Geslagsdimorfie
Geslagsdimorfie is die verskynsel in die natuur dat onderskeid tussen verskillende geslagte maklik op uiterlike voorkoms getref kan word. Dit kan wees op grond van vorm, grootte, kleur en/of gedrag.
Kleur
[wysig | wysig bron]Dekoratiewe dimorfie is een van die algemeenste soorte en kom veral voor by voëls en reptiele.[1][2] Dit word hoofsaaklik gebruik vir mededinging om ’n maat se aandag.[3]
Die pou is ’n bekende voorbeeld waar mannetjies en wyfies drasties verskil. Die mannetjie gebruik sy helderkleurige vlerke om die wyfie se aandag te trek. Die wyfies self het ’n vaal, bruin kleur. Die dramatiese vlerke van die mannetjie kan egter ook ’n las wees; dit maak hom opvallend vir vyande en kwesbaar omdat dit keer dat hy vinnig kan vlieg. Ook by fisante kan duidelik tussen mannetjies en wyfies onderskei word vanweë hul kleur.
Spesies met groter wyfies as mannetjies
[wysig | wysig bron]
In baie spesies van insekte, spinnekopppe en roofvoëls en sommige soogdiere soos die gevlekte hiëna en blouwalvis, is die wyfies baie groter as die mannetjies. (Daar is ook gevalle waar mannetjies groter as wyfies is.[4])
Sommige spesies van die seeduiwel toon ook groot dimorfie. Die wyfies is van middelmatige grootte, terwyl die mannetjies baie klein en onderontwikkel is. Die mannetjie vind ’n wyfie en klou dan soos ’n parasiet aan haar vas; hy is nie veel meer as ’n spermvervaardigende liggaam nie.
Ook by plante kom dit voor dat vroulike plante heelwat groter as manlike plante is, soos die mossoort Dicranum[5] en die lewermos Sphaerocarpos.[6]
By voëls
[wysig | wysig bron]Geslagsdimorfie by voëls kan wissel van groot uiterlike verskille tot geen duidelike uiterlike verskille nie.
Volstruise vertoon groot kleurverskille tussen die verskillende geslagte - die mannetjies swart en die wyfies vaalbruin. Die patroon is normaalweg dat die mannetjie helderder kleure as die wyfies het. Soms keer die patroon om, soos byvoorbeeld by die Kopereend waar die mannetjie valer en minder aantreklik is en die wyfie die helder wit kop vertoon.
By roofvoëls is dit weer algemeen dat die wyfies heelwat groter en swaarder as die mannetjies kan wees. Op grond van liggaamsgrootte en massa kan die verskillende geslagte van mekaar onderskei word.
Kleiner voëls vertoon meestal weinig uiterlike eienskappe waarmee die verskillende geslagte van mekaar onderskei kan word. Daar is sulke klein verskille tussen die mannetjies en wyfies van byvoorbeeld koesters, lewerike, dat 'n mens nie sommer die geslag van die voël op uiterlike kenmerke kan bepaal nie.
By visse
[wysig | wysig bron]
Dieselfde kleurverskille kom ook by baie visse voor. Manlike guppies is byvoorbeeld ook kleurryk en die wyfies meestal grys. Wyfies verkies helderkleurige bo valer mannetjies.
By sommige visse is daar ook ’n groot verskil in die grootte van die twee geslagte. ’n Voorbeeld is Lamprologus callipterus, waar die mannetjies tot 60 keer so groot soos die wyfies kan wees. Daar word geglo die mannetjies is so groot omdat hulle die leë skulpe versamel en verdedig waarin die wyfies broei.[7] Die wyfies is klein sodat hulle in die skulpe kan pas.
