Izvorni kôd stranice Fosfat

{{Infokutija hemijski spoj
| Strukturna formula   =  [[Datoteka: Phosphat-Ion.svg |140px]] 
|Boja=Lightblue
| Hemijski spoj        = Fosfat
| Druga imena          =
 | Sumarna formula      = PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>
| CAS registarski broj = 14265-44-2
| SMILES               =[O-]P([O-])([O-])=O
| InChI                =1S/H3O4P/c1-5(2,3)4/h(H3,1,2,3,4)/p-3
| Kratki opis          = 
| Molarna masa         = 94,9714 g mol<sup>−1</sup>
| Agregatno stanje     = 
| Gustoća              = 
| Tačka topljenja      = 
| Tačka ključanja      = 
| Pritisak pare        = 
| Rastvorljivost       = 
| Viscosity = 
| Dipolni moment       = 
| NFPA 704             = {{NFPA 704 |H = 0 |F = 0| R = 0}}
}}
[[Datoteka:Phosphate-3D-balls.png|mini|250px|Prostorna struktura fosfatne grupe]]
[[Datoteka:Phosphate-3D-vdW.png|mini|250px|3D struktura fosfata]]
[[Datoteka:Phosphate_formula.svg|mini|250px|Opća [[hemijska struktura]] organofosfata.]]
[[Datoteka:Phosphate Group.svg|upright|thumb|250px|Strukturna formulafosfatne [[funkcionalna grupa|funkcijske grupe]] kako se nalazi u slabo [[kiselina|kiselim]] [[voda|vodenim rastvorima]]. U [[baza (hemija)|baznim]] vodenim rastvorima, grupa donira dva [[atom]]a [[vodik]]a i [[ion]]izirana je kao fosfatna grupa sa negativnim naelektrisanjem od 2.<ref>Campbell N. A., Reece J. B. (2005):  Biology, 7th edition. Benjamin Cummings, San Francisco, Ca, {{ISBN|0-8053-7171-0}}.</ref>]]
'''Fosfati''' – u [[anorganska hemija|neorganskoj hemiji]] – su [[soli]] [[fosforna kiselina|fosforne kiseline]].  U  [[organska hemija|organskoj hemiji]],  to su ili [[organofosfat]]i ili [[ester|estri]] fosforne kiseline. Organski fosfati su  osobito važni u [[biohemija|biohemiji]], [[geohemija|biogeohemiji]] i [[ekologija|ekologiji]].  Da bi se pribavio [[fosfor]] za potrebe poljoprivrede i  industrija, neorganiski fosfati se iskopavaju u odgovarajućim [[rudarstvo|rudnicima]]<ref>https://fipr1.state.fl.us/PhosphatePrimer {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080620034416/https://fipr1.state.fl.us/PhosphatePrimer |date=20 Juni 2008 }}, Phosphate Primer.</ref><ref>Kuntz L. A. (2006): https://www.foodproductdesign.com/articles/661ingredient2.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220024733/https://www.foodproductdesign.com/articles/661ingredient2.html |date=20 Decembar 2008 }}, Figuring Out Phosphates.</ref><ref>Kuntz L. A. (2006): https://www.foodproductdesign.com/articles/661ingredient2.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081220024733/https://www.foodproductdesign.com/articles/661ingredient2.html |date=20 Decembar 2008 }}. Food Product Design.</ref>

Kada se na povišenim temperaturama javljaju u čvrstom stanju, fosfati mogu  kondenzirati i formirati [[Piruvat|pirofosfate]].
== Hemijska svojstva==
Fosfatni [[ion]]  je [[poliatomski ion|poliatomski]] sa [[empirijska formula|empirijskom formulom]] PO<sub>4</sub><sup>3−</sup> i [[molekulska masa|molekulskom masom]] od 94.973 g/mol. Sastoji se od jednog centralnog [[atom]]a [[fosfor]]a,  okruženog sa četiri atoma [[kisik]]a u [[tetraedar]]skoj konfiguraciji. Fosfatni ion nosi tri negativa formalna elektronaboja – [[konjugirana kiselina|konjugirana baza]] hidrogen fosfatnog  iona, HPO<sub>4</sub><sup>2-</sup>, koji je  i sam konjugirana baza H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>-</sup>, dihidrogeniziranog  fosfatnog  iona. Ovaj je konjugirna baza H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>, [[fosfatna kiselina|fosforne kiseline]]. On je [[hipervalentni molekul]] (u [[valentna ljuska|valentnoj ljuski]], atom fosfora ima 10 elektrona). Fosfat je također [[organofosfor]]no jedinjenje sa formulom OP(OR)<sub>3</sub>.

Fosfatne soli se formiraju kad se pozitivno-naelektrisani jon veže za negativno-naelektrisane atome kiseonika, formirajući jonsko [[hemijsko jedinjenje|jedinjenje]]. Mnogi fosfati nisu [[topljivost|rastvorni]] u [[voda|vodi]] na [[standardna temperatura i pritisak|standardnoj temperaturi i pritisku]]. [[Natrij]]um, [[kalij]]um, [[rubidijum]], [[cezijum]] i [[amonijum]] fosfati su rastvorni u vodi. Većina drugih fosfata su veoma malo rastvorni ili nerastvorni u vodi. Kao pravilo, hidrogen i dihidrogen fosfati su nešto rastvorniji od korespondirajućih fosfata. [[Pirofosfat]]i su uglavnom rastvorni u vodi.

U razrijeđenim vodenim rastvorima, fosfat može biti u četiri oblika. U jako baznoj sredini,  preovladava fosfatni ion (PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>) , dok u slabo baznim uvjetima, [[vodik]]ov fosfatni jon (HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>) je prevalentan. U slabo-kiselim uslovima,  najzastupljeniji je dihidrogen fosfatni ion (H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>). U jako kiseloj sredini, glavna forma je [[fosforna kiselina]] (H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>).

<gallery widths=100px heights=80px>
Datoteka:3-phosphoric-acid-3D-balls.png|<center>H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub></center>
Datoteka:2-dihydrogenphosphate-3D-balls.png|<center>H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup></center>
Datoteka:1-hydrogenphosphate-3D-balls.png|<center>HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup></center>
Datoteka:0-phosphate-3D-balls.png|<center>PO<sub>4</sub><sup>3−</sup></center>
</gallery>

Preciznije , polazeći od sljedeće tri ravnotežne reakcije:
*:H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>H<sup>+</sup> ↔ H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup>
*:H<sub>2</sub>PO<sub>4</sub><sup>−</sup> ↔ H<sup>+</sup> + HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>
*:HPO<sub>4</sub><sup>2−</sup>  ↔ H<sup>+</sup> + PO<sub>4</sub><sup>3−</sup>

korespondirajuće  [[disocijacijska konstanta|disocijacijske konstante]] na 25&nbsp;°C (u mol/L) su:
*: <math> K_{a1}=\frac{[\mbox{H}^+][\mbox{H}_2\mbox{PO}_4^-]}{[\mbox{H}_3\mbox{PO}_4]}\simeq 7.5\times10^{-3}</math> (pK<sub>a1</sub> 2.12)
*: <math>K_{a2}=\frac{[\mbox{H}^+][\mbox{HPO}_4^{2-}]}{[\mbox{H}_2\mbox{PO}_4^-]}\simeq 6.2\times10^{-8}</math> (pK<sub>a2</sub> 7.21)
*: <math> K_{a3}=\frac{[\mbox{H}^+][\mbox{PO}_4^{3-}]}{[\mbox{HPO}_4^{2-}]}\simeq 2.14\times10^{-13}</math> (pK<sub>a3</sub> 12.67)

== Izvori==
Fosfati se obično mogu naći u raznim fosfornim [[mineral]]ima. Najveća nalazišta fosfata se nalaze u SAD-u, u regionu Bone Valley u centralnoj [[Florida|Floridi]], zatim u regionu Soda Springs u [[Idaho|Idahu]] te na obali Sjeverne Karoline. Također se mogu pronaći u velikim količinama u [[Egipat|Egiptu]], [[Izrael]]u, [[Maroko|Maroku]], [[Tunis]]u, [[Togo|Togu]] i [[Jordan]]u

== Upotreba ==

Fosfati igraju važnu ulogu u biohemiji. Uključeni su u sastav važnih molekula za cjelokupni biljni i životinjski svijet - dezoksiribonukleinske kiseline ([[DNK]]) i [[ATP|adenozintrifosfat]] (ATP)

== Također pogledajte ==
* [[Đubrivo]]
*[[Fosforna kiselina]]
== Reference ==
{{reference}}
==Vanjski linkovi==
* https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=1061&loc=ec_rcs
{{Commonscat|Phosphates}}
{{Spojevi fosfora}}

[[Kategorija:Spojevi fosfora]]
[[Kategorija:Funkcionalne grupe]]
[[Kategorija:Fosfati]]
[[Kategorija:Organofosfati]]
[[Kategorija:Fosforni oksoanioni]]