kentañ

Brezhoneg

Etimologiezh

Savet diwar « kent » hag al lostger « -añ » : derez-uhelañ an anv-gwan « kent ».

Anv-gwan petvediñ

kentañ /ˈkẽntã/

1. derez-uhelañ an anv-gwan kent, implijet da verkañ ar renk a glot gant an niver unan,
2. implijet war-lerc'h ar ger-mell:
   • — [...]. Guell a-ze, rak emgann Kergidu, mar d'eo bet ar c'henta, ne vezo ket an diveza, da viana evidon-me. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 5.)
   • Hemañ, 'vat, goude ma vo ar hentañ er skol, na lakaio ket brasoh pout-houarn a-ze war an tan. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 428.)
3. implijet war-lerc'h un anv-kadarn: an deiz kentañ, an den kentañ, an dra gentañ, an dro gentañ, an hini kentañ/an hini gentañ, ar re gentañ, an tamm kentañ, an tennoù kentañ, an avaloù kentañ, ar wreg kentañ, an oferenn gentañ, ar penn kentañ.

   • An hini kentañ en devo pemp pakad butun pe pemp pakad sigaretennoù. — (Brogarour, Onenn, 1936, p. 33.)
   • An hini kentañ, Jakez ar Bihan, a oa uhel evel ur skeul da vabia. — (Fañch Peru, Kañfarded Milin ar Wern, Skol Vreizh, 2008, p. 9.)
   • He gwaz kentañ a oa un inosant. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Première Partie, 1966, p. 47.)
   • Ar boulh eo an tamm kenta a gemerer euz eun dorz. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 58.)
   • Ur manac'h yaouank-flamm, hag a yoa o chom er penn pellañ eus ar gouent, a zihunas o klevet an tennoù fuzuilh kentañ. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 38.)
   • Abaoe an devezh milliget ma chañsas d'hor mamm gentañ
     Kaout ur c'hoantadenn avaloù n'eus 'met poanioù er bed-mañ. — (Prosper Proux, Son ar Merc'hetaer.)
   • Kerkent ma eo dornet an drammoù kentañ, Lan ar C'hor da hopal : [...]. — (Jakez Riou, Geotenn ar Werc'hez ha danevelloù all, Al Liamm, 1957, p. 34.)
   • "Daoust hag an oferenn gentañ a ve o son dija ?" emezi. — (Anatol ar Braz, lakaet e brezhoneg gant Erwan ar Moal, Mojenn an Ankou, Mouladurioù Hor Yezh, 1986, p. 29.)
   • Pa deuas an Dispac'h da ober e freuz kentañ e Breizh oa aet-mat dija war an oad. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 16.)
   • ..., ha d'o heul un druilhad krennardezed, gwisket ganto dilhad o fask kentañ ; ... — (Jarl Priel, Va Zammig Buhez, Al Liamm, 1954, p. 52.)
   • Adal ar bloavezhioù kentañ, dibabet e vezen dalc'hmat da c'hoari roll pe roll, ... — (Jarl Priel, Va Zammig Buhez, Al Liamm, 1954, p. 69.)
   • A zo kaeroc'h, adal an devezioù kentañ dont a ris hag a zivec'his va c'henseurted diouzh an truach ken kasus, ha setu penaos e ris va zaol. — (Jarl Priel, Va Zammig Buhez, Al Liamm, 1954, p. 83.)
   • Ma laras na dimezje ken biken nemet kavout a raje unan hag a zereje dezhi en pep tra abidoù eured e wreg kentañ, — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/3, Al Liamm, 1988, p. 25.)
   • Ne viot ket lazhet evel va div wreg kentañ, [...]. — (Gab Milin, Marvailhoù Bro-Leon, Hor Yezh, 1999, p. 26.)
   • Ar vuoc’h kentañ a ya d’ar prad
     A lip ar glizh hag ar yeod mat. — (Gabriel Milin, Furnez ar geiz, euz a Vreiz, Brest, 1868, p. 124.)
   • … Hag e troas en o fenn ober ur gouel en enor da unan eus ar pennoù kentañ eus an Dispac’h, — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 131.)

4. (ar) penn kentañ
5. ar wech kentañ, an taol kentañ, an dro gentañ
6. e troiennoù amzeriañ: warc'hoazh kentañ, fenoz kentañ, disul kentañ...
7. (bezañ) da gentañ
8. e troiennoù kimiadiñ:

   • kenavo ar c'hentañ tro : kenavezo ar c'hentañ .
   • D'ar c'hentañ !  : kenavo !

