H ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ ΛΕΓΕΩΝΑ ΚΟΝΔΩΡ H ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟΝ ΙΣΠΑΝΙΚΟ ΕΜΦΥΛΙΟ Χαράματα της 27ης Ιουλίου 1936, με προσωπική εντολή του Αδόλφου Χίτλερ, είκοσι μεταγωγικά αεροπλάνα Ju-52 απογειώνονται από το Βερολίνο με προορισμό το ισπανικό Μαρόκο. Αποστολή τους η μεταφορά στρατευμάτων, για να υποστηρίξουν τον στρατηγό Φράνκο, στη Σεβίλλη της Ισπανίας. O Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος ξεσπά. Οι Γερμανοί βλέπουν αυτή την αδελφοκτόνο σύρραξη σαν μια ευκαιρία για να δοκιμάσουν νέους τύπους αεροσκαφών και να πειραματιστούν με άγνωστες μέχρι τότε τακτικές αεροπορικού πολέμου. Τα αεροσκάφη αυτά και οι τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν αναλύονται στο κείμενο που ακολουθεί, μια και ο ρόλος τους θα είναι καθοριστικός λίγα χρόνια αργότερα στη διάρκεια του Β_ΠΠ. Του Βασίλη Πια Στις 17 Ιουλίου 1936, μια _εθνική εξέγερση_ ξεσπά σε ολόκληρη την Ισπανία. Αργά το βράδυ της ίδιας ημέρας η νόμιμη κυβέρνηση της Μαδρίτης πληροφορείται ότι βρίσκεται σε εξέλιξη στρατιωτική ανταρσία στο Τετουάν, στη Θέουτα και στη Μελίλια, πόλεις του ισπανικού Μαρόκου. Την επόμενη ημέρα ο ισπανικός Τύπος αναφέρει πως κάποια συνωμοσία στρατιωτικών εκδηλώθηκε στο Μαρόκο, υπογραμμίζοντας πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, μια και σε όλο το μητροπολιτικό έδαφος επικρατεί ηρεμία. Όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά, καθώς ολόκληρο το ισπανικό Μαρόκο βρίσκεται στα χέρια των επαναστατών, και απόπειρες για την κατάληψη της εξουσίας εκδηλώνονται και σε πόλεις της Ισπανίας. Χωρίς αμφιβολία η δημοκρατική κυβέρνηση της χώρας, αυτή που εγκαθιδρύθηκε μετά την αυτοεξορία του βασιλιά Αλφόνσου του ΙΓ_ τον Απρίλιο του 1931, αντιμετωπίζει μια γενική αναταραχή, που απλώνεται σταδιακά σε όλη τη χώρα. Στις μέρες που ακολουθούν γίνεται φανερό ότι η εξέγερση των επαναστατών στρατηγών είναι πολύ πιο σοβαρή,απ_ ό,τι αρχικά είχε υπολογιστεί. Κάτω από την πίεση των γεγονότων και με την υπόδειξη του προέδρου της Δημοκρατίας Μανουέλ Αθάνια, ο πρωθυπουργός Καζάρες Κιρόγκα παραιτείται, για να σχηματιστεί βιαστικά μια κυβέρνηση προσωπικοτήτων με πρωθυπουργό τον Μαρτίνεθ Μπάριο. O Μπάριο εμπιστεύεται το Υπουργείο Στρατιωτικών στο φρούραρχο της πρωτεύουσας, έναν μετριοπαθή αξιωματικό, το στρατηγό Μιάχα, που πέρασε στην Ιστορία αργότερα σαν ο ηρωικός υπερασπιστής της Μαδρίτης. O Μιάχα ήρθε σ_ επαφή μ_ έναν παλιό του γνώριμο, τον στασιαστή στρατηγό Μόλα, που θεωρείτο αρχηγός του κινήματος. H προσπάθεια όμως συμβιβασμού απέτυχε, αν και στον Μόλα προσφέρθηκε και θέση στη κυβέρνηση και ο Μαρτίνεθ Μπάριο παραιτήθηκε. Στις 20 Ιουλίου 1936 σχηματίστηκε ξανά νέα κυβέρνηση, με πρωθυπουργό έναν πρώην καθηγητή Φαρμακευτικής, το Χοσέ Χιράλ. H νέα κυβέρνηση παρόλη την καλή θέληση, ήταν αδύνατο να εξασφαλίσει την τάξη. Στις 19 Ιουλίου, μια πολύ ζεστή μέρα του καστιλλιάνικου καλοκαιριού, στη Μαδρίτη, οι εργάτες εγκαταλείπουν την εργασία τους και ξεχύνονται στους δρόμους. Οι περισσότεροι φορούν μαύρα-κόκκινα μαντήλια. Μικρές ομάδες εργατών ενώνονται από κάθε συνοικία της πόλης και σχηματίζουν ένα μεγάλο πλήθος. Όλοι μαζί κραυγάζουν: _Θέλουμε όπλα, θέλουμε όπλα_. H κατάσταση εξωθείται στ_ άκρα. Τα πλήθη ουρλιάζουν: _Θα πολεμήσουμε με μαχαίρια, θα πολεμήσουμε με καυτό λάδι!_. Κάτω από την πίεση του αγριεμένου πλήθους και ενώ τα πρώτα κρούσματα λεηλασιών εμφανίζονται στη Μαδρίτη, ο Χοσέ Χιράλ υποχωρεί. Δίνει όπλα στο λαό. H δημοκρατία έχει ουσιαστικά καταργηθεί. Όλα θυμίζουν τις αρχές Οκτωβριανής επανάστασης... O Φράνκο στο προσκήνιο Στις 19 Ιουλίου 1936 ένα μονοκινητήριο αεροπλάνο προσγειώνεται σ_ ένα γήπεδο ποδοσφαίρου, έξω από τη Λισαβώνα. Έχει έρθει να παραλάβει με κάθε μυστικότητα το στρατηγό Χοσέ Σανχούρχο, πρώην ύπατο αρμοστή στο Μαρόκο. Οι συνωμότες τον είχαν διαλέξει για αρχηγό τους λόγω του μεγάλου γοήτρου που διέθετε. Την επόμενη ημέρα το παραφορτωμένο αεροσκάφος, αμέσως μετά την απογείωσή του, συντρίβεται σε κοντινό δάσος. O στρατηγός Σανχούρχο βρίσκει ακαριαίο θάνατο, ενώ ο πιλότος του γλιτώνει με ελαφρά τραύματα. Οι συνωμότες βρέθηκαν σε αμηχανία. Δεν ήξεραν ποιος έπρεπε να πάρει τη θέση του. Τότε όλοι σκέφτηκαν τον πρώην αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, που εδώ και έξι μήνες είχε τοποθετηθεί από τη δημοκρατική κυβέρνηση, στρατιωτικός διοικητής των