Wys bron van Marokko

{{Inligtingskas Land
|noem_naam               = Koninkryk Marokko
|volle_naam              = <small>المملكة المغربية ([[Arabies]])<br />ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ ([[Berbertale|Berbers]])</small>
|algemene_naam           = Marokko
|beeld_vlag              = Flag of Morocco.svg
|beeld_wapen             = Coat of arms of Morocco.svg
|simbool_tipe            = Wapen
|beeld_kaart             = Location Morocco AU Africa.svg
|leuse                   = الله، الوطن، الملك <small>(Arabies)</small><br />''Allāh, al-Waṭan, al-Malik''<br />ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ <small>(Berbers)</small><br />''Akush, Amur, Agllid''<br /><small>''([[Afrikaans]]: "God, Vaderland, Koning")''</small>
|volkslied               = النشيد الوطني المغربي <small>(Arabies)</small><br />ⵉⵣⵍⵉ ⴰⵏⴰⵎⵓⵔ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ <small>(Berbers)</small><br /><small>''(Arabies vir: "Cherifiese volkslied")''</small><br /><center>[[Lêer:National Anthem of Morocco.ogg]]</center>
|amptelike_tale          = [[Arabies]] en [[Berbertale|Berbers]]
|hoofstad                = [[Rabat]]
{{Koördinate|34|02|N|6|51|W}}
|latd                    = 34
|latm                    = 02
|latNS                   = N
|longd                   = 6
|longm                   = 51
|longEW                  = W
|grootste_stad           = [[Casablanca]]
{{Koördinate|33|32|N|7|35|W}}
|regeringsvorm           = Unitêre parlementêre<br />[[grondwetlike monargie]]<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/2298ADD6-703C-471E-B924-A5E4F396FEA2/0/Texteint%C3%A9gralduprojetdenouvelleConstitution.pdf |title=Constitution of the Kingdom of Morocco, I-1 |format=PDF |accessdate=9 Januarie 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120518075239/https://www.maroc.ma/NR/rdonlyres/2298ADD6-703C-471E-B924-A5E4F396FEA2/0/Texteint%C3%A9gralduprojetdenouvelleConstitution.pdf |archive-date=18 Mei 2012 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref>
|leiertitels             = <br />• [[Monarg]]<br />• [[Eerste minister]]
|leiername               = [[Mohammed VI van Marokko|Mohammed VI]]<br />[[Aziz Akhannouch]]
|oppervlak_rang          = 57<sup>ste</sup> of 39<sup>ste</sup>
|oppervlak_grootte       = 
|oppervlak               = 446&nbsp;550 of 710&nbsp;850
|oppervlakmi²            = 172&nbsp;410 of 274&nbsp;460
|persent_water           = 0,056
|bevolking_skatting      = 37&nbsp;112&nbsp;080<ref>{{en}} {{cite web |url=https://knoema.com/atlas/Morocco/Population |title=Morocco Population, 1960–2019 – knoema.com |year=2019 |publisher=Knoema |accessdate=2 April 2020}}</ref>
|bevolking_skatting_jaar = 2020
|bevolking_rang          = 39<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus        = 33&nbsp;848&nbsp;242<ref>{{fr}} {{cite web |url=https://rgphentableaux.hcp.ma/ |title=RGBH 2014 |year=2014 |publisher=Haut Commissariat au Plan (HCP) |accessdate=30 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200509042714/https://rgphentableaux.hcp.ma/ |archive-date=9 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
|bevolking_sensus_jaar   = 2014
|bevolkingsdigtheid      = 50,0
|bevolkingsdigtheidmi²   = 129,5
|bevolkingsdigtheidrang  = 122<sup>ste</sup>
|BBP_PPP                 = $291,495&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April/weo-report?c=686,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Morocco |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=April 2021 |accessdate=11 Oktober 2021}}</ref>
|BBP_PPP_rang            = 
|BBP_PPP_jaar            = 2021
|BBP_PPP_per_kapita      = $8&nbsp;027<ref name="imf2" />
|BBP_PPP_per_kapita_rang = 
|BBP                     = $124,003&nbsp;miljard<ref name="imf2" />
|BBP_rang                = 
|BBP_jaar                = 2021
|BBP_per_kapita          = $3&nbsp;415<ref name="imf2" />
|BBP_per_kapita_rang     = 
|onafhanklikheidstipe    = Vorming
|onafhanklikheidsgebeure = • Idrisid-dinaste <small>(stigting)</small><br />• Alaouite-dinaste <small>(hede)</small><br />• Protektoraat gestig<br />• Protektoraat afgeskaf
|onafhanklikheidsdatums  = <br /><br />[[788]]<br />[[1631]]<br />[[30 Maart]] [[1912]]<br />[[7 April]] [[1956]]
|MOI                     = {{wins}} 0,686<ref>{{en}} {{cite web |url=https://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |title=Human Development Report 2020 |publisher=United Nations Development Programme |date=2020 |accessdate=11 Oktober 2021}}</ref>
|MOI_rang                = 121<sup>ste</sup>
|MOI_jaar                = 2019
|MOI_kategorie           = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini                    = 39,5<ref>{{en}} {{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=MA |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=11 Oktober 2021}}</ref>
|Gini_rang               = 
|Gini_jaar               = 2013
|Gini_kategorie          = {{kleur|#fc0|medium}}
|geldeenheid             = [[Marokkaanse dirham|Dirham]]
|geldeenheid_kode        = MAD
|land_kode               = MA
|tydsone                 = [[Wes-Afrika Tyd|WAT]]
|utc_afwyking            = [[UTC+01:00|+1]]
|tydsone_somer           = WAST
|utc_afwyking_DST        = [[UTC+01:00|+1]]
|internet_domein         = [[.ma]]
|skakelkode              = 212
|voetskrif               = 
}}

