Gaan na inhoud

Kraanvoël

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Kraanvoëls
Grus antigone antigone
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:
Eukaryota
Koninkryk:
Animalia
Filum:
Chordata
Klas:
Aves
Orde:
Gruiformes
Familie:
Gruidae

Genera
Sien teks

Die kraanvoël is 'n sierlike en statige voël en groter familielid van die korhaan en riethaan in die Gruidae familie. Hulle word gewoonlik in die Karoo, Hoëveld, Transkei en KwaZulu-Natal aangetref. Alle kraanvoëls het vere wat aan albei kante van hulle sterte oorhang en is lief om te pronk en merkwaardige danspassies uit te voer, waarby soms meer as twee voëls betrek kan word. Hulle het lang pote en verskil van ooievaars deurdat hulle kort snawels het en boonop lawaaierig is. Hulle vlieg egter net soos ooievaars, met die kop en nek gestrek. Die bloukraanvoël word op die Hoëveld aangetref en kan maklik makgemaak word. Die pragtige mahem met swark kop, goue kuif en rooi of goue stert, is 'n kuddevoël van die vleie van Natal en Zoeloeland.

Kraanvoëls (familie Gruidae) is groot, slanke voëls wat soos ooievaars lyk. Hulle is bekend vir hul danse, waarop talle primitiewe volke se stamdanse gebaseer is. Kraanvoëls kom in die Noordelike Halfrond en in Afrika en Australië voor, maar die voortbestaan van 6 van die 14 spesies word ernstig bedreig omdat die voëls in die verlede blindelings gejag is. Die bloukraanvoël (Anthropoides paradisea) is Suid-Afrika se nasionale voël en is ook op die 5c-stuk afgebeeld. Kraanvoëls (familie Gruidae) is baie groot voëls wat in verskeie opsigte met ooievaars en reiers ooreenkom, hoewel hulle nie aan mekaar verwant is nie. Die meeste kraanvoëls is swart, grys en wit en enkele spesies het rooi vlekke aan die kop. Hul pote, nekke en vlerke is lank, terwyl die snawels oor die algemeen kort is. Sommige spesies het lang sterte en ander kortes. Net soos reiers vlieg kraanvoëls ook met kragtige, stadige bewegings, maar hulle strek hul nekke en pote ver uit. 'n Merkwaardige eienskap van kraanvoëls is die verlengde lugpyp soms tot 1,5 m lank - wat deels opgerol in die borsbeen lê. Dit is hierdie orgaan wat die voëls in staat stel om die geluid, wat soos trompetgeskal klink, te maak.

Leefwyse

[wysig | wysig bron]

Kraanvoëls verkies moerasagtige gebiede en oop grasveld naby water, maar sommige spesies word ook in baie droë streke aangetref. Die spesies uit die noordelike lugstreke trek tydens die herfs na suideliker gebiede, waar hulle oorwinter. Hulle vlieg in ʼn duidelike V-formasie of in 'n reguit lyn en doen op pad na hul bestemming altyd dieselfde plekke aan om te rus en te eet. Hul voedsel bestaan uit plantdele en klein diertjies soos slakke, insekte en wurms. Kraanvoëls is bekend vir hul indrukwekkende danse, wat nie uitsluitlik deel is van die paringspel nie. Die mannetjies, wyfies en jong diere vertoon die gedrag die hele jaar deur, hoewel daar tydens die broeityd meer gedans word as andersins. Tydens die dans trippel die voëls met halfuitgespreide vlerke en swaaiende lywe om mekaar heen, spring en vlieg tot 5 m hoog op en daal dan stadig neer terwyl hulle voortdurend en luid roep. Baie primitiewe volke het hul stamdanse op die kraanvoëls se dansbewegings gebaseer. Kraanvoëls se neste bestaan meestal uit 'n hopie plantmateriaal wat tussen riete of lang gras versteek is. Die 2 eiers wat gelê word, word deur die mannetjie en wyfie uitgebroei en die kuikens verlaat die nes onmiddellik nadat hulle uitgebroei is. Hulle kan dadelik loop en dikwels ook al swem.

Spesies

[wysig | wysig bron]

Die familie van die kraanvoëls (Gruidae) word in 2 subfamilies ingedeel, naamlik Gruinae (egter kraanvoëls) en Balearicinae (kroonkraanvoëls). In Suid-Afrika word 3 spesies aangetref, onder meer die bloukraanvoël (Anthropoides paradisea). Dit is Suid-Afrika se nasionale voël en is ook op die 5c-stuk afgebeeld. Uitsonderlik van die voël is dat hy tydens sy ververing (wat een keer elke 2 jaar plaasvind) al sy vlugvere tegelykertyd verloor en dus nie kan vlieg nie.