Καναρίων Νήσων, το στρατηγό Φρανθίσκο Φράνκο Μπαχαμόντε. O Φράνκο διαφωνούσε ριζικά με τους δημοκρατικούς για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας, δεν ήθελε όμως να έρθει σε άμεση ρήξη μαζί τους. Απλά περίμενε τη μέρα, που θα έδειχνε το κρυμμένο του χαρτί. Και αυτή η μέρα είχε ξημερώσει τώρα. Ήταν η 19η Ιουλίου 1936. Το ταξίδι του στο Μαρόκο σχεδιάστηκε με κάθε λεπτομέρεια. Οι συνωμότες είχαν νοικιάσει ένα διπλάνο _de Havilland Dragon Rapide_ από το Λονδίνο. O Φράνκο βρίσκεται στη Σάντα Κρουζ της Τενερίφης, που είναι το μεγαλύτερο των Καναρίων Νήσων αλλά δεν έχει αεροδρόμιο. Έτσι με το πλοίο της γραμμής, ο συνωμότης στρατηγός πηγαίνει στο Λας Πάλμας, την πρωτεύουσα των Καναρίων Νήσων. Εκεί υπάρχει ένα μικρό αεροδρόμιο και το _de Havilland Dragon Rapide_ έχει προσγειωθεί. Ξημερώματα της 18ης Ιουλίου 1936 παίρνει ένα συνθηματικό τηλεγράφημα. O στρατός στο ισπανικό Μαρόκο είναι με το μέρος των εθνικιστών και οι συνωμότες ελέγχουν πλήρως την κατάσταση. O Φράνκο κατευθύνεται στο αεροδρόμιο. Αργότερα την ίδια ημέρα φτάνει στην Καζαμπλάνκα. Καταλύει μαζί με τη συνοδεία του σ_ ένα φτηνό ξενοδοχείο στο λιμάνι. Με το φως της επόμενης ημέρας απογειώνονται για το Τετουάν. Όταν φτάνουν πάνω από την πόλη, το αεροπλάνο κάνει κύκλους σε χαμηλό ύψος. O Φράνκο θέλει να είναι σίγουρος ότι το αεροδρόμιο βρίσκεται στα χέρια των στασιαστών. Μετά από λίγα λεπτά το διπλάνο προσγειώνεται στο αεροδρόμιο. Ένας συνταγματάρχης τρέχει να προϋπαντήσει τον Φράνκο. Το αεροπλάνο σταματά στην άκρη του διαδρόμου. Ένας κοντός ανθρωπάκος με κοιλιά κατεβαίνει από το αεροπλάνο. O ηλιοκαμένος συνταγματάρχης αναγγέλλει: _Στρατηγέ μου, στο Μαρόκο τίποτα το αξιοσημείωτο_. H κλεψύδρα της Ιστορίας άρχιζε να μετρά για λογαριασμό του στρατηγού Φράνκο. H επόμενη ημέρα, η 20η Ιουλίου, βρίσκει τους στασιαστές να ελέγχουν απόλυτα την ισπανική περιοχή του Μαρόκου. Εν τω μεταξύ στο βορρά της ηπειρωτικής Ισπανίας ξεσπά ταυτόχρονα ανταρσία σε στρατιωτικές μονάδες, που τάσσονται με τους κινηματίες του Μαρόκου. Ουσιαστικά ολόκληρη η βόρεια Ισπανία, από τη Σαραγόσα έως τον Ατλαντικό, με εξαίρεση την περιοχή των Βάσκων, ελέγχεται από τους πραξικοπηματίες. Και στο νότο όμως υπάρχουν προγεφυρώματα. Το Κάδιξ, η Κόρδοβα και η Σεβίλλη έχουν περάσει στα χέρια των επαναστατών. Παρά τις πρώτες επιτυχίες των κινηματιών, ο Φράνκο αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: πρέπει πάση θυσία να μεταφέρει 20.000 αξιόμαχους στρατιώτες στη μητροπολιτική Ισπανία, όπου η εξέγερση των στρατιωτικών ενάντια στη νόμιμη κυβέρνηση βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Όμως ο Ισπανικός Στόλος είναι με το μέρος των δημοκρατικών. Ας σημειώσουμε ότι σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου, το ισπανικό ναυτικό έπαιξε μηδαμινό ρόλο, αφού τα μόνιμα στελέχη του σφαγιάστηκαν πάνω στα πλοία, από ναύτες πιστούς στη κυβέρνηση της Μαδρίτης. Για αεροπορία φυσικά ούτε λόγος να γίνεται. O Φράνκο λοιπόν δεν έχει άλλη εκλογή. Πρέπει να ζητήσει βοήθεια από το εξωτερικό. Διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς Στις 23 Ιουλίου 1936 ένας από τους συνεργάτες του Φράνκο φτάνει στο Βερολίνο. Μαζί με Γερμανούς αξιωματικούς κατευθύνεται στο Υπουργείο Εξωτερικών και ζητά να δει αυτοπροσώπως τον Αδόλφο Χίτλερ. O Καγκελάριος δεν είναι εκεί. Βρίσκεται στο Μπάιρουτ όπου παρακολουθεί το Φεστιβάλ Βάγκνερ. O ισπανός αξιωματούχος έχει έτσι επαφές με τον Γκέρινγκ και άλλους ανώτατους αξιωματούχους. Ζητά από τη γερμανική κυβέρνηση την αποστολή δέκα μεταφορικών αεροσκαφών στο ισπανικό Μαρόκο, για να χρησιμοποιηθούν στη μεταφορά των στρατευμάτων. Οι γερμανοί αξιωματούχοι προς στιγμή διστάζουν. Το Γερμανικό Υπουργείο Εξωτερικών είναι αντίθετο προς κάθε τέτοιου είδους επέμβαση. Την ίδια γνώμη έχει και το Γερμανικό Γενικό Επιτελείο. Μάλιστα ο στρατάρχης φον Μπλόμπεργκ και ο στρατηγός Φριτς δεν έκρυψαν αργότερα τη δυσαρέσκειά τους, όταν έμαθαν ότι ο Φύρερ τους είχε διατάξει μεγαλόψυχα την αποστολή είκοσι Ju-52 στο Μαρόκο. Στην πραγματικότητα οι γερμανοί στρατηγοί έβλεπαν να φεύγει από τη χώρα τους στρατιωτικό υλικό, που είχε μαζευτεί για άλλους σκοπούς, και να χρησιμοποιείται για τη λύση εσωτερικών προβλημάτων μιας άλλης χώρας. Από τις 27 του μηνός δημιουργείται η ομάδα που θα ακολουθήσει ατμοπλοϊκώς τα αεροσκάφη. Τα μέλη της στην πλειοψηφία τους είναι μηχανοσυνθέτες αεροσκαφών, όλοι