Ondo

Ondo ìre agan̄-mkpulu me Naijiria agan̄ osiki ichep-ura. Efieek ijọn̄ me lek oka Agan̄-mkpulu agan̄ Ichep-ura isa ichili ọmọ me òso 3 Febuwari 1976.<ref4> Agan̄-mkpulu ìcheche okike ijon̄ mèlek kan̄ ìre Ekiti me agan̄ inyọn̄, Kogi me agan̄ inyọn̄ mbum-ura, Edo me agan̄ mbum-ura, Delita me agan̄ osiki mbum-ura, Ogun me agan̄ osiki ichep-ura, Oṣun me agan̄ inyọn̄ ichep-ura, mè Emen-awaji Atilantik me agan̄ osiki.<ref5>. Ama-ibot kan̄ ìre Akure, òrere oka ama-ibot Ama-ubọọn̄ Akure òkup me oka mgbọ. <ref6>

[ogugo, egop, iman̄-òriọọn̄, ogugo-ijọn̄]]

Nke-erieen̄ [nickname] kan̄ ìre "Agan̄-mkpulu ura okitoon̄" [sunshine state]. Okike ijọn̄ îbenbe ìre 15,500 km² sà otu-ifuk ebi ìluk me emen kan̄ ore 3,460,877 me orirọ ifuk-ene eyi 2006. Me etete agan̄-mkpulu 36 cha ọmọ ore òso 19 ene ewabe ichit me emen. Owuwa ebi ìluk me agan̄-mkpulu yi ìre ebi Yoruba;<ref 10,11> usem Yoruba si ke ekimalek itumu me emen kan̄.<ref 12>

Ugwem mbubek agan̄-mkpulu yi ìchibọk ibieen̄ me lek uwu-ǹrom aran̄-ijọn̄ [petroleum industry]. Mîkiwop si kokò, irọkọ asifọlti [asphalt], mè ikisi ọkọ-mun̄.<ref 13> Okpuruku Idanre, òrere ere obenenbe ichit me ìkike-iba agan̄ ichep-ura me Naijiria, ìkup me emen agan̄-mkpulu yi. Okpurukpu ya îbene iraka 1,000 m.