'''Marokko''' ([[Arabies]]: المغرب, ''al-maġhrib'', letterlik "plek waar die son sak", "plek van sononder" of "die weste"; [[Berbertale|Berbers]]: ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, ''lmeɣrib''; [[Frans]]: ''Maroc''), amptelik die '''Koninkryk Marokko''' (Arabies: المملكة المغربية, ''al-mamlakah al-maghribiyah'', letterlik "die westelike Koninkryk"; Berbers: ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ, ''tageldit n lmaɣrib''; Frans: ''Royaume du Maroc''), is 'n [[land]] in [[Noord-Afrika|Noordwes-Afrika]]. Dit het 'n lang kuslyn aan die [[Atlantiese Oseaan]] wat verby die [[Straat van Gibraltar]] strek tot in die [[Middellandse See]]. Die land grens aan [[Algerië]] in die ooste. Die suidgrens met [[Wes-Sahara]] en [[Mauritanië]] is omstrede. Die [[Spanje|Spaanse]] [[Enklawe|eksklawes]] [[Ceuta]] en [[Melilla]] word ook deur Marokko opgeëis.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627 |title=Ceuta, Melilla profile |publisher=[[BBC]] |date=2018 |accessdate=30 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200519055108/https://www.bbc.com/news/world-africa-14114627 |archive-date=19 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

[[Lêer:Satellite image of Morocco in January 2002.jpg|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Marokko]]
[[Lêer:Marokkokaart.png|duimnael|links|Kaart van Marokko. Die kaart sluit nie Marokko se aanspraak op [[Wes-Sahara]] in nie. Kaarte uit Marokko wys Wes-Sahara as deel van Marokko]]
[[Lêer:Morocco Topography.png|duimnael|links|Topografiese kaart van Marokko]]
Wes-Sahara is grotendeels onder die gesag van Marokko, die gebiede wat nie deur Marokko beset word nie, vorm deel van die [[Arabiese Demokratiese Republiek Sahara]] wat deur die Polisario gelei word. Weens die konflik om Wes-Sahara het Marokko op 12 November 1984 van die [[Organisasie vir Afrika-eenheid]] onttrek en daarmee die enigste land van Afrika geword wat nie 'n lidland van die [[Afrika-unie]] was nie. In 1987 het Marokko vir lidmaatskap by die Europese Gemeenskap, die voorganger van die huidige [[Europese Unie]], gevra, maar is weens sy ligging in Afrika afgewys. Op 30 Januarie 2017 het Marokko ondanks die Wes-Sahara-konflik 'n lid van die AU geword.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/news/world-africa-38795676 |title=Morocco to rejoin African Union despite Western Sahara dispute |publisher=[[BBC]] |date=30 Januarie 2017 |accessdate=30 Oktober 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200518142432/https://www.bbc.com/news/world-africa-38795676 |archive-date=18 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

Marokko het 'n oppervlakte van 446&nbsp;550 (sonder Wes-Sahara) of 710&nbsp;850 (met Wes-Sahara) en 'n bevolking van 33&nbsp;250&nbsp;000 in 2014 gehad. Die hoofstad is [[Rabat]] en die grootste stad is [[Casablanca]]. Ander groot stede sluit in [[Fes]], [[Marrakesj]] en [[Tangier]]. Marokko se sentrale streek word deur die [[Atlasgebergte]] beheer.

== Algemene gegewens ==
[[Lêer:Tasgiwin n Murakuc - Regions of Morocco.png|duimnael|links|Die 12 amptelike administratiewe streke van Marokko, insluitende die omstrede [[Wes-Sahara]]]]
Die Koninkryk Marokko is die westelikste staat in [[Noord-Afrika]] en word daarom deur die [[Arabiere]] ''Djezirat Al Maghrib'' ("Eiland van die Weste") of ''Al Maghrib Al Aqsa'' ("Uiterste Weste") genoem.