εθελοντές. Επικεφαλής της ομάδας είναι ο ταγματάρχης της αεροπορίας Αλεξάντερ Σίλε, βετεράνος πιλότος του Α_ΠΠ, με ευχέρεια στις ξένες γλώσσες. Στις 31 Ιουλίου, η ομάδα επιβιβάζεται στο ατμόπλοιο _Usaramo_ που βρίσκεται στο λιμάνι του Αμβούργου. Κανένας από τους άνδρες δε φορά στολή και φυσικά στα χαρτιά τους δε φαίνεται πουθενά ότι ανήκουν στη Λουφτβάφε. Μεσάνυχτα της 1ης Αυγούστου 1936, το πλοίο σηκώνει άγκυρα από το λιμάνι με προορισμό το Κάδιξ της Ισπανίας. Στο καράβι πέρα από τους 86 μηχανικούς υπάρχουν και έξι πιλότοι με ισάριθμα καταδιωκτικά He-51, είκοσι αντιαεροπορικά πολυβόλα των 20mm, καθώς και εκατό τόνοι άλλου πολεμικού υλικού. Έξω από τις πορτογαλικές ακτές το σκάφος, το οποίο σημειωτέον ταξίδευε χωρίς ναυτικά έγγραφα, συνάντησε το πλοίο του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού _Deutschland_ και τις τορπιλλάκατους _Leopard_ και _Luchs_, οι οποίες συνόδευσαν το φαινομενικά αθώο ατμόπλοιο στο λιμάνι του Κάδιγκος. O ήλιος έκαιγε τα πρόσωπα των νεαρών ανδρών. Κόντευε μεσημέρι της 6ης Αυγούστου 1936 σ_ αυτό το λιμάνι της Ισπανίας, που βρεχόταν από τα ήσυχα νερά του Ατλαντικού. H γερμανική παρέμβαση στα εσωτερικά της Ισπανικής Δημοκρατίας ήταν πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός. Την επόμενη ημέρα, το στρατιωτικό υλικό μαζί με τ_ αεροπλάνα φορτώθηκε σε τρένα και μεταφέρθηκε στη Σεβίλλη. Εν τω μεταξύ δέκα Ju-52 είχαν φτάσει σε αεροδρόμιο έξω από την πόλη, οπότε και αρχίζει η επιχείρηση αερομεταφοράς των μαροκινών στρατευμάτων από το Τετουάν στη Σεβίλλη, που θεωρείται στην αεροπορική ιστορία σαν η πρώτη στο κόσμο μαζική μεταφορά στρατού από τον αέρα, προκειμένου να σταλεί στο πεδίο της μάχης. Καθημερινά τα πληρώματα των Ju-52, έκαναν τρεις με τέσσερις πτήσεις διάρκειας ενενήντα λεπτών. Αργότερα τα αεροπλάνα είχαν τη δυνατότητα να ξεφορτώνουν υλικό και στρατιώτες σε αεροδρόμιο κοντά στο Κάδιξ, μειώνοντας τη διάρκεια πτήσης κατά μισή ώρα. Πολλά από τα αεροσκάφη αυτά γρήγορα βγήκαν εκτός λειτουργίας, λόγω των συνεχών πτήσεων και της υπερβολικής χρήσης. Για παράδειγμα οι Γερμανοί τεχνικοί φόρτωναν σε κάθε αεροπλάνο σαράντα Μαροκινούς μαζί με τον οπλισμό τους, ενώ η κατασκευάστρια εταιρία προέβλεπε μόνο δεκαεπτά. Τον Αύγουστο του 1936 φτάνει στην Ισπανία, ο ταγματάρχης της Βέρμαχτ Ρίτερ Βίλχεμ φον Τόμα, που αργότερα είναι επικεφαλής του 'φρικα Κορπς στο Ελ-Αλαμέιν, με σκοπό να εκπαιδεύσει τα φρανκικά στρατεύματα. Στα τρία χρόνια που κράτησε συνολικά ο πόλεμος, η βοήθεια των Γερμανών είναι περισσότερο ποιοτική παρά ποσοτική. Τα στρατεύματα του Φράνκο παρά την αποβίβασή τους και τα προγεφυρώματα στην Ιβηρική Χερσόνησο, ήταν αδύνατο να πετύχουν μια γρήγορη νίκη εναντίον των δημοκρατικών. Τα πράγματα γι_ αυτούς θα χειροτερεύσουν, όταν αρχίζουν να καταφτάνουν στην Ισπανία οι πρώτες αποστολές πολεμικού υλικού από τη Γαλλία και τη Σοβιετική Ένωση - χείρα βοηθείας - προς την κυβέρνηση της Μαδρίτης. Ειδικότερα η Σ. Ένωση από τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1936 στέλνει στην Ισπανία τους πρώτους στρατιωτικούς της συμβούλους. Σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του εμφυλίου πολέμου οι δημοκρατικοί στρατιωτικοί ηγήτορες είχαν δίπλα τους και από ένα ρώσο σύμβουλο. Από τον Οκτώβριο ξεφορτώνονται στα λιμάνια της Καρθαγένης, της Βαρκελώνης και της Βαλένθια τα πρώτα ρώσικα τανκς T-26, τα οποία θα παίξουν σημαντικό ρόλο ένα μήνα αργότερα στην άμυνα της Μαδρίτης. Τέλος Οκτωβρίου και ενώ τα φρανκικά στρατεύματα ετοιμάζονται να εξαπολύσουν επίθεση εναντίον της Μαδρίτης, στη Γερμανία συγκροτείται η ονομαστή Λεγεώνα Κόνδωρ. Επικεφαλής της λεγεώνας ήταν ο στρατηγός της αεροπορίας Χιούγκο Σπέρλε. O Σπέρλε οργάνωσε τη λεγεώνα σε τρια σμήνη: ενός βομβαρδισμού, ενός δίωξης και ενός ναυτικής συνεργασίας. Επιπλέον η μονάδα περιλάμβανε και δύο αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες. Συνολικά στην Ισπανία στάλθηκαν 5.500 λεγεωνάριοι, όλοι εθελοντές, που θεωρητικά είχαν παραιτηθεί από τη Λουφτβάφε. Από τις αρχές Νοεμβρίου του 1936, φτάνει στην Ισπανία ο κύριος όγκος της λεγεώνας. Το προσωπικό εδάφους έρχεται ατμοπλοϊκώς, ενώ τα πρώτα βομβαρδιστικά αεροπλάνα φτάνουν μέσω Ρώμης και Σαρδηνίας. Μετά την άφιξη όλων των λεγεωνάριων και του εξοπλισμού τους στο ισπανικό έδαφος, η διοίκηση της λεγεώνας εγκαθίσταται σε πολυτελές ξενοδοχείο της Σεβίλλης απ_ όπου διευθύνει τις επιχειρήσεις στις πρώτες φάσεις του πολέμου. H αρχική απραξία δεν κρατά πολύ. Ήδη από τον Οκτώβριο οι δημοκρατικοί έχουν παραλάβει από τη Σ. Ένωση σαράντα δύο καταδιωκτικά διπλάνα _Ilyushin_ (IL-15) και τριάντα ένα τελευταίου τύπου καταδιωκτικά μονοπλάνα IL-16, τα οποία ήταν ανώτερα από τα αντίστοιχα γερμανικά τα He-51 που είχε εκείνη τη στιγμή στη διάθεσή της η λεγεώνα.