Metaal
'n Metaal is 'n materiaal wat, as dit vars voorberei, gepoleer of gebreek is, 'n glansryke voorkoms het. Dit is 'n goeie geleier van elektrisiteit en hitte. Metale is gewoonlik smeebaar (dit kan in dun velle gehamer word) of rekbaar (kan in drade getrek word). 'n Metaal kan 'n chemiese element soos yster wees; 'n legering soos vlekvrye staal; of 'n molekulêre verbinding soos polimeer swawelnitrid.
In die vorm van 'n chemiese element, kom dit voor uit een van die volgende reekse in die periodieke tabel van die elemente:
In die periodieke tabel bevind hierdie element hulself links van die semi-metale, of metalloïde. Die metalloïde is op 'n diagonale geleë, van boor (B) tot polonium (Po).
Enkele algemeen bekende metaalsoorte is: yster, aluminium, koper, chroom, nikkel, lood, sink, tin, goud en silwer.
Eienskappe van metale
Chemiese eienskappe
Die belangrikste kenmerk van metale is hul klein elektronegatiwiteit. As gevolg van hierdie klein elektronegatiwiteitswaardes bind hul elektrone nie sterk aan die kern nie, en vorm gevolglik maklik positiefgelaaide ione en kan hulle met stowwe reageer wat negatiefgelaaide ione vorm, wat 'n sout as produk tot gevolg het.
Die meeste metale is chemies stabiel. Metale uit die reekse van die alkalimetale (byvoorbeeld natrium) en aardalkalimetale (byvoorbeeld magnesium) is egter heel reaktief.
Hoe edeliker 'n metaal is, hoe moeiliker reageer dit. Metale wat nie met suurstof en water reageer nie, en dus geen korrosie vertoon nie, noem mens "edel". "Onedele metale" vertoon wel korrosie. Daar bestaan ook metale wat erg gemaklik met water reageer; hierdie heet die "erg onedele metale" (byvoorbeeld natrium en kalium).
Die edelmetale, byvoorbeeld goud, silwer en platinum, is chemies inert. Hulle reageer nie geredelik met ander stowwe nie.
Fisiese eienskappe
Metale besit 'n aantal kenmerkende fisiese eienskappe:
- Hulle het meestal 'n glimmende uiterlike voorkoms.
- Hulle is swaar (het 'n hoë digtheid).
- Hulle het 'n hoë smeebaarheid.
- Hulle het meestal 'n hoë smeltpunt (met uitsondering van kwik (Hg) is alle metale vaste stowwe by standaardtemperatuur en -druk (STD).
- Hulle is goeie geleiers van hitte en elektrisiteit.
Hierdie eienskappe is hoofsaaklik as gevolg van die losse binding van die buitenste elektronskil van die metale sodat in die praktyk die metaal se atome ingebed is in een gemeenskaplike elektronwolk.
Yster, nikkel en enkele andere metale en allooie kan magneties gemaak word. Sien hiervoor ferromagnetisme.
Legerings
'n Legering is 'n mengsel van metale. 'n Legering kan ook nie-metale bevat. Legerings word vervaardig om aan metale die gewenste eienskappe, soos hardheid en smeebaarheid te verskaf. In die bronstydperk (± 2000 – 1000 v.C..) het mense reeds geweet hoe om van koper 'n allooi te maak wat makliker bewerk kon word, deur tin daarby te voeg. Hierdie allooi staan bekend as brons.
Produksie van metaal
Metale word in die natuur selde in suiwer vorm gevind. Metale word gedelf in die vorm van erts, wat vervolgens in suiwer metaalvorm omgesit word. Voorbeelde hiervan is die ontginning van gietyster uit ystererts deur middel van hoogoonde of die elektrochemiese omsetting van bauxiet in aluminium.
Ferro en nie-ferro
In die metaalhandel word daar 'n onderskeid getref tussen ferrometale (yster en legerings gebaseer op yster, soos staal) en nie-ferrometale (byvoorbeeld aluminium en koper).
Toepassings
Metale het heel baie toepassings. Vir meer inligting, sien die artikels oor die afsonderlike metale. Die volgende opsomming dien slegs om 'n indruk te gee van die veelsydigheid van metale. Metale word toegepas in:
- Konstruksies, masjinerie en vervoermiddels.
- Verpakkingsmateriaal soos blik vir bewaring, drank en verf.
- Elektriese verbindings (koperdraad).
- Kwikbarometers en termometers.
- Magnete.
- Pigmente (lood, kadmium).
- Ballas in die kiel van skepe, of as kontragewig.
- Projektiele en slagwapens.
- Kunsvoorwerpe.
- Belegging (edelmetale) en betaalmiddel.
- Geneesmiddel (litium).
- Vergifting (arseen).
Sien ook
- Metaalkunde
- Metallurgie
- Staal
- Swaarmetaal
- Metal, 'n musiekgenre
Eksterne skakels
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Metaal.
 |
Sien metaal in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
