô'' (Quebeceko frantsesa edo telefonoari erantzuten zaionean)
|{{IPA|[bõʒuːʁ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-BonjourF.oga|[bɔ̃ʒuʁ]}}
|-
|Arrasti on!
|''Bonsoir&nbsp;!''
|{{IPA|[bõswɑːʁ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-BonsoirF.oga|[bõswaʁ]}}
|-
|Gabon!
|''Bonne nuit&nbsp;!''
|{{IPA|[bɔn nɥi]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Bonne nuit 2.oga|[bʌn nɥi]}}
|-
|Ikusi arte!
|''Au revoir&nbsp;!''
|{{Audio-IPA|Qc-Au revoir.oga|[ɔʁvwɑːʁ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Au revoir.oga|[oʁ(ø)vwaʁ]}}
|-
|Egun ona izan!
|''Bonne journée&nbsp;!''
|{{Audio-IPA|Fr-Bonne journée.oga|[bɔn ʒuʁne]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Bonne journée 2.oga|[bʌn ʒuʁne]}}
|-
|Mesedez
|''S'il vous plaît'' (formala) edo ''s'il te plaît'' (informala)
|{{Audio-IPA|Qc-s'il_vous_plaît.ogg|[sɪl vu plɛ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-S'il vous plait.oga|[sil vu plɛ]}}
|-
|Eskerrik asko
|''Merci''
|{{IPA|[mɛʁsi]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Merci 2.oga|[mɛʁ̥si]}}
|-
|Ez horregatik
|''De rien'' (informala) edo (''il n'y a'') ''pas de quoi''; ''ce n'est rien'' (informala) («hori ez da ezer»); ''je vous en prie'' (formala), ''je t'en prie'' (informala) edo ''bienvenue'' (Quebec)
|{{IPA|[də ʁjẽ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-de rien-fr-Paris.ogg|[dœ ʁjæ̃]}}
|-
|Barka, barkatu
|''Pardon'', ''désolé(e)'' edo ''je suis désolé'' (gizonezkoak), ''je suis désolée'' (emakumezkoak), edo ''excuse-moi'' (informala), ''excusez-moi'' (formala), edo ''je regrette''
|{{Audio-IPA|Qc-pardon.ogg|[paʁdɒ̃]}} / {{Audio-IPA|Qc-désolé.ogg|[dezɔle]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Pardon.oga|[paʁdõ]}} / {{Audio-IPA|Fr-désolé.ogg|[dezɔle]}}
|-
|Nor?
|''Qui&nbsp;?''
|{{Audio-IPA|Fr-Qui 2.oga|[ki]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Qui.oga|[ki]}}
|-
|Zer?
|''Quoi&nbsp;?'' (informala) edo ''Pardon&nbsp;?'' (formala)
|{{IPA|[kwa]}}
|{{Audio-IPA|Fr-quoi.oga|[kwa]}}
|-
|Noiz?
|''Quand&nbsp;''?
|{{Audio-IPA|Qc-quand.oga|[kæ̃]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Quand.oga|[kɒ̃]}}
|-
|Non?
|''Oú&nbsp;?''
|{{IPA|[u]}}
|{{Audio-IPA|où.ogg|[u]}}
|-
|Zergatik?
|''Pourquoi&nbsp;?''
|{{Audio-IPA|pourquoi.ogg|[puʁ̥kwa]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Pourquoi.oga|[puʁ̥kwa]}}
|-
|Nola deitzen zara?, Nola duzu izena?
|''Comment vous appelez-vous?'' (formala) edo ''comment t'appelles-tu''? (informala)
|{{IPA|[kɔmã vu z‿aple vu]}}, {{IPA|[kɔmã t‿apɛl t͡sy]}}
|{{Audio-IPA|fr-comment vous appelez-vous.ogg|[kɔmɒ̃ vu z‿aple vu]}}, {{Audio-IPA|fr-comment t'appelles-tu.ogg|[kɔmɒ̃ t‿apɛl ty]}}
|-
|Deritzen naiz, izena dut...
|''Je m'appelle...''
|
|{{Audio-IPA|fr-je m'appelle.ogg|[ʒø mapɛl]}}
|-
|Zein
|''Quel, quels (maskulinoa,'' pl.''); quelle'' (femeninoa)
|{{IPA|[kɛl]}}
|{{IPA|[kɛl]}}
|-
|Zeren
|''Parce que, car''
|{{Audio-IPA|parce_que.ogg|[paʁ̥skœ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Parce que.ogg|[paʁ̥s(ø)kø]}}
|-
|Izan ere
|''À cause de''
|{{IPA|[a kou̯z dœ]}}
|{{Audio-IPA|fr-à cause de.ogg|[a koz dø]}}
|-
|Bada
|''Donc''
|{{IPA|[dõːk]}}
|{{Audio-IPA|Fr-donc.ogg|[dõk]}}
|-
|Agian
|''Peut-être''
|{{Audio-IPA|Qc-peut-être.ogg|[pœt‿aɪ̯tʀ̥]}}
|{{Audio-IPA|Fr-peut-être.ogg|[pøt‿ɛtʁ̥]}}
|-
|Nola?
|''Comment&nbsp;''?
|{{IPA|[kɔmã]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Comment 2.oga|[kɔmɒ̃]}}
|-
|Zenbat?
|''Combien&nbsp;''?
|{{IPA|[kõbjẽ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-CombienF.oga|[kõbjæ̃]}}
|-
|Ez dut ulertzen / ez dizut ulertzen
|''Je ne comprends pas''
|{{Audio-IPA|Qc-je ne comprends pas.oga|[ʒœ nœ kõpʁ̥ã pɔ]}}
|{{Audio-IPA|je_ne_comprends_pasF.ogg|[ʒø nø kõpʁ̥ɒ̃ pa]}}
|-
|Bai, ulertzen dut
|''Oui, je comprends.''Galdera ezezkoan egina bada, ''si'' erabiltzen da.
|{{Audio-IPA|oui_je_comprends.ogg|[wi ʒœ kõpʁ̥ã]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Oui, je comprends.oga|[wi ʒø kõpʁ̥ɒ̃]}}
|-
|Ados nago
|''Je suis d'accord'', ''d'accord''
|{{IPA|[ʒə sɥi dakɑɔ̯ʁ]}}
|{{IPA|[ʒø sɥi dakɔʁ]}}
|-
|Lagundu!
|''Au secours ! à l'aide !''
|{{Audio-IPA|Fr-Au secours.oga|[o skuːʁ]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Au secoursF.oga|[o søkuːʁ]}}
|-
|Zer ordutan...
|''À quelle heure&nbsp;?''
|{{IPA|[a kɛl aœ̯ʁ]}}
|{{IPA|[a kɛl œʁ]}}
|-
|Gaur
|''Aujourd'hui''
|{{IPA|[oʒuʁd͡zɥi]}}
|{{IPA|[oʒuʁdɥi]}}
|-
|Lagunduko didazu(e), mesedez?
|''Pouvez-vous m’aider s’il vous plaît ?'' ''Pourriez-vous m’aider s’il vous plaît ?'' (formal) edo ''Peux-tu m’aider s’il te plaît ?'' ''Pourrais-tu m’aider s’il te plaît&nbsp;?'' (informala)
|{{IPA|[puve vu mɛːde sɪl vu plɛ]}}
|{{IPA|[puve vu mede sil vu plɛ]}}
|-
|Non dago komuna?
|''Où sont les toilettes&nbsp;?''
|{{IPA|[u sõ le twalɛt]}}
|{{Audio-IPA|Fr-Où sont les toilettes.oga|[u sõ le twalɛt]}}
|-
|Ez dut frantsesez hitz egiten
|''Je ne parle pas français''
|{{IPA|[ʒœ nœ paʁl pɔ fʁãsɛ]}}
|{{IPA|[ʒø nø paʁl pa fʁɒ̃sɛ]}}
|-
|Ez dakit
|''Je ne sais pas''
|{{Audio-IPA|Qc-Je sais pas.ogg|[ʒœ se pɔ]}} <br /><br /><br /><br /> {{IPA|[ʒœ n(œ) se pɔ]}} <br /><br /><br /><br /> {{IPA|[ʒœ n(œ) se]}}
|{{IPA|[ʒø sɛ pa]}} <br /><br /><br /><br /> {{IPA|[ʒø n(ø) sɛ pa]}} <br /><br /><br /><br /> {{IPA|[ʒø n(ø) sɛ]}}
|-
|Badakit
|''Je sais''
|{{IPA|[ʒœ se]}}
|{{IPA|[ʒø sɛ]}}
|-
|Egarri naiz
|''J’ai soif''
|{{IPA|[ʒe swaf]}}
|{{IPA|[ʒe swaf]}}
|-
|Gose naiz
|''J’ai faim''
|{{IPA|[ʒe fẽ]}}
|{{IPA|[ʒɛ fæ̃]}}
|-
|Zer moduz? Nola zaude? Nola zabiltza?
|''Comment allez-vous&nbsp;?'' (formala) edo ''Ça va&nbsp;?'' ''Comment ça va&nbsp;?''(informala)
|{{IPA|[kɔmã t‿ale vu]}}
|{{IPA|[kɔmɒ̃ t‿ale vu]}}
|-
|(Oso) ongi, (oso) ongi nago
|''Je vais (très) bien'' (formala) edo ''Ça va (très) bien,'' ''Tout va (très) bien'' (informala)
|{{IPA|[ʒœ vɛ (tʁɛ) bjẽ]}}
|{{IPA|[ʒø vɛ (tʁɛ) bjæ̃]}}
|-
|(Oso) gaizki, (oso) gaizki nago
|''Je vais (très) mal'' (formala) edo ''Ça va (très) mal'', ''Tout va (très) mal'' (informala)
|{{IPA|[ʒœ vɛ (tʁɛ) mal]}}
|{{IPA|[ʒø vɛ (tʁɛ) mal]}}
|-
|Tira, hainbestean, erdipurdi
|''Assez bien'' edo ''Ça va comme ci, comme ça'', edo ''Ça va''
|{{IPA|[ase bjẽ]}}
|{{IPA|[ase bjɛ̃]}}
|-
|Ondo nago
|''Ça va bien''
|{{IPA|[sa vɔ bjẽ]}}
|{{IPA|[sa va bjɛ̃]}}
|-
|(Nola) lagun zaitzaket? Laguntza behar duzu? Laguntza behar dugu!
|''(Comment) puis-je vous aider ? Avez-vous besoin d'aide ? Nous avons besoin d'aide !''
|{{IPA|[(kɔmã) pɥiʒ vu z‿ɛːde]}}
|{{IPA|[(kɔmɑ̃) pɥiʒ vu z‿ede]}}
|}

== Frantsesaren aldaerak ==
Frantsesaren eskualde aldaera edo [[Dialekto|dialektoak]] bi modutan uler daiteke:

* Alde batetik, kontuan hartuz frantsesa [[Oïl hizkuntzak|oïl hizkuntzen]] sinonimoa dela; ondorioz, oïl eremuko aldera erromaniko guztiak frantsesaren aldaerak direla uler daiteke.
* «Eskualdeko frantsesa» deritzona kontuan hartuz, hau da, frantses estandarretik hurbil jarraitzen duten eskualdeko aldaera guztien batasuna. Zentzu hori erabiltzen dugu hemen.

Zenbait neologismo eskualdeko frantsesaren hiztegitik ere har daitezke. «Eskualdeko frantsesa» [[Frankofonia|frankofoniaren]] zati batzuetan erabiltzen diren hitzak edo esamoldeak dira, baina ez frantsesaren hiztegi arauemailean, edo ez frankofonia osoan. Ez da lagunarteko hizkuntza, baizik eta modu desberdinean eboluzionatu duen frantsesa.

[[Frantzia|Frantziako]] iparraldeko zati batzuetan, eta [[Paris|Parisko]] frantsesean (gaur egungo estandartzat hartzen dena), adibidez, goizeko janariari ''petit déjeuner'' esaten zaio, eguerdiko janariari ''déjeuner'', eta gauekoari ''dîner;'' ''souper'', berriz, izan daiteke gau-gauez egindako otordu txikia. Aldiz, Frantziako hegoaldean, [[Quebec|Quebecen]], [[Kanada|Kanadako]] gainerako lekuetan, [[Belgika|Belgikan]] eta [[Suitza|Suitzan]], antzinako otorduen izenak erabiltzen dira: ''déjeuner'', ''dîner'' eta ''souper'' okzitanieraren eta katalanaren antzera.<ref>{{Erreferentzia|abizena=andrethibault3|urtea=2018-04-03|izenburua=Le midi, vous déjeunez ou vous dînez ?|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-07-23|url=https://web.archive.org/web/20230723052538/https://francaisdenosregions.com/2018/04/03/le-midi-vous-dejeunez-ou-vous-dinez/|aldizkaria=Français de nos régions|sartze-data=2023-08-25}}</ref> Quebecen, [[Kanada|Kanadako]] gainerako frantses lekuetan, [[Suitza|Suitzan]], [[Belgika|Belgikan]] eta Frantziako zenbait eskualdetan, ''«tantôt»'' esaten estandarrean ''«tout à l'heure''» esaten dena adierazteko.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=tantôt|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2022-11-29|url=https://web.archive.org/web/20221129172857/https://dictionnaire.orthodidacte.com/article/definition-tantot|aldizkaria=Dictionnaire Orthodidacte|sartze-data=2023-08-25}}</ref> [[Quebec|Quebecen]], ''magasiner'' esaten dute erosketak egitea, ingelesezko ''shopping'' saihesteko, baina Frantzian, ordea, [[Barbarismo|barbarismotzat]] hartua da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Magasiner {{!}} Définition français canadien|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-06-04|url=https://web.archive.org/web/20230604214722/https://www.je-parle-quebecois.com/lexique/definition/magasiner.html|aldizkaria=Je Parle Québécois|sartze-data=2023-08-25}}</ref> [[Senegal|Senegalen]] eta [[Frankofonia|Afrika frankofonoan]], ''essencerie'' erabiltzen dute «[[Gasolina-zerbitzugune|gasolina zerbitzugune]]» esateko, ''station-service'' ingelesaren kalkoa saihestearren, nahiz Frantzian barbarismotzat hartzen den.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=Académie française|izenburua=essencerie|hizkuntza=fr|url=https://www.dictionnaire-academie.fr/article/A9E2670|aldizkaria=Dictionnaire de l’Académie française|sartze-data=2023-08-25}}</ref> Quebecen eta Kanadako beste leku frankofono askotan, ''avoir une blonde'' esten dute «neska lagun bat izatea», eta ''avoir un chum'' «senargaia izatea».<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Chum {{!}} Définition français canadien|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-04-01|url=https://web.archive.org/web/20230401072033/https://www.je-parle-quebecois.com/lexique/definition/chum.html|aldizkaria=Je Parle Québécois|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

=== Frantzian ===

==== Parisko frantsesa ====
[[Paris|Parisko]] frantsesak ia ordeztu ditu [[Île-de-France|Île-de-Franceko]] [[Oïl hizkuntzak|oïl eremuko]] tokiko aldaera guztiak, ez bakarrik paristarrentzat ulergaitz diren ''[[patois]]'' dialektoak, baizik Parisen inguruko frantses estandarraren aldaera guztiak. [[Normandia|Normandiako]] frantses gazte baten eta paristar gazte baten arteko aldeak, adibidez, oso txikiak dira kasu gehienetan, Frantzian eta, bereziki, Parisen historikoki izan den aniztasunari erreparatuz gero.<ref>{{Erreferentzia|izena=Philippe|abizena=Boula de Mareüil|izenburua=D’où viennent les accents régionaux ? Paris, Le pommier (collection Les Petites Pommes du Savoir), 2010. Compte rendu de Françoise Gadet, Université de Paris Ouest:|orrialdeak=150a–151|hizkuntza=fr|data=2013-12-01|url=https://cairn.info/revue-langage-et-societe-2013-4-page-150a.htm?ref=doi|aldizkaria=Langage et société|alea=4|zenbakia=N° 146|issn=0181-4095|doi=10.3917/ls.146.0151|sartze-data=2023-08-25}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Philippe Boula de Mareüil : " Les parlers régionaux sont en voie de disparition "|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-02-06|url=https://web.archive.org/web/20230206024324/https://www.rfgenealogie.com/infos/philippe-boula-de-mareuil-les-parlers-regionaux-sont-en-voie-de-disparition|aldizkaria=La Revue française de Généalogie|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

Parisko frantsesa denbora luzez izan da frantsesaren araua munduko [[Frankofonia|frankofono]] guztientzat, eta frantsesean eragina izaten jarraitzen du, bere osotasunean ulertuta. Hori dela eta, sarritan Parisko frantsesa hartzen da erreferentzia gisa, beste frantses aldaera batzuekin konparatu ahal izateko.