In visse waar een dominante mannetjie met ’n klomp wyfies paar, speel grootte ook ’n belangrike rol.[8] Wanneer daar ’n gebrek aan ’n dominante mannetjie in die sosiale hiërargie is, kan ’n wyfie in ’n mannetjie verander. Dit is onseker of wyfies skielik groter word wanneer hulle van geslag verander en of wyfies wat groter is, eerder van geslag sal verander as ’n klein wyfie.[9]
By plante
[wysig | wysig bron]Die meeste plante is hermafrodities, maar sowat 6% het manlike en vroulike weergawes.[10] By plante waar saad deur besoekers soos voëls oorgedra word, lyk hulle gewoonlik dieselfde sodat albei besoekers kan lok. Die orgidee Catasetum is ’n uitsondering. Manlike blomme dra hul stuifmeel met geweld oor aan die besoekende bye. Dié bye sal dan ander manlike orgideë vermy en eerder die vroulike blomme besoek, wat anders as die manlike weergawes lyk. So word kruisbestuiwing bevorder.[11]
Sommige plante soos sekere malvaspesies ondergaan ’n reeksdimorfie. Hulle kan hul helmknoppe ná ’n dag of twee afwerp wanneer daar nie meer stuifmeel aan is nie en van kleur verander terwyl die stamper ontwikkel. Diere wat stuifmeel oordra, is daarop ingesteld om te let op die presiese voorkoms en kleur van die blomme wat hulle besoek. Dit bespaar hulle energie en moeite, terwyl die blom ook daarby baat vind. Blomme kan ook wanneer hulle bestuif is, van kleur verander om besoekers weg te hou.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ A. Johnsen, K. Delhey, S. Andersson & B. Kempenaers (2003). "Plumage colour in nestling blue tits: sexual dichromatism, condition dependence and genetic effects" (PDF). Proceedings of the Royal Society B. 270 (1521): 1263–1270. doi:10.1098/rspb.2003.2375. JSTOR 3558810. PMC 1691364. PMID 12816639.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Bill Branch (1988). Bill Branch's Field Guide to the Snakes and Other Reptiles of Southern Africa. Cape Town: Struik. ISBN 978-0-86977-639-1.
- ↑ Andersson 1994
- ↑ Fritz Vollrath & Geoff A. Parker (1992). "Sexual dimorphism and distorted sex ratios in spiders". Nature. 360 (6400): 156–159. Bibcode:1992Natur.360..156V. doi:10.1038/360156a0.
- ↑ A. Jonathan Shaw (2000). "Population ecology, population genetics, and microevolution". Bryophyte Biology. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 379–380. ISBN 978-0-521-66097-6.
{{cite book}}: Onbekende parameter|editors=geïgnoreer (hulp) - ↑ Schuster, Rudolf M. (1984). "Comparative Anatomy and Morphology of the Hepaticae". New Manual of Bryology. Vol. 2. Nichinan, Miyazaki, Japan: The Hattori botanical Laboratory. p. 891.
- ↑ Kazutaka Ota, Masanori Kohda & Tetsu Sato (2010). "Unusual allometry for sexual size dimorphism in a cichlid where males are extremely larger than females". Journal of Biosciences. 35 (2): 257–265. doi:10.1007/s12038-010-0030-6.
- ↑ Robert R. Warner (1998). "Sex change and the size-advantage model". Trends in Ecology and Evolution. 3 (6): 133–136. doi:10.1016/0169-5347(88)90176-0. PMID 21227182.
- ↑ S. Adams & A. J. Williams (2001). "A preliminary test of the transitional growth spurt hypothesis using the protogynous coral trout Plectropomus maculatus". Journal of Fish Biology. 59 (1): 183–185. doi:10.1111/j.1095-8649.2001.tb02350.x.
- ↑ Renner, Susanne; Ricklefs, Robert E. (1995). "Dioecy and its correlates in the flowering plants". Americal Journal of Botany. 82 (5): 596–606.
- ↑ Romero, Gustavo; Nelson, Craig E. (1986). "Sexual Dimorphism in Catasetum Orchids: Forcible Pollen Emplacement and Male Flower Competition". Science. 232 (4757): 1538–1540. Bibcode:1986Sci...232.1538R. doi:10.1126/science.232.4757.1538.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Geslagsdimorfie.