Όμως οι Γερμανοί σαφώς ήταν καλύτεροι πιλότοι από τους δημοκρατικούς και αυτό φάνηκε από τις πρώτες αερομαχίες. Οι άνδρες της Λεγεώνας Κόνδωρ συμμετέχουν ενεργά στον εμφύλιο από τις 15 Νοεμβρίου, όταν χτυπούν με τριάντα τέσσερα Ju-52, που είχαν μετατραπεί σε βομβαρδιστικά, το λιμάνι της Καρθαγένης. Το λιμάνι στο οποίο γίνονταν εκφόρτωση πολεμικού υλικού, γρήγορα τυλίχθηκε στις φλόγες. Από τη μεριά των Γερμανών δεν υπήρξε καμία απώλεια. Να σημειώσουμε ότι τα αεροσκάφη αυτά, όπως και όλα όσα δόθηκαν από τη Γερμανία - σαν βοήθεια προς τους φρανκικούς όσο διήρκησε ο εμφύλιος - έφεραν τα χρώματα και τα διακριτικά των εθνικιστών. Επίσης οι πιλότοι και το προσωπικό εδάφους φορούσαν τις ίδιες στολές μ_ αυτές των αξιωματικών του Φράνκο. Στις 7 Νοεμβρίου ο Φράνκο μετά την επιτυχία του στο Τολέδο φτάνει στα περίχωρα της Μαδρίτης. Στις 9 του μηνός τα στρατεύματά του εξαπολύουν επίθεση εναντίον της πόλης. Το υπουργικό συμβούλιο φεύγει για τη Βαλένθια. Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες με την υποστήριξη ρώσικων τανκς και πυροβολικού αποκρούουν τους εθνικιστές. Όμως έχουν βαριές απώλειες. Το ίδιο συμβαίνει και στο στρατόπεδο του Φράνκο. Προβλήματα αντιμετωπίζει και η λεγεώνα. Τα καταδιωκτικά της He-51 υστερούν έναντι των _Ilyushin_ τα οποία έχουν αεροπορική υπεροχή πάνω από την ισπανική πρωτεύουσα. Τότε ο Σπέρλε επινοεί μια νέα τακτική. Τα γερμανικά καταδιωκτικά ανά τρία επιτίθενται στα εχθρικά αεροπλάνα, μέχρι που αυτά εξαντλούν τα καύσιμά τους. Καθώς όμως προσγειώνονται στις βάσεις τους για ανεφοδιασμό, τα βομβαρδιστικά Ju-52, που βρίσκονται σε μεγαλύτερο ύψος, κατευθύνονται ανενόχλητα και χτυπούν αεροδρόμια των δημοκρατικών. Παρ_ όλες αυτές τις μεθοδεύσεις, οι Γερμανοί παίρνουν ένα μάθημα. Στον αεροπορικό πόλεμο δεν μπορείς να χρησιμοποιείς νέες τακτικές μάχης με αεροσκάφη κατώτερα του αντιπάλου. Στις 23 Νοεμβρίου 1936 ο Φράνκο κάνει μια τελευταία προσπάθεια να καταλάβει τη Μαδρίτη. H προσπάθεια είναι και αυτή τη φορά άκαρπη. H Μαδρίτη, ο βασιλιάς στην παρτίδα σκάκι, έχει γλιτώσει προς το παρόν από τα χέρια ενός έμπειρου σκακιστή, του στρατηγού Φράνκο. Ύστερα από την αποτυχία των εθνικιστών να καταλάβουν την πόλη, ο εμφύλιος πόλεμος παίρνει καθολική μορφή και οι μικροεπιχειρήσεις αποτελούν πλέον παρελθόν. H Λεγεώνα Κόνδωρ δεν μπορεί να ξεπεράσει ακόμα την αεροπορία των δημοκρατικών, μέχρι που τα πρώτα υπερσύγχρονα καταδιωκτικά _Messerschmitt_ Me-109 φτάνουν στην Ισπανία ένα χρόνο αργότερα. Καθώς ο αγώνας παίρνει νέα τροπή και ο Φράνκο μετά την αποτυχία κατά της Μαδρίτης ετοιμάζεται να επιτεθεί εναντίον της Μαλάγας, ο Σπέρλε, σε μια έκθεση που στέλνει στους ανωτέρους του στο Βερολίνο, τονίζει την ακαταλληλότητα των Ju-52 ως βομβαρδιστικών. Βασικό τους μειονέκτημα ήταν η ανακρίβεια σκόπευσης. Στην πραγματικότητα η Λουφτβάφε ποτέ δεν τελειοποίησε σε ικανοποιητικό βαθμό ένα ακριβές σύστημα σκόπευσης στα βομβαρδιστικά της αεροσκάφη, κάτι που πλήρωσε πολύ ακριβά στα χρόνια του B_ ΠΠ. Τα βομβαρδιστικά Ju-52 τελικά αντικαταστάθηκαν τον Ιανουάριο του 1937 από τα _Stuka_ Ju-87 με πρωτεύοντα ρόλο την εξάσκηση των πληρωμάτων τους σε τεχνικές καθέτου εφορμήσεως. Το Φεβρουάριο ακολούθησαν οι παραλαβές των πρώτων _Heinkel_ He-111. Χρησιμοποιήθηκαν μέχρι το τέλος του εμφυλίου πολέμου και ήταν ανώτερα των αντίστοιχων σοβιετικών _Katiuska_ SB-2. 'λλοι τύποι αεροσκαφών, όπως τα αναγνωριστικά He-46 και He-70, από τις αρχές του 1937 αντικαταστάθηκαν από τα _Dornier 17_ - βομβαρδιστικά μέσης ακτίνας δράσης που έδρασαν αργότερα στη Μάχη της Αγγλίας. Σε αποστολές παρατήρησης των ακτών χρησιμοποιήθηκαν τα He-59 και He-60, χωρίς να λάβουν μέρος σε σημαντικές επιχειρήσεις. O πρώτος αρχηγός του επιτελείου της Λεγεώνας Κόνδωρ ήταν ο αντισυνταγματάρχης Αλεξάντερ Χόλε. Τον Ιανουάριο του 1937 μετά από διαφωνία με τον Σπέρλε, αντικαταστάθηκε με το βαρώνο Βόλφραμ φον Ριχτχόφεν, ξάδελφο του _Κόκκινου Βαρώνου_. Για τον Ριχτχόφεν η Ισπανία ήταν η χρυσή ευκαιρία όπου θα μπορούσαν να δοκιμαστούν νέα αεροσκάφη, σε συνθήκες