Hala ere, Parisko frantsesak baditu frantsesaren arau tradizionalaren aurkako bilakaera batzuk, Frantzia osoan onartu eta hiztegietara iritsi direnak. Halakoak ez dira aise irensten frantsesez hitz egiten den beste laku batzuetan, bereziki [[Quebeceko frantses|Quebecen]], non Parisko frantsesaren eragina apalagoa baita.<ref>{{Erreferentzia|izena=Anne|abizena=Legaré|izenburua=La France et le Québec|orrialdeak=89|hizkuntza=fr|data=2005|url=https://www.cairn.info/revue-cites-2005-3-page-89.htm|aldizkaria=Cités|alea=3|zenbakia=23|issn=1299-5495|doi=10.3917/cite.023.0089|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

=== Kanadan ===
[[Fitxategi:Moncton_Welcome.JPG|thumb|Seinale elebidunak [[Moncton|Monctonen]] ([[Brunswick Berria]])]]
[[Fitxategi:Trois-Rivières 098 (8337532513).jpg|thumb|Zirkulazio seinalea [[Trois-Rivières (Quebec)|Trois-Rivières-en]].]]
[[Jacques Cartier]] heldu zenetik Kanadara, frantsesa izan zen [[Frantzia Berria|Frantzia Berriko]] hizkuntza ofiziala.<ref>{{Erreferentzia|izena=F.-X.|abizena=Garneau|urtea=1852|izenburua=Histoire du Canada. Tome troisième : depuis sa découverte jusqu'à nos jours|ISBN=978-0665016974|hizkuntza=fr|url=https://www.worldcat.org/title/13754359|aldizkaria=|argitaratze-lekua=Québec|sartze-data=2023-08-25}}</ref> Frantziatik iritsitako zenbait populazio bolada [[Kanada|Kanadako]] ekialdean ezarri ziren. Horien artean, Atlantikoko lau probintzietan ―[[Eskozia Berria|Eskozia Berrian]], [[Brunswick Berria|Brunswick Berrian]], [[Eduardo Printzearen Uhartea|Eduardo Printzearen Uhartean]] eta [[Ternua|Ternuan]]― bizi diren [[Akadiar|akadiarrak]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Bona|abizena=Arsenault|urtea=2018|izenburua=Histoire des Acadiens|argitaletxea=Fides|ISBN=978-2762142310|hizkuntza=fr|url=https://www.worldcat.org/title/1190663443|aldizkaria=|argitaratze-lekua=Québec|sartze-data=2023-08-25}}</ref> Kanadako probintzia guztietan daude jatorri frantseseko frankofono ugari.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Centre de la francophonie des Amériques|izenburua=La francophonie au Canada|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2022-07-02|url=https://web.archive.org/web/20220702171335/https://francophoniedesameriques.com/zone-franco/la-francophonie-des-ameriques/amerique-du-nord/canada|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

=== Quebecen ===
{{Sakontzeko|Quebeceko frantses}}
Quebecen, bereziki, frantses hizkuntza ez da gehienbat metropoliaren ekarpenetatik elikatu, eta ez da haren eraginpean egon ingelesek [[1759|1759an]] konkistatu eta XX. mendera arte. Hango frantsesak XVIII. mendeko [[Itsastar|itsastarren]] hiztegitik hartutako lexikoaren eraginak gorde ditu ―adibidez ''barrer la porte'' esamoldea ''fermer'' (itxi) hitzaren ordez―, baita iparramerikar frantsesaren forma arkaikoak ere: ''breuvage'' (Frantzian, [[edabe]]) esaten dute ''boisson'' ([[edari]]) termino estandarraren ordez; hori da, ''breuvage'' hitzak antzinako esanahi neutroa gorde du.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Breuvage {{!}} Définition français canadien|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-05-28|url=https://web.archive.org/web/20230528155939/https://www.je-parle-quebecois.com/lexique/definition/breuvage.html|aldizkaria=Je Parle Québécois|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

XX. mendearen bigarren erditik aurrera, benetako [[Hizkuntzaren ingeniaritza|ingeniaritza linguistikoak]] parte handi bat hartzen du [[Quebeceko frantses|Quebeceko frantsesaren]] bilakaeran, bestek beste quebectar [[Neologia|neologismoak]] sortzea eta hedatzea [[Anglizismo|anglizismoak]] ordezteko. Horrela, posta elektronikoko mezuari ''courriel'' esaten diote ''e-mail'' ordez; ''clavardage'' ―''clavier'' (teklatu) eta ''bavardage'' (berriketa) konbinatuta― esaten dute ''chat'' ordez, eta zabor postari, berriz, ''pourriel'' esaten diote, ''spam'' ordez.

''[[Office québécois de la langue française]]'' (OQLF, Frantses hizkuntzaren quebectar bulegoa) erakundeak bere eginkizunen artean ditu [[Frantses Akademia|Frantses Akademiarenak]], Quebeceko frantsesari dagokionez, hau da, eginkizuna aldi berean arautzaileak eta aholkularitzazkoak.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Office québécois de la langue française|izenburua=Accueil|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-08-23|url=https://web.archive.org/web/20230823084815/https://www.oqlf.gouv.qc.ca/|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-25}}</ref> Frantsesez hitz egiten den herrialdeetan, OQLFren eta [[Quebeceko frantses|Quebeceko frantsesaren]] eragina handia da, [[Lexiko|lexikoaren]] arloan ([[Anglizismo|anglizismoen]] trataera, [[Neologia|neologismoak]] eta abar), baita Quebecetik kanpo ere; esate baterako, Frantses Akademiak quebectar ekarpen lexiko asko «inportatu» izan ditu, nazioarteko frantsesa aberastuz eta termino horiek mundu [[Frankofonia|frankofonoan]] zabaltzeko aukera emanez. Adibidez, hasieran quebectar «markatutzat» hartua bazen ere, ''courriel'' (posta elektronikoko mezua) terminoa hitz estandartzat hartzen da [[frankofonia]] guztian («nazioarteko frantsesa» esaten dena), eta ez da nahitaez bereizitzat hartzen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Délégation générale à la langue française et aux langues de France|izenburua=Rencontres : les vingt ans du décret du 3 juillet 1996 relatif à l’enrichissement de la langue française|hizkuntza=fr|data=2017-10-03|url=https://web.archive.org/web/20230204180627/https://www.culture.gouv.fr/Thematiques/Langue-francaise-et-langues-de-France/Agir-pour-les-langues/Moderniser-et-enrichir-la-langue-francaise/Nos-publications/Rencontres-les-vingt-ans-du-decret-du-3-juillet-1996-relatif-a-l-enrichissement-de-la-langue-francaise|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

OQLFk terminologiaren gaietan duen helburua ez da nazioarteko frantsesaren arauetatik aldentzea, baizik eta [[Ipar Amerika|Ipar Amerikako]] aldaera arautzea, frantsesaren arau elkartuen arabera. Alde horretatik, bulego honetako hiztegiak Quebeceko frantsesaren nazioarteko ekarpena aberasten laguntzen du. Bulegoak terminologia hiztegi eta terminologia tresna ugari eskaintzen ditu Interneten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Vitrine linguistique de l’Office québécois de la langue française|hizkuntza=fr|data=2023-08-22|url=https://web.archive.org/web/20230822151719/https://vitrinelinguistique.oqlf.gouv.qc.ca/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

[[Frantses Hizkuntzaren Karta|Frantses Hizkuntzaren Kartak]] edo «101 Legeak» (1977) Quebeceko probintzian frantsesa formalizatu eta babesteko aukera eman zuen. Gainera, Quebeceko gobernuaren lehentasunetako bat da herritar iritsi berriek frantsesa ikastea.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Accueil {{!}} Ministère de l'Éducation et Ministère de l'Enseignement supérieur|hizkuntza=fr|data=2023-08-05|url=https://web.archive.org/web/20230805213444/https://www.education.gouv.qc.ca/accueil/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-25}}</ref>

== Frantsesa munduan ==
<div style="text-align:center;"></div>
[[Fitxategi:Knowledge_French_EU_map.png|thumb|Frantsesaren hedakuntza [[Europar Batasuna|Europar Batasunean]] eta herrialde hautagaietan.]]
[[Fitxategi:Alger_Chevaley.JPG|ezkerrera|thumb|Publizitate elebiduna, arabieraz eta frantsesez, [[Aljeria|Aljerian]]]]
Frantsesa herrialde askotako [[Hizkuntza ofizial|hizkuntza ofiziala]] da, eta beste herrialde askotan erabiltzen da. Frantsesez egiten duten herrialdeetako batzuk «[[Frankofonia|frankofoniaren]]» barruan biltzen dira. Testuinguru linguistikotik haratago, Frankofoniaren Kontseilu Gorena plataforma bat da munduko herrialdeen heren baten trukeetarako. Joera horrek berretsi egiten du munduan frantsesaren lekua birdefinitu egin dela. Frantziako Kanpo Gaietako Ministerioak 2022an egindako kalkulu baten arabera, 361 milioi frantses hiztun dago munduan, horietatik %''&nbsp;''61,8 Afrikan; 131 milioi pertsona ari da frantsesez ikasten; eta frantsesa da laugarren hizkuntza erabiliena Interneten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La langue française en chiffres - Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères|hizkuntza=fr|data=2023-03-30|url=https://web.archive.org/web/20230330153809/https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/politique-etrangere-de-la-france/francophonie-et-langue-francaise/la-langue-francaise-en-chiffres/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Taula honetan laburtzen dira munduan frantses hiztun gehien dituzten herrialdeak:
{| class="wikitable"
|+
! colspan="3" |Frantses hiztun gehieneko
herrialdeak (2022)<ref>{{Erreferentzia|abizena=Organisation internationale de la Francophonie|urtea=2022|izenburua=Qui parle français dans le monde – Langue française et diversité linguistique|hizkuntza=fr|data=2023-06-01|url=https://web.archive.org/web/20230601124931/https://observatoire.francophonie.org/qui-parle-francais-dans-le-monde/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>
|-
!
!herrialdea
!milioi hiztun
|-
|1
|{{bandera|Frantzia}}
|align= center|66
|-
|2
|{{bandera|Kongoko Errepublika Demokratikoa}}
|align= center|48,9
|-
|3
|{{bandera|Aljeria}}
|align= center|14,9
|-
|4
|{{bandera|Maroko}}
|align= center|13,4
|-
|5
|{{bandera|Alemania}}
|align= center|12,3
|-
|6
|{{bandera|Italia}}
|align= center|11,8
|-
|7
|{{bandera|Kamerun}}
|align= center|11,5
|-
|8
|{{bandera|Erresuma Batua}}
|align= center|11,3
|-
|9
|{{bandera|Kanada}} <small>(guztira)</small>
|align= center|11
|-
|10
|{{bandera|Boli Kosta}}
|align= center|9,3
|-
|11
|{{bandera|Belgika}}
|align= center|8,8
|-
|12
|{{bandera|Quebec}}
|align= center|8
|-
|13
|{{bandera|Madagaskar}}
|align= center|6,9
|-
|14
|{{bandera|Tunisia}}
|align= center|6,3
|-
|15
|{{bandera|Burkina Faso}}
|align= center|5,9
|-
|16
|{{bandera|Suitza}}
|align= center|5,9
|}

=== Frantsesa, nazioarteko hizkuntza ===
[[Latin|Latinaren]] ondorengo izanik, frantsesak nazioarteko hizkuntza gisa ordezkatu zuen hura XVII. mendean, baina [[Bigarren Mundu Gerra|Bigarren Mundu Gerraren]] ostean, [[Ingeles|ingelesari]] lekua utzi behar izan zion.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jean-Claude|abizena=Lescure|izenburua=L’universalisme de la langue française en Europe à la fin du XIXe siècle|argitaletxea=Presses universitaires de Rennes|orrialdeak=271–288|hizkuntza=fr|data=2019-07-18|url=https://books.openedition.org/pur/116709|aldizkaria=Gallomanie et gallophobie : Le mythe français en Europe au XIXe siècle|editore-abizena=Habicht|editore-izena=Tanja-Isabel|isbn=978-2-7535-6896-9|sartze-data=2023-08-26|serie=Histoire}}</ref> 1685ean, Pierre Bayle filosofo eta lexikografoak idatzi zuen frantsesa zela «Europako herri guztien komunikazio era».<ref>{{Erreferentzia|izena=Christian|abizena=Chêne|izenburua=L'enseignement du droit français en pays de droit écrit: (1679-1793)|argitaletxea=Librairie Droz|hizkuntza=fr|data=1982|url=https://books.google.es/books?id=azU-vNSz6i0C&pg=PA286&lpg=PA286&dq=%22le+point+de+communication+de+tous+les+peuples+de+l'Europe%22&source=bl&ots=koJCO8hlNr&sig=Ysljr1vkpLCxcSBNmNATlL1ExSc&hl=fr&ei=-mC2S_HILYOD4QbBp5zHDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#v=onepage&q=%22le%20point%20de%20communication%20de%20tous%20les%20peuples%20de%20l'Europe%22&f=false|isbn=978-2-600-03982-6|sartze-data=2023-08-26}}</ref> Hegemonia horren arrazoi nagusia zen estatu frantsesak garai hartan zuen boterea. [[1714|1714ko]] [[Martxoaren 6|martxoaren 6an]], [[Espainiako Ondorengotza Gerra|Espainiako Ondorengotza Gerraren]] amaiera markatu zuen [[Rastatteko Ituna]] frantsesez soilik idatzi zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Claude|abizena=Hagege|urtea=1992|izenburua=Le Souffle de la langue Voies et destins des parlers d'Europe|argitaletxea=Odile Jacob|ISBN=978-2738182845|hizkuntza=fr|url=https://www.worldcat.org/title/1242875404|aldizkaria=|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Esan daiteke frantsesa nazioarteko hizkuntza nagusia izan zela [[1919]] arte. Izan ere, urte hartan [[Georges Clemenceau]] [[Frantziako lehen ministro|Frantziako lehen ministroak]] onartu behar izan zuen [[Versaillesko Ituna (1919)|Versaillesko Ituna]], [[Lehen Mundu Gerra|Lehen Mundu Gerrari]] amaiera eman ziona, frantsesez eta ingelesez idatzia izatea.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Université de Laval|urtea=2022-01-26|izenburua=Traité de Versailles de 1919|hizkuntza=fr|data=|url=https://web.archive.org/web/20221212124431/https://www.axl.cefan.ulaval.ca/francophonie/versailles_1919.htm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref> Orduz geroztik, ingelesak eremua irabazi besterik ez du egin nazioarteko harremanetan, frantsesaren kaltez.

XXI. mendearen hasieran, frantsesak oraindik ere bere aldeko lehentasun asko gordetzen zituen.. Nazioarteko erakundeek hizkuntza ofizial bat baino gehiago onar badezakete, gatazkarik izanez gero erreferentzia hizkuntza frantsesa da nagusiki.<ref>{{Erreferentzia|izena=Marie-Josée de|abizena=Saint Robert|izenburua=L'utilisation du français dans les négociations et les organisations internationales|orrialdeak=113|hizkuntza=fr|data=2010|url=https://www.cairn.info/revue-geoeconomie-2010-4-page-113.htm|aldizkaria=Géoéconomie|alea=4|zenbakia=55|issn=1620-9869|doi=10.3917/geoec.055.0113|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Horren adibide izan zen ingelesa ezarri nahi izan zutenean frantsesaren ordez, [[Nazioarteko Olinpiar Batzordea|Nazioarteko Olinpiar Batzordearen]] hizkuntza gisa. [[Karta Olinpikoa|Karta Olinpikoaren]] 23. artikuluak honela dio: «NOBen hizkuntza ofizialak frantsesa eta ingelesa dira. (..) Karta Olinpikoan eta NOBen beste edozein dokumentutan frantsesezko eta ingelesezko testuak bat ez badatoz, frantsesezkoa nagusituko da, non eta berariaz besterik idatzirik ez dagoen».<ref>{{Erreferentzia|abizena=Comité International Olympique|izenburua=Charte Olympique - État en vigueur au 17 juillet 202|hizkuntza=fr|url=https://web.archive.org/web/20230130125707/https://stillmed.olympic.org/media/Document%20Library/OlympicOrg/General/FR-Olympic-Charter.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Nazioarteko erakunde batzuetan, hizkuntza ofizial bakarra frantsesa da; hori da kasua, esate baterako, [[Posta-Batasun Unibertsala|Posta Batasun Unibertsalean]].<ref>{{Erreferentzia|abizena=Union postale universelle|izenburua=Langues|hizkuntza=fr|data=2023-06-06|url=https://web.archive.org/web/20230606020605/https://www.upu.int/fr/Union-postale-universelle/%C3%80-propos-de-l%E2%80%99UPU/Histoire/Langues|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref> Hala ere, ingelesa lehenetsia da frantsesaren aldean zientzia argitalpenetan edo NBEren tribunatik egindako diskurtsoetan, adibidez. [[Europar Batasuna|Europar Batasunean]], ingelesaren gailentasuna gero eta nabariagoa da.<ref>{{Erreferentzia|izena=Thomas|abizena=Smets|urtea=2021-07-21|izenburua=Quelle place pour l’anglais dans l’Union européenne post-Brexit ?|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2023-03-20|url=https://web.archive.org/web/20230320103336/https://www.eyes-on-europe.eu/quelle-place-pour-langlais-dans-lunion-europeenne-post-brexit/|aldizkaria=Eyes on Europe|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Frantsesak bere posizio instituzionalari eusten dion arren, eguneroko bizitzan lan hizkuntza gisa duen erabilera higatzen doa, baita Frantzia barnean ere.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Centre de recherche pour l'étude et l'observation des conditions de vie - Crédoc|urtea=2021|izenburua=Perceptions de la langue française et de la francophonie - Focus sur l'utilisation des langues étrangères dans le cadre professionnel|hizkuntza=fr|data=|url=https://web.archive.org/web/20230826131955/https://www.credoc.fr/publications/perceptions-de-la-langue-francaise-et-de-la-francophonie-focus-sur-lutilisation-des-langues-etrangeres-dans-le-cadre-professionnel|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

=== Hizkuntza ofiziala ===
Frantsesa [[nazioarteko erakunde]] askoren [[hizkuntza ofizial]] bat da.

