Ясноткавыя
Ясноткавыя | ||||||||||||||
Яснотка белая, Германія | ||||||||||||||
Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||
Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||||
Lamiaceae Lindl. | ||||||||||||||
Сінонімы | ||||||||||||||
Labiatae Juss.
| ||||||||||||||
Даччыныя таксоны | ||||||||||||||
|
Ясноткавыя (Lamiaceae), або губакветныя (Labiatae) — сямейства раслін, уключае каля 210 родаў і каля 3500 відаў, сярод якіх такія шырока выкарыстоўваныя ў кулінарыі расліны, як базілік, мята, размарын, палын, чабер, маяран і чабор. На Беларусі 54 віды ў 26 родах[3].
Біялагічнае апісанне
[правіць | правіць зыходнік]Велізарная большасць яснатковых — аднагадовая і шматгадовая трава, радзей паўхмызнякі і хмызнякі і толькі трохі дрэвападобных формаў.
Першапачатковая назва губацветныя (Labiatae Juss.) была дадзена з-за таго, што кветка ў большасці двугубая, падобна на расчыненую зяпу або пашчу з дзвюма вуснамі, накіраванымі ўверх і ўніз, а часам падзеленымі на розныя лопасці.
Плод звычайна чатырохдзельны, пагружаны ў кубачак, які застаецца пасля адцвітання; рэдка плод з 1 або 3 арэшкаў, па недаразвіцці іх часткі, але ніколі не бывае ні коробчатым, ні ягадным або іншага выгляду.
Сцёблы часцей за ўсё чатырохгранныя, у нешматлікіх круглявыя; лісце заўсёды супраціўнае, а пары іх размешчаныя накрыж, суцэльныя або розна рассечаныя. Прылісткаў няма. У кутах лісця кветкі адзінкавыя, парныя або сабраныя ў нешматлікія суквецці на кароткіх ножках; кожная пара такіх суквеццяў, датыкаючыся крайнімі кветкамі, утварае ілжывае кальцо кветак, а пры цесным размяшчэнні такіх кольцаў у верхняй частцы сцябла ўвесь збор колераў прымае выгляд ілжывага коласа (так, напрыклад, у мяты, катовіка, ільвінага хваста і інш.), прычым верхнія лісце значна паменшаныя і прымаюць ужо характар прыкветкаў. У лісці ўтрымоўваюцца араматычныя эфірныя алеі.
Кубачак заўсёды застаецца пры плёне, як ужо сказана, звычайна калакольчатая і пяцізубная, да часу сталасці плёну цвярдзее, і зубцы яе становяцца калючымі; радзей двугубая. Вяночак заўсёды трубчасты, але на канцы моцна вар'іруе: то ясна двугубый з моцна развітымі лопасцямі (шалвея, глухая крапіва, зябер і інш.), то неполнагубы або аднагубы (жывучка, дубніца), то абрэзаны амаль правільна і зусім не губаты (мята). Тычачак 4, рэдка 2, прымацаваных да трубкі вяночка, з якім яны і адвальваюцца разам; яны то ўтоеныя пад увагнутай верхняй губою вяночака, то выстаўляюцца наружу, калі вяночак непаўнагубы або зрэзаны.
Заўважана, што некаторыя яснатковыя з выбітнымі вонкімі тычачкамі і мала развітым вяночкам, маюць свой адмысловы раён распаўсюджвання, пераважна ў сярэдняй і ўсходняй Азіі, усходняй Еўропе, паўночнай Афрыцы і Паўночнай Амерыцы, што і залежыць, па ўсёй верагоднасці, ад аднастайнага жа размеркавання некаторых насякомых.
Роды
[правіць | правіць зыходнік]Зноскі
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
- ↑ База Растения Беларуси
- ↑ Перыла // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
- ↑ Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз. — С. 387.