In die noorde het die land 'n uitgestrekte kusgebied aan die Middellandse See en die Atlantiese Oseaan. Die grens van Marokko met Algerië in die suide lê in die woestyngebied van die Sahara. Grensafbakeninge word nie baie noukeurig gehandhaaf nie en gevolglik is die presiese oppervlakte van die staat nie bekend nie; amptelik word dit egter aangegee as 446&nbsp;550&nbsp;km².

Skermutselings tussen Marokko en Algerië is in 1963 gestaak, maar die grenskwessie word steeds betwis. Die vroeëre Spaanse provinsies [[Ifni]] en [[Tarfaja]] ('n noordelike provinsie van die voormalige Spaans-Wes-Afrika) in die suidweste van Marokko is by die amptelike oppervlaktebepaling ingesluit, maar nie die byna twee derdes van Spaans-Sahara wat Marokko op 14 April 1976 in besit geneem het nie.

Die oorblywende deel is ingevolge 'n ooreenkoms aan Mauritanië afgestaan. Langs die Middellandse See-kus besit Spanje nog 5 enklaves: die [[Chafarina-eilande]] aan die monding van die [[Moeloejarivier]]; [[Melilla]], ’n ysterertshawe; [[Ceuta]], 'n militêre pos; [[Al Hoceima]], en 35&nbsp;km verder wes, Penón de Vélez de la Gomera.

== Atlasgebergte ==
[[Lêer:Atlas Mountains snow cover.jpg|duimnael|links|Toubkal, die hoogste bergspits van Noordwes-Afrika met 'n hoogte van 4&nbsp;167&nbsp;m (13&nbsp;671&nbsp;vt)]]
[[Lêer:Chauen.jpg|duimnael|links|Rif-gebergtes in noordelike Marokko]]
[[Lêer:Panorama Djebel el Kest.jpg|duimnael|links|'n Gedeelte van die Anti-Atlas naby Tafraout]]
Die landskap van Marokko word oorheers deur die hoogste gedeelte van die Atlasgebergte, wat oor die hele Noordwes-Afrika uitgestrek is. In Marokko bestaan die Atlasgebergte uit vier bergkettings wat gedeeltelik omring en ook geskei word deur lae vlaktes. Die bergkettings is die [[Rif (Atlasgebergte)|Rifgebergte]], die Middel-Atlas, die Hoë Atlas en die Anti-Atlas.

In die gebied van die voormalige Spaanse protektoraat in die noorde van Marokko word die Rif-Atlas of Rifgebergte gevorm deur 'n digte reeks berge. Die berge is gemiddeld 2500&nbsp;m hoog en strek van die Rots van Gibraltar aan die Middellandse See tot in die Moeloeja-vallei.

Hierdie berge, wat hoofsaaklik uit [[Kalksteen|kalk-]] en [[sandsteen]] bestaan, is moeilik oorkombaar en vorm 'n versperring in die verbindinge tussen oos en wes. Die Middel-Atlasgebergte lê reg suid van die Rif, waar dit deur die Taza-pas geskei word. Die nou Taza-pas is die enigste maklike verbinding tussen die weste van Algerië en die deel van Marokko wat aan die Atlantiese Oseaan geleë is.

Hoewel die bergreeks nie juis hoër as gemiddeld 1&nbsp;500&nbsp;m is nie, bereik die Middel-Atlas in die Djabal Boe Nasr of Djabal Boe Iblane, wat uit die Taza-vlakte stu, 'n hoogte van sowat 3&nbsp;200&nbsp;m. Die gebergte word ingesluit deur die stroomgebied van Marokko se belangrikste riviere, naamlik die Oem Al Rbia, die Boe Regreg en die Seboe.

Die Seboe vloei in die weste in die Atlantiese Oseaan in, terwyl die Moeloeja in die noordooste in die Middellandse See uitmond. 'n Groot deel van die Middel-Atlas bestaan uit 'n kalksteenvlakte, wat deur die riviere in ravyne verdeel word. Hier en daar is kraters van vulkane wat nog aktief is. Die ketting van die Middel-Atlas loop oor in die Hoe Atlas, waarvan die pieke tot 4&nbsp;000&nbsp;m hoog en in die [[winter]] met [[sneeu]] bedek is.

Hierdie bergkettings loop van suidwes na noordoos en styg vanuit die Atlantiese Oseaan in die noorde en die Sahara in die suide steil omhoog. In die noorde is die berghellings deur woude en ander gewasse bedek, terwyl die suide feitlik net kaal rotse vertoon. In die ooste neem die Hoe Atlas in hoogte af en loop dit oor in die Sahara-Atlas, wat oor die hele Algerië uitgestrek is.