Frantsesa [[Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea|Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundearen]] (OECD) bigarren hizkuntza da, nahiz egoitza [[Paris|Parisen]] duen. [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen]] eta [[UNESCO|UNESCOren]] sei hizkuntza ofizialetako bat da (berarekin batera: [[Ingeles|ingelesa]], [[gaztelania]], [[errusiera]], [[Mandarinera|txinera mandarina]] eta [[arabiera]]).

Horrez gain, frantsesa nazioarteko erakunde eta antolamendu ugariren hizkuntza ofiziala da.

=== Laneko hizkuntza ===
Ofiziala izateaz gain, frantsesa [[Nazio Batuen Erakundea|Nazio Batuen Erakundearen]] eta haren erakunde guztien bi lan hizkuntzetako bat da. Frantsesa [[Afrikako Batasuna|Afrikako Batasunaren]] hiru hizkuntzetako bat da. Halaber, [[Europar Batasuna|Europar Batasunaren]] eta [[Europako Batzordea|Europako Batzordearen]] lan hizkuntza nagusietako bat da, ingelesarekin eta [[Aleman|alemanarekin]] batera.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Langues, multilinguisme, régime linguistique {{!}} Union européenne|hizkuntza=fr|data=2023-07-21|url=https://web.archive.org/web/20230721214110/https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/languages_fr|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Praktikan, frantsesa lan hizkuntza gisa erabiltzea ordenagailu tresnen erabileran islatu beharko litzateke, hala nola [[Web semantiko|web semantikoan]].

=== Atzerriko hizkuntza ===
[[Afrika|Afrikan]] azkarren hazten den hizkuntza da frantsesa, erakundeen edo unibertsitateen hizkuntza ofizial edo atzerriko hizkuntza gisa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Victor|abizena=Vasseur|izenburua=Cinq infographies pour comprendre la place de la francophonie dans le monde|argitaletxea=web.archive.org|hizkuntza=fr|data=2022-11-19|url=https://web.archive.org/web/20230220001150/https://www.radiofrance.fr/franceinter/cinq-infographies-pour-comprendre-la-place-de-la-francophonie-dans-le-monde-7072297|aldizkaria=Radio France Inter|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

Frantsesa mundu osoko unibertsitate askotan irakasten da, eta eragin berezia du mundu [[Diplomazia|diplomatikoan]], [[Kazetaritza|kazetaritzan]], esparru judizialean eta [[Akademia|akademikoan]]. Frantsesa [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] eskoletan gehien irakasten den atzerriko bigarren hizkuntza da. [[Errumania]] eta [[Bulgaria]] 2007ko urtarriletik Europar Batasunean sartu zirenez geroztik, frantsesak aurrera egin zuen Europar Batasunean gehien irakatsitako atzerriko hizkuntza gisa, ingelesaren ondoren. Oro har, frantsesak munduan gehien irakatsitako hizkuntzetako bat izaten jarraitzen du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Brigitte|abizena=Lepez|izenburua=Le Français Langue Seconde : un domaine didactique en émergence en relation avec la politique d’accueil des flux migratoires|orrialdeak=123–137|abizena2=Hamez|abizena3=Bigot de Préaméneu|izena2=Marie-Pascale|izena3=Sophie|data=2008|url=https://www.persee.fr/doc/spira_0994-3722_2008_num_42_1_1213|aldizkaria=Spirale - Revue de recherches en éducation|alea=1|zenbakia=42|doi=10.3406/spira.2008.1213|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

[[Gaztelania|Gaztelaniak]] [[Latinoamerika|Latinoamerikan]] duen hedadura eta sustraitze handiaren ondorioz, kontinente horretan bakarrik ez da frantsesa atzerriko lehen hizkuntza. Ingelesez mintzo diren beste herrialde batzuetan ([[Irlanda (estatua)|Irlanda]], [[Kanada]], eta abar), frantsesak eutsi egiten dio irakasten den atzerriko lehen hizkuntza izateari, luzaz beste hizkuntzen aurretik.<ref>{{Erreferentzia|izena=Valérie|abizena=David-McGonnell|izenburua=Le français en république d’Irlande|hizkuntza=fr|data=2016-11-30|url=https://journals.openedition.org/carnets/1950|aldizkaria=Carnets. Revue électronique d’études françaises de l’APEF|alea=Deuxième série - 8|issn=1646-7698|doi=10.4000/carnets.1950|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

=== Frankofonoak ===
{{Sakontzeko|Frankofonia}}[[Fitxategi:Fountain_Bordage_signs_St_Peter_Port_Guernsey.jpg|thumb|Seinale elebidunak [[Guernesey|Guernsey]] uhartean ([[Erresuma Batua]]). |ezkerrera]]
[[Fitxategi:Pondichery_Panneau2.jpg|thumb|Kale izen elebidunak [[Puducherry (hiria)|Puducherryn]] ([[India]])]]
Hizkuntza bateko hiztunen kopuru osoa zehaztasunez neurtzea zaila den arren, munduan gehien hitz egiten diren 10 hizkuntzetako bat frantsesa dela kalkulatzen da. Zehazki, Ethnologue ikerkuntza eta datu biltegiak 2023an emandako datuen arabera, frantsesa munduko 5. hizkuntza mintzatuena da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What are the top 200 most spoken languages? {{!}} Ethnologue Free|hizkuntza=en|data=2023-06-18|url=https://web.archive.org/web/20230618053740/https://www.ethnologue.com/insights/ethnologue200/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2023-08-26}}</ref>

[[Nazio Batuen Erakundea|NBEren]] proiekzioek zenbait agertoki garatu dituzte [[Frankofonia|frankofoniaren]] etorkizunari buruzko hipotesiak ebaluatzeko, 2050. urteari begira. Frantsesaren etorkizuna, neurri handi batean, [[Afrika|Afrikako]] irakaskuntzaren garapenaren mende egon daiteke; hiztunen kopurua nabarmen alda dezakeenez.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Richard|abizena=Marcoux|izenburua=La francophonie de demain : essai de mesure de la population appartenant à la francophonie d’ici 2050|orrialdeak=273–294|hizkuntza=fr|abizena2=Gagné|izena2=Mathieu|data=2004-09-08|url=https://id.erudit.org/iderudit/008997ar|aldizkaria=Cahiers québécois de démographie|alea=2|zenbakia=32|issn=1705-1495|doi=10.7202/008997ar|sartze-data=2023-08-26}}</ref> Agertoki ezkorrenaren arabera, egungo kopuruan eta aldaketa demografikoetan oinarritua, frantsesak 276 milioi pertsona izango ditu mundu osoan 2050ean. Agertoki baikorrenean, aldiz, zifrak erabat desberdinak izango lirateke. Mundu guztiarentzako irakaskuntzarekin eta Afrikako [[Biztanleria|biztanleriaren]] hazkundearekin, frantses hiztunen kopurua 680 milioitik gorakoa izatera iritsi daiteke. Jakina, hori ez da gertatuko iparraldeko herrialde frankofonoen laguntzarik gabe.<ref name=":0" />

Hori hala baldin balitz, frankofonoek munduan duten pisu demografikoak beste dimentsio bat hartuko luke: munduko biztanleen %''&nbsp;''8 frantsesez mintzatuko da 2050ean, 2020ko %''&nbsp;''2,9ren aldean. Hegoaldeko herrialdeen eskolatze orokortua gertatzen bada, afrikarrak frantses hiztun guztien %''&nbsp;''80 baino gehiago izango dira, eta europarrak, berriz, %11 baino gutxiago.<ref name=":0" />


== Literatura ==
== Literatura ==
{{sakontzeko|Frantsesezko literatura}}Historian zehar, frantsesezko idazle famatuak anitz izan dira: besteak beste, [[Alexandre Dumas]], [[Jules Verne]], [[Victor Hugo]], [[Albert Camus]], [[Jean-Paul Sartre]], [[Simone de Beauvoir|Simone Beauvoir]] eta [[Marguerite Duras]]. Dozena bat idazle baino gehiagok eskuratu dute [[Literaturako Nobel Saria]], hizkuntza horretaz idatziz. Bestela, [[Goncourt Saria]] frantsesezko idazleen artean banatzen da urtero eta Frantziako garrantzitsuena da.
{{sakontzeko|Frantsesezko literatura}}
Historian zehar, frantsesezko idazle famatuak anitz izan dira: besteak beste, [[Alexandre Dumas]], [[Jules Verne]], [[Victor Hugo]], [[Albert Camus]], [[Jean-Paul Sartre]], [[Simone de Beauvoir|Simone Beauvoir]] eta [[Marguerite Duras]]. Dozena bat idazle baino gehiagok eskuratu dute [[Literaturako Nobel Saria]], hizkuntza horretaz idatziz. Bestela, [[Goncourt Saria]] frantsesezko idazleen artean banatzen da urtero eta Frantziako garrantzitsuena da.


Antzinako frantseseko lehen idatzia [[Estrasburgoko Zina]]gitearen erromantzezko bertsioa da (842). [[XII. mendea]]n historia kronikak idatzi ziren batez ere; egitandien kantak, horietako zaharrena ''[[Errolanen kantua|Chanson de Roland]]'' (1100), Ingalaterrako eskuizkribu batetik kopiatua. XIII. mendean frantses literatura lan garrantzitsuenak, normandiarren konkistaren ondorioz, [[Ingalaterra]]n egin ziren, baina XIV. menderako [[Frantzia]]n idatzi ziren berriro.
Antzinako frantseseko lehen idatzia [[Estrasburgoko Zina|Estrasburgoko Zinaren]] erromantzezko bertsioa da (842). [[XII. mendea|XII. mendean]] historia kronikak idatzi ziren batez ere; egitandien kantak, horietako zaharrena ''[[Errolanen kantua|Chanson de Roland]]'' (1100), Ingalaterrako eskuizkribu batetik kopiatua. XIII. mendean frantses literatura lan garrantzitsuenak, normandiarren konkistaren ondorioz, [[Ingalaterra|Ingalaterran]] egin ziren, baina XIV. menderako [[Frantzia|Frantzian]] idatzi ziren berriro.


[[Ahozko literatura]] bidezko epikak Erdi Aro osoan aurrera egin zuen (''[[Roman de la rose]]''). [[Antzerki]] zaharrenak liturgikoak izan ziren, eta lan horiez gainera, fabulak ere ugari idatzi ziren mende berean. XVI. mendea aberatsenetakoa izan zen literatura emaitzetan: Errenazimentu garaikoak dira [[François Rabelais]], [[Pierre de Ronsard]] eta Michel de Montaigne. Antzerkian eta poesian Italiatik etorri ziren aldaketak eta berrikuntzak, eta prosan teologia, politika eta zientzia gaiak erabili ziren. [[François de Malherbe]] XVII. mendeko poeta eta teoriagile garrantzizkoa izan zen, eta hizkuntzaren dotoretasunaz arduratu zen. [[René Descartes]] eta [[Blaise Pascal]] hitz lauzko saioengatik eta filosofia lanengatik dira ezagunak. Antzerkian, [[Pierre Corneille]] eta [[Jean Racine]] Frantziako tragedia klasikoaren idazle nagusiak dira, eta [[Molière]]<nowiki/>k arrakasta handiko komediak idatzi zituen.
[[Ahozko literatura]] bidezko epikak [[Erdi Aroa|Erdi Aro]] osoan aurrera egin zuen (''[[Roman de la rose]]''). [[Antzerki]] zaharrenak liturgikoak izan ziren, eta lan horiez gainera, fabulak ere ugari idatzi ziren mende berean. XVI. mendea aberatsenetakoa izan zen literatura emaitzetan: Errenazimentu garaikoak dira [[François Rabelais]], [[Pierre de Ronsard]] eta Michel de Montaigne. Antzerkian eta poesian Italiatik etorri ziren aldaketak eta berrikuntzak, eta prosan teologia, politika eta zientzia gaiak erabili ziren. [[François de Malherbe]] XVII. mendeko poeta eta teoriagile garrantzizkoa izan zen, eta hizkuntzaren dotoretasunaz arduratu zen. [[René Descartes]] eta [[Blaise Pascal]] hitz lauzko saioengatik eta filosofia lanengatik dira ezagunak. Antzerkian, [[Pierre Corneille]] eta [[Jean Racine]] Frantziako tragedia klasikoaren idazle nagusiak dira, eta [[Molière|Molièrek]] arrakasta handiko komediak idatzi zituen.


[[Marie de La Fayette]]k lehen eleberria idatzi zuen, ''[[La Princesse de Clèves]]'' (1672). XVIII. mendean klasikotasuna alde batera utzi zuten aldaketa handiak izan ziren: [[Voltaire]]ren tragediak, [[Pierre Augustin Caron de Beaumarchais]]<nowiki/>en komediak, eta poesia eta eleberri ugari, baina garai hartako literaturaren ezaugarri nabarmenena pentsamendu errazionalaren eragina izan zen ([[Voltaire]]<nowiki/>ren ''[[Filosofia eskutitzak]]'', eta [[Denis Diderot]]<nowiki/>en entziklopedia lanak).
[[Marie de La Fayette|Marie de La Fayettek]] lehen eleberria idatzi zuen, ''[[La Princesse de Clèves]]'' (1672). XVIII. mendean klasikotasuna alde batera utzi zuten aldaketa handiak izan ziren: [[Voltaire|Voltaireren]] tragediak, [[Pierre Augustin Caron de Beaumarchais|Pierre Augustin Caron de Beaumarchaisen]] komediak, eta poesia eta eleberri ugari, baina garai hartako literaturaren ezaugarri nabarmenena pentsamendu arrazionalaren eragina izan zen ([[Voltaire|Voltaireren]] ''[[Filosofia eskutitzak]]'', eta [[Denis Diderot|Denis Dideroten]] entziklopedia lanak).


Frantziako Iraultzak, hala ere, ez zituen literatura lanetarako aukera onak eskaini, eta idazleek ezkutuan idatzi zuten zenbaitetan ([[François-René de Chateaubriand]]). Monarkia berriz indarrean jarri zenean, askatasun handiagoa izan zuten idazleek; frantses erromantizismoaren garaia izan zen: poesian aipatzekoak dira [[Alphonse de Lamartine]], [[Alfred de Vigny]], [[Victor Hugo]], eta [[Alfred de Musset|Alfred de Musse]]<nowiki/>t. Eleberriak ere gora egin zuen ([[Honoré de Balzac]], ''[[La Comédie humaine]]''; [[Stendhal]]<nowiki/>en eleberriak).
Frantziako Iraultzak, hala ere, ez zituen literatura lanetarako aukera onak eskaini, eta idazleek ezkutuan idatzi zuten zenbaitetan ([[François-René de Chateaubriand]]). Monarkia berriz indarrean jarri zenean, askatasun handiagoa izan zuten idazleek; frantses erromantizismoaren garaia izan zen: poesian aipatzekoak dira [[Alphonse de Lamartine]], [[Alfred de Vigny]], [[Victor Hugo]], eta [[Alfred de Musset|Alfred de Musse]]<nowiki/>t. Eleberriak ere gora egin zuen ([[Honoré de Balzac]], ''[[La Comédie humaine]]''; [[Stendhal|Stendhalen]] eleberriak).