πραγματικού πολέμου. Βομβαρδισμός της Γκουέρνικα Την 1η Μαρτίου 1937 η κατάσταση στην Ιβηρική Χερσόνησο έχει εξελιχθεί ως εξής: οι φρανκικοί ελέγχουν ολόκληρο το δυτικό τμήμα της χώρας, από το νότο στο Κάδιξ και τη Μάλαγα μέχρι το βορρά στο Ιρουν και στο Σαν Σεμπαστιάν. Στους δημοκρατικούς παραμένει το ανατολικό τμήμα της χερσονήσου με κυριότερες πόλεις τη Μαδρίτη και τη Βαλένθια. Στο βορρά όμως κατά μήκος της ακτής της Κανταβρίας υπάρχει μια ορεινή περιοχή γεμάτη πυκνά δάση, φυσικό καταφύγιο για κάθε λογής παράνομους. Στην περιοχή αυτή κατοικούν άνθρωποι αδούλωτοι στην ψυχή. Είναι οι Βάσκοι. Στις 30 Μαρτίου ο στρατηγός Μόλα με εξήντα χιλιάδες άνδρες αρχίζει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον αυτού του υπερήφανου λαού. Παρά τον αποκλεισμό των ακτών οι Βάσκοι αντιστέκονται. H πλήρης υποταγή τους είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Όμως για τους Γερμανούς λεγεωνάριους δεν υπάρχουν δύσκολες υποθέσεις. Απλά υπάρχει ένας σκοπός που πρέπει να έρθει σε πέρας_ Γκουέρνικα, 26η Απριλίου 1937. Εκείνο το ηλιόλουστο κυριακάτικο πρωινό, εκατοντάδες χωρικών μαζεύονται στα σοκάκια αυτής της βασκικής πόλης των επτά χιλιάδων κατοίκων. Είχαν έρθει από τα περίχωρα για να πουλήσουν την πραμάτεια τους. Ξαφνικά το απομεσήμερο και ενώ πολύς κόσμος υπήρχε σε πλατείες και δρομάκια, εμφανίστηκαν σε χαμηλό ύψος τα πρώτα αεροπλάνα. Ήταν βομβαρδιστικά He-111 και Ju-52 που έριξαν εμπρηστικές βόμβες. Επακολουθεί πανικός. Ουρλιαχτά τρόμου ακούγονται από το πλήθος. Στους δρόμους κουφάρια ανθρώπων ανάκατα με πληγωμένα ζώα πεσμένα στο έδαφος, είναι τώρα το σκηνικό. Τις στριγκλιές του πλήθους σύντομα πνίγει ο βόμβος των καταδιωκτικών He-51 που έρχονται να αποτελειώσουν αυτό που άφησαν τα βομβαρδιστικά. O ουρανός - μουντός από τους καπνούς - είναι ο μοναδικός μάρτυρας γι_ αυτό που συνέβη. Σε λίγο τα γερμανικά καταδιωκτικά βαμμένα με τα ισπανικά χρώματα θ_ αποχωρήσουν. O απολογισμός μακάβριος. Πάνω από 1600 χωρικοί νεκροί και 800 τραυματίες. O Φράνκο δεν μπόρεσε να κρύψει την οργή του μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός. _Δεν πάμε να νικήσουμε την Ισπανία, αλλά να την απελευθερώσουμε_ έλεγε. Δεν μπορούσε όμως και από την άλλη να κάνει τίποτε στους Γερμανούς. Χρειαζόταν τώρα τη λεγεώνα όσο ποτέ άλλοτε. Για τον Σπέρλε και τους άνδρες του η επιδρομή ήταν ένα πείραμα πάνω στην ανθρώπινη φύση και στο ηθικό του άμαχου πληθυσμού. Και αυτό το πείραμα θα επαναληφθεί μερικά χρόνια αργότερα στον B_ ΠΠ, δυστυχώς όχι μόνο από τους Γερμανούς. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι Βάσκοι συνέχισαν την αντίστασή τους με αμείωτη ένταση και μόλις στις αρχές του Ιουνίου του 1937, τα εθνικιστικά στρατεύματα ήταν έξω από το Μπιλμπάο. H κορύφωση του πολέμου Στα τέλη Οκτωβρίου του 1937 μια σημαντική αλλαγή συντελείται στην κορυφή της λεγεώνας. O Χιούγκο Σπέρλε, που από τις αρχές του εμφυλίου είναι επικεφαλής της Λεγεώνας Κόνδωρ, επιστρέφει σαν ήρωας στη Γερμανία και τη θέση του παίρνει ο ταξίαρχος της Λουφτβάφε, Χέλμουτ Φόλκμαν. Με τον ερχομό του στην Ιβηρική Χερσόνησο ο Φόλκμαν αντιμετωπίζει το δίλημμα, αν η Λεγεώνα Κόνδωρ πρέπει να παραμείνει στην Ισπανία ή όχι. Στους δώδεκα μήνες παραμονής της στο ισπανικό έδαφος και με την ένταση του πολέμου, πολλά αεροσκάφη έχουν υποστεί σημαντικές βλάβες και μόνο δεκαέξι, από τα τριάντα καταδιωκτικά της λεγεώνας, μπορούν να πετάξουν. Βλέποντας την κρισιμότητα της κατάστασης, ο Φόλκμαν κάνει ένα ταξίδι αστραπή στο Βερολίνο με σκοπό να πείσει την Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση για την αναγκαιότητα επανεξοπλισμού και παραμονής της λεγεώνας στην Ισπανία. Για τον Φύρερ δεν τίθεται θέμα αλλαγής στάσης προς τους εθνικιστές Ισπανούς. Στην πραγματικότητα ο Χίτλερ επιζητούσε την παράταση του εμφυλίου πολέμου, ώστε να βρίσκεται η Μεσόγειος σε ένταση και να υπάρχει ελεύθερο πεδίο γι_ αυτόν στην Κεντρική Ευρώπη. Έτσι εξηγείται το γεγονός, γιατί στην Ισπανία δε στάλθηκαν ποτέ από τους ναζί συγκροτημένα στρατεύματα ξηράς. Σε λίγους μήνες τα διπλάνα καταδιωκτικά He-51 αντικαταστάθηκαν από τα _Messerschmitt 109_. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι αυτό το αεροσκάφος -που στον B_ ΠΠ θα εξελιχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα και ικανότερα καταδιωκτικά της Λουφτβάφε- μόλις φτάνει στην Ισπανία και εντάσσεται στο J/88 Σμήνος Διώξεως, σε διάστημα πέντε ημερών καταρρίπτει είκοσι δυο εχθρικά αεροπλάνα χωρίς καμία απώλεια. Σύντομα στο ισπανικό έδαφος φτάνουν και τα πρώτα _Stuka_ Ju-87 μαζί με τα βομβαρδιστικά μεσαίων απόστάσεων He-111, καθώς και τα Do-17, που θα χρησιμοποιηθούν ανεπιτυχώς αργότερα στη Μάχη της Αγγλίας. Έτσι πλέον λύνεται το πρόβλημα επανεξοπλισμού της λεγεώνας μέχρι και το τέλος του πολέμου. Το 1938 και ενώ ο εμφύλιος συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, κανένας από τους δύο αντιπάλους δεν είναι ικανός να επιτύχει μια σημαντική νίκη εναντίον του άλλου. Την 1η Δεκεμβρίου 1937 σύμφωνα με το Γερμανικό Επιτελείο ο Φράνκο είχε στη διάθεσή του 582.000 άνδρες. Συνολικά είχε 600 τάγματα πεζικού, μια μεραρχία ιππικού, 250 πυροβολαρχίες και 400 αεροπλάνα διάφορων τύπων. Από την άλλη πλευρά η νόμιμη κυβέρνηση της Μαδρίτης δεν υστερούσε αριθμητικά σε άνδρες και υλικό. Οι δημοκρατικοί είχαν 450.000 άνδρες, 360 αεροπλάνα -κυρίως ρώσικου τύπου- και 240 πυροβολαρχίες. Αυτή η ενίσχυση της δύναμης των αντιπάλων, ήταν κάτι που φοβόταν πάρα πολύ ο Φράνκο. Τότε αποφάσισε να επιτεθεί ξανά στη Μαδρίτη, κάνοντας αυτή τη φορά μια κυκλωτική κίνηση, εφόσον διέθετε πολυάριθμο στρατό. Όμως ανατολικά σε μια απόσταση 300 χιλιομέτρων, οι αντίπαλοί του είχαν εξαπολύσει επίθεση αντιπερισπασμού εναντίον μιας πόλης 14.000 κατοίκων, το Τερουέλ. Στις 8 Ιανουαρίου 1938 τα κυβερνητικά στρατεύματα μπαίνουν στο Τερουέλ. Στις 21 Φεβρουαρίου οι εθνικιστές ανακαταλαμβάνουν την πόλη. Μετά τη νίκη στο Τερουέλ ο Φράνκο στις 10 Μαρτίου εξαπολύει επίθεση στο βορρά, στις όχθες του ποταμού Έβρου, με σκοπό να κόψει τη δημοκρατική Ισπανία στα δύο. H επίθεση είναι τόσο ορμητική που στις 3 Απριλίου τα φρανκικά στρατεύματα φτάνουν στην περιοχή της Καταλανίας. Αντί ο Φράνκο να χτυπήσει τη Βαρκελώνη, όπως ήταν λογικό, κατευθύνεται προς το νότο στη Μεσόγειο. Με την αεροπορική υποστήριξη της Λεγεώνας Κόνδωρ στις 15 Απριλίου φτάνει στη θάλασσα στο Βιναρόθ. Πλέον η δημοκρατική Ισπανία έχει κοπεί στα δύο. Την επόμενη ημέρα σαράντα He-111 βομβαρδίζουν το στόλο των δημοκρατικών που βρίσκεται στο λιμάνι της Καρθαγένης. Συνολικά στο λιμάνι και στην ευρύτερη περιοχή οι Γερμανοί έριξαν ογδόντα τόνους βομβών. Για πρώτη φορά στην Ισπανία γίνονταν βομβαρδισμός σε μια μόνο μέρα με τέτοια ένταση. O επόμενος στόχος του Φράνκο είναι η Βαλένθια. Έτσι οι κυβερνητικές δυνάμεις αναπτερώθηκαν στο βορρά, και στις 25 Ιουλίου 1938 επιτίθενται και περνούν τον ποταμό Έβρο. Οι εθνικιστές αιφνιδιάζονται. Για τρεις ολόκληρες ημέρες οι δημοκρατικοί ελέγχουν απόλυτα το πεδίο της μάχης. Στο φρανκικό στρατόπεδο επικρατεί αμηχανία. H μάχη μπορεί να εξελιχθεί σε πανωλεθρία για το στρατηγό Φράνκο. Την τελευταία στιγμή από παντού φτάνουν ενισχύσεις. Μετά την 1η Αυγούστου οι φρανκικοί περνούν στην αντεπίθεση. Στις μάχες που ακολούθησαν τους επόμενους μήνες η Λεγεώνα Κόνδωρ παίζει καθοριστικό ρόλο. Για πρώτη φορά στα χρονικά του ισπανικού εμφυλίου πολέμου οι Γερμανοί χρησιμοποιούν τα βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως _Stuka_ Ju-87 σε πολεμικές επιχειρήσεις. Βασικό πλεονέκτημα των αεροσκαφών αυτών ήταν η μεγάλη ακρίβεια βομβαρδισμού. Μπορούσαν να μεταφέρουν μια βόμβα 450 κιλών ή δύο μικρότερες των 225 κιλών. Στη Μάχη της Αγγλίας θα αποδειχτούν ιδιαίτερα ευπρόσβλητα από τα βρετανικά καταδιωκτικά. Κατά τη διάρκεια των μαχών στον Έβρο, ένας νεαρός αξιωματικός, ο Βέρνερ Μόλντερς επικεφαλής μοίρας δίωξης, εισήγαγε νέες τακτικές μάχης. Μέχρι τότε η Λουφτβάφε, όπως άλλωστε και οι περισσότερες πολεμικές αεροπορίες της εποχής, χρησιμοποιούσαν ξεπερασμένες ως ένα βαθμό τακτικές του A_ ΠΠ. O Μόλντερς εφάρμοσε πρώτος το σχηματισμό μάχης _Finger Four_. Το σχηματισμό αυτό αποτελούσαν τέσσερα αεροσκάφη σε δυο δυάδες. Κάθε δυάδα μπορούσε να επιχειρεί ανεξάρτητα από την άλλη σε περίπτωση άμυνας ή επίθεσης. Σε κάθε δυάδα υπήρχε ένας αρχηγός που πετούσε μπροστά, ενώ το άλλο αεροσκάφος που προστάτευε το πρώτο πετούσε 180 μέτρα πιο πίσω. Έτσι και οι δυο αεροπόροι μπορούσαν πιο άνετα να ψάχνουν τον εχθρό παρά να νοιάζονται να διατηρήσουν έναν πολύ κλειστό σχηματισμό, κάτι που έκαναν οι πιλότοι της RAF στις αρχές του B_ ΠΠ. Αν και ο πολύ κλειστός σχηματισμός παρείχε προστασία στους άπειρους πιλότους, εντούτοις ανάγκαζε τους πιο έμπειρους να έχουν το μυαλό τους στραμμένο στους διπλανούς τους για αποφυγή τυχόν σύγκρουσης, παρά να κοιτούν για τον εχθρό. Στη