Daar is geen maklike begaanbare paaie deur die Hoë Atlas nie, maar 'n aantal bergpaaie maak die goedereverkeer per pakdier tussen die gebied rondom die Atlantiese Oseaan en die Sahara moontlik. In die suidweste gaan die Hoe Atlas oor in die Anti-Atlas. Hierdie gebergte is die laagste en word deur 'n massa vulkaniese lawa van die suidelike rand van die Hoë Atlas geskei. Deur hierdie gebied vloei die rivier Soes, wat wes van Agadir in die vlakte met dieselfde naam in die Atlantiese Oseaan uitmond.

== Klimaat ==
[[Lêer:Morocco Köppen.svg|duimnael|Klimaatsones in Marokko volgens die [[Köppen-klimaatklassifikasie]]]]
Groot dele van Noord- en Sentraal-Marokko het 'n Middellandse See-klimaat: warm, vogtige winters en baie warm, droë [[somers]]. Langs die Atlantiese Oseaan is die temperature ietwat laer vanweë die relatief koue [[Kanariese Seestroom]].

In die gebied van die [[Rif (Atlasgebergte)|Rif-Atlas]] en in die noordelike gedeelte van die [[Middel-Atlas]] is die jaarlikse neerslag meer as 750&nbsp;mm en die somerdroogte duur hier nie langer as drie maande nie. In die res van die Middel-Atlas, in die Hoë Atlas en in die noordelike deel van die vlakte wissel die jaarlikse [[reën]]val tussen 380 en 750&nbsp;mm. Die somerdroogte duur hier minstens vier maande.

Gedurende die somermaande waai daar vanuit die Sahara ’n besonder droë, warm wind, die [[sirokko]], oor die berge na die vlakte. Die suidelike deel van die vlakte en die Anti-Atlas is droog en onvrugbaar, en die jaarlikse reënval is hier tussen 200 en 400&nbsp;mm.

== Riviere wat in die sand verdwyn ==
[[Lêer:Desembocadura del río Sebú.jpg|duimnael|Monding van die Sebou-rivier in die Atlantiese Oseaan]]
[[Lêer:Oum Er R'bia.jpg|duimnael|Die Oum er Rbia-rivier]]
Die kusstreke van Marokko kry hul meeste reën in die [[winter]] en die hoë berge kry dan [[sneeu]]. Die totale jaarlikse [[reën]]val is egter baie laag, nl. gemiddeld 230&nbsp;mm, sodat die riviere net vir kort rukkies vloei. Die smeltende sneeu verskaf die meeste water aan die riviere wat van die Atlasgebergte na die Atlantiese Oseaan afloop en besproeiingsboerdery kan op die kusvlaktes beoefen word.

Die belangrikste rivier, hoewel nie die langste nie, is die Sebou, wat ook water van fonteine ontvang sodat dit standhoudend is. Naby die mond van die rivier is die groot hawe Mina Hassan Tani (vroeër Port Lyautey). Die 550&nbsp;km lange Oum er Rbia is die langste rivier wat in die Atlantiese Oseaan uitmond.

Die langste rivier wat in die Middellandse See uitmond, is die [[Moulouya]] (515&nbsp;km). Die oostelike deel van die land is 'n droë woestyn en van die vier riviere wat van die hoe berge suidwaarts na die Sahara vloei, verdwyn drie heeltemal omdat die droë sand die water absorbeer en omdat baie van die water net eenvoudig deur die hitte verdamp word. Die ondergrondse water word egter deur die “verdwynende" riviere aangevul, sodat heelwat produkte rondom oases gekweek kan word.

== Visryke see en vrugbare plato ==
Die see rondom Marokko is baie ryk aan [[vis]] – onder meer [[sardyn]]e, [[ansjovis]], [[tongvis]], [[Kreef|krewe]], [[oester]]s en [[tuna]]s – en Safi is die belangrikste vishawe. Die kusvlakte is gelyk en sanderig, en die kusstreke is vrugbaar. In die weste, tussen die Atlasgebergte en die see, is 'n groot, uitgestrekte plato, die Meseta, wat uiters vrugbaar is.

Die land styg vinnig van die see na die platorand, wat tussen 150 en 180&nbsp;m hoog is, en daarvandaan styg die plato tot 'n hoogte van tussen 250 en 600&nbsp;m. Die meeste van Marokko se belangrikste dorpe en stede, bv. [[Rabat]] (die hoofstad), [[Casablanca]] (die grootste hawe en belangrikste stad), Fez, Meknès, Mina Hassan Tani, El Jadida, Assaouira, [[Agadir]] en [[Marrakesj]] is of op hierdie plato of aan die Atlantiese kus geleë.