[[Erromantizismo]]aren ondoren [[parnasianismo]]aren garaia iritsi zen, eta teknika zehatzagoak erabiltzen hasi ziren ([[Théophile Gautier]], poesian). XIX. mendean [[errealismo]]a nagusitu zen, eta [[Emile Zola]]k [[naturalismo]]a sortu zuen ([[Guy de Maupassant]]<nowiki/>en kontakizun laburrak ere eskola horretakoak ziren). [[Olerkigintza|Poesian]], [[Charles Baudelaire]]<nowiki/>k [[sinbolismo]]ari bidea zabaldu zion ([[Stéphane Mallarmé]] ere talde bereko poeta zen), eta [[Arthur Rimbaud]] poesia modernoaren aitzindaria izan zen. XX. mendeko eleberri garrantzitsuenak [[Marcel Proust]]<nowiki/>en ''[[À la recherche du temps perdu]]'' (1914-1927), eta [[André Gide]]<nowiki/>ren ''[[Les faux-Monnayeurs]]'' izan dira, besteren artean. Baina eleberriaren garai emankorrena 1940. urteaz geroztikoa da: [[Simone de Beauvoir]], [[Albert Camus]], eta [[Jean-Paul Sartre]]. Antzerki lanetan, [[Samuel Beckett]]<nowiki/>en berrikuntzak, [[Jean Genet]]<nowiki/>en antzerki antisoziala eta antinaturalista, eta [[Eugène Ionesco]]<nowiki/>ren antzerki “garbia” nabariak dira.
[[Erromantizismo|Erromantizismoaren]] ondoren [[Parnasianismo|parnasianismoaren]] garaia iritsi zen, eta teknika zehatzagoak erabiltzen hasi ziren ([[Théophile Gautier]], poesian). XIX. mendean [[Errealismo|errealismoa]] nagusitu zen, eta [[Emile Zola|Emile Zolak]] [[Naturalismo|naturalismoa]] sortu zuen ([[Guy de Maupassant|Guy de Maupassanten]] kontakizun laburrak ere eskola horretakoak ziren). [[Olerkigintza|Poesian]], [[Charles Baudelaire]]<nowiki/>k [[Sinbolismo|sinbolismoari]] bidea zabaldu zion ([[Stéphane Mallarmé]] ere talde bereko poeta zen), eta [[Arthur Rimbaud]] poesia modernoaren aitzindaria izan zen. XX. mendeko eleberri garrantzitsuenak [[Marcel Proust|Marcel Prousten]] ''[[À la recherche du temps perdu]]'' (1914-1927), eta [[André Gide|André Gideren]] ''[[Les faux-Monnayeurs]]'' izan dira, besteren artean. Baina eleberriaren garai emankorrena 1940. urteaz geroztikoa da: [[Simone de Beauvoir]], [[Albert Camus]], eta [[Jean-Paul Sartre]]. Antzerki lanetan, [[Samuel Beckett|Samuel Becketten]] berrikuntzak, [[Jean Genet|Jean Geneten]] antzerki antisoziala eta antinaturalista, eta [[Eugène Ionesco|Eugène Ionescoren]] antzerki «garbia» nabariak dira.


== Musika ==
== Musika ==
66. lerroa: 996. lerroa:


Zinema zuzendarien artean, [[Jean Vigo]], [[Jean Renoir]], [[Jean-Luc Godard]], [[François Truffaut]], [[Éric Rohmer]], [[Luc Besson]] eta [[Krzysztof Kieślowski|Krzysztof Kieslowski]] azpimarratzekoak dira.
Zinema zuzendarien artean, [[Jean Vigo]], [[Jean Renoir]], [[Jean-Luc Godard]], [[François Truffaut]], [[Éric Rohmer]], [[Luc Besson]] eta [[Krzysztof Kieślowski|Krzysztof Kieslowski]] azpimarratzekoak dira.

== Frankofonia ==
{{sakontzeko|Frankofonia}}

Munduan frantsesez hitz egiten duen komunitatea da, 150 bat milioi pertsonak osatua; seigarren hizkuntza komunitaterik handiena da gaur egun. Kide gehienak Afrikako herrialdeetakoak dira, frantses eta belgikar kolonialismoen ondorioz.


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}
{{Harluxet}}
{{erreferentzia_zerrenda|2}}


== Ikus, gainera ==
== Ikus, gainera ==
86. lerroa: 1.010. lerroa:
* {{fr}}{{en}}[https://www.alliancefr.org/ "Alliance Française" erakundea]
* {{fr}}{{en}}[https://www.alliancefr.org/ "Alliance Française" erakundea]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20120519043858/https://www.dicovia.com/dico/basque-francais/lettre-A Hiztegi Euskara/Frantsesez]
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20120519043858/https://www.dicovia.com/dico/basque-francais/lettre-A Hiztegi Euskara/Frantsesez]

{{autoritate kontrola}}
{{autoritate kontrola}}


Hauxe da oraingo bertsioa, 14:54, 9 abendua 2024 data duena

Artikulu hau hizkuntzari buruzkoa da; herritartasuna gaitzat duena beste hau da: «Frantziar»
Frantsesa
français — langue française
Frankofoniaren Mundua
Urdin iluna: ama hizkuntza; urdina: hizkuntza ofiziala; urdin argia: kulturaren hizkuntza.
Datu orokorrak
Lurralde eremuaBelgika, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Kanada, Afrika Erdiko Errepublika, Komoreak, Kongoko Errepublika, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Boli Kosta, Djibuti, Frantzia, Frantziar Guiana, Frantziar Polinesia, Gabon, Guadalupe, Haiti, Luxenburgo, Madagaskar, Mali, Martinika, Maurizio, Mayotte, Monako, Kaledonia Berria, Reunion, Ruanda, Senegal, Seychelleak, Suitza, Togo, Vanuatu. Talde esanguratsuak non Aljeria, Kanbodia, Guernsey, India (Pondicherry), Italia, Jersey, Laos, Libano, Mauritania, Maroko, Tunisia, Ameriketako Estatu Batuak, Vietnam
Hiztunak321 milioi, horietako 93 milioik ama-hizkuntza.
Rankinga5 (lehen hizkuntza 15.)
Ofizialtasuna29 estatutan
EskualdeaAfrika, Europa, Amerika, Ozeano Barea
UNESCO sailkapena1: ziurra
AraugileaAcadémie française
Hizkuntza sailkapena
Indo-Europarra,
Italikoa,
Erromantzea,
Oïl hizkuntza
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiasubjektu aditza objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, silabadun hizkuntza, place–manner–time (en) Itzuli, hizkuntza fusionatzailea, noun-adjective (en) Itzuli eta hizkuntza sintetikoa
Denbora gramatikalakorainaldia, preterite (en) Itzuli, past imperfect (en) Itzuli, passé composé (en) Itzuli, past anterior (en) Itzuli, pluperfect (en) Itzuli, simple future in French (en) Itzuli, near future (en) Itzuli, geroaldi burutua, conditional perfect (en) Itzuli, conditional present (en) Itzuli, present subjunctive (en) Itzuli, past subjunctive (en) Itzuli, imperfect subjunctive (en) Itzuli, subjunctive pluperfect (en) Itzuli, present imperative (en) Itzuli, past imperative (en) Itzuli, present infinitive (en) Itzuli, past infinitive (en) Itzuli, present participle (en) Itzuli eta past participle (en) Itzuli
Modu gramatikalaksubjuntiboa, indikatiboa, agintera, baldintzazko modua, infinitiboa eta partizipioa
Genero gramatikalakgenero femeninoa eta genero maskulinoa
Kasu gramatikalakbaliorik ez
Alfabetoalatindar alfabetoa
AurrekariaFrantses klasiko
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1fr
ISO 639-2fra fre
ISO 639-3fra
Ethnologuefra
Glottologstan1290
Wikipediafr
Linguasphere51-AAA-i
ASCL2101
IETFfr

Frantsesa[1] (français, la langue française) erromantze hizkuntza da, hizkuntza indoeuropar bat. Erromatar Inperioan hitz egiten zen latin arruntetik eratorria da, beste hizkuntza erromantzeak bezala baina hizkuntza galo-erromantzeetatik ere bai, Galian hitz egiten zen latinaren formatik, zehazkiago Iparraldeko Galian. Haren ahaiderik gertukoenak Frantziako iparraldean eta Belgikako hegoaldean tradizioz hitz egin diren beste oïl hizkuntzak dira, frantsesak ia guztiz gainditu dituenak.

Galia Belgikako hizkuntza zelten eragina izan du, eta aurrerago, frankiar hizkuntzarena, frankoen inbasioaren ondorioz. Gaur egun, Frantziak iraganean izandako itsasoz-haraindiko hedapena dela eta, frantziar kreolerak ugari dira, Haitiko kreolera bereziki. Frantsesa hitz egiten duen pertsona edo nazio bati frankofono (frantsesez: francophone) deritzo.

Ofiziala da munduko 29 herrialdetan, kontinente guztietan.[2] Horietako gehienak Organisation Internationale de la Francophonie (OIF) erakundeko kide dira, frantsesa erabili edo irakasten duten 84 herrialdeen elkartea. Lehen hizkuntza gisa erabiltzen da Frantzian (baita Ipar Euskal Herrian ere), Kanadako Quebecen zein Ontario eta New Brunswicken, Belgikan (bereziki Valonia eta Bruselan), Suitzako mendebaldean (Berna, Friburgo, Geneva, Jura, Neuchâtel, Vaud eta Valais kantonamenduetan), Monako, Ameriketako Estatu Batuetako eskualde batzuetan (Louisiana, Maine, New Hampshire eta Vermont), Luxenburgoko eskualde batzuetan, Italiako iparraldean (Aostako Harana) eta munduan zehar dauden zenbait komunitatetan.[3]

Frantziar eta belgikar kolonialismoaren ondorioz XVI. mendetik aurrera, asko hedatu zen Amerikan, Afrikan eta Asian zehar. Bigarren hizkuntza frantsesa duten gehienak Afrika Frankofonoan bizi dira, bereziki Gabonen, Aljerian, Marokon, Tunisian, Maurizion, Senegalen eta Boli Kostan.[4]

Nazioarteko eta literatura hizkuntza gisa historia luzea du, eta askotan erabili da zientziaren hizkuntza nagusi gisa. Nazio Batuen Erakundeak, Europar Batasunak, NATOk, Munduko Merkataritza Erakundeak, Nazioarteko Komite Olinpikoak eta Gurutze Gorriarentzat lehen edo bigarren hizkuntza da.

Jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egun Frantzia den lurraldea K.a. VII. mendearen inguruan hasi ziren populatzen galiarrak, hizkuntza zeltak hitz egiten zituztenak, oraindik idazkerarik gabe. Hego-mendebalderantz, akitaniarrek agian euskararen aitzindari zen hizkuntzaren bat hitz egiten zuten, oraindik ere idazkera gabe. Massilia inguruan (gaur egungo Marseillan), kolonia grekoetako biztanleek hitz egiten eta idazten zuten grezieraz, baina ez zuten beren kolonietatik haratago zabaldu.

Hizkuntza haiek eta antzinako Galian hitz egindako beste batzuk desagertu egin ziren, ziur aski, erromatarren kolonizazioaren indarrez latina ezartzearekin batera. Erromatar Inperioaren gainbeherarekin, jatorri germaniarreko herri batzuk iritsi ziren Galia erromatarrera. Haietako bi modu finkoagoan ezarri ziren: iparraldean frankoak eta hegoaldean bisigodoak, Loira ibaia mugatzat hartuta. Bi herriek beren hizkuntzak hitz egiten zituzten arren, laster hartu zuten biztanleek hitz egiten zuten latina. Hala ere, frankoek hitz egiten zuten hizkuntza nederlanderaren jatorrian dago, Herbehereetan, Belgikan eta Frantziako iparraldean gaur egun hitz egiten den germaniar hizkuntza baita.[5]

Denbora luzez, Galiaren iparraldean hitz egiten zen hizkuntza (berez, Frantzia) latin gutxi-asko eboluzionatua zen, frankoek hitz egiten zuten germaniar hizkuntzaren eragin fonetiko handi batez. Hegoaldean, bilakaera desberdina izan zen, eta, horregatik, poliki-poliki bi hizkuntza bereizten hasi ziren, hasieran Loira ibaian markatutako mugarekin, nahiz eta historian zehar hegoalderantz gero eta gehiago joango zen iparraldean hitz egiten zen hizkuntza, eta oc hizkuntza hegoalderago. Bi hizkuntzen arteko muga Erdialdeko Mendigunetik Loira ibaiaren bokaleraino (Nantes) zihoan.

Frantsesaren sorrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Oil hizkuntzen aldaera historiko nagusien mapa.

Nolanahi ere, ez da batere erraza ebazten latin arrunta zein unetan bihurtu zen frantses edo okzitaniera, baina une hori VI. eta IX. mendeen artean kokatu behar da.[6] VII. mendetik aurrera, gaur egungo Frantziako lurraldean hitz egiten zen hizkuntza latinetik eta germaniarretik desberdina dela ikus daiteke. Funtsezko dokumentua Estrasburgoko Zina da (842), hizkuntza erromantze batean idatzitako testurik zaharrena, non Karlomagnoren biloba Lotario I.a, Karlos II.a Burusoila eta Luis II.a Germaniarra behartzen baitziren Luis I.a Errukitsuaren heriotzaren ondoren gertatutako banaketa aintzat hartzera, Verdungo Hitzarmenaren arauz. Zinaren dokumentua latinez, germanieraz eta hizkuntza erromantze batean ―latina eta frantsesa edo okzitaniera erdi bana― idatzi zuten. Frantzian, bi hizkuntza erromantze handiak oc hizkuntza (langue d'oc) eta oil hizkuntza (langue d'oïl) izenez ezagutuko dira, «bai» esateko erabiltzen zen hitzaren arabera. Egungo frantsesa azken horren oinordekoa da.[7]

Berehala, elizgizonek hizkuntza berri hartan idatzitako literatura agertzen hasi zen, lehen literatura testuak agertu zirenean (lehena, Séquence de sainte Eulalie). Horien artean, Errolanen kantua nabarmentzen da, hizkuntza erromantzea sendotzen eta latinetik gero eta gehiago bereizten joan baitzen. Astiro, hizkuntza deklinatu izatetik, hizkuntza analitiko izatera aldatu zen, non preposizioen erabilerak eta perpausaren hitzen hurrenkerak ordezten baitute kasu sistema.[8]

Antzinako frantsesa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako frantses deritzona XI. mendetik aurrera sendotuz joan zen, eta Loiratik iparraldera hitz egiten zen guztia hizkuntza bakarra balitz bezala aztertzen bada ere, berez elementu elkartuak zituzten hizkera desberdinak ziren.[9]

Hizkuntzaren eragin germanikoa zela eta, hizkuntza berria idazterakoan zenbait digrama ―letra bikoteak― erabili behar izan ziren, latin arruntean ez ziren soinu batzuk adierazi ahal izateko. Hala, sudurkaritzea ―eragin germanikoaren elementu fonetiko bereizgarrienetako bat― adierazteko, silabaren amaieran n erabiltzen hasi zen. Latinezko o bokalak gaur egun frantsesez duen soinuaren bilakaera fonetikoaren ondorioz, ou digrama erabiltzen hasi behar izan zen, latinezko jatorrizko soinua adierazteko.

Beheko taulan bilakaera fonetiko batzuk ageri dira, mendeetan zehar gertatutako aldaketa fonetiko nagusien erritmoaren berri ematen dutenak:[10]

Latina Aurre-

erromantzea

Antzinako frantsesa Frantses

ertaina

Frantses modernoa
IX. mendea XII. mendea XV. mendea XVIII. mendea XXI. mendea
PĔDE
oin 		*'pɛde /pieð/ /pieθ/

pied

/pie/ /pie/ /pie/

pied

MATŪRU
heldu 		*ma'turo /ma'ðyr/ /mə'yr/

meür

/myr/ /myʀ/ /myʀ/

mûr

SCŪTU
ezkutu 		*(i)s'kuto /es'kyð(o)/ /es'ky/

escu

/e'ky/ /e'ky/ /e'ky/

écu

SÆTA
gezi 		*'sɛta /seiðə/ /seiə/

seie

/soiə/ /swɛə/ /swa/

soie

FŒMINA
emakume 		*'femina /femnə/ /femmə/

femme

/fãmə/ /fam(ə)/ /fam/

femme

HŎMINE
gizon 		*'omine /omnə/ /ommə/

homme

/õmə/ /ɔm(ə)/ /ɔm/

homme

BĔLLUS
eder 		*'bɛllos /bɛłs/ /bɛaus/

beaus

/be'au/ /bio/ /bo/

beau

HABĒRE
eduki 		*a'bere /a'veire/ /a'voir/

avoir

/a'vwɛr/ /a'vwɛʀ/ /a'vwaʀ/

avoir

IŪDICĀTU
epaitu 		*ʤudi'kato /ʤy'ʤieð(o)/ /ʒy'ʒie/

jugié

/ʒy'ʒe/ /ʒy'ʒe/ /ʒy'ʒe/

jugé

CŎLLŌCĀRE
jarri 		*kollo'kare /koł'ʧier(e)/ /ku'ʧier/

couchier

/ku'ʃie(r)/ /ku'ʃe/ /ku'ʃe/

coucher

Frantses ertaina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Frantsesa Frantziaren barruan.