Die verskynsel word wel by waterdiere aangetref, maar is ongewoon vir landlewende voëls wat op hul vlerke moet staatmaak om op die vlug te slaan. Die algemene kleur van die bloukraanvoël is 'n ligte blougrys. ʼn Skaars en sku spesie is die lelkraanvoël (Grus carunculatus), wat maklik aan die 2 wit lelle herken kan word. In Suider-Afrika word die kroonkraan voëls deur die mahem (Balearica pavonina) verteenwoordig.

Die naam is afgelei van die voel se roepgeluid. Hy het 'n opvallende kuit van lang, geel borselhare wat orent staan. Die bekendste kraanvoël in Europa is die gewone kraanvoël (Grus grus), wat in baie lande by wet beskerm word. In Amerika kom die Kanadese kraanvoël (Grus canadensis) voor, wat 'n kenmerkende bol-stertjie het, terwyl die wit trompetkraanvoël (Grus americana) van Noord-Amerika tot op 'n vyftigtal na uitgesterf het. Baie moeite word gedoen om die voel se voortbestaan te verseker. Nou aan hom verwant, is die wit kraanvoël (Grus leucogeranus), wat nog op 3 plekke in Siberië aangetref word.

Sy getalle, sowel as die van die monnikskraanvoël (Grus monacha) en die witnekkraanvoël (Grus vipio), wat in die Amoergebied broei, neem jaarliks af. Die sierlike Chinese kraanvoël (Grus japonensis) was vroeër blykbaar baie volop en het ʼn belangrike rol gespeel in die Japanse literatuur en beeldende kunste. In die Zen-Boeddhisme is hy die simbool van ewige lewe en jag op hom was verbode.

Slegs die keiser het die reg gehad om die Chinese kraanvoël dood te maak. Nadat die Boeddhisme nie meer die staatsgodsdiens was nie, is daar egter kwaai jag op hom gemaak en in Japan is die spesie heeltemal uitgeroei. Danksy beskermende maatreëls kom daar nou weer enkele tientalle op Hokkaido voor en enkeles broei ook weer in China en Japan. Die swartnekkraanvoël (Grus nigricolfis) broei in Tibet en is ook baie skaars. In Indië kom die groot saruskraanvoël (Grus antigone) voor wat rooi vlekke aan die kop het.

Die Australiese kraanvoël (Grus rubicunda) is veral bekend vanweë die groepsdans wat die voëls in rye van 30 uitvoer. Die inheemse bevolking, die Aborigines, het hul inwydingseremonies op die dans gebaseer.

Bedreiging

[wysig | wysig bron]

Die voortbestaan van 6 van die 14 kraanvoëlspesies word tans bedreig. Dit is deels te wyte aan jag, maar die ontwatering, ontginning en die ontsluiting van hul broeigebiede dra ook baie daartoe by. Hul verspreidingsgebiede oorvleuel ook toenemend met landbou, sodat spesiale maatreëls en monitering in werking gestel moet word.[1] Kraanvoëls is baie gebonde aan 'n spesifieke broeiplek en vestig hulle nie maklik elders nie. In baie lande, onder meer Suid- Afrika, word kraanvoëls beskerm en dit is blykbaar moontlik om hulle in gevangenskap te teel. In die sewentigerjare is 'n projek begin om die trompetkraanvoëls se getalle te vermeerder deur uit elke nes een van die 2 eiers te verwyder en hulle by spesiale teelstasies kunsmatig uit te broei.

Dieet

[wysig | wysig bron]

Kraanvoëls lewe van akkedisse, insekte, wortels of graan.

Genera

[wysig | wysig bron]

Kraanvoëls wat in Suid-Afrika voorkom

[wysig | wysig bron]

Kraanvoëls wat in ander wêrelddele voorkom

[wysig | wysig bron]
Balearica regulorum

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Austin, Jane E., Morrison, Kerryn L., and Harris, James T., red. 2018. Cranes and Agriculture: A Global Guide for Sharing the Landscape. Baraboo, Wisconsin, USA: International Crane Foundation.

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band
  • Newman se Voëls van Suider-Afrika ISBN 1-86872-982-6
  • Rosenthal, Eric (red.). Ensiklopedie van Suidelike Afrika. Londen en New York: Frederick Warne & Kie Bpk.

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Kraanvoël&oldid=2702314"