== Sosiale gegewens ==
[[Lêer:Fes (5364214781).jpg|duimnael|Die historiese binnestad van Fes]]
[[Lêer:Kasbahs in Aït Benhaddou.JPG|duimnael|Die Kasbah van Aït Benhaddou, gebou deur die Berbers vanaf die 14de eeu]]
In die vroeë tagtigerjare het Marokko na raming meer as 19 miljoen inwoners gehad, van wie sowat 1% [[Franse]], [[Spanjaarde]], Marokkaanse [[Jode]] en ander immigrante was. Na onafhanklikwording in 1956 het hulle getalle baie afgeneem. Volgens afkoms en taalgebruik kan die res van die bevolking soos volg ingedeel word:
* Marokkane met Arabiese voorouers;
* Marokkane van gemengde Berber-Arabiese herkoms;
* Berbers wat net Arabies praat;
* [[Berbers]] wat 'n Berbertaal praat.

Meer as 35% van die totale bevolking behoort tot die oorspronklike nie-Arabiese bevolkingsgroep van Noord-Afrika, die Berbers). Vanweë die volksverhuisings van die platte land na die stede en die uitbreiding van die onderwys op die platteland self, is die Arabisering van die groep versnel.

Hulle was oor die hele Marokko versprei in tientalle stamme wat geen geskrewe taal geken het nie, hul eie gebruike en regte gehad het en 'n verskeidenheid van verskillende Berbertale gepraat het. Die proses van Arabisering het in die [[Middeleeue]] al begin, wat dit moeilik maak om te onderskei tussen Arabiere en Berbers. Die amptelike taal is Arabies, maar in die noorde word daar ook nog baie Frans en [[Spaans]] gepraat. In die stede, wat al sedert die 7de eeu deur 'n Arabiessprekende meerderheid bevolk word, is Arabies die omgangstaal.

=== Stede ===
Tussen 1925 en die vroeë tagtigerjare het die stedelike bevolking toegeneem van 10% van die totale bevolking tot meer as 35%. Die getal stede met meer as 25&nbsp;000 inwoners het van ag tot 20 toegeneem, en met verloop van tyd het elke stad sy eie karakter gekry.

[[Casablanca]] (met 'n bevolking van meer as drie miljoen), die voormalige hoofstad van die suide, het die grootste hawe van Marokko en is ook die grootste stad in die [[Maghreb Fes]] was altyd 'n religieuse en kuns-sentrum, terwyl [[Rabat]] (meer as 750&nbsp;000 inwoners), die huidige hoofstad en bestuursentrum van die land, saam met [[Tetuan]] bekend is om sy Andalusies-Moslemse kultuur. [[Marrakesj]] het 'n sterk Afrikakarakter en was veral bekend om sy eksotiese naglewe. Die mees Europese stad is Tangier, vroeër ’n vryhawe onder internasionale beheer wat in 1956 by Marokko ingeskakel is.

=== Onderwys ===
[[Lêer:Al Akhawayn Campus.jpg|duimnael|Al Akhawayn Universiteit in Ifrane]]
Na onafhanklikwording is Marokko deur groot [[onderwys]]probleme gekonfronteer. Die land het 'n dringende behoefte aan geskoolde arbeiders gehad en daar was 'n snel groeiende bevolking met baie analfabete (sowat 75% van die groep tussen 15 en 19 jaar). Verskillende onderwysstelsels is gelyktydig gebruik, onder meer 'n Franse, 'n Spaanse en 'n [[Islam]]itiese stelsel.

Ongeveer 'n vyfde van die Marokkaanse staatsbegroting in die sewentiger- en vroeë tagtigerjare is aan die onderwys bestee, waarvan ’n groot deel gebruik is vir die oprigting van universiteits- en akademiese geboue. In November 1963 is leerplig ingestel vir kinders tussen 7 en 13 jaar en in die meeste stede word die stelsel noulettend toegepas. Op die platteland het net die helfte van die leerpligtige kinders in die vroeë sewentigerjare egter skool bygewoon en in die vroeë tagtigerjare was hierdie toedrag van sake nog nie veel beter nie.

Die laer skole het Marokkaanse onderwysers, maar in die middelbare skole was minder as die helfte van die onderwysers Marokkaans; die meeste was Frans. Talle vakke in die middelbare skole word nog in [[Frans]] gedoseer, hoofsaaklik omdat daar nog nie goeie skoolhandboeke in [[Arabies]] in die betrokke vakke bestaan nie. Die sterk Arabiese karakter van die primêre onderwys en die neiging tot Arabiese onderwys in die middelbare skole dra by tot die Arabisering van die Berber-bevolking.

=== Kultuur ===
[[Lêer:Inside of a mosque in Fes (5364764412).jpg|duimnael|Die binnekant van 'n [[moskee]] in Fes]]
Vanweë die samesmelting van die Marokkaanse bevolking het daar op kulturele gebied ’n vermenging van kulture plaasgevind. Tog kan daar dikwels, onder meer in die [[godsdiens]]tige gebruike, kulturele eienskappe van ’n bepaalde bevolkingsgroep na vore kom. Hoewel die groot meerderheid van die bevolking [[Moslem]]s is (99% behoort tot Islam), word daar ook nog tradisionele godsdienste aangetref, veral op die platteland.