Antzinako frantsesaren eta frantses modernoaren arteko trantsizio aldaera, frantses ertaina alegia, XIV. eta XVI. mendeetan iraun zuen, nahasmendu egoera handi batez. Izan ere, XIV. mendean, Izurri Beltzak eta Ehun Urteko Gerrak erakundeen desantolaketa handia eragin zuten.

Garai hartan, garrantzizkoa izan zen John Mandevillek idatzitako Itineraria bidaia eskuizkribua, 250 bat aletan argitaratu zena, zenbait hizkuntzatan.[11]

XIV. mendean, Enseingnemenz qui enseingnent a apareillier toutes manieres de viandes sukaldaritza liburua nabarmentzen da, 1304-1314 artean idatzitakoa, besteak beste halako gomendiok egiten zituelarik:[12]

« Por blanc mengier — Se vos volez fere blanc mengier, prenez les eles e les piez de gelines e metez cuire en eve, e prenez un poi de ris e le destrempez de cele eve, puis le fetes cuire a petit feu, e puis charpez la char bien menu eschevelee e la metez cuire ovec un poi de chucre. »

Frantses modernoa: XVIII. mendetik gaur egunera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantziako Iraultzaren hasieran, Frantziako biztanleen laurdenak baino ez zuen frantsesez hitz egiten, gainerakoak eskualdeetako beste hizkuntzaren batean mintzo ziren.[13][14]

Iparraldean oïl hizkuntzak zeuden, hegoaldean oc hizkuntzak, hori da, okzitanieraren aldaerak; horiez gain, bretainiera, euskara, katalana, frankoproventzera, flandriera eta alsaziera zeuden, besteak beste. Frantsesaren batasuna, Charles Maurice de Talleyrand-Périgordek hasi zuen eta Jules Ferryk jarraitu, Frantziako lurralde osorako hizkuntza bakarra sortzeko xedez. Frantsesa nahiko azkar nagusitu zen oil eta francoprovçal dialektoak hitz egiten ziren eskualdeetan, baina beste metodo batzuk erabili ziren bretoia, okzitanoa, katalana, euskara, koroa eta abar ezabatzeko (adibidez, ikasle gazteak makurraraztea).[15]

1794ko ekainaren 4an argitaratutako txosten ospetsuan,[16] Henri Grégoirek adierazi zuen frantsesez soilik hitz egiten zela «hamabost bat departamentutan», guztira 83 zirelarik. Paradoxikoa eta ia jasanezina iruditzen zitzaion hizkuntza nazionalean hiru milioi frantsesek baino gutxiagok hitz egin zezaketela egiaztatzea; hizkuntza hori, berriz, «baita Kanadan eta Mississippiren ertzetan ere» erabiltzen bazen ere.

Gainera, frantsesa asko hitz egiten zen Europako gorte gehienetan.[17]

Eskualdeko patois guztiak alboratzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XIX. mendearen amaieran, nahiz eta frantses estandarra eremu publikoan nagusi izan eguneroko erabileran, herriak oso maiz erabiltzen zituen tokiko hizkuntza erromanikoak (okzitanoa eta francoproventzera), bereziki herrialdearen hegoan eta ekialdean. Eskualdeko aldaera haiei patois mespretxuzko izena erantsi zitzaien: frantziar estatuaren egiturak eta indar guztiak ipini ziren gizartean maila apalagotzat joak izan zitezen eta haiek erabiltzea prestigio galera handi bat izan zedin. Horren ondorioz, XX. mendean zehar etengabe izan ziren alboratuak.[18][19][20][21][22]

1890ean, Frantziako erdialdeko zenbait herritan, hala nola Saint-Thurin edo Celles-sur-Durolle, eskualdeko hizkuntzaren erabilera biztanleen % 90-% 100 bitartekoa zen. 1950ean % 50 ingurura jaitsi zen erabilera, nahiz eta biztanleen % 70-% 80 batek ulertzen jarraitzen zuen. Hurrengo belaunaldiak modu masiboan utzi zuen eskualdeko hizkuntzaren erabilera, eta 1965 inguruan % 10 baino gutxiago erabiltzen zen (nahiz eta jende gehientsuenak ulertu bertako hizkuntza).[23]

Fonetika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fonologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantsesaren ahoskerak ortografian oinarritutako arau zorrotzen arabera egiten da, nahiz frantses ortografia, sarritan, gehiago oinarritzen da historian ―hitzen jatorri etimologikoa eta bilakaera― fonologian baino. Ahoskera arauak eskualde batetik bestera zertxobait aldatzen diren arren, arau estandarrak hauek dira:

  • Hitz amaierako kontsonanteak: kontsonante bat «amaierakotzat» hartzen da bokalik ez badauka atzetik, nahiz eta kontsonante bat edo gehiago izan. Amaierako kontsonante bakartuak ―bereziki s, x, z, t, d, n, p eta g― mutuak izan ohi dira, hau da, ez dira ahoskatzen (adibidez, temps, cailloux, abaissez, donnent, placard, américain, champ, poing). Hitz amaierako f, k, q, eta l letrak, ordea, ahoskatu egin ohi dira (adibidez, sportif, kayak, cinq, personnel). Amaierako c ahoskatu egiten da batzuetan (adibidez, bac edo sac), baina mutua ere izan daiteke (adibidez, blanc edo estomac). Bi silabako edo gehiagoko hitz batean e letraren osteann mutua izan ohi da r (adibidez, métier) baina hitz batzuetan ahoskatu egiten da (adibidez, hiver, super, cancer).
  • Hala ere, hitz amaierako kontsonante mutu bat ahoskatu egin daiteke, hurrengo hitza bokal batekin hasten denean, bi hitzen arteko liaison edo «lotura» errazteko. Lotura horietako batzuk nahitaezkoak dira (adibidez, les amants edo vous avez, bietan hitz amaierako s mutua ahoskatu egiten baita); batzuk hautazkoak dira, aldaeraren eta erregistroaren arabera (adibidez, euros irlandais); eta beste batzuk ahaztuta dude, adibidez, s amaierako kontsonantea beaucoup d'hommes aiment esaldi zatian.
  • Hitz bukaerako n bat errepikatu eta e mutu bat gehitzen bazaio, femeninoa egiteko, (adibidez, chien > chienne), n hori argiago ahoskatzen da. Aldiz, bukaerako l bat bikoiztu e mutu bat gehitzen bada, femeninoa egiteko, [j] soinu bat bihurtzen da, l letraren aurretik i letra baldin badago (adibidez, gentil > gentille).
  • Elisioa edo bokal galera: a edo e letraz amaitzen diren funtzio monosilabikoko hitz batzuk (adibidez, je eta que) azken bokala galdu egiten dute, bokal batez hasten den hitz baten aurrean, hiatoa saihestearren. Galtzen den bokala apostrofo batez ordezten da (adibidez, je ai > j'ai). Horrek eragiten du esaldi batzuek ahoskera bera izatea, esate baterako l'homme qu'il a vu (berak ikusi duen gizona) eta l'homme qui l'a vu (bera [emakumea] ikusi duen gizona).
  • Azentu tonikoa azken silabari dagokio beti.[24]
Frantses estandarreko bokalen ahoskera.[25]
Biribildu gabeko bokalak puntuen ezkerretara agertzen dira eta biribildutakoak eskuinetara. Lagina /a/ eta /ɑ/ bereizten ez zituen hiztun bati hartutakoa da.

Bokal alofonoen zerrenda honela egiten da:

aitzinekoa erdikoa atzekoa
itxia i y u
erdi-itxia e ø o
erdikoa ə
erdi-irekia ɛ ɛ̃ œ œ̃ ɔ ɔ̃
irekia a ɑ ɑ̃

Bokalen eta kontsonanteen konbinazioak ahoskatzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bokalak

frantsesaren bokalak
idazkera soinua

NAF

azalpena adibideak euskaraz
u, û [y] ezpain aurreratu pixka bat itxiak, i bat ahoskatuz tu, lune, fût Zubereraz üthüri (iturri) hitzean ü idazten den soinua
ai, ei [e] e itxia fait, treize ez dago halakorik
oi, oy [wa] u eta a arruntak toi, trois, royaume altsasuar hitzean bezala
ou, où, oû [u] u arrunta cou, sourd dugu hitzean bezala
eu, œu [ø], [œ] ezpain aurreratu pixka bat itxiak, e bat ahoskatuz deux, cheveux, feu, œuf ez dago halakorik
au, eau, o [o] o arrunta jaune, beau, dos odol hitzean bezala
on [ɔ̃] o sudurkari bat non, son, béton ez dago halakorik
en, an [ɑ̃] a sudurkari bat trente, soixante, écrasant Zubereraz orgã hitzean ã idazten den soinua[26]
in, ain, ein [ɛ̃] e sudurkari bat voisin, main, plein ez dago halakorik
é, -er, -ez, -et, -es [e] e arrunta étoile, manger, dormez, et, des eder hitzean bezala
e, è, ê, aî, ei, ë, et [ɛ] e irekia bec, frère, fenêtre, maître, baleine, Noël, beignet ez dago halakorik

Kontsonanteak

frantsesaren kontsonanteak
idazkera soinuaNAF azalpena adibideak euskaraz
b [b] euskaraz bezala ahoskatzen da bac, colombe, pénible buru hitzean bezala
c (-a, -o, -u), q (-u), k [k] euskaraz bezala ahoskatzen da colle, quoi, kilo kafe hitzean bezala
d [d] euskaraz bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen doigt, devoir, du dago hitzen bezala
f, ff, ph [f] euskaraz bezala ahoskatzen da faire, effacer, éléphant afari hitzean bezala
g (-a, -o, -u) [g] euskaraz bezala ahoskatzen da gare, gorille, aigu egon hitzean bezala
g (-e, -i), j [ʒ] manger, gifle, jaune, jeu, joli, juin Bizkaieraz mendije edo Zubereraz errejenta hitzetan bezala
l [l] euskaraz bezala ahoskatzen da lire, loisir, lune, alarme, aigle, absolue lagun hitzean bezala
m [m] euskaraz bezala ahoskatzen da; aurretik bokal bat badu, hura sudurkaritu egiten du maire, montrer, homme, emballer, comte madari hitzean bezala
n [n] euskaraz bezala ahoskatzen da; aurretik bokal bat badu, hura sudurkaritu egiten du nature, nuage, bon, abandon, mundain nago hitzean bezala
gn [ɲ] euskaraz ñ letra bezala ahoskatzen da gagner, montagne, accompagner, témoigner, espagnol andereño hitzean bezala
-ng [ŋ] parking, antigang ez dago halakorik
ch [ʃ] euskaraz x letra bezala ahoskatzen da châtaigne, cheval, chicorée, chômage, chuchoter xahutu hitzean bezala
p [p] euskaraz bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen papa, perdre, pianiste, poche, public; loup, drap pago hitzean bezala
s-, ss, ç [s] euskaraz s letra bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen sac, assis, leçon sartu hitzean bezala
-s-, z [z] gutxi gorabehera, euskaraz z letra bezala ahoskatzen da chaise, douze zahar hitzean bezala, gutxi gorabehera
t [t] euskaraz bezala ahoskatzen da; hitz amaieran ez da gehienetan ahoskatzen table, témoin, tiers, tout, tuer; août, but talde hitzean bezala
tch [tʃ] euskaraz tx digrama bezala ahoskatzen da tchèque, tchétchène etxe hitzean bezala
v [v] igurzkari ezpain-horzkari ahostuna da; ongi bereizi behar da [b] herskari ahostunarekin, batzuetan hitzak bereizten baitira voir (ez boire) ez dago halakorik
w [w]

[v]

kiwi, weekendwagon ez dago halakorik

Idazkera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantsesa latindar alfabetoarekin idazten da. Bost diakritiko ditu (azentu zorrotza, azentu zirkunflexua, azentu kamutsa, ze hautsia eta dieresia), baita lotura bat ere (œ). Halaber, æ lotura erabiltzen da maileguan hartutako hitz batzuetan (adibidez, curriculum vitæ).

Idazketak ez du zerikusi handirik gaur egungo ahoskerarekin. Oro har, ahoskera baino kontserbadoreagoa ―hori da, hitzen jatorri etimologikoarekin lotuagoa― da idatzizko forma. Horren arrazoi dira antzinako frantsesaren garaietatik izandako aldaketa fonetiko handiak, idazkera aldaketak astiroago joan baitziren. Hala ere, aldaketa kontziente batzuk izan dira idazketan, latinezko ortografia berrezartzeko xedez eginak:

  • Antzinako frantsesean doit > doigt frantses modernoan, latinezko digitum (hatz) jatorrizkotik hurbilago.
  • Antzinako frantsesean pie > pied frantses modernoan, latinezko pedem (oin) jatorrizkotik gertuago.

Horrenbestez, ia ezinezkoa da idazketa iragartzea ahoskeran soilik oinarrituta. Azken kontsonanteak, bereziki s, x, z, t eta d, mutuak izan ohi dira; eta n eta m, hitzaren amaieran ere hauteman daitezke, aurretik dagoen bokala sudurkaritzen baitute. Aldiz, c, r, f, eta l azken posizioan ere ahoskatzen dira. Adibidez, hitz hauek kontsonantez amaituta idazten diren arren, bokalez bezala ahoskatzean dira: nez, doigt, pied, aller, las, lit, beaux.

Diakritikoek esanahi fonetikoa, semantikoa eta etimologikoa dute.

  • Azentu kamutsa (à, è, ù): a edo u baten gainean, homofonoak beren artean bereizten ditu (à preposizioa, a aditz forma; ou juntagailua, oú izenordaina); e baten gainean, /ε/ soinua adierazten du.
  • Azentu zorrotza (é): e gainean /e/ soinua adierazten du. Gainera, e letraren atzetik joan ohi zen kontsonante baten (normalean s bat) galera historikoa adierazi ohi du: écouter < escouter (entzun).
  • Azentu zirkunflexua (â, ê, î, ô, û): e letraren gainean, /ε/ soinua adierazten du. Ondoko letra baten omisio historikoa ere adieraz dezake (normalean s bat): château < c(h)astel (gaztelu), fête < feste (jai), sûr < seur (gainean), dîner < disner (afari). Hedaduraz, homofonoen arteko desberdintasuna ere marka dezake: du (de preposizioa + le artikulua) eta dû (devoir aditzaren partizipioa).
  • Dieresia (ë, ï): normalean diptongoa eratzen duen bokal bat hiatoan dagoela adierazten du: naïve, Noël.
  • Ze hautsia (ç): c letra hutsa izanda /k/ soinuaz ahoskatuko litzatekeena /s/ ahoskatzen dela adierazten du (façade, façon, reçu).

Frantsesez nahitaezkoa da azentua idaztea letra larrietan.[27]

Idazkera hutsa denez, œ lotura oe bokalen hautazko laburdura baino ez da, esanahi berezirik gabekoa, latinezko grafiarekin bat datorrena, besterik gabe (bœuf, sœur, œuvre, mœurs, œil, cœur, chœur).

1990ean, Frantsesaren Kontseilu Gorenak[28] gomendio batzuk eman zituen frantsesaren ortografia eraldatzeko. Frantses Akademiak adierazi zuen gomendio berriak ez zirela aurreko sistema baino hobeak. 2007an, Frantziako Hezkuntza Nazionaleko Ministerioak dokumentu bat argitaratu zuen, lehen hezkuntzako irakasleei eskatuz ortografia berrituaren arabera irakasteko hizkuntza.[29]

Frantses gramatikaren ezaugarri batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantsesaren hitz aldagarriak dira izena, determinatzaileak, adjektiboak eta aditzak. Esaldiaren hurrenkera kanonikoa da subjektua-aditza-objektua; hau da, SVO hizkuntza bat da, euskara ez bezala,[30] eta aditzak, nukleoa egiten duenak, gainerako elementuen komunztadura markatzen du.[31] Osagarri zuzena izenordain atono batek ordezten duenean, ordea, aditzaren aurrera pasatzen da (elle mange la pomme > elle la mange). Subjektua nahitaez agertu behar da beti, eta esaldian subjektu ezagunik ez dagoenean forma espletiboren bat jarri behar da (on edo il bezala).[32] Ezezko esaldiak osatzeko, ne adberbioa erabiltzen da pas batez indartua (elle ne vien pas).

