Vaspurakan çarlığı üçün mənbəyə bax

'''Vaspurakan''' ({{Dil-hy|Վասպուրական}} , (Vaspowrakan) "nəcib diyar" və ya "şahzadələr ölkəsi" mənasını verir) — [[Orta əsrlər|Orta əsrlərdə]] daha sonra [[Van gölü|Van gölündə]] mərkəzləşmiş müstəqil bir səltənətə çevrilən [[Ermənistan Krallığı (antik)|ermənistanın]] ilk və ən böyük vilayətidir. Müasir Türkiyənin ərazilərində və [[İran|İranın]] şimal-qərbində yerləşən bölgə [[Ermənilər|erməni]] sivilizasiyasının beşiyinin mərkəzi hissəsi hesab olunur.

== Tarix ==
[[Fayl:93-vaspurakan908-1021.gif|thumb|261x261px|Vaspurakan Krallığı (908–1021)]]
Tarixinin çox hissəsində əvvəlcə ərazidə bir knyazlıq yaratmağı bacaran erməni Artsruni sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu. Ən böyük dərəcədə Vaspurakan, [[Van gölü|Van]] [[Urmiya gölü|gölü]] ilə [[Urmiya gölü]] arasındakı əraziləri 908-ci ildə təşkil etdi.

908-ci ildə Vaspurakandan olan [[Abbasilər xilafəti|Gagikin Abbasilər]] tərəfindən Ermənistanın kralı olaraq tanındığı zaman Vaspurakan bir [[Monarxiya|krallıq]] statusuna qaldırıldı. Əvvəlcə Gagik onların tərəfində idi, lakin çox keçmədən peşman oldu və II Aşot Baqratuni ilə birlikdə [[ərəblər]]i məğlub etdi. Tezliklə II Aşot tərəfindən Vaspurakan Kralı olaraq tanındı. 1021-ci ildə Seneqerim Artsruni Sebasteia və ətraflarını alaraq Vaspurakanı [[Bizans İmperiyası]]na verdi. Vaspurakan, Vasprakaniya adı altında Bizans vilayətinə çevrildi. Təxminən 1050-ci ildə Vasprakaniya Taron əyaləti ilə birləşdi, lakin 1054–1056-cı illər arasında [[Böyük Səlcuq İmperiyası|Səlcuq]] türkləri tərəfindən zəbt edildi. 13-cü əsrdə Vaspurakanın bir hissəsi [[Mxarqrdzeli|Zakarilər]] tərəfindən azad edildi. Ancaq qısa müddətdə [[monqollar]], sonra [[Osmanlı türkləri]] tərəfindən fəth edildi. Vaspurakan'ın [[Osmanlı imperiyası]] dövründə əhəmiyyətli bir erməni əhalisi var idi. 1915-ci il zamanı Osmanlı qüvvələri [[İkinci Van üsyanı|Vanın mühasirəsi]]ndən sonra [[Ermənilər|erməni]] əhalisinin əksəriyyəti köçürüldü.

Vaspurakan Krallığının konkret paytaxtı yox idi, kral öz iqamətgahını bir yerdən başqa yerə köçürdürdü — [[Van]], Vostan (müasir Gevaş) və s.

== Hökmdarlar ==

=== Şahzadələr ===
* II Həmazasp, Şahzadə (800–836). [[Pakraduni sülaləsi|Baqratuni ailəsindən]] olan Aşot Msakerin qızı ilə evlənir .
* Aşot I Abulabus Artsruni, Şahzadə (836–852). Hamazaspın II oğlu. İlk dəfə.
* Gurgen I Artsruni, Şahzadə (852–853). Aşotun qardaşı I.
* Əbu Cəfər Artsruni, Şahzadə (853–854). Yəqin ki, Aşotun qardaşıdır.
* Qurgen II Artsruni of Mardastan Prince. (854–857). Uzaq qohum.
* Qriqor-Derenik Artsruni, Şahzadə (857–868). Evli Sofiya, Aşot I Baqratuni Böyük Ermənistanın Şahzadəsi . Aşot I Artsruni'nin oğlu. İlk dəfə.
* Ashot I Abulabus Artsruni, Şahzadə (868–874). İkinci dəfə.
* Qriqor-Derenik Artsruni, Şahzadə (874–887). İkinci dəfə.
* Gagik Abu Morvan Artsruni, Qriqor-Derenikin oğlanlarına (887–896), sonra usta knyazlığa (896–898).
* Ashot-Sargis Artsruni (Ashot II), Şahzadə (898–900). Qriqor-Derenikin oğlu.
* (Vaspurakan tərəfindən işğal [[Sacilər|Sajid]] emir [[Məhəmməd ibn Əbu Sac|Afşin]]) (900.)
* Safi, Van valisi olaraq (900–901).
* Ashot-Sargis Artsruni (Ashot II) (901–904). Yenidən quruldu. Ölümündən sonra Vaspurakan bölündü:
* Gagik III (I) Artsruni, şimal-qərbdə Vaspurakan'ın şahzadəsi (sonrakı padşah) (904–908). Ashot-Sargis'in qardaşı.
* Gurgen III Artsruni, cənub-şərqdə Vaspurakan şahzadəsi (904–925) Ashot-Sargis'in qardaşı.

=== Krallar ===
* Gagik I (III) Taclı kralı (908–925 şimal-qərb hissəsi, 925–943 hamısı Vaspurakan)
* Derenik-Aşot (Aşot III), Kral (943–953). Gagik I oğlu.
* Abusahl-Hamazasp, Kral (953–972). Derenik-Aşotun qardaşı.
* Aşot-Sahak (Aşot IV), Kral (972–983). Abusəhl-Həməzaspın oğlu.
* Gurgen-Khachik (Gurgen IV), King (983–11003) və Antzevasiqin Lordu . Ashot-Sahak'ın qardaşı.
* Seneqerim-Hovhannes, Aşot- Sahak'ın qardaşı, Kral (1003–1021) və Rechtuniqin sahibi. Gurgen Khatchik'in qardaşı.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Biblioqrafiya ==
* Hovannisian, Richard G., ed. (2000), Erməni Van / Vaspurakan , Tarixi erməni şəhərləri və əyalətləri , Costa Mesa, California: Mazda Publishers , OCLC 44774992
* Der Nersessian, Sirarpie . ''Ermənistan və Bizans İmperiyası: Erməni İncəsənəti və Sivilizasiyasının qısa bir araşdırması.'' Kembric: Harvard Universiteti Mətbuat. 1947.

[[Kateqoriya:908-ci ildə yarananlar]]
[[Kateqoriya:1021-ci ildə ləğv olunanlar]]