Die grootste tweetalige Marokkaanse dagblad het 'n sirkulasiesyfer van sowat 50&nbsp;000. Daar is verskeie Arabiese en Franse dagblaaie en tydskrifte, maar baie koerante ondervind probleme met amptelike sensuur. Soos in die meeste lande waar analfabetisme wydverspreid voorkom, is die [[radio]] en in mindere mate die [[televisie]] die belangrikste media.

=== Volksgesondheid en bestaansekerheid ===
Ongeveer 6% van die jaarlikse staatsbegroting word aan volksgesondheid bestee. Benewens 75 hospitale is daar ook gesondheidsentra oor die hele land versprei. Daar is egter 'n groot tekort aan dokters en verpleegpersoneel. Wat bestaansekerheid betref, trek veral die middelklasse (die amptenary in die stede) die meeste voordeel; arbeiders, die beoefenaars van vrye beroepe en [[landbou]]ers is van mediese versekering en kindertoelaes uitgesluit.

=== Regstelsel ===
Die Marokkaanse regstelsel berus by 'n Hoë Raad, die ''Madjlis Al Aala'', wat in 1957 tot stand gekom het en hom toelê op veral die interpretasie van wette. Daar is ook afsonderlike howe vir siviele sake, arbeidsake en [[korrupsie]] in die amptenary.

== Geskiedenis, politiek en bestuur ==
[[Lêer:Volubilis Longshot II.jpg|duimnael|Antieke Romeinse ruïnes in Volubilis]]
[[Lêer:Empire almohade.PNG|duimnael|Die Almohade-ryk op sy grootste, ca. 1212]]
In die 7de eeu n.C. het die Arabiere en Berbers 'n [[Moorse ryk]] tot stand gebring wat tot in [[Spanje]] en [[Portugal]] gestrek het. Die oorspronklike inwoners van Marokko was die Berbers, wat in aanraking gekom het met die [[Feniciërs]] (10de eeu v.C.), die [[Kartago|Kartage]] (6de tot 5de eeu v.C.), die [[Romeinse Ryk|Romeine]] (2de eeu v.C.) en die [[Vandale (volk)|Vandale]] (5de eeu n.C.).

Laasgenoemde het via Spanje 'n ryk in Noord-Afrika gestig. In die 11de eeu n.C. was die Almoravide (Al Moerabitoen = mense uit die ribaat), woestynnomades uit die ribaats (versterkte nedersettings), die heersers in die benedeloop van die [[Sénégalrivier]]. Hulle is teen die middel van die 12de eeu verdryf deur die Almohades, landbouers wat 'n sterk Islamitiese stempel op die gebied afgedruk het. Tussen die 13de en die 16de eeu is die More uit Spanje en Portugal verdryf en hulle moes ’n paar Afrika-kusstede afstaan.

In die volgende paar eeue het die gebied onder die heerskappy van die [[Turke]] gekom, wat die kus van Afrika gebruik het as basis vir seerowery. Die Franse bestuur aan die begin van die 20ste eeu het swak bestuur gelei tot 'n opstand deur stamme wat hulle wou losmaak van die sentrale gesag. Terselfdertyd het meningsverskille ontstaan tussen Europese state wat hulle belange in Marokko wou beveilig, en ingevolge 'n verdrag het Marokko in 1912 ’n Franse protektoraat geword. In dieselfde jaar het Spanje 'n kusstrook langs die Middellandse See bekom, hoewel die land steeds onder die bestuur van 'n sultan gebly het.

Verskeie opstande het voor die [[Tweede Wêreldoorlog]] in die gebied uitgebreek, maar dit is deur die Franse en die Spanjaarde onderdruk. In 1925 is Tangier onder internasionale bestuur geplaas en tien jaar later is die [[enklawe]] Ifni onder Spaanse bestuur geplaas. Die verslane rebelle het geprobeer om hervorminge onder die Franse bestuur te bewerkstellig, maar tydens die Tweede Wêreldoorlog het die Istiqlal onder leiding van die destydse sultan, Mohammed V (1911–1961), onafhanklikheid geëis. In 1953 is die sultan vanweë sy verbintenisse met die Istiqlal deur die Franse verban, 'n stap wat deur die Berberhoofde gesteun is. Die Franse het 'n pro-Franse sultan benoem, maar hy het in 1955 geabdikeer, en in 1956 het Frankryk onafhanklikheid aan Marokko verleen.