Hizkuntza erromantze gehienek bezala, bi genero gramatikal bereizten ditu (maskulinoa eta femeninoa), eta latinezko erakusleetatik eratorritako artikuluak ditu.[33] Frantsesak ez dauka deklinabiderik, baina latinaren kasu arrastoak geratzen dira izenordainen forma batzuetan (adibidez, izenordain tonikoa moi eta atonoa je).[34]

Frantsesez en eta y izenordainak erabiltzen dira, beste hizkuntza erromantze batzuetan bezala (adibidez, katalana). Funtsean, en izenordainak ordezten ditu de preposizioa aurretik duten hitzak edo harekin osatzen diren aditzak; eta y izenordainak ordezten ditu lekuzko osagarriak, à preposizioa aurretik duten hitzak eta harekin osatzen diren aditzak.[35]

Aditzaren barruan, modu indikatiboko passé composé deitutako forman, bi aditz izan daitezke aditz laguntzaile ―beste hizkuntza erromantzetan ez bezala, adibidez gaztelania edo katalana―; gehienetan avoir da laguntzaile, baina être erabili behar da aditz pronominaletan (s'appeler, se laver eta gisakoak) eta mugimenduko 13 aditz intrantsitiboetan. Ezezkoetan, ne eta pas adberbioak aditz laguntzailearen ezker-eskuin ipini behar dira (elle n'est pas venu).[36]

Hiztegia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantses hitz gehienak latin arruntetik eratorriak dira, edo latinezko edo grekozko sustraietatik abiatuta eraiki ziren. Kasu askotan, erro etimologiko bakar batek bi emaitza sortu ditu: «herritar» edo jatorrizko bat, latin arruntetik bilakatua, eta «ikasi» edo landuago bat, latin klasikotik hartua. Bikote hauetan, izen jatorrizko bat eta adjektibo kultu bat dago:

  • anaia: frère / fraternel, latinez frater / fraternalis
  • hatz: doigt / digital, latinez digitus / digitalis
  • fede: foi / fidèle, latinez fides / fidelis
  • begi: oculus / oculaire, latinez oculus / ocularis

Izen eta adjektibo bikoteak ere badaude:

  • gauza: chose / cause, latinez causa
  • hotz: froid / frigide, latinez frigidum

Zaila izan daiteke hitz frantsesen jatorri latinoa identifikatzea, zeren eta, latin arruntaren bilakaeran, silaba atono asko murriztu baitziren, eta gainerako bokalak edo kontsonanteak nabarmen aldatu.

Berrikiago, Frantziako eta Quebeceko akademien hizkuntza politika izan da frantsesezko baliokideak ematea maileguzko hitzen ordez (batez ere ingelesetik hartutako maileguen ordez), lehendik baziren hitzen esanahia zabalduz edo hitz berriak sortuz, frantsesaren arau morfologikoak jarraituta.[37] Emaitza, sarritan, izan da fenomeno bera deskribatzeko bi hitz (edo gehiago) egotea, frantses neologismoaren arrakastaren arabera:

  • mercatique / marketing
  • finance fantôme / shadow banking
  • bloc-notes / blog
  • ailière / wingsuit
  • tiers-lieu / coworking

Kasu batzuetan, baina, neologismo berria guztiz finkatzea lortu dute (adibide deigarriena, logiciel, ez software; matériel, ez hardware).[38]

Begi neurriz esan daiteke hiztegi txiki batean egon ohi diren 35.000 bat frantses hitz arrunten % 12 beste hizkuntzetatik hartuak direla (grezieratik eta latinetik hartutako hitzak ez dira, noski, aintzat hartzen). Taula honetan agertzen dira frantsesaren oinarrizko hiztegiak dituen maileguen jatorria:[39]

Frantsesaren oinarrizko hiztegia

35.000 hitz

jatorria kopurua ehunekoa
maileguak, guztira 4210 12,0
ingelesa 1054 25,0
italiera 707 16,8
germaniar hizkuntzak 550 13,1
frankoproventzala 481 11,4
arabiera 215 5,1
alemana 164 3,9
hizkuntza zeltak 160 3,8
gaztelania 159 3,8
nederlandera 153 3,6
persiera 112 2,7
hizkuntza amerindiarrak 101 2,4
asiar hizkuntzak 89 2,1
afro-asiar hizkuntzak 56 1,3
eslaviar hizkuntzak 55 1,3
euskara 10 0,2
besterik 144 3,4

Zenbakiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantses zenbaketa sistema hein batean hogeitarra da: hogei (vingt) oinarri zenbaki gisa erabiltzen da 60tik 99ra bitarteko zenbakien izenetan. Erreferentzia gisa, euskaraz zenbaki sistema hogeitar zorrotz erabiltzen da.

Hamarrekoak markatzen dituzten izenak bereziak dira 60 arte (dix, vingt, trente, quarante, cinquante eta soixante). Hortik aurrera, sistema hogeitarrera pasatzen da: 75 zenbakia soixante-quinze esaten da, hau da, «hirurogei-hamabost» edo hirurogeita hamabost; 80 zenbakia quatre-vingts esaten da, euskararen gisara, hau da, «lau-hogei» edo laurogei, eta 98, adibidez, quatre-vingts-dix-huit, «lau-hogei-hamazortzi» edo laurogeita hamazortzi. Zenbaketa sistema hori Frantziako Iraultzaren ondoren ezarri zen, zenbaketa sistemak desberdinak bateratzeko, nagusiki hogeitarrak baitziren, hizkuntza zeltikoen (bretainieraren bidez) eta bikingoen eraginez.

Antzinako frantsesean (Erdi Aroan), 30-99 bitarteko zenbaki guztiak 10eko oinarriaren edo 20ko oinarriaren arabera esan zitezkeen: 32 esateko, vint et doze (euskaraz bezala, «hogei eta hamabi»); 50 esateko, dous vinz et diz («bi hogei eta hamar»), 80 esateko uitante edo 90 nonante.[40][41] Sistema estandar hori alda daiteke, dena dela, frantses modernoaren aldaera batzuetan, bereziki Suitzan eta Belgikan.[42]

Maiz erabiltzen diren hitz edo esaldiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara Frantsesa Quebeceko azentua Tours-eko azentua
Frantsesa Français (jendea) edo français (hizkuntza) [fʁ̥ãsɛ]

(Audio·info)

[fʁ̥ɒ̃sɛ]

(Audio·info)

Bai Oui [wi]

(Audio·info)

[wi]

(Audio·info)

Ez Non [nõ]

(Audio·info)

[nɔ̃]

(Audio·info)

Egun on! Kaixo! Bonjour ! (formala) edo salut ! (informala) edo Allô (Quebeceko frantsesa edo telefonoari erantzuten zaionean) [bõʒuːʁ] [bɔ̃ʒuʁ]

(Audio·info)

Arrasti on! Bonsoir ! [bõswɑːʁ] [bõswaʁ]

(Audio·info)

Gabon! Bonne nuit ! [bɔn nɥi] [bʌn nɥi]

(Audio·info)

Ikusi arte! Au revoir ! [ɔʁvwɑːʁ]

(Audio·info)

[oʁ(ø)vwaʁ]

(Audio·info)

Egun ona izan! Bonne journée ! [bɔn ʒuʁne]

(Audio·info)

[bʌn ʒuʁne]

(Audio·info)

Mesedez S'il vous plaît (formala) edo s'il te plaît (informala) [sɪl vu plɛ]

(Audio·info)

[sil vu plɛ]

(Audio·info)

Eskerrik asko Merci [mɛʁsi] [mɛʁ̥si]

(Audio·info)

Ez horregatik De rien (informala) edo (il n'y a) pas de quoi; ce n'est rien (informala) («hori ez da ezer»); je vous en prie (formala), je t'en prie (informala) edo bienvenue (Quebec) [də ʁjẽ] [dœ ʁjæ̃]

(Audio·info)

Barka, barkatu Pardon, désolé(e) edo je suis désolé (gizonezkoak), je suis désolée (emakumezkoak), edo excuse-moi (informala), excusez-moi (formala), edo je regrette [paʁdɒ̃]

(Audio·info) / [dezɔle] (Audio·info)

[paʁdõ]

(Audio·info) / [dezɔle] (Audio·info)

Nor? Qui ? [ki]

(Audio·info)

[ki]

(Audio·info)

Zer? Quoi ? (informala) edo Pardon ? (formala) [kwa] [kwa]

(Audio·info)

Noiz? Quand ? [kæ̃]

(Audio·info)

[kɒ̃]

(Audio·info)

Non? Oú ? [u] [u]

(Audio·info)

Zergatik? Pourquoi ? [puʁ̥kwa]

(Audio·info)

[puʁ̥kwa]

(Audio·info)

Nola deitzen zara?, Nola duzu izena? Comment vous appelez-vous? (formala) edo comment t'appelles-tu? (informala) [kɔmã vu z‿aple vu], [kɔmã t‿apɛl t͡sy] [kɔmɒ̃ vu z‿aple vu]

(Audio·info), [kɔmɒ̃ t‿apɛl ty] (Audio·info)

Deritzen naiz, izena dut... Je m'appelle... [ʒø mapɛl]

(Audio·info)

Zein Quel, quels (maskulinoa, pl.); quelle (femeninoa) [kɛl] [kɛl]
Zeren Parce que, car [paʁ̥skœ]

(Audio·info)

[paʁ̥s(ø)kø]

(Audio·info)

Izan ere À cause de [a kou̯z dœ] [a koz dø]

(Audio·info)

Bada Donc [dõːk] [dõk]

(Audio·info)

Agian Peut-être [pœt‿aɪ̯tʀ̥]

(Audio·info)

[pøt‿ɛtʁ̥]

(Audio·info)

Nola? Comment ? [kɔmã] [kɔmɒ̃]

(Audio·info)

Zenbat? Combien ? [kõbjẽ] [kõbjæ̃]

(Audio·info)

Ez dut ulertzen / ez dizut ulertzen Je ne comprends pas [ʒœ nœ kõpʁ̥ã pɔ]

(Audio·info)

[ʒø nø kõpʁ̥ɒ̃ pa]

(Audio·info)

Bai, ulertzen dut Oui, je comprends.Galdera ezezkoan egina bada, si erabiltzen da. [wi ʒœ kõpʁ̥ã]

(Audio·info)

[wi ʒø kõpʁ̥ɒ̃]

(Audio·info)

Ados nago Je suis d'accord, d'accord [ʒə sɥi dakɑɔ̯ʁ] [ʒø sɥi dakɔʁ]
Lagundu! Au secours ! à l'aide ! [o skuːʁ]

(Audio·info)

[o søkuːʁ]

(Audio·info)

Zer ordutan... À quelle heure ? [a kɛl aœ̯ʁ] [a kɛl œʁ]
Gaur Aujourd'hui [oʒuʁd͡zɥi] [oʒuʁdɥi]
Lagunduko didazu(e), mesedez? Pouvez-vous m’aider s’il vous plaît ? Pourriez-vous m’aider s’il vous plaît ? (formal) edo Peux-tu m’aider s’il te plaît ? Pourrais-tu m’aider s’il te plaît ? (informala) [puve vu mɛːde sɪl vu plɛ] [puve vu mede sil vu plɛ]
Non dago komuna? Où sont les toilettes ? [u sõ le twalɛt] [u sõ le twalɛt]

(Audio·info)

Ez dut frantsesez hitz egiten Je ne parle pas français [ʒœ nœ paʁl pɔ fʁãsɛ] [ʒø nø paʁl pa fʁɒ̃sɛ]
Ez dakit Je ne sais pas [ʒœ se pɔ]

(Audio·info)



[ʒœ n(œ) se pɔ]



[ʒœ n(œ) se]

[ʒø sɛ pa]



[ʒø n(ø) sɛ pa]



[ʒø n(ø) sɛ]
Badakit Je sais [ʒœ se] [ʒø sɛ]
Egarri naiz J’ai soif [ʒe swaf] [ʒe swaf]
Gose naiz J’ai faim [ʒe fẽ] [ʒɛ fæ̃]
Zer moduz? Nola zaude? Nola zabiltza? Comment allez-vous ? (formala) edo Ça va ? Comment ça va ?(informala) [kɔmã t‿ale vu] [kɔmɒ̃ t‿ale vu]
(Oso) ongi, (oso) ongi nago Je vais (très) bien (formala) edo Ça va (très) bien, Tout va (très) bien (informala) [ʒœ vɛ (tʁɛ) bjẽ] [ʒø vɛ (tʁɛ) bjæ̃]
(Oso) gaizki, (oso) gaizki nago Je vais (très) mal (formala) edo Ça va (très) mal, Tout va (très) mal (informala) [ʒœ vɛ (tʁɛ) mal] [ʒø vɛ (tʁɛ) mal]
Tira, hainbestean, erdipurdi Assez bien edo Ça va comme ci, comme ça, edo Ça va [ase bjẽ] [ase bjɛ̃]
Ondo nago Ça va bien [sa vɔ bjẽ] [sa va bjɛ̃]
(Nola) lagun zaitzaket? Laguntza behar duzu? Laguntza behar dugu! (Comment) puis-je vous aider ? Avez-vous besoin d'aide ? Nous avons besoin d'aide ! [(kɔmã) pɥiʒ vu z‿ɛːde] [(kɔmɑ̃) pɥiʒ vu z‿ede]

Frantsesaren aldaerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantsesaren eskualde aldaera edo dialektoak bi modutan uler daiteke:

  • Alde batetik, kontuan hartuz frantsesa oïl hizkuntzen sinonimoa dela; ondorioz, oïl eremuko aldera erromaniko guztiak frantsesaren aldaerak direla uler daiteke.
  • «Eskualdeko frantsesa» deritzona kontuan hartuz, hau da, frantses estandarretik hurbil jarraitzen duten eskualdeko aldaera guztien batasuna. Zentzu hori erabiltzen dugu hemen.

Zenbait neologismo eskualdeko frantsesaren hiztegitik ere har daitezke. «Eskualdeko frantsesa» frankofoniaren zati batzuetan erabiltzen diren hitzak edo esamoldeak dira, baina ez frantsesaren hiztegi arauemailean, edo ez frankofonia osoan. Ez da lagunarteko hizkuntza, baizik eta modu desberdinean eboluzionatu duen frantsesa.

Frantziako iparraldeko zati batzuetan, eta Parisko frantsesean (gaur egungo estandartzat hartzen dena), adibidez, goizeko janariari petit déjeuner esaten zaio, eguerdiko janariari déjeuner, eta gauekoari dîner; souper, berriz, izan daiteke gau-gauez egindako otordu txikia. Aldiz, Frantziako hegoaldean, Quebecen, Kanadako gainerako lekuetan, Belgikan eta Suitzan, antzinako otorduen izenak erabiltzen dira: déjeuner, dîner eta souper okzitanieraren eta katalanaren antzera.[43] Quebecen, Kanadako gainerako frantses lekuetan, Suitzan, Belgikan eta Frantziako zenbait eskualdetan, «tantôt» esaten estandarrean «tout à l'heure» esaten dena adierazteko.[44] Quebecen, magasiner esaten dute erosketak egitea, ingelesezko shopping saihesteko, baina Frantzian, ordea, barbarismotzat hartua da.[45] Senegalen eta Afrika frankofonoan, essencerie erabiltzen dute «gasolina zerbitzugune» esateko, station-service ingelesaren kalkoa saihestearren, nahiz Frantzian barbarismotzat hartzen den.[46] Quebecen eta Kanadako beste leku frankofono askotan, avoir une blonde esten dute «neska lagun bat izatea», eta avoir un chum «senargaia izatea».[47]

Frantzian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisko frantsesa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisko frantsesak ia ordeztu ditu Île-de-Franceko oïl eremuko tokiko aldaera guztiak, ez bakarrik paristarrentzat ulergaitz diren patois dialektoak, baizik Parisen inguruko frantses estandarraren aldaera guztiak. Normandiako frantses gazte baten eta paristar gazte baten arteko aldeak, adibidez, oso txikiak dira kasu gehienetan, Frantzian eta, bereziki, Parisen historikoki izan den aniztasunari erreparatuz gero.[48][49]

Parisko frantsesa denbora luzez izan da frantsesaren araua munduko frankofono guztientzat, eta frantsesean eragina izaten jarraitzen du, bere osotasunean ulertuta. Hori dela eta, sarritan Parisko frantsesa hartzen da erreferentzia gisa, beste frantses aldaera batzuekin konparatu ahal izateko.

Hala ere, Parisko frantsesak baditu frantsesaren arau tradizionalaren aurkako bilakaera batzuk, Frantzia osoan onartu eta hiztegietara iritsi direnak. Halakoak ez dira aise irensten frantsesez hitz egiten den beste laku batzuetan, bereziki Quebecen, non Parisko frantsesaren eragina apalagoa baita.[50]

Kanadan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Seinale elebidunak Monctonen (Brunswick Berria)
Zirkulazio seinalea Trois-Rivières-en.