Μάχη της Αγγλίας η RAF υιοθετεί και αυτή τις τακτικές του Μόλντερς. O σχηματισμός μάχης _Finger Four_ χρησιμοποιήθηκε κατά κόρο στο υπόλοιπο διάστημα του ισπανικού εμφυλίου. Μάλιστα όποιος πιλότος της λεγεώνας κατέρριπτε από πέντε και πάνω αεροπλάνα, στέλνονταν εκ περιτροπής στη Γερμανία σαν εκπαιδευτής σε σχολές χειριστών της Λουφτβάφε. Στις 18 Νοεμβρίου 1938 οι εθνικιστές εξαπολύουν μεγάλη επίθεση και ξαναπερνούν τον ποταμό Έβρο. Παρόλο που ο Φράνκο έχει βγει νικητής, οι απώλειες είναι μεγάλες. Μόνο τον τελευταίο μήνα οι εθνικιστές έχασαν 15.000 άνδρες. Από την άλλη πλευρά τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα. Οι δημοκρατικοί έχουν 20.000 νεκρούς, 40.000 τραυματίες, 20.000 αιχμαλώτους. Επιπλέον έχουν χάσει πάνω από 300 αεροσκάφη και 35 τανκς. Στα τέλη Δεκεμβρίου ο Φράνκο αποφασίζει να καταφέρει ένα μεγάλο πλήγμα στην Καταλανία. Παρά την έκκληση του Πάπα για ανακωχή λόγω των Χριστουγέννων, αρχίζει την επίθεση στις 23 Δεκεμβρίου. H επίθεση του Φράνκο, έπειτα από την πείρα του Έβρο, είναι καλά προετοιμασμένη. Στις 12 Ιανουαρίου 1939 οι φρανκικοί καταλαμβάνουν την Τορτόσα, στις 14 την Ταραγώνα και στις 26 του μηνός πέφτει η Βαρκελώνη. Πλέον το παιχνίδι για τους δημοκρατικούς έχει οριστικά χαθεί. Την 1η Φεβρουαρίου 1939 η κυβέρνηση της Μαδρίτης προτείνει ένα σχέδιο ειρήνης στους εθνικιστές. O Φράνκο όμως μπροστά στην τελική νίκη - που αναμένεται άλλωστε - απορρίπτει αυτό το σχέδιο. Έπειτα από λίγες μέρες στις 6 του μηνός τα καταδιωκτικά της Λεγεώνας Κόνδωρ επιτίθονται αιφνιδιαστικά στο τελευταίο μεγάλο αεροδρόμιο των δημοκρατικών στην Καταλονία. Μεμιάς καταστρέφουν στο έδαφος είκοσι πέντε _Curtis_ και _Rata_, αμερικάνικα και ρώσικα αεροσκάφη αντίστοιχα. Για τους εμπειροπόλεμους πλέον λεγεωνάριους, ο καιρός επιστροφής στην πατρίδα δεν είναι και πολύ μακριά. Στις 27 Φεβρουαρίου η Γαλλία και η Αγγλία αναγνωρίζουν επίσημα την κυβέρνηση του Φράνκο. Στις 28 Μαρτίου 1939 πέφτει η Μαδρίτη. Ακολουθεί η Βαλένθια στις 30 του μηνός. Την 1η Απριλίου τερματίζεται οριστικά ο εμφύλιος πόλεμος. Στις 28 ΜαΪου 1939 η Λεγεώνα Κόνδωρ εγκαταλείπει το ισπανικό έδαφος και επαναπατρίζεται στη Γερμανία όπου και διαλύεται. Οι πρώην λεγεωνάριοι εντάσσονται ξανά στις μονάδες από τις οποίες είχαν αποσπαστεί. Σε λίγους μήνες θα κληθούν ξανά να εφαρμόσουν όσα έμαθαν στην Ισπανία σ_ έναν άλλο πόλεμο, ασύλληπτα καταστροφικό και παρανοϊκό- το Δεύτερο Παγκόσμιο. O Ισπανικός Εμφύλιος ήταν η χρυσή ευκαιρία για να δοκιμαστεί στη πράξη μια γιγαντιαία στρατιωτική μηχανή, που από τον Ιανουάριο του 1933, όταν οι ναζί αναλαμβάνουν τις τύχες του γερμανικού κράτους, αρχίζει με γοργά βήματα να οικοδομείται. Για τη Λουφτβάφε η δράση της Λεγεώνας Κόνδωρ στην Ισπανία ήταν η επιβεβαίωση της γερμανικής τεχνολογικής υπεροχής, αλλά και της άρτιας εκπαίδευσης των Γερμανών αεροπόρων. Οι επιδόσεις των Ju-86, Ju-87, Ju-52, Me-109, He-111, Do-17, Hs-123, όπως και άλλων αεροσκαφών, δε θα μπορούσαν να είχαν πιστοποιηθεί πουθενά αλλού καλύτερα παρά σ_ έναν πραγματικό πόλεμο. Στην Ισπανία για πρώτη φορά στην ιστορία του αεροπορικού πολέμου χρησιμοποιούνται νέοι σχηματισμοί μάχης, πραγματοποιούνται οι πρώτες νυχτερινές αεροπορικές επιδρομές, όπως και η συνεργασία αεροπορικών μονάδων με τα φίλια τμήματα εδάφους. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στη διάρκεια του B_ ΠΠ οι συμμαχικές αεροπορικές δυνάμεις έμαθαν πολλά για την αεροπορική πολεμική τέχνη από τους Γερμανούς. Και δεν είναι επίσης τυχαίο το γεγονός ότι και σήμερα ακόμη ο σχηματισμός _Finger Four_ χρησιμοποιείται ακόμη, πενήντα πέντε χρόνια μετά το τέλος του ισπανικού εμφυλίου. Ακόμα για τον προσεκτικό μελετητή της αεροπορικής ιστορίας του B_ ΠΠ, η δράση της Λεγεώνας Κόνδωρ στην Ισπανία, αποδεικνύει την εσφαλμένη αντίληψη που επικρατούσε στους κύκλους της Λουφτβάφε, ότι τα βομβαρδιστικά μέσης εμβέλειας μπορούσαν άνετα να εξασφαλίσουν την υπεροχή έναντι των εχθρικών καταδιωκτικών. Με αποτέλεσμα οι Γερμανοί να κάνουν το μοιραίο λάθος, να μην κατασκευάσουν ποτέ ένα βομβαρδιστικό ή ένα καταδιωκτικό μακράς εμβέλειας, με ολέθριες συνέπειες γι_ αυτούς αργότερα. Και δε θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι για τη Λουφτβάφε η Μάχη της Αγγλίας είχε χαθεί από την Ισπανία. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Karl Ries/Hans Ring: THE LEGION CONDOR, SCHIFFER MILITARY HISTORY. 