=== Koninkryk ===
Spanje het hom ook in dieselfde jaar aan die kusstreek langs die Middellandse See onttrek en ook Tangier is weer onder Marokkaanse gesag geplaas. Van die begin af het daar 'n magstryd tussen die politieke leiers van die Istiqlal en die koningsgesindes geheers. Hulle wou die mag van die koning (in 1956 het Mohammed V sy titel van sultan na koning verander) beperk, en die koning en sy aanhangers wou hê hy moes 'n meer aktiewe rol in die staatsbestel speel.

Die koning is beskou as 'n regstreekse afstammeling van die profeet [[Mohammed]] en daarom ook 'n imam, dit wil se geestelike leier van sy volk. Sedert 1961 is Marokko ’n Arabies-Moslemse monargie met erflike troonopvolging. Die [[grondwet]] laat min ruimte vir volksverteenwoordiging; die koning benoem die regering en is ook opperbevelhebber van die weermag. In 1961 het Hassan II (1929–1999) sy vader, Mohammed V, opgevolg, en die daaropvolgende tien jaar is gekenmerk deur sterk opposisie teen sy outoritêre bewind. Twee pogings om die bewind omver te werp – in 1965 en 1971 – asook ’n aanslag op die lewe van die koning het tot kwaai onderdrukking gelei. In die laat sewentigerjare was daar na raming tussen 10&nbsp;000 en 20&nbsp;000 politieke gevangenes in die land.

=== Politieke partye ===
[[Lêer:Parliament of morocco.jpg|duimnael|Die Parlementsgebou in Rabat]]
Vir die verkiesing van Mei 1963 vir die huis van afgevaardigdes is die koningsgesinde Front vir die Verdediging van Konstitusionele Instellings (FDIC) gestig. Die belangrikste opposisiepartye was 'n linkse afsplitsing van die konserwatiewe Istiqlal, die Union Nationale des Forces Populaires (UNFP), die Istiqlal self en 'n groep onafhanklikes. Die opposisiepartye het meer stemme as die FDIC behaal en Hasan het die leiers van die partye in hegtenis laat neem onder die voorwendsel dat hulle 'n staatsgreep beplan het.

In 1965 is die leier van die UNFP, Mahdi Ben Barka (1920–1965?), wat uit die land gevlug het, in [[Parys]] ontvoer en vermoedelik vermoor. Na studente en arbeideronrus in 1965 is 'n noodtoestand afgekondig en die koning het hom outokratiese magte toegeëien. Na 'n mislukte staatsgreep in 1971 het koning Hasan 'n nuwe grondwet afgekondig wat daarop gemik was om 'n republiek tot stand te bring.

Beloofde verkiesings is egter nooit gehou nie. In Februarie 1976 het Spanje, Marokko en Mauritanië 'n verdrag gesluit ingevolge waarvan die Spaanse Sahara verdeel is onder laasgenoemde twee state, wat die gebied grotendeels beset het. Die verdrag word betwis deur Algerië, wat meen dat die bevolking ([[Sahrawis]]) van die gebied self oor hul toekoms moet beslis. Algerië verleen steun aan een van die talle versetbewegings, naamlik die Polisariofront, wat streef na die stigting van 'n onafhanklike staat, [[Wes-Sahara]].

Die Polisariofront is in die vroeë tagtigerjare deur die OAE erken, wat in 1982 byna tot 'n skeuring in die organisasie gelei het. Uit protes teen die erkenning van die Polisariofront het soveel Afrikastate die OAE-beraad in [[Tripoli]] geboikot dat ’n kworum nie verkry kon word sodat die beraad gehou ken word nie.

== Kuns ==
[[Lêer:Musicians Jilala music in Morocco, 1900.png|duimnael|'n Groep Jilala-musici in 1900]]
[[Lêer:Moroccan frills.jpg|duimnael|'m Marokkaanse woonkamer]]
Uit die prehistoriese tyd het 'n aantal rotstekeninge (veral in Suid-Marokko) bewaar gebly met lewendige afbeeldings van diere en menslike figure. Romeinse oorblyfsels, veral [[argitektuur]] en [[mosaïek]]e, word nog by onder meer Chella (triomfboog), [[Ain Taoerit]] (die vesting van [[Claudius]]), Tangier (Romeinse naam Tingis), [[Tetuan]] en [[Larache]] aangetref. In die 8ste eeu is die land baie deur die Islamitiese kultuur beïnvloed. Die oudste [[moskee]] uit die middel van die 8ste eeu is in [[Fes]], byvoorbeeld die moskee van Ala Qarawijien.

Die koms van die Almoravide in die [[11de eeu]] het 'n vernuwing in die argitektuur gebring. Suile het in die plek van massiewe pilare gekom, terwyl die bouwerke as geheel ’n veel swaarder en soberder aansig gekry het. Baie versterkings is gebou: die kasbas (woonbuurte rondom die vestings) is met swaar mure en dikwels monumentale poorte omring, byvoorbeeld by [[Chellah|Chella]] (14de eeu), [[Mahdia]] (17de eeu) en [[Menes|Meknès]] (17de en 18de eeu). Tydens die Almohade (vanaf ongeveer 1150) se bewind het ’n boustyl ontstaan wat deur die More van Spanje geïnspireer is.