Jacques Cartier heldu zenetik Kanadara, frantsesa izan zen Frantzia Berriko hizkuntza ofiziala.[51] Frantziatik iritsitako zenbait populazio bolada Kanadako ekialdean ezarri ziren. Horien artean, Atlantikoko lau probintzietan ―Eskozia Berrian, Brunswick Berrian, Eduardo Printzearen Uhartean eta Ternuan― bizi diren akadiarrak.[52] Kanadako probintzia guztietan daude jatorri frantseseko frankofono ugari.[53]

Quebecen

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Quebeceko frantses»

Quebecen, bereziki, frantses hizkuntza ez da gehienbat metropoliaren ekarpenetatik elikatu, eta ez da haren eraginpean egon ingelesek 1759an konkistatu eta XX. mendera arte. Hango frantsesak XVIII. mendeko itsastarren hiztegitik hartutako lexikoaren eraginak gorde ditu ―adibidez barrer la porte esamoldea fermer (itxi) hitzaren ordez―, baita iparramerikar frantsesaren forma arkaikoak ere: breuvage (Frantzian, edabe) esaten dute boisson (edari) termino estandarraren ordez; hori da, breuvage hitzak antzinako esanahi neutroa gorde du.[54]

XX. mendearen bigarren erditik aurrera, benetako ingeniaritza linguistikoak parte handi bat hartzen du Quebeceko frantsesaren bilakaeran, bestek beste quebectar neologismoak sortzea eta hedatzea anglizismoak ordezteko. Horrela, posta elektronikoko mezuari courriel esaten diote e-mail ordez; clavardage ―clavier (teklatu) eta bavardage (berriketa) konbinatuta― esaten dute chat ordez, eta zabor postari, berriz, pourriel esaten diote, spam ordez.

Office québécois de la langue française (OQLF, Frantses hizkuntzaren quebectar bulegoa) erakundeak bere eginkizunen artean ditu Frantses Akademiarenak, Quebeceko frantsesari dagokionez, hau da, eginkizuna aldi berean arautzaileak eta aholkularitzazkoak.[55] Frantsesez hitz egiten den herrialdeetan, OQLFren eta Quebeceko frantsesaren eragina handia da, lexikoaren arloan (anglizismoen trataera, neologismoak eta abar), baita Quebecetik kanpo ere; esate baterako, Frantses Akademiak quebectar ekarpen lexiko asko «inportatu» izan ditu, nazioarteko frantsesa aberastuz eta termino horiek mundu frankofonoan zabaltzeko aukera emanez. Adibidez, hasieran quebectar «markatutzat» hartua bazen ere, courriel (posta elektronikoko mezua) terminoa hitz estandartzat hartzen da frankofonia guztian («nazioarteko frantsesa» esaten dena), eta ez da nahitaez bereizitzat hartzen.[56]

OQLFk terminologiaren gaietan duen helburua ez da nazioarteko frantsesaren arauetatik aldentzea, baizik eta Ipar Amerikako aldaera arautzea, frantsesaren arau elkartuen arabera. Alde horretatik, bulego honetako hiztegiak Quebeceko frantsesaren nazioarteko ekarpena aberasten laguntzen du. Bulegoak terminologia hiztegi eta terminologia tresna ugari eskaintzen ditu Interneten.[57]

Frantses Hizkuntzaren Kartak edo «101 Legeak» (1977) Quebeceko probintzian frantsesa formalizatu eta babesteko aukera eman zuen. Gainera, Quebeceko gobernuaren lehentasunetako bat da herritar iritsi berriek frantsesa ikastea.[58]

Frantsesa munduan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Frantsesaren hedakuntza Europar Batasunean eta herrialde hautagaietan.
Publizitate elebiduna, arabieraz eta frantsesez, Aljerian

Frantsesa herrialde askotako hizkuntza ofiziala da, eta beste herrialde askotan erabiltzen da. Frantsesez egiten duten herrialdeetako batzuk «frankofoniaren» barruan biltzen dira. Testuinguru linguistikotik haratago, Frankofoniaren Kontseilu Gorena plataforma bat da munduko herrialdeen heren baten trukeetarako. Joera horrek berretsi egiten du munduan frantsesaren lekua birdefinitu egin dela. Frantziako Kanpo Gaietako Ministerioak 2022an egindako kalkulu baten arabera, 361 milioi frantses hiztun dago munduan, horietatik % 61,8 Afrikan; 131 milioi pertsona ari da frantsesez ikasten; eta frantsesa da laugarren hizkuntza erabiliena Interneten.[59]

Taula honetan laburtzen dira munduan frantses hiztun gehien dituzten herrialdeak:

Frantses hiztun gehieneko

herrialdeak (2022)[60]

herrialdea milioi hiztun
1  Frantzia 66
2  Kongoko Errepublika Demokratikoa 48,9
3  Aljeria 14,9
4  Maroko 13,4
5  Alemania 12,3
6  Italia 11,8
7  Kamerun 11,5
8  Erresuma Batua 11,3
9  Kanada (guztira) 11
10  Boli Kosta 9,3
11  Belgika 8,8
12  Quebec 8
13  Madagaskar 6,9
14  Tunisia 6,3
15  Burkina Faso 5,9
16  Suitza 5,9

Frantsesa, nazioarteko hizkuntza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Latinaren ondorengo izanik, frantsesak nazioarteko hizkuntza gisa ordezkatu zuen hura XVII. mendean, baina Bigarren Mundu Gerraren ostean, ingelesari lekua utzi behar izan zion.[61] 1685ean, Pierre Bayle filosofo eta lexikografoak idatzi zuen frantsesa zela «Europako herri guztien komunikazio era».[62] Hegemonia horren arrazoi nagusia zen estatu frantsesak garai hartan zuen boterea. 1714ko martxoaren 6an, Espainiako Ondorengotza Gerraren amaiera markatu zuen Rastatteko Ituna frantsesez soilik idatzi zen.[63]

Esan daiteke frantsesa nazioarteko hizkuntza nagusia izan zela 1919 arte. Izan ere, urte hartan Georges Clemenceau Frantziako lehen ministroak onartu behar izan zuen Versaillesko Ituna, Lehen Mundu Gerrari amaiera eman ziona, frantsesez eta ingelesez idatzia izatea.[64] Orduz geroztik, ingelesak eremua irabazi besterik ez du egin nazioarteko harremanetan, frantsesaren kaltez.

XXI. mendearen hasieran, frantsesak oraindik ere bere aldeko lehentasun asko gordetzen zituen.. Nazioarteko erakundeek hizkuntza ofizial bat baino gehiago onar badezakete, gatazkarik izanez gero erreferentzia hizkuntza frantsesa da nagusiki.[65]

Horren adibide izan zen ingelesa ezarri nahi izan zutenean frantsesaren ordez, Nazioarteko Olinpiar Batzordearen hizkuntza gisa. Karta Olinpikoaren 23. artikuluak honela dio: «NOBen hizkuntza ofizialak frantsesa eta ingelesa dira. (..) Karta Olinpikoan eta NOBen beste edozein dokumentutan frantsesezko eta ingelesezko testuak bat ez badatoz, frantsesezkoa nagusituko da, non eta berariaz besterik idatzirik ez dagoen».[66]

Nazioarteko erakunde batzuetan, hizkuntza ofizial bakarra frantsesa da; hori da kasua, esate baterako, Posta Batasun Unibertsalean.[67] Hala ere, ingelesa lehenetsia da frantsesaren aldean zientzia argitalpenetan edo NBEren tribunatik egindako diskurtsoetan, adibidez. Europar Batasunean, ingelesaren gailentasuna gero eta nabariagoa da.[68]

Frantsesak bere posizio instituzionalari eusten dion arren, eguneroko bizitzan lan hizkuntza gisa duen erabilera higatzen doa, baita Frantzia barnean ere.[69]

Hizkuntza ofiziala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantsesa nazioarteko erakunde askoren hizkuntza ofizial bat da.

Frantsesa Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundearen (OECD) bigarren hizkuntza da, nahiz egoitza Parisen duen. Nazio Batuen eta UNESCOren sei hizkuntza ofizialetako bat da (berarekin batera: ingelesa, gaztelania, errusiera, txinera mandarina eta arabiera).

Horrez gain, frantsesa nazioarteko erakunde eta antolamendu ugariren hizkuntza ofiziala da.

Laneko hizkuntza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ofiziala izateaz gain, frantsesa Nazio Batuen Erakundearen eta haren erakunde guztien bi lan hizkuntzetako bat da. Frantsesa Afrikako Batasunaren hiru hizkuntzetako bat da. Halaber, Europar Batasunaren eta Europako Batzordearen lan hizkuntza nagusietako bat da, ingelesarekin eta alemanarekin batera.[70]

Praktikan, frantsesa lan hizkuntza gisa erabiltzea ordenagailu tresnen erabileran islatu beharko litzateke, hala nola web semantikoan.

Atzerriko hizkuntza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Afrikan azkarren hazten den hizkuntza da frantsesa, erakundeen edo unibertsitateen hizkuntza ofizial edo atzerriko hizkuntza gisa.[71]

Frantsesa mundu osoko unibertsitate askotan irakasten da, eta eragin berezia du mundu diplomatikoan, kazetaritzan, esparru judizialean eta akademikoan. Frantsesa Europar Batasuneko eskoletan gehien irakasten den atzerriko bigarren hizkuntza da. Errumania eta Bulgaria 2007ko urtarriletik Europar Batasunean sartu zirenez geroztik, frantsesak aurrera egin zuen Europar Batasunean gehien irakatsitako atzerriko hizkuntza gisa, ingelesaren ondoren. Oro har, frantsesak munduan gehien irakatsitako hizkuntzetako bat izaten jarraitzen du.[72]

Gaztelaniak Latinoamerikan duen hedadura eta sustraitze handiaren ondorioz, kontinente horretan bakarrik ez da frantsesa atzerriko lehen hizkuntza. Ingelesez mintzo diren beste herrialde batzuetan (Irlanda, Kanada, eta abar), frantsesak eutsi egiten dio irakasten den atzerriko lehen hizkuntza izateari, luzaz beste hizkuntzen aurretik.[73]

Frankofonoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Frankofonia»
Seinale elebidunak Guernsey uhartean (Erresuma Batua).
Kale izen elebidunak Puducherryn (India)

Hizkuntza bateko hiztunen kopuru osoa zehaztasunez neurtzea zaila den arren, munduan gehien hitz egiten diren 10 hizkuntzetako bat frantsesa dela kalkulatzen da. Zehazki, Ethnologue ikerkuntza eta datu biltegiak 2023an emandako datuen arabera, frantsesa munduko 5. hizkuntza mintzatuena da.[74]

NBEren proiekzioek zenbait agertoki garatu dituzte frankofoniaren etorkizunari buruzko hipotesiak ebaluatzeko, 2050. urteari begira. Frantsesaren etorkizuna, neurri handi batean, Afrikako irakaskuntzaren garapenaren mende egon daiteke; hiztunen kopurua nabarmen alda dezakeenez.[75] Agertoki ezkorrenaren arabera, egungo kopuruan eta aldaketa demografikoetan oinarritua, frantsesak 276 milioi pertsona izango ditu mundu osoan 2050ean. Agertoki baikorrenean, aldiz, zifrak erabat desberdinak izango lirateke. Mundu guztiarentzako irakaskuntzarekin eta Afrikako biztanleriaren hazkundearekin, frantses hiztunen kopurua 680 milioitik gorakoa izatera iritsi daiteke. Jakina, hori ez da gertatuko iparraldeko herrialde frankofonoen laguntzarik gabe.[75]

Hori hala baldin balitz, frankofonoek munduan duten pisu demografikoak beste dimentsio bat hartuko luke: munduko biztanleen % 8 frantsesez mintzatuko da 2050ean, 2020ko % 2,9ren aldean. Hegoaldeko herrialdeen eskolatze orokortua gertatzen bada, afrikarrak frantses hiztun guztien % 80 baino gehiago izango dira, eta europarrak, berriz, %11 baino gutxiago.[75]

Literatura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Frantsesezko literatura»

Historian zehar, frantsesezko idazle famatuak anitz izan dira: besteak beste, Alexandre Dumas, Jules Verne, Victor Hugo, Albert Camus, Jean-Paul Sartre, Simone Beauvoir eta Marguerite Duras. Dozena bat idazle baino gehiagok eskuratu dute Literaturako Nobel Saria, hizkuntza horretaz idatziz. Bestela, Goncourt Saria frantsesezko idazleen artean banatzen da urtero eta Frantziako garrantzitsuena da.

Antzinako frantseseko lehen idatzia Estrasburgoko Zinaren erromantzezko bertsioa da (842). XII. mendean historia kronikak idatzi ziren batez ere; egitandien kantak, horietako zaharrena Chanson de Roland (1100), Ingalaterrako eskuizkribu batetik kopiatua. XIII. mendean frantses literatura lan garrantzitsuenak, normandiarren konkistaren ondorioz, Ingalaterran egin ziren, baina XIV. menderako Frantzian idatzi ziren berriro.

Ahozko literatura bidezko epikak Erdi Aro osoan aurrera egin zuen (Roman de la rose). Antzerki zaharrenak liturgikoak izan ziren, eta lan horiez gainera, fabulak ere ugari idatzi ziren mende berean. XVI. mendea aberatsenetakoa izan zen literatura emaitzetan: Errenazimentu garaikoak dira François Rabelais, Pierre de Ronsard eta Michel de Montaigne. Antzerkian eta poesian Italiatik etorri ziren aldaketak eta berrikuntzak, eta prosan teologia, politika eta zientzia gaiak erabili ziren. François de Malherbe XVII. mendeko poeta eta teoriagile garrantzizkoa izan zen, eta hizkuntzaren dotoretasunaz arduratu zen. René Descartes eta Blaise Pascal hitz lauzko saioengatik eta filosofia lanengatik dira ezagunak. Antzerkian, Pierre Corneille eta Jean Racine Frantziako tragedia klasikoaren idazle nagusiak dira, eta Molièrek arrakasta handiko komediak idatzi zituen.

Marie de La Fayettek lehen eleberria idatzi zuen, La Princesse de Clèves (1672). XVIII. mendean klasikotasuna alde batera utzi zuten aldaketa handiak izan ziren: Voltaireren tragediak, Pierre Augustin Caron de Beaumarchaisen komediak, eta poesia eta eleberri ugari, baina garai hartako literaturaren ezaugarri nabarmenena pentsamendu arrazionalaren eragina izan zen (Voltaireren Filosofia eskutitzak, eta Denis Dideroten entziklopedia lanak).

Frantziako Iraultzak, hala ere, ez zituen literatura lanetarako aukera onak eskaini, eta idazleek ezkutuan idatzi zuten zenbaitetan (François-René de Chateaubriand). Monarkia berriz indarrean jarri zenean, askatasun handiagoa izan zuten idazleek; frantses erromantizismoaren garaia izan zen: poesian aipatzekoak dira Alphonse de Lamartine, Alfred de Vigny, Victor Hugo, eta Alfred de Musset. Eleberriak ere gora egin zuen (Honoré de Balzac, La Comédie humaine; Stendhalen eleberriak).

Erromantizismoaren ondoren parnasianismoaren garaia iritsi zen, eta teknika zehatzagoak erabiltzen hasi ziren (Théophile Gautier, poesian). XIX. mendean errealismoa nagusitu zen, eta Emile Zolak naturalismoa sortu zuen (Guy de Maupassanten kontakizun laburrak ere eskola horretakoak ziren). Poesian, Charles Baudelairek sinbolismoari bidea zabaldu zion (Stéphane Mallarmé ere talde bereko poeta zen), eta Arthur Rimbaud poesia modernoaren aitzindaria izan zen. XX. mendeko eleberri garrantzitsuenak Marcel Prousten À la recherche du temps perdu (1914-1927), eta André Gideren Les faux-Monnayeurs izan dira, besteren artean. Baina eleberriaren garai emankorrena 1940. urteaz geroztikoa da: Simone de Beauvoir, Albert Camus, eta Jean-Paul Sartre. Antzerki lanetan, Samuel Becketten berrikuntzak, Jean Geneten antzerki antisoziala eta antinaturalista, eta Eugène Ionescoren antzerki «garbia» nabariak dira.

Musika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza horretaz abestu duten artista ezagunen artean, Édith Piaf, Jacques Brel, Charles Aznavour, Georges Brassens, Georges Moustaki, Manu Chao eta Youssou N'Dour daude, besteak beste.

Zinema

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lumière anaiak zazpigarren artearen sortzaileak izan ziren, eta ordutik frantsesezko zinemak ohorezko lekua du, bai Europan, bai mundu osoan ere. Artista guztiz arrakastatsuak Brigitte Bardot, Alain Delon, Yves Montand, Catherine Deneuve, Gérard Depardieu, Juliette Binoche, Jean Reno eta Audrey Tautou dira, esate baterako.

Zinema zuzendarien artean, Jean Vigo, Jean Renoir, Jean-Luc Godard, François Truffaut, Éric Rohmer, Luc Besson eta Krzysztof Kieslowski azpimarratzekoak dira.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
  2. ↑ «Countries and Languages - Megalanguages around the World - Nations Online Project» web.archive.org 2023-06-29 (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  3. ↑ (Frantsesez) «Le bilinguisme français-anglais au Canada : tendances récentes après cinq décennies de bilinguisme officiel» web.archive.org 2023-07-17 (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  4. ↑ Francophonie., Organisation internationale de la. (2007). La francophonie dans le monde. 2006-2007. Nathan ISBN 9782098821774. PMC 144615162. (Noiz kontsultatua: 2019-02-26).
  5. ↑ (Frantsesez) Jacquin, Gérard. (2016-07-19). Argod-Dutard, Françoise ed. «L’émergence du français ou la rencontre du latin vulgaire avec des parlers celtiques puis germaniques» La langue française : de rencontres en partages : Quatrièmes Lyriades de la langue française (Presses universitaires de Rennes): 27–38. ISBN 978-2-7535-4585-4. (Noiz kontsultatua: 2023-08-17).
  6. ↑ (Frantsesez) Tournier, Maurice. (2014-03-03). «Histoire résumée de la « langue française »» Propos d’étymologie sociale. Tome 3 : Des sources du sens (ENS Éditions): 279–300. ISBN 978-2-84788-430-2. (Noiz kontsultatua: 2023-08-17).
  7. ↑ (Frantsesez) Lafitte, Jean; Pépin, Guilhem. (2008). Dante : les langues d'oïl, d'oc et de si. Université de Laval (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  8. ↑ Behrens, D.. (1887). «Grammatikalisehe und lexikalische Arbeiten über die lebenden Mundarten der langue d'oc und der langue d'oïl» Zeitschrift für neufranzösische Sprache und Literatur 9: 92–214. ISSN 1619-7097. (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  9. ↑ (Frantsesez) Leclerc, Jacques. (2023). «Histoire du français : Ancien français» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  10. ↑ Böhme-Eckert, Gabriele. (2004-05-01). «De l'ancien français au français moderne : l'évolution vers un type « à part » à l'époque du moyen français:» Langue française n°141 (1): 56–68.  doi:10.3917/lf.141.0056. ISSN 0023-8368. (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  11. ↑ (Frantsesez) Mandeville, Jean de (1300?-1372) Auteur du texte; texte, Jean de Bourgogne (13 ?-1372) Auteur du; Enlumineur, Maître de Jean de Mandeville; texte, Jean de Mandeville Auteur du. Jean de Mandeville, Voyages ; Jean de Bourgogne, De morbo epidemiae, traduction française sous le titre Préservation de Epidémie. vol. I: Jean de Mandeville, Voyages (version continentale).. Bibliothèque national de France - Gallica (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  12. ↑ (Frantsesez) 1.° Henrici de Amondavilla practica chirurgiae : pars ferè dimidia desideratur. — 2.° Jesu, filii Haly, epistola, sive tractatus de aegritudinibus oculorum, et earum curatione. — 3.° Anonymi fragmentum de meteoris. — 4.° Avicennae liber de viribus cordis et medicinis cordialibus ; interprete Arnaldo de Villanova. — 5.° Anonymi tractatus de aedificatione, nutritione, conservatione et transportatione apum. — 6.° Liber de coquina, sive de praeparatione ciborum. — 7.° Alius tractatus de coquina : gallico idiomate. — 8.° Excerpta è libro Palladii Tauri Aemiliani, de agricultura. — 9.° Liber de vindemiis à domino Burgundo, Pisano, de graeco in latinum fideliter translatus. — 10.° Joannis Mesuae chirurgia, quam Ferrarius Judaeus, Chirurgus, ex arabico sermone in latinum transtulit : libris quinque. — 11.° Flores veterum Poëtarum Latinorum. — 12.° Anonymi libellus de simplici medicina. — 13.° Joannis Mesuae practica, abbreviata à Magistro Joanne de Palma.. Bibliothèque national de France - Gallica 1301-1400 (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  13. ↑ «Pourquoi la République a-t-elle voulu réprimer les langues régionales ?» web.archive.org (Radio France) 2023-07-26 (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  14. ↑ Perrot, Marie-Clémence. (1997). «La politique linguistique pendant la Révolution française» Mots. Les langages du politique 52 (1): 158–167.  doi:10.3406/mots.1997.2474. (Noiz kontsultatua: 2023-08-18).
  15. ↑ (Frantsesez) Université de Laval (web.archive.org). (2023). Histoire du français : La Révolution française et la langue nationale (1789-1870). (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  16. ↑ (Frantsesez) Grégoire, Henri-Baptiste Grégoire. (Le 16 prairial an II (1794-06-04)). Rapport sur la nécessité et les moyens d'anéantir les patois et d'universaliser la langue française. Université de Laval (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  17. ↑ (Frantsesez) Francalanza, Éric. (2019-04-16). Argod-Dutard, Françoise ed. «Le français au xviiie siècle : quelle réussite ? : Le concours de l’Académie de Berlin (1783) sur l’universalité de la langue française» Le français, une langue pour réussir (Presses universitaires de Rennes): 37–57. ISBN 978-2-7535-5738-3. (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  18. ↑ (Frantsesez) Costa, James. (2012-11-27). «De l’hygiène verbale dans le sud de la France ou Occitanie» Lengas. Revue de sociolinguistique (72): 83–112.  doi:10.4000/lengas.116. ISSN 0153-0313. (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  19. ↑ (Frantsesez) Joean, Lionel. (2021-11-20). La langue catalane et son histoire. Université de Laval (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  20. ↑ (Frantsesez) Faby-Audic, Armelle Faby. (2013-09-21). La langue bretonne à Arradon au XXe siècle : réflexion sociolinguistique sur l'histoire du breton à travers un exemple particulier. Université de Bretagne occidentale - Brest (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  21. ↑ (Frantsesez) Urteaga, Eguzki. (2022-10-23). «Structuration, fondements et objectifs de la politique linguistique au Pays Basque» Lengas. Revue de sociolinguistique (91)  doi:10.4000/lengas.6269. ISSN 0153-0313. (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  22. ↑ (Frantsesez) Colonna, Romain. (2012-11-27). «La revitalisation du corse ou l’émergence de projets de société concurrents» Lengas. Revue de sociolinguistique (72): 113–132.  doi:10.4000/lengas.117. ISSN 0153-0313. (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  23. ↑ (Frantsesez) Walter, Henriette. (1988). Le français dans tous les sens. Paris : R. Laffont ISBN 978-2-221-05254-9. (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  24. ↑ (Frantsesez) Kamoun, Chaneze. (2017). Phonétique essentielle du français. Didier ISBN 978-2278087310. (Noiz kontsultatua: 2023-08-27).
  25. ↑ (Ingelesez) Hansen, Anita Berit; Juillard, Caroline. (2011-11). «La phonologie parisienne à trente ans d'intervalle – Les voyelles à double timbre» Journal of French Language Studies 21 (3): 313–359.  doi:10.1017/S0959269510000347. ISSN 1474-0079. (Noiz kontsultatua: 2023-08-21).
  26. ↑ (Ingelesez) Egurtzegi, Ander. (2015-06-30). «Different distributions of contrastive vowel nasalization in Basque» Loquens 2 (1): e017–e017.  doi:10.3989/loquens.2015.017. ISSN 2386-2637. (Noiz kontsultatua: 2023-08-22).
  27. ↑ Académie française. (2023-03-17). «Accentuation des majuscules» Dictionnaire de l’Académie française (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  28. ↑ (Frantsesez) «Le Conseil supérieur des langues | Ministère de l'Education Nationale et de la Jeunesse» web.archive.org 2022-06-19 (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  29. ↑ (Frantsesez) Boy, Louis. (2016-02-04). «Réforme de l'orthographe : cinq questions pour mettre les points sur les "i"» franceinfo: (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-20).
  30. ↑ Euskaltzaindia. «1.2. Euskara SOV hurrenkerako hizkuntza da - Euskararen Gramatika» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  31. ↑ (Frantsesez) Fuchs, Catherine; Goffic, Pierre Le. (2007). Le français moderne, entre V2 et SVO ?. Peter Lang, 17 or. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  32. ↑ Widera, Carmen. (2022-06-01). «L’emploi du pronom sujet explétif il en français moderne : une analyse micro-diachronique de l’oral:» Langages N° 226 (2): 55–68.  doi:10.3917/lang.226.0055. ISSN 0458-726X. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  33. ↑ Iliescu, Maria. (2010-04-12). «Aspects de l'évolution de l'article défini en français et en roumain:» Travaux de linguistique n° 59 (2): 13–23.  doi:10.3917/tl.059.0013. ISSN 0082-6049. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  34. ↑ (Ingelesez) de Kok, Ans. (1993-08-13). Aertsen, Henk ed. «Sur l’origine de l’emploi des formes toniques du pronom personnel régime avant les formes verbales non finies (infinitives ou participiales) en ancien français» Historical Linguistics 1989: Papers from the 9th International Conference on Historical Linguistics, New Brunswick, 14–18 August 1989 (John Benjamins Publishing Company): 249.  doi:10.1075/cilt.106.19kok. ISBN 978-90-272-3608-1. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  35. ↑ (Frantsesez) «Les pronoms compléments y et en» web.archive.org 2023-06-15 (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  36. ↑ (Frantsesez) Banque de dépannage linguistique. (2023-03-21). «AVOIR et ÊTRE : auxiliaires essentiels à la conjugaison» Office québécois de la langue française (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-27).
  37. ↑ (Frantsesez) Niklas-Salminen, Aïno. (2021). «Les recommandations officielles proposées pour remplacer les anglicismes dans le Petit Robert de la langue française» Kalbotyra 74: 141-159.  doi:10.15388/kalbotyra.2021.74.8. ISSN 1392-1517. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  38. ↑ (Frantsesez) Gouvernement du Québec. (2016). Les anglicismes : des emprunts à intérêt variable ?. Office québécois de la langue française (web.archive.org) ISBN 978-2550788348. (Noiz kontsultatua: 2023-08-27).
  39. ↑ (Frantsesez) Walter, Henriette; Walter, Gérard. (2014). Dictionnaire des mots d'origine étrangère. Paris: Larousse ISBN 978-2035903785. (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  40. ↑ (Frantsesez) Schwer, Sylviane R.. (2018). Dire les nombres : origine de la numération française. Bordeaux: Journées nationales APMEP, (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  41. ↑ (Ingelesez) Einhorn, Elsabe. (2010). Old French : a concise handbook. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 978-0511620966. (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  42. ↑ (Frantsesez) Avanzi, Mathieu. (2017-03-26). «Comment dit-on 80 en Belgique et en Suisse ?» Français de nos régions (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  43. ↑ (Frantsesez) andrethibault3. (2018-04-03). «Le midi, vous déjeunez ou vous dînez ?» Français de nos régions (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  44. ↑ (Frantsesez) «tantôt» Dictionnaire Orthodidacte (web.archive.org) 2022-11-29 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  45. ↑ (Frantsesez) «Magasiner | Définition français canadien» Je Parle Québécois (web.archive.org) 2023-06-04 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  46. ↑ (Frantsesez) Académie française. «essencerie» Dictionnaire de l’Académie française (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  47. ↑ (Frantsesez) «Chum | Définition français canadien» Je Parle Québécois (web.archive.org) 2023-04-01 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  48. ↑ (Frantsesez) Boula de Mareüil, Philippe. (2013-12-01). «D’où viennent les accents régionaux ? Paris, Le pommier (collection Les Petites Pommes du Savoir), 2010. Compte rendu de Françoise Gadet, Université de Paris Ouest:» Langage et société N° 146 (4): 150a–151.  doi:10.3917/ls.146.0151. ISSN 0181-4095. (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  49. ↑ (Frantsesez) «Philippe Boula de Mareüil : " Les parlers régionaux sont en voie de disparition "» La Revue française de Généalogie (web.archive.org) 2023-02-06 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  50. ↑ (Frantsesez) Legaré, Anne. (2005). «La France et le Québec» Cités 23 (3): 89.  doi:10.3917/cite.023.0089. ISSN 1299-5495. (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  51. ↑ (Frantsesez) Garneau, F.-X.. (1852). Histoire du Canada. Tome troisième : depuis sa découverte jusqu'à nos jours. Québec ISBN 978-0665016974. (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  52. ↑ (Frantsesez) Arsenault, Bona. (2018). Histoire des Acadiens. Québec: Fides ISBN 978-2762142310. (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  53. ↑ (Frantsesez) Centre de la francophonie des Amériques. (2022-07-02). La francophonie au Canada. web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  54. ↑ (Frantsesez) «Breuvage | Définition français canadien» Je Parle Québécois (web.archive.org) 2023-05-28 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  55. ↑ (Frantsesez) Office québécois de la langue française. (2023-08-23). Accueil. web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  56. ↑ (Frantsesez) Délégation générale à la langue française et aux langues de France. (2017-10-03). «Rencontres : les vingt ans du décret du 3 juillet 1996 relatif à l’enrichissement de la langue française» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  57. ↑ (Frantsesez) «La Vitrine linguistique de l’Office québécois de la langue française» web.archive.org 2023-08-22 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  58. ↑ (Frantsesez) «Accueil | Ministère de l'Éducation et Ministère de l'Enseignement supérieur» web.archive.org 2023-08-05 (Noiz kontsultatua: 2023-08-25).
  59. ↑ (Frantsesez) «La langue française en chiffres - Ministère de l’Europe et des Affaires étrangères» web.archive.org 2023-03-30 (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  60. ↑ (Frantsesez) Organisation internationale de la Francophonie. (2022). «Qui parle français dans le monde – Langue française et diversité linguistique» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  61. ↑ (Frantsesez) Lescure, Jean-Claude. (2019-07-18). Habicht, Tanja-Isabel ed. «L’universalisme de la langue française en Europe à la fin du XIXe siècle» Gallomanie et gallophobie : Le mythe français en Europe au XIXe siècle (Presses universitaires de Rennes): 271–288. ISBN 978-2-7535-6896-9. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  62. ↑ (Frantsesez) Chêne, Christian. (1982). L'enseignement du droit français en pays de droit écrit: (1679-1793). Librairie Droz ISBN 978-2-600-03982-6. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  63. ↑ (Frantsesez) Hagege, Claude. (1992). Le Souffle de la langue Voies et destins des parlers d'Europe. Odile Jacob ISBN 978-2738182845. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  64. ↑ (Frantsesez) Université de Laval. (2022-01-26). «Traité de Versailles de 1919» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  65. ↑ (Frantsesez) Saint Robert, Marie-Josée de. (2010). «L'utilisation du français dans les négociations et les organisations internationales» Géoéconomie 55 (4): 113.  doi:10.3917/geoec.055.0113. ISSN 1620-9869. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  66. ↑ (Frantsesez) Comité International Olympique. «Charte Olympique - État en vigueur au 17 juillet 202» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  67. ↑ (Frantsesez) Union postale universelle. (2023-06-06). «Langues» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  68. ↑ (Frantsesez) Smets, Thomas. (2021-07-21). «Quelle place pour l’anglais dans l’Union européenne post-Brexit ?» Eyes on Europe (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  69. ↑ (Frantsesez) Centre de recherche pour l'étude et l'observation des conditions de vie - Crédoc. (2021). «Perceptions de la langue française et de la francophonie - Focus sur l'utilisation des langues étrangères dans le cadre professionnel» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  70. ↑ (Frantsesez) «Langues, multilinguisme, régime linguistique | Union européenne» web.archive.org 2023-07-21 (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  71. ↑ (Frantsesez) Vasseur, Victor. (2022-11-19). «Cinq infographies pour comprendre la place de la francophonie dans le monde» Radio France Inter (web.archive.org) (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  72. ↑ Lepez, Brigitte; Hamez, Marie-Pascale; Bigot de Préaméneu, Sophie. (2008). «Le Français Langue Seconde : un domaine didactique en émergence en relation avec la politique d’accueil des flux migratoires» Spirale - Revue de recherches en éducation 42 (1): 123–137.  doi:10.3406/spira.2008.1213. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  73. ↑ (Frantsesez) David-McGonnell, Valérie. (2016-11-30). «Le français en république d’Irlande» Carnets. Revue électronique d’études françaises de l’APEF (Deuxième série - 8)  doi:10.4000/carnets.1950. ISSN 1646-7698. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  74. ↑ (Ingelesez) «What are the top 200 most spoken languages? | Ethnologue Free» web.archive.org 2023-06-18 (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
  75. ↑ a b c (Frantsesez) Marcoux, Richard; Gagné, Mathieu. (2004-09-08). «La francophonie de demain : essai de mesure de la population appartenant à la francophonie d’ici 2050» Cahiers québécois de démographie 32 (2): 273–294.  doi:10.7202/008997ar. ISSN 1705-1495. (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.


Europako bandera Europar Batasuneko hizkuntza ofizialak Europako bandera

Alemana · Bulgariera · Daniera · Errumaniera · Eslovakiera · Esloveniera · Estoniera · Finlandiera · Frantsesa · Gaelera · Gaztelania · Greziera · Hungariera · Ingelesa · Italiera · Letoniera · Lituaniera · Maltera · Nederlandera · Poloniera · Portugesa · Suediera · Txekiera

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Frantses&oldid=9994391"(e)tik eskuratuta