2. Samuel W. Mitcham: EAGLES OF THE THIRD REICH, Airlife England. 3. Ζωρζ Ρου: O ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, εκδόσεις Πάπυρος. ΛΕΖΑΝΤΕΣ: 1. Ju-52/3m. Τρικινητήριο μεταγωγικό αεροσκάφος. Κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου χρησιμοποιήθηκε από τη Λεγεώνα Κόνδωρ και σαν βομβαρδιστικό. Αποδείχτηκε το σημαντικότερο μεταφορικό αεροσκάφος της Λουφτβάφε στον B_ ΠΠ. 2. Junkers W 34 hi. Μονοκινητήριο μεταφορικό αεροσκάφος. Στον ισπανικό εμφύλιο περιορίστηκε σε δευτερεύουσες χρήσεις. 3. Henschel Hs-126. Μονοκινητήριο διθέσιο αναγνωριστικό αεροσκάφος. Κατά την τελική φάση του ισπανικού εμφυλίου, αντικατέστησε τα πεπαλαιωμένα He-45. Στο B_ ΠΠ χρησιμοποιήθηκε στο ανατολικό μέτωπο. 4. Heinkel He-59. Δικινητήριο διθέσιο αναγνωριστικό υδροπλάνο. Συμμετείχε στον ισπανικό εμφύλιο σε αποστολές παράκτιας παρατήρησης. Το Μάιο του 1940 δέκα αεροσκάφη αυτού του τύπου μετέφεραν γερμανούς κομάντος σε ποτάμι του Ρότερνταμ. Αυτοί οι στρατιώτες ήταν το προγεφύρωμα για τη κατάληψη της Ολλανδίας. 5. Heinkel He-111. Δικινητήριο βομβαρδιστικό αεροσκάφος μέσης εμβέλειας. Ήταν το πρώτο _καθαρόαιμο_ βομβαρδιστικό που χρησιμοποίησε η Λεγεώνα Κόνδωρ στην Ισπανία, σε αντικατάσταση των Ju-52. Παρόλο που στη διάρκεια του B_ ΠΠ χαρακτηρίστηκε σαν το σπουδαιότερο βομβαρδιστικό της Λουφτβάφε, εντούτοις δεν μπορούσε να ξεφύγει εύκολα από τα βρετανικά καταδιωκτικά. 6. Fieseler Fi-156. Μονοκινητήριο τριθέσιο αεροσκάφος με σταθερό σύστημα προσγειώσεως. Έξι αεροσκάφη αυτού του τύπου παραδόθηκαν στη Λεγεώνα Κόνδωρ στην Ισπανία. Στο B_ ΠΠ χρησιμοποιήθηκε για τη μετακίνηση επιτελών σε πεδία μαχών. Ένα τέτοιο αεροσκάφος χρησιμοποιούσε και ο Στρατάρχης Ρόμελ στη Μάχη της Ερήμου. 7. Junkers Ju-87. Μονοκινητήριο διθέσιο βομβαρδιστικό αεροσκάφος. O πρωταρχικός ρόλος του στην Ισπανία, ήταν η ανάπτυξη της τεχνικής της καθέτου εφορμήσεως. Έδρασε ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια του B_ ΠΠ, κατά τις επιχειρήσεις στην Πολωνία, τη Γαλλία και τα Βαλκάνια. Το μοντέλο B, που εικονίζεται στη φωτογραφία, είχε ακτίνα δράσης 373 μίλια, ενώ μετέπειτα μοντέλα ξεπέρασαν τα 620 μίλια. 8. Arado Ar-95 W. Μονοκινητήριο τριθέσιο υδροπλάνο πολλαπλών ρόλων. Ένα μόνο τέτοιο αεροσκάφος στάλθηκε στην Ισπανία στα τέλη του 1938, για εκπαίδευση ναυτικών μοιρών. 9. Heinkel He-60 E. Μονοκινητήριο διθέσιο υδροπλάνο πολλαπλών ρόλων. Στη λεγεώνα παραδόθηκαν οχτώ τέτοια αεροσκάφη, που χρησιμοποιήθηκαν σαν αναγνωριστικά και ελαφρά βομβαρδιστικά. Δεν είναι γνωστό αν συμμετείχαν σε σημαντικές επιχειρήσεις. 10. Dornier Do-17. Δικινητήριο τριθέσιο βομβαρδιστικό μέσης εμβέλειας. Λόγω του λεπτού σχήματος της ατράκτου είχε ονομαστεί _ιπτάμενο μολύβι_. Στην Ισπανία χρησιμοποιήθηκε από τις αρχές του 1937 με μεγάλη επιτυχία σε νυχτερινές επιχειρήσεις. Στη Μάχη της Αγγλίας αποδείχτηκε ιδιαίτερα ευάλωτο από τα βρετανικά καταδιωκτικά. Μετά το 1941 περιορίστηκε σε εκπαιδευτικούς ρόλους. 11. Junkers Ju-86 D. Δικινητήριο τετραθέσιο βομβαρδιστικό αεροσκάφος μέσης εμβέλειας. Τέσσερα τέτοια αεροσκάφη στάλθηκαν στην Ισπανία στις αρχές του 1937. Οι κινητήρες ντίζελ που χρησιμοποιούσε μείωναν αισθητά τις επιδόσεις του σαν βομβαρδιστικού. Στο B_ ΠΠ δε γνώρισε αξιοσημείωτη δράση. 12. Arado Ar-68 E. Μονοκινητήριο, μονοθέσιο διπλάνο καταδιωκτικό. Χρησιμοποιήθηκε στον ισπανικό εμφύλιο σε περιορισμένη έκταση. 13. Messerschmitt Me-109. Αυτό το μονοκινητήριο μονοθέσιο αεροσκάφος ήταν το σπουδαιότερο καταδιωκτικό που είχε η γερμανική αεροπορία στον B_ ΠΠ. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία από τη Λεγεώνα Κόνδωρ και γρήγορα καθιερώθηκε σαν το αεροπλάνο των άσσων της Λουφτβάφε. 14. Heinkel He-112. Παρόλο που ήταν το πρώτο μονοπλάνο καταδιωκτικό που χρησιμοποιήθηκε στην Ισπανία, γρήγορα ξεπεράστηκε από το Me-109. 15. Henschel Hs-123. Μονοθέσιο βομβαρδιστικό καθέτου εφορμήσεως. Θεωρήθηκε ο πρόγονος των _Stuka_. Χρησιμοποιήθηκε από τη Λεγεώνα Κόνδωρ στην Ισπανία σε επιθέσεις χαμηλού ύψους. Παρόλο που το 1938 σταμάτησε η παραγωγή του, το αεροσκάφος αυτό συμμετείχε στο B_ ΠΠ σε επιχειρήσεις στο ανατολικό μέτωπο. 16. Heinkel He-51. Μονοκινητήριο, μονοθέσιο διπλάνο. Ήταν το πρώτο καταδιωκτικό αεροσκάφος που εντάχθηκε στη Λουφτβάφε το 1934, κατά παράβαση της Συνθήκης των Βερσαλιών. Χρησιμοποιήθηκε εντατικά στον ισπανικό εμφύλιο. 17. Χιούγκο Σπέρλε. O πρώτος διοικητής της Λεγεώνας Κόνδωρ στην Ισπανία.