Dit is die Hispano-Moresque-styl genoem en word gekenmerk deur koepels op die hoekboe en die sogenaamde stalaktietgewelf ('n ingewikkelde vorm van 'n hoekboog, met piramidevormige pendentiewe). Die Kutubijja-moskee in Marrakesj (12de eeu) met sy groot, vierkantige minaret is baie bekend. Van die [[13de eeu]] af het die geboue se afmetinge meer beskeie maar meer harmonieus geword, soos byvoorbeeld in die moskee van [[Fesal-Djadied]]. Terwyl Marokko 'n Franse protektoraat (1912–1956) was, het die kuns 'n Westerse invloed, veral Frans, ondergaan.

Naas die Arabiese literatuur het daar ook 'n Franstalige literatuur ontstaan, waarvan die romanskrywer [[Driss Chraibi]] (geb. 1928) die belangrikste verteenwoordiger is. Ook die jong geslag skrywers kies dikwels nog Frans as medium. Daarnaas is 'n moderne Marokkaans-Arabiese literatuur besig om te ontwikkel.

== Sport ==
[[Sokker]] is die gewildste [[sport]]soort in Marokko. In [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1986|1986]] het Marokko die eerste Arabiese en Afrikaland geword wat tydens 'n [[Sokker-Wêreldbeker]]toernooi die tweede rondte kon haal. In 1988 het Marokko die [[Afrikanasiesbeker]] gehuisves en in 2025 sal die land weer die toernooi aanbied, nadat die oorspronklike gasheer [[Guinee]] van sy gasheerreg ontneem is weens ontoereikende voorbereidings. Marokko is oorspronklik benoem as gasheer van die Afrikanasiesbeker 2015,<ref>{{en}} {{cite web |url=https://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/872480/morocco-to-stage-the-2015-african-nations-cup?cc=5901 |title=Morocco to stage the 2015 African Nations Cup |publisher=ESPN |date=29 Januarie 2011 |accessdate=29 April 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110429011957/https://soccernet.espn.go.com/news/story/_/id/872480/morocco-to-stage-the-2015-african-nations-cup?cc=5901 |archive-date=29 April 2011}}</ref> maar het later geweier om die toernooi aan te bied weens vrese oor die destydse [[Ebola]]-uitbreek op die vasteland.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/30004279 |title=Africa Cup of Nations: Morocco will not host finals over Ebola fears |publisher=[[BBC]] |date=11 November 2014 |accessdate=15 Desember 2024}}</ref> Marokko het ses keer aansoek gedoen om 'n Sokker-Wêreldbekertoernooi te huisves, maar vyf keer teen onderskeidelik die [[Verenigde State van Amerika|Verenigde State]], [[Frankryk]], [[Duitsland]], [[Suid-Afrika]] en 'n gesamentlike [[Kanada]]-[[Meksiko]]-Verenigde State-bod verloor. In [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2022|2022]] het Marokko die eerste Arabiese en Afrikaland geword wat tydens 'n Sokker-Wêreldbekertoernooi die halfeindrondte kon haal en het uiteindelik vierde geword. Marokko sal saam met [[Argentinië]], [[Paraguay]], [[Portugal]], [[Spanje]] en [[Uruguay]] die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2030]] aanbied.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.bbc.com/sport/football/articles/cqx80eqqyero |title=How will the 2030 World Cup work? |publisher=[[BBC]] |author=Emma Middleton |date=11 Desember 2024 |accessdate=15 Desember 2024}}</ref>

== Sien ook ==
* [[Noer I]]

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Bronnelys ==
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Morocco|title=Morocco|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=11 Oktober 2021}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/morocco/|title=Morocco|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=11 Oktober 2021}}
* ''[[Kennis (ensiklopedie)|Kennis]]'', 1980, ISBN 0-7981-0824-X, volume 278, 279
* ''[[Wêreldspektrum]]'', 1982, ISBN 0-908409-59-1, volume 18, bl. 64

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Morocco|Marokko}}
{{Wikt-inlyn|Marokko}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Morocco|Marokko}}
* {{ar}} {{en}} {{es}} {{fr}} [https://www.maroc.ma/ Amptelike webwerf van die Marokkaanse regering]

{{Lande van Afrika}}
{{Arabiese wêreld}}
{{Normdata}}

[[Kategorie:Marokko| ]]
[[Kategorie:Voormalige Franse kolonies]]
[[Kategorie:Voormalige Spaanse kolonies]]
[[Kategorie:Arabiese wêreld]]