9. da verkañ an deiz resis:
   • an deiz kentañ:

   • an deiz kentañ eus ar miz
   • en deiz kentañ a viz Mae, — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Première Partie, 1966, p. 153.)
   • An deiz kenta a viz Ebrel e vez tapet ar wrah er hevell. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 211.) (krennlavar)
   • Pa ra glav (d'?) an deiz kentañ a Vae E pil ar C'hallaoued o gwragez. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 326.)
   • deiz kentañ ar bloaz, an deiz kentañ a'r bloaz
   • Abaoe an deiz kenta 'r bloaz eo astennet an deiz da-vad. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 27.)
   • D’an Nedeleg ec’h astenn an deiz paz ur c’hefeleg, Da de(iz) kentañ’r bloaz, paz ur waz, D’ar Rouane(z) paz ul leue.

10. bezañ eus ar c'hentañ : eus an dibab !
11. Bezañ eus deiz kentañ ar sizhun, eus deizioù kentañ ar sizhun : bezañ speredek.
    • Me n'on ket euz deiziou kenta ar zizun, med ne oan ket ganet d'ar zadorn da noz ivez. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 453.)
12. ober e bask kentañ
13. E penn kentañ ar frazenn, dirak ur verb: kentañ tra .

    • Kentañ hoc'h eus da ober, eme mevel ar bourev, eo en em astenn aze war an douar. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 211.)
    • Kenta a riz oue efa eur banne dour. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 26.)
    • Kenta rejont oue eren stard ha staga ouc'h treid ar gueleou hag an armeliou kement hini a ioa enn ti. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 82.)
    • kentañ a reas : kentañ a eure

14. kentañ a...: kentañ tra a
15. e penn kentañ ur frazenn, dirak un anv kadarn, en ul lavarenn-stag:

    • Eno, en ur glask an traoù da oferennañ, e kavjont un arched graet, me 'gred, evit kentañ hini a varvje e kêr, ... — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 30.)
    • Kenta kristen a wel eno a zo eur c'here. — (Yann ar Floc'h, Koñchennou eus Bro ar Stêr Aon, Levrdi Le Dault, Kemper, 1950, p. 216.)
    • Kentañ mad a reas a oa tapout krog er morzhol. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 243.) (e reas, kentoc'h)
    • Kentañ porzh e taoljomp eor ennañ a voe Las Palmas. — (Jarl Priel, Va Zammig Buhez, Al Liamm, 1954, p. 89.)
    • kentañ gwech (gwelout: gwech kentañ) : kentañ tro
    • kentañ tra

16. ar c'hentañ ar gwellañ
17. kentañ ma, kentañ gwech ma, kentañ tro ma:

    • Kentañ ma c’hallin ez in da Lannuon. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 243.)

Gerioù enepster

• diwezhatañ

Deveradoù

• kentael
• kentañ ma
• kentanv

Troioù-lavar

• na dagañ diwar e gentañ gaou
• na vezañ eus ar c'horadenn gentañ
• kentañ hoc'h eus da ober

Krennlavarioù

• Pa vez tomm an heol an deiz kentañ a viz C'hwevrer e teu al louz er-maez eus e doull da c'harmat d'ar goañv da zonet. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 326.)

Troidigezhioù

• alamaneg : erst ^(de)
• esperanteg : unua ^(eo)
• galleg : premier ^(fr)  ; prochain ^(fr)
• gujarati : પ્રથમ ^(gu)
• gresianeg : πρώτος ^(el) gourel, πρώτη ^(el) benel, πρώτο ^(el) nepreizh
• henc'hresianeg : πρῶτος gourel, πρώτη benel, πρῶτον nepreizh
• henhebraeg : ראשון gourel
• hindeg : पहला ^(hi) gourel, पहली ^(hi) benel
• italianeg : primo ^(it)
• kembraeg : cyntaf ^(cy)
• roumaneg : prim ^(ro)

• japaneg : 一番目 ^(ja) (ichibanme), 一番 ^(ja) (ichiban), 第一 ^(ja) (daiichi), 最初 ^(ja) (saisho)
• kurdeg : yekan ^(ku) , yekî ^(ku) , yekem ^(ku) , ewil ^(ku)
• latin : primus ^(la)
• nederlandeg : eerste ^(nl)
• portugaleg : primeiro ^(pt)
• sañskriteg : प्रथमः ^(sa)
• saozneg : first ^(en) , prime ^(en)
• sinaeg : 第一 ^(zh) (dìyī)
• spagnoleg : primero ^(es)
• tchekeg : první ^(cs)
• turkeg : birinci ^(tr)

Gwelet ivez

Niver a-raok :	Niveroù petvediñ e brezhoneg	Niver